'iiE

V

H E R M AN N I

BOERHAAVE

CHEMIA.

■r N*

✓

DUO S TOMOS

f

DIVIS A.

/

ELEMENTA

C H E M I JE ^

Q U M

ANNIVERSARIO LABORE DOCUIT^

IN PUBLICIS, PRI VATISQ.UE,

SCHOLIS,

HERMANNUS BOERHAAVE.

TOMUS PRIMUS^

QUI CONTINET HISTORIAM ET ARTIS

THEORIAM.

CU M TABULIS jE N E I S.

JE DITIO ALTERA , LeyDENSI MVLTO CORRECTIOR

ET AC CUR AT I 0 R.

iCui etiam accelTere ejufdem Auctoris Opuscula omnia
hadenus in lucem prodierunt : Ea quidem priiis fpar-
iim edita, nunc vero in unum colleda atque digeRa.

PARISIIS,

.Apud Viduam & Filium Guillelmi Cave lier y
Via Jacobea , fnb Signo Lilii Aurei.

M. D C C. L I n.

Cutn Approbatione , & Trivilegio Kegis^

JACOBO BOERHAAVE,

FRATRI SUO,

HERMANNUS BOERHAAVE.

i".

VULGARE coachis , quem Tihl iufcribo
librum , fcncx revolvi multos , quos perege¬
ram juvenis , labores. Facfumque eo fuit , ut
mirarer quandoque , du?n his recenfendis oc¬
cupor > ir multitudinem operum , formida¬
bilem in his exercendis periculorum magnitudi¬
nem. Utriufque vero Te dulcem mihi , fidum , confiantemque ,
fuijfe , comitem , ^ focium , gratus jam , (fi Idtus recordor. Novifii
(fi Ipfe , neque , opinor , meminifie pigebit , ut folidos Jiep( dies ,
noclefque ordine vigilatas , impenderimus una explorandis arte
Chemica corporibus Naturalibus , eo jam tempore ^ quo ^ Medici¬
nam Tu inprimis , ego Theologica maxime , cogitabamus. DEO
aliter vifum : dum ^ forte per?nntata , tu dein Sacris totum Te de-
vovifii , cultumque DEI verum fimplici fermone , vitaque integri¬
tate , docere contendifii unice ; Ego contra , minora modo aufus
atque impares altioribus facultates nimium expertus , ad medendi
artem dilapfus fui. Jure ergo tibi debebatur, cui abfolvendo-(fi ope¬
ram Ipfe contuleras , Opus. Illud igitur eo accipias' , qudifo , quo
offertur , animo. Tejfera efio publica gratia , fraternique amoris
monumentum publicum. Laudavi fane mecum fortunas meas, qui
Fratrem haberem tali proditum ingenio ,- ficque injiituentem vi¬
vendi mores , ut non indigne verf aretur eo in munere , quod pacis a
DEO mortalibus deferenda leges , oratione , vitaque exemplo ,
commendaret , vani praterea ?iihtl quidquam affecians. Si mei
quoque officii gefii fttcceffus Tibi haud prorfus difplicuerint , erit ,>
quod gaudeam. Vale , dumque his videndis horulam dabis , adlos
diu sum Fratre labores jucundos rcminifcere l
Lejda 17731..

LECTURO AUCTOR-

IHIL fane minus praevidi , quam in Che¬
mia aliquando & me aliquid fcripturum. Tot
quippe libris h^c difciplina abundat , inter-
que illos multi rcperiuntur adeo boni , ut
rectiora adlerre , vel non dicta prius, ipfe vix
poffim. Poftulabat quidem officii , quod in
Academia fuftinui , inftitutum , ut anniverfarias darem
in Arte pr^ceptiones , fed eo tantum animo , quo rudi¬
menta modo docerem prima, atque operum pr^monftrarem
exempla , Horum gratia, quibus fua in his ftudia mea: difci-
plinx committere placebat. Et , ad hoc forte propofitum ,
ordo rerum a me digeftarum , atque aperta hmplicitas , qua
uti conabar , aliquid attulit haud penitus fpernendum.
Equidem in hifce binis non inutili dc meo quoque la¬
bori aliquis videbatur relictus locus : ut demum Academi¬
cis commode Artibus inferi & Chemia mereretur. Hxc
vero, pro viribus , profcquutus meo me munere fatis per¬
functum arbitrabar , neque alia a me ultra requiri , aut
exfpectari , credebam. Sed aliter longe evenire video.
Enimvero ingratus AuditorUiU quorumdam animus , qui¬
bus tamen commoda femper nromovere fedulo annifus
fum , & infatiabilis Librariorum quorumdam avaritia , qui
in re turpiffima lucrum facere geitiunt, amaram mihi fe¬
cerunt Chemia: Profeffionem, Utique fcilicet , falfo pr^-
texentes Artium bonum, inhonefta, 5c legibus coercenda,
licentia, Sc in publicum & in me , peccaverunt 5 dum,
ignaro me , auli funt protrudere Inftitutiones Se Experi¬
menta Chemiae , meum inferipta nomen. In eo falfa , ri¬
dicula , barbara , in qualibet pagina mihi imputata haud
indicabo : ne naufeam concitem ! Effecit interim feculi
calamitas , documenta infelicitatis fua^ datura polleris , ut
turpiter editum mox emptores nimis invenerit , magno
certe ementium , imo laudantium , malo , oC opprobrio.
Inde ferre ipfe debui , quod Auditores, odiofo fane fpec-
taculo , librum in manibus oculifque gererent coram , mi-
hique ollenderent ita docenti , dum dicentis verba expendi
ad textum turpis libelli prsefens quotidie cernerem. Per-

LECTURO AUCTOR.

racfus rei remedium qn^fivi ab Illis , penes Quos dagitia’
prohibendi , & puniendi jus , & audoritas : quidem jam
obtinebam fere , nifi trahere , rei que moras addere , imo
vero & obftare , placuiflet aliis , a quibus longe alia meruifle
certus fu m , longe alia verbis promilTa toties acceperam , ut
tandem vel prudentiffimus quifque credidilTet. Sicque malo
experimento didici , dulce quibufdam haberi , omni tandem
modo de Literatorum Ordine triumphare. Impulere hx , 6C
aViXy rationes , ut a Chemia ultra docenda, pofito munere,,
me fubduxerim illico.. Eo autem vix perado , en novas tur¬
bas !' Quid enim > Undique Amici putaverunt meum efTe ,
ut ipfe ederem Inflitutiones Chemicas , Demonftrationef-
que : quo condaret , quo modo , in publicis , privatifque
fcholis , Chemica tradidifTem. Ego frulfra, domeftica harc
indituta , incipientibus folis data, ut hidori^ &: methodi ,
Chemicse , prima elementa priEmondrarentur , nihil adeo
ha:c ad publicum quidquam pertinere. Imo vero difplicitura
Ledori Chemicorum utcumque perito, quae,. folis tironi¬
bus primae modo viae ingredum odendentia , caeterum nihil
pretii in fe habitura edent. Indabant illi , ubique laudari
avide expeti, pluris vendi, fuppofitum opus , ocyffime , nid=
caverem , recudendum. Ingemifcenti maximi tum vero oc-^
currebat Petrarch^E recordatio , qui infortunia feculi fui de¬
flebat, quum tanti videret fleri fua carmina , ut eximiis ideo»
Poetis infereretur. Quanto, cogitabam magis mihi erubef-
eendum, qui propriae tenuitatis confcius , aliorum vere Auc--
rorum admirator. Scriptoribus Chemicis memet auderem
immifcere. Coadus denique laborem fufcepi ingrati di mum,.
opufque , quo Publicum jam onero , vi extortum palanraio,.
Id vero verbis breviflimis confcripfl ,. iifqne vocabulis evi¬
ratis, qux Arti unice familiaria. Id fieri pode exemplo fuo
docuit ctterno opere de Foflilibus, Metallica re, &; Subter¬
raneis , vir omnes exfuperans Georgius Agricola. Utinanv
tantum modo fuidem nadus inter fcribendum otii , quan¬
tum requirebatur ad imitationem tanti AudorisiSed undique
didrado , per magnum opus, quandoque obrepens fomnus^
edecit , ut voces 'prodierint Romanis minus placentes auri¬
bus.. Minuta fsepe nimis tenuiter fedari aliquando videbor ,#
fed prudentiam tunc afledabam, ut cautelas inculcarem, qu^e
docent vitare pericula, hic toties minitantia rNovitios fem-
per ob oculos habebam 3 ideoque ambigua , & noxia , debe¬
bam* indicare. Quare flnguiaria quoque experimenta ubi-
qj-iedequor, regulas LUiiverfales haud’ temere proferens^.Dif-

LECTURO AUCTOR;

eant ita juvenes , viam inire laboriofam quidem , at profedto
veram , qua fecurum iter habetur ad Veri cognitionem Phy-
hci. Inferenda quoque erant prima: Parti illa , quie fingula-
tim , fuis diyifa temporibus , publice fuper Chemicis rebus
dillerueram. Qua: dum libere recitare , novifque firmare , nc^
cellarium ducp, obtigit mihi, quandoque repetere dida prius:
id vitare nefas in hifce. Atque ita moie< libri crevit aliunde
occupato nimis huic homini. Ah quoties inter h^c felices
praedicavi feriptores , qui otio abundant ad excogitandum ,
digerendum , perpoliendum , quod meditantur opus ! Ego >
millenas palTus interpellationes abrupte ha:c confcripli ,
longe alia daturus, fi qua:fitum fecelTurn^haberem , & otia,
praecipue dum novis quaedam experimentis ultra firmare ,
promovere , contendo : nam , quae hic continentur , expe¬
rimenta, jam ante annos demonftravi publice : ne quis putet
aliunde , celato audoris nomine , capta. Tu vero, mi Ledor,
hiec jam , qualiacumque demum fint , a:quo accipias animo !
ignofeas mihi Te oneranti I Evulgandi audaciam imputa
aviditati, qua deterior exceptus liber fuit a publico ! Sciaf-
que , me nihil edidilTe linquam pra:ter fequentia , quae, non
.abfque verecundia , recenfenda puto.

Oratio de commendando Studio Hippocratico. Hahita ^ Im*
prejfa Lugd. Bat. 1701. apud Ahrah. Elfevter.

^ - de Ufu Ratiocinii Mechanici in Medicina. 1703. apud

Joann, Verb^ffcl.

- qua repurgatae Medicinie facilis alTeritur Simplicitas.

1709. apud J oann. vander Linden.

- - de comparando Certo in Phyficis. 171 5 . apud

vander Aa.

- - de Chemia fuos Errores expurgante. 17 1 8. apud Petrum

vander Aa.

- de Vita, ScObitu ClariflimiBernhardi Albini. 1721. apud

Petrum Vander Aa,

- quam habui , quum , honeda mifiione impetrata, Bota-

nicamSe Chemicam Profefiionem publice ponerem. 1729.
apud Ijaacum Severinum.

- de Honore Medici , Servitute. 173 1. apud

vlrimtm.

Inditutiones Medicae in Ufus annuae exercitationis domedi*?

cos. 1708. apud Joannem vander Linden ^ P. F.

Qui dein audior aliquoties recufus. in 8.

Aphorifmi de Cognofeendis > bc Curandis Morbis , in ufuni
Dodrinae domedicie. 1709. apud Joannem vander Linden.

Qui

LECTURO AUCTOR.

Qui deiii ’ audior aliquoties recufus.' in 8, ’ * •

Index Plantarum , qux in Horto Academico Lugduno-Ba-
tavo reperiuntur, 1710. apud Cornelium Boutejiein. in 8.

Libellus de Materie Medica, & Remediorum Formulis. 17 19.
Apud Ifaacum Severinum, in 8.

Qui iterum prodiit, in 8.

Index alter Plantarum , quse in Horto Academico Lugduno-
Batavo aluntur, 1720. apud Petrum vander Aa. in 4.

Epiftola pro Sententia Malpighiana de Glandulis adC/. Ruyf-
chium. 1722. apud Petrum vander Aa. in 4.

Atrocis , nec defcripti prius , Morbi Hiftoria , fecundum
Medica Artis leges confcripta. 1724. apud Boutejiein in 8.

Atrocis , raridimique , Morbi Hifloria altera. 1728. apud Sa-
muelem Luchtmans » df Theodorum Haak. in 8.

Tradatus Medicus de Lue Aphrodifiaca , praefixus Aphro-
difiaco. 1728. apud Joh. Arn. Langerak . Joh. & Herm.
Verbeek. in folio.

CeCtera , exceptis paucis , quse Praefationum titulo con-
fcripfi , meo nomine vulgata , fune fpuria , neque a me
prodierunt.

Tabula legenti occurrent juxta ordinem paginarum > ubi
citantur.

4 J-

■ V J

Tom. T

BIBLIOPOLAE MONITUM

DE HAC SECUNDA EDITIONE.

A ' quidem junidudum exut flEKMAHNl
BOERHAAVJJ fama, , ut qu^ecumque ex
eruditijjimo ipfius pro di erunt calamo^ab optU’
mis quibujque Artis Magiflris valde com^
mendentur ^ a Vhiliatris omnibus avi^
de expetantur. Id porro effecit ut praecipua Celeberrimi hu^
jus AuSlorisCpera fnufus publicos ^fUmm Ii qua potuimus
curi , hacienus ediderimus. Egregium igitur hoc Opus tibi
nunc offerimus ^ Benevole LectoiCj in quo quidem eden-
do Jumptibus ullis aut curae non pepercimus -ffilicet utnitu
dijf mis excuderetur typis ^ caeterijque requifitis haud care-'
ret h^c nofira Editio fnprimis autem ut emendatiffinuty
quin ^ ipf a Leydenfi accuratior emaculatior multo ^ in-
Lucem prodiret. In ifli quippe (f.quam ■ ipfemet correxijf
AuSior vix Jane nobis noidetur) non pauca profeSioyCaque
fepe fatis gy avia y reperiuntur menda typographica s quas.:
aueronunc hic loci tranferipta exhibere non equidem ani^
mus efi nobis y^utpote veritis naufeam movere legentibus. ^
Verum tamen ne (Vaniloqui h£c effutire tibi mdeamur ^
exemplum unum Csf alterum afferre, nobis liceat : Legas ^ ,
quxjo, in Editione Leydenfi^ initium ProcefTus 19S. de'
Mercurio Sublimato ( Tom. II. pag. 48 6.^1 ibi quidem tria^
verba deeffe y duojque extare Jblcecifmos in duodecim pri¬
mis lineis advertes i praeterea in Indice Capitum Tom^
L.) unum omiffum fuiffe Capitulum deprehendes^ De'
c asteris fi quis dubitat y is ad nos veniat fi lubet y ipfi--
que ojhndemus plus quam zoo. Typothetarum Errata
{ pY£tcr emendata ab Au B:.or e ) quibus Jcatet. Edit io^

Bibliopolae monitum»

Leydenfis.^ H^ec autem omnia m hdc noftr^ fedulo correcta,
/unt; ut enim negotium iftud rite procederet ^ id totum com-
mifimus curiae fluido Viri harum rerurh gnari ^ qui yerb
non perfunctorie quidem illud egity at requifitam operam
adhibuit yUt omnU reCte fe haberent. Porro quum etiam
Fr^clarijflmus BOERBAA VI VS OiL^uon^s aliquot Aca¬
demicas ^ alia quadam Opufcula , yariis temporibus ,
variofque apud Bibliopolas ^ Ilugduni-B atavorum e didi f
fet^ h^c autem lypis noftris nondum excufa fuijfent ^ ideo-
que in Galli^ ^ alibi’ rarijfmae e xt arent , licet egregia
admodum nec parv& utilitatis j ea propter Vir idem ille
nobis auEtor fuit ^ ut hac omnia mendis typographicis ' ex¬
purgata 5 in- unum colle St a atque digefla facifiulum ^
/ub titulo OfuScuiomm Hermanni Bberhaave , fimul
ederemus ad calcem Chemia anneBeremus* Huic igitur
confilio obtemperaturi yflngula hac anxia cura perquipqji^
mus ac inruenimuss tum autem eo dige fla fuerunt ordine ^quo
ipfe illa indicat AuBor ad finem fua Prafationis yubi genui¬
norum fuorum Operum Catalogum attexuit. Super effiet forte
tandem y ut aliquid de hujus Chemia annex orumque Opufi
culorum proflantia diceremus iverhm enim^ero iflud inu¬
tile omnino futurum' arbitramur ^ quum ea quidem per fi
ipfi fatis fiipcrque fi commendent y neque noflro qualicum¬
que indigeant encomio. His ergo fruere ^ • Benevole
Lector y noflro fque labores aqui bonique co7tJule.

‘ AB PRO B Ano REGII CENS-O KlS.

ILluflriffimi Regiorum Sigillorum Cuftodis jalTu , Librum",
cui titulus eil : Hermanni 'Boerhaave Opera omnia , accu¬
rate' perlegi , .eiimque digniffimum judicavi , qui typis de¬
ntio mandetur. Dacum Lutetiae P-ariliortfnv, die Texta Ja¬
nuarii ,ann. 17,29,.

CONSPECTUS ET SERIES

CAPITUM.

PROSPOSITUM. Pag. i.
PARS L

DE HISTORIA ARTIS. 3.
PARS IL

DE THEORIA ARTIS. 17.

De Metallis. ibid.

De Salibus. 24*

De Sulphure. 26.

De Lapidibus. 28.

De Semimetallis, 29.

De Veget alitibus. 3^*

De Animalibus. 35.

De Propoftto Artis in Phyjicis.

44*

Ufus Chemia* in Medendo. 4f.
Utilitas ejufdem in artibus Me-
chanicis. 49.

De Injlrumentis Chemicorum.

.^7-

DE IGNE. 68.

De Alimento diBo Ignis. 153.
DePabuloIgnis ex Animali. 1 90.
De Pabulo Ignis ex Fojfilibus.

ibid.

De Calore ex Mifiura Corporum
oriundo Vegetantium. 195.
De Calore generando ex Mifcela
Corporum Animalium ^ Ve¬
getantium. 202.

De Calore generando mifcela

Fo filium. 203,

De Igne generato vero in corpo¬
re frigido ex folo accejfu Ae¬
ris. 204.

De Igne produBo ex frigidis
FoJJilibus ope Aqua. 206,
De Igne producto mifcela Liquo¬
rum frigidorum. 207.

DE AERE. 227.

DE AQUA. 289.

DE TERRA. 335-

DE MENSTRUIS dictis in

CHEMIA. 356.

De Oleis , de Menfruis Oleo-*

fis. 394-

De Menjlruis proprie Spirituo-
fis , vel Alcohole. 402^
De Menfruis diliis Spirituofs
Alcalinis , ^ Acidis. 404.
De Menfruis Salinis Simplicio¬
ribus. • 405*

De Alcali fixo , ut Menfruo,

406.

Acida Menfrua. 4^7»

De falibus Neutris Menfruis.

436.

De menfruo Univerfali , fve
Alcahef. 45

De SUPELLECTILE CHE-
MICA & VASIS CHE-
MICIS. 461.

De Luto. 4^^*

De Furnis. 469.

PROPOSITUM;

l^ropolitum;

P ROPOSITUM

A. N.

O T u M vobis efl , me praemonflrante , Chemica ad-
difcere ; mihi vero animus , commoda , quas in his
rpedatis , veftra ad hoc propofitum , ut par eft , pro¬
movere.

Quod equidem feliciffime effedlurum me provi¬
deo , fi clare & ordinate vobis explicuero omnia ,
quibus opus & ad intelledlum audtorum in hac arte
optimorum, a quibus difciplina addifci poteft folis experimentis unice
nitens ; atque ad perficienda etiam procipua opera , quae ibidem folent
exerceri; unde adeo manus , & mens, operi exfequendo aptae evadant.

Neque tamen hoc adeo expeditum habetur in arte exculta ab homini¬
bus per cafus fortuitos potius edodlis , quam ex lege difciplinarum agen¬
tibus , quique omni plerumque deftituti erant humaniorum dodrina ,
atque auxilio.

Scilicet tantummodo tumultuaria fic fuit per hos parata, & confcripta,
jCventuum colledio , ut forte cafus incidentia obtulerat.

Adauxit has moleftias negledus fere perpetuus earum rerum , qua¬
rum nimis familiaris fcientia illis erat ; quam ergo nec haberent memo¬
ratu dignam : quum interim fine his ledor artis ignarus caufas rerum
intelligere nequiret,

Maxime vero haec evafit difficilis fcientia, quando aufi funt hi artifices
difputatione rationis uti , generalia cudere, caufas apparitionum tradere.

Superare tamen utcumque datur haec obftacula , colligendo vera artis
exercitae effeda , generales inde eliciendo regulas , hafque ipfas denique
digerendo optime.

Praecipue quidem , fi qui haec aggreditur, in ipfo artis opere occupa¬
tus diu, & fedulo , expolitum applicat exercitatione ingenium : qua in
re modice verfatum me haud diffiteor.

Cum fpe ergo quadam infi: itutiones has aggredior , in tres quidem par¬
tes toto diftributo opere.

Quarum prima expediet originem , progreffum , culturam , fata
Attis; Audores primos rerum , fecundum tempora, recenfebit ; confen-
fus horum & diffenfus fuper rebus enarrabit breviter; hinc fedas;
qu3J ex his bona arti vel mala ; fingulifque propriorum meritorum fuam
attribuens gloriam , ab utili praecipuos commendabit candide ; fic forte
non inutili , ad regenda in hac difciplina veftigia , admonitione : folam
autem , ut fas eft , fequetur hoc in penfo hiftoricis praefcriptam legem ,
fidemque, mea didio.

Altera deinde inftituti mei pars certa tradet firma omninodn Che-
Tom, I, A

Propofiti cli®^
cultas.

Inftituti Iti*'?
thodus.

Operis dilltl-
biitio.

Fars prima.

Secunda Pars.

Theoria Che-
mica c]ua; >

TheoiixChe-
txjira» [ imites.

Hujufquecafti-
tacis ratio.

Phyfico-Mathe.
feos iii Ciieiiiia
iifus & rhyfices.

TJltlma Pfo-
pofici Pars.

Ordo !n dige¬
rendis experi¬
mentis Cheini-
cis,

Ufiis Theoria
Ch smicac in ex¬
perimentis.

^ P R O P 0 S 1 T l/ w; "

mia dogmata , quibus compertas penitus prehenduntur veritates Phyficaei
ope detedas Chemicorum ; ita ut generalia inprimis illa fint , atque
liquido doceant certa artificia, quibus vere efficiuntur opera, quae in
arte Chemica effici poffunt , debentque.

Neque enim aliam in hac arte Theoriam agnofeimus, nifi innixam
generalibus eflfatis , quas tamen ipfa eleda fiint prius ex communibus-,
multis, firmis, obfervatis Chemicis , femper, eodem modo , contin¬
gentibus fic, ut fas fit inde unam generalem veritatem colligere.

Attamen haud licebit amplius extendere vel hanc ipfam regulam , ut
vera maneat, nifi quatenus folum applicatur illis fingularibus, quorum
communis fuerat inverita, & eadem, ratio.

Quum fcilicet proprias fingularium corporum vires effe(5fa fua edant, nul¬
lius generalis Theorematis indicatu prgsvidenda unquam : utpote penden¬
tia modo ex privata uni huic corpori indole, & nulli forte alteri communia.

Imo & dabitur ad condendam hanc theoriam , prudenter uti demon-
ftratis Phy ficorum , Mechanicorum, Hydroftaticorum, Hydraulicorum :
quum communes eundis corporibus proprietates , quaeque inde certo
pendent , in Chemicis fane fuum quoque locum habeant. Compofito
dixi haec ipfa prudenter modo adhibenda : quoniam indoles propria
lingularis corporis ad aliud applicati faspe evertit Mechanicorum demon»
flrata , quae in generalibus vera habebantur. Demonftrat Galilaeus fub-
tiliffime, qua lege corpus grave , fi demiflum eft, a pundo primi defi
cenfus, per fpiralem , vel ellipticam, lineam, certoque accelerationis gradu,
cadat in pundum terrae, quod erat in perpendiculari linea ad horizonta¬
lem duda ab illo pundo inchoati defcenfus in illo temporis momento.
Si tamen magnes fic delabens in itinere fufpenfi magnetis intrat Sphx»»
ram aduofam, mox apparebit falfa demonftratio. Qux de xquiponde-p*
ranribus in aqua Archimedes quam veriffime protulit, quoties in his
fola communia confiderantur , cadunt, dum aurum , in omni alio fu b-
fidens liquido, in levi aqua regia fufpenfum difpergitur.

Ita ergo, & hac fola lege, proderit femper, nunquam nocebit, Arti, quid¬
quid vera fide confiat apud Phyficos,c3eterofque modo commemoratos.

Tertia denique pars abfolvetur, fi tandem opere ipfo vobis fideles ad
oculos oftendero Ipfa artificia Chemica, per qux mutantur corpora, fe¬
cundum prxfcripra Artis , atque in finem ex ipfa quoque arte prxfinitumt.

Ubi operam dabo , ut ita ordinentur 5 ne ulla vulgo nota defint , fi ve-
ftra refert illa.cognovifle ; nunquam repetatur ullum frufira j femper
prxmirtatur id, quo, ad fequens perficiendum fado opus eft.

In qua exercitatione protinus ufui erunt omnia Theoremata in altera
Parte explicata prius , ex quibus omnes facile intelligentur operationes
abfolvend» , atque habebitur inde, animi manufque fidelis diredtio in
ipfa jam artis exercitatione ; fed & pariter harum operationum quaelibet
rurfum erit exemplum demonfirans fingularia, ex quibus generale Theo¬
rema prius fuerat conditum. Hac, 6 Optimi, via itur in perfedtionem
fcientiae Chemicae , nec gravatur inani labore , ex fe fatis moleftix ha¬
bens difciplina ; quum aliter labores Chemicorum , proceflus appellitant ,
ftrenua opera proficiant nihil, vitam confumant,. fuifque cultoribus prx-
inii loco damna creent.

mmt

PARS PRIMA

COLLEGII CHEMICI

D E

HISTORIA ARTIS.

Omen quidem Ipfum quo appellatur Ars, Che- dc nomini!
MIA, graece XnfxU , vel fcribitur. Id vero anti- Arxis,

tlquum adeo , ut aetate antediluviana jam ufurpatum
putetur.

Ita fane credidit Zofimus Panopolita, cujus Inedita
manufcripta graeca Georgio Agricolae anno 1550. jam
nota, & dein in bibliotheca Sereniflimi Galliarum Re¬

gis , Jofepho Scaligero & Olao Borrichio leda , notabili certe loco
Banc opinionem firmant.

In libro namque qui infcrlbitur , iwtrl/xa TrctvcTroXiTH c^iXca-oc^a

iK. rm TTpc; @io<rlCzictv Iv T(i 0 i^fjLovd- diferte narratur, Artem

a Daemonibus filiabus hominum traditam in pretium amoris ,
xuMia-Qui: ita quippe fonat textus a Jofepho Scaligero ledus, atque infer¬
tus notis ad Graeca Eufebiana, pag, 245.258.n. jS.&a Borrichio, contra
Conringium , pag. 49, (pcta-nova-iv <epa/ , ilroi ^tCh.01 , w yvvctt , oti

tg-i Ti cTat/ucmv yivQ' , 0 ;:^p«T«< yvvat^lv. ejuynjuoveuire iv toT; <pv(ri~

JttK , ^ o-^ecTov ATTcti; cpavepo? 5 ^ aVo;tpo<}>© rovTo Ifxvnfxovtvo-tv» tovto

Zv e^cto-ev ctl a^y^odcti , 3^ ypoiipuii oti uyfehoi Im^vixua-av rav yvvaiiKwv ,

3^ KaGfXdcyre? icTlJ^a^sy durdg t« tjJ? <pv(rse»>i Trdvra. 'rd epyct. ig‘iv ar avruv
a TrpwT» 'sra^a/or;; XHM A '5tspi tcvtwv rm ripc^uv* iadhetrctv cTe tuvtuv t«V

A ij

Til antiqui fll-
muni,

Veturtlfllmi no¬
minis fignifica-
tio.

Vox aJ Me~
talliirgiam de-
tlu£ia,

Metallurgiae-

Inventor»

4 P A R S P R I A

XHMA. IV0«p « rlxv» XHMl^A ncthurcii, Quas Vetudlfll-

ma originem fuam duxit ex male intellediis verbis Mofis , ( Genef. vr.
2.) unde putaverunt filios DEI fuiffe Daemonas, qui anima conflarent
& corpore (pefiabili tantum , ut efl fpeculi fpedrum , five phantafma ,
hos omnia fcire , verfari cum hominibus , foeminas deperire , cum iis
confuelcere , revelare arcana, apparere hominibus. Confer ad haec, qu^
legis Luc^ XXIV. 37. 59. Matthaei xiv. 26, Hinc etiam fabulae ; tum for¬
te & inde i-lPivXXct , J.10O id efl: Aiov ^vXXa aeolice, vel a Phoebo

fatidicam nadla fapientiara , ut proderet DEI voluntatem & confi-
lia , amoris praemium. Utique incertus rerum animus hominis vergit in
figmenta, placetque fibi in ludicris, qus deinceps adoret, figmentis.

Alias , antiquiifimis temporibus , eodem vocabulo & ipfa Aigyptus
appellata fuit, tefle Plutarcho in If. & Of, pag. 3(^4. C. tn t«V otlyv-
Trlou iv roTg /xaA/g"« fj.txdyf iiov , «(TTrgp ro julxav rO’ ocpQaXjuov, XHMIA

^tttAoJcr/. Imo 8c i^!JLox>'[J^to(; haec alia voce dida erat , ut notavit Steph.
Byzant. in aiynTrTQ-i vero Arabibus occultare fignificat> Bocharto
docente.

Quae quidem omnia fi quis cum cura perpendit, videbit jam rela¬
tum ad antediluviana hoc nomen tempora, deinde vero in ufu perfli-
tifle apud fequentes , atque fignificafle tunc temporis

1 Scientiam operum naturae. (rtJ^attry.nKiuv vravTcov rm <pv<reag ipyavt-

2 Librum compledentem talis Artis traditionem.

3 Hermctem in libro de Phyficis id ipfum commemorafle.

Ipfa vero vocis figniticatio , fi fcribitur , occultare exprimit Bo-
charto , ut modo didlum. autem nigrum oculi fi dicit , aut rem

nigerrimam , ut vult Plutarchus ( de If. & Of. pag. 5 64. C. ) , non
longe ab occulto diflat hieroglyphice fcribentibus : dum oculi his pu¬
pilla abfconditum , & pretiofum dicit.

Maxime fi cogitamus eamdem jEgyptum, Terram Chami didam in
Sacris ( Plalm. 105, j d/xoCv Deum dicere; quod to mK^v/x/jievov fonare
Manetho Sebennita afleruit , apud Plutar-chum C de If. & Of. pag. 554.)

Imo & hodie eamdem terram Cerni Coptitis appellari , ut idem nos
docet Samuel Bochartus.

Quare vox haec fonabit abfconditum , arcanum, myflerium, fecretum;
dici»urque Chemi, Chemia, Alchemia, Alkumia, Xw^^y l’^oJ0,

voinrun . Spagiria atque hyflbpica ars , purum ab impuro feparans-

Et quidem primis vocis autoribus fignificavit omnem rerum natura¬
lium fcientiam.

Quare caftillimi vocabuli fenfus purus male poflea detortus, quod
infortunii & Magiae voci per imperitos evenit.

Rerum vero didarum naturalium pars magna & eximia metallis de-
fcribitur ; quare & hinc metallurgiam notavit.

Quae ipfa quoque antediluvianis hominibus excultiflima : Tubalcain
enim, ve.us autiquiflimorum Vulcanus, Lamechi ex Sella gnatus, ab
Adamo odavus , aes ferrumque ita parare fcivit , ut utenfilia inde con¬
fecerit (Genef. iv. 22.)

Dum interim foflile aes , ut fua ex matre ufui tradabile fiat , artem ;;

D E H I S T O R I A A R T I S. 5

Jaboremque requirit fummum : duodecies excoqui defiderans , ut fub
malleo commode duci queat , Agricola tefte , & Erkero.

Imo & ferrum quoque excultam poftulat^valdequelaboriofam, artem
priufquam humano ferviat ufui, ut iidem docent fide & peritia fummi hac
in arte praeceptores.

Unde antiquiffima fane vetuftiflimae Chemiae metallurgicae origo aeque,
ac vocis ipfius, intelligitur.

Regio, ubi fubtiliter culta celebratur primo, illa eft in qua primaevi
degebant homines : uthiftoria Tubalcaini demonftrat: C Gen. iv, iz.
potiffimum , fi componitur haec cum fabulis, & hiftoriis Vulcani veterum.
Qui idem T ubalcaino. ( V ofT. Id. g. i . <5 5 . ) Quin & ipfum Artis vocabu¬
lum , fua ex origine, probare & id videtur, ut modo vobis conftitit.

Inde , ut a fonte primo , proxime derivata in iEgyptum , pari , ut caeterae
artes, fato ; ubi acerrime exercitata fuit : Mofes omnem dEgyptiorum edo-
dus fapientiam , ( Ad. Apoftolor. vii. 2, i . ) fcivit aurum exurere igne , ut
fieret pulvis aquae mifceri patiens, atque potari aptus. ( Exod. xxxii. 20.)
Quae fane Artis fere praecipua virtus; utique ne Principibus quidem Artifi¬
cum cognita hodie. Vulcanus , Jovis ex Junone filius , regnavit primus in
jtigypto , a morte Deus habitus ob inventum ignem ( Diod. Sic. L. ) ; fed
potius ob ignis ad fabrilia ex metallis applicationem: ut idem diferte docet
(y)» H"<:f£t/crov 'fi xiycucriv ysvscrQut rhi «zerep/ rov critf^n^ov i^yatrla; ctTracni^y

^ 'Jjrspi Tcv ^ ^ ix§yvf>cv , ^ ruy ahXm , ocrct rav

Tou" TTupc? f^ycts-luv eV/cTe^iTa/. ra? , rci<; tcv aTracrut;

^pcij-g^gypeTv , ^ TB-ci^ei^evvui To?; ts ra; l^ya^oixlvoK; , ^ T^q ahXoii

aTTcta-iv arOpwTTC/?.

jEgyptus vero ipfa X»//;* facro facefdotum fermone appellatur ( Plu-
tarch. If. & Ofir. 3d'4 C.) ( Steph. Byz. in voce alyv^rQr },

Eadem quoque & five Vulcania dida ( eodem audore ibi¬

dem). Magnus Scaliger , artem quidem ;:t»^o*t'iEgyptis iVcu-S- didam af-
ferit. Quum tamen in libro, Minerva mundi dido, qui ex Stobreo def-
criptus, dicatur , 'xo/»t;z«5 tcv A^a-jtxtlTnov rov i/xcJ9»c audorem. Conr, H. M*
c. iii. Troiarm) vero Chemia eft. Reinef. var. led. L. 1 1. e. 5.

Memphiprofedo VulcaniSacerdotes ( Herod. 11.5.). Ibi & fpeciofum
Vulcano templum exftrudum( Herod. 1 1. pc;».) Vefiibula (Id. Ib. roi, J
& Imagines (Id. Ib, lyd. iii. 37.), fuitque ejus ibi Symbolum Vultur ,
(VolT. Id. g. III. 573. ) rapax fcilicet avis. Sed&roV AiatH^cpai^ov KctMTcrdcif
zccTct TfJr J^ialraa-iv liq rc rex^mcv TrJp dicit Zeno , atque explicat ; ( Diog.
Laert. vii. 147* ) quod nomen fane fua origine probat Trupstrc «<pacr9a<ac-
cenfum efle, vel ardere; accinente huic fententise Horatio, eleganti epi¬
thetorum inventore,

- — - du/n gravis Cyclopum
Vulcanus ardens urit officinas»

(Carm. i. 4. 7.) ut & eodem fenfu prseiyerat Plautus, (Amphitr. 1. 1,
185.) .

Quo anthulas Tu , <^ui Vulcanum in cornu conclufum geris f
Omnia quidem haec conficere videntur, hanc Chemiae partem , Metallur-
gi« quam appellant nomine , prifcis fuilTe exercitatam ^Rgypiiis potiffi^

A ii)

MetallurgiO#

«jifficultat.

Locus , utiprF*
mo exculca Ghe»
mia metaliuigi-
ca, Alk.

Inrfe i£g7J;rta^;

Origo Vocis ad
artem contiandi
auri adhibita .

'rf PARSPRIMA'

miim. Neque vero de antiquitate vetuftiflTimae Artis , hoc fenfu, dubitari
putem , neque de ipfo etiam vocabulo.

Diu poftea vox illa ufurpari demum cepit ad fignificandam artem, qua
ex metallis quiburcumque purifiTimum conflaretur aurum, vera permuta¬
tione, maturatione , vel (ingulari proiTus feparatione vulgo incognita.

Et dein quidem cultores inprimis hujus difciplinae Arabes , mutato pa¬
rum fono , defcripto modo fenfu , Alchemiam longe'pofl:ea dixere eam-
dem , alioque flexu Alchimiam.

yalde incerta* Suidas certe , qui feculo vixit decimo , ( in voce Xnfxsix ) fcribit , Dio¬
cletianum, qui viginti ultimis feculi a natoChrifto tertii annis imperavit,
jufliffe comburendos inquifitos de hac arte libros , ob iEgy ptios nova mo¬
lientes contra Romanorum imperium : « rou ^

ra jSrjSx/a (/'/«psuv^rratyUSi'©* o AtoK^nTictvci; tKctvff-s , cT/a rst vewTs—
p/frfl/vTa ctlyv/zirriotg AiOKhtiTictvti. toutok; ^ (pcfin^g ixf>’^<rciT0. ors

cTj; ra ‘Wgpi ;^^pu<rsi7, ^ «p^-typcy TOig Trahctmg yiy^AfJ.jutva /iiC^ioc

tTn^iuvua-ajUiV^ 9 SKcivTi TT^og ro ttXcvtov Aiyv7r'llotg oa TOictvrng

TT^oa-ylvfiT-daf riX>'^? } ;^^pH/^aTa)r avTovg ■dstpjtovyTocg 'Z8-£p/«o'/ec , rou Koittcu

'Pcdfxxloig dvrxl^uv.

In voce autemVepa? longe altius rem eamdem repetit, audadler fane, &
diferte , fcribens ; ro ;tpyo'o^aAoj' «T/pa? cWep d fda-av cT/a' tjT? TlovrtySg ■d-aXucr-
<r>ig <ruv ro7g A^ypvolurctig (dg rm KeXX‘‘^‘* Ts-ccpccyiio^t/.eyot eXctCoy , jiiChlov «v Iv
«T^pjU.acri yey^AfXfxivov i Tnf^Uxov 07TO)g «Te? yJvsirdixt ePfd x^H^^ictg ;^py5'oV. Qu3E ,

fi idoneis firmaflet audoribus , ducerent antiquitatem illius fcientiae ufque
^d tredecim ante Chriftum fecula , ante Argonautarum fcilicet tempora.
Atque vel eo jam tempore ars cognita, exercita, confcripta, periculofam
expeditionem &laboriofam fuafiflbt A rgonautis. Qua tamen in re mirum
videri poflet, Mofen, fcrjptores facros, Sanchuniatonem, Orphea, Ho¬
merum, Hefiodum, Pindarum , Herodotum , Thucididem , Hippocra¬
tem, Ariftotelem , Theophraftum , Diofcoridem , Galenum , Plinium,
altum de ea Alentium tenuiffe ; quorum quidem propoAtum , argumentum
facultatem ) tempora, hanc commemorationem exegifle haud negabit,
verfatus quifquis eft in horum fcriptis.

Neque etiam obftat jure de hac re dubitantibus Plinii locus ( xxxv. 25.)
de flexibili vitro , aut Dionis Caflii ( lvii. pag. (5 1 7. ^ de eodem , pe^ Ti¬
berium repudiato ; neque alter Plinii ( xxxiii. 4. ) de Cajo , qui ex auri¬
pigmenti yi ingente parum auri excellentis excoxit ; quum hjec peritiam
rei vitrarias , atque docimafticx, tantum demonflrent.

Attamen prif- Utique tamen fateri oportet, quod Julius Maternus Firmicus , initio
^ts’ foculi fcribit ( iii. Mathef. i,v. ) de fcientia Alchimise tanquam de

re notiflima, A hic textus genuinus Audoris.

Alneas vero Gazaeus, ad finem feculi quinti , In Theophrafto fuo, Ave
de immortalitate anims , commentans de eadem re , ut publice cognita,
diflerit y aitque ; qui materi® habent peritiam , argentum , & ftannum
capiunt , ac , priore fpecle abolita , in aurum pulcherrimum conficiunt.
Biblioth. Patr. Vol, 2. p. 573.

Clarius Anaftafius Sinaita, dimidiato exinde feculo , cenfente Voflio
( Id, Q. 1* * • P3§* 2« 5 • } yel certe potius poft fpculum dirnidium vii , ut con-

b E ri I S T O R 1 A arti S. 7

llderate ponit Fabric. Bibi. Gr. v. pag. 515. fcribit : m /-i

^ MflfpT/ovV, ^ , ;(ipU(ro«oXX«T«r «Vep^^a^go-Sa/ ^ ^p5t<:jj»

^aXofxlvn , ^ 7ratJ'iVii(rct Taura.

Septimo tandem feculo Georgius Syncellus , de induflrla rem traiftavit.
Statim dein poft hunc Audlores Alchemiftici quam plurimi floruere ;
quorum manufcripti libri Romae, Venedis , Parifiis , idiomate Graeco fe¬
cula fua, ftylo fere profeflionem Theologicam , teftantur. Atque illorum
necdum editorum catalogum Borrichius recitat, & alii, (de Hermetis,
iEgyptiorum, & Chemicorum fapientia , pag. 78. )

SovgV/©-. Cujus & tractatus de lapide Philofophorum , efl: in Bibliotheca
Lugduno-Batavae Academiae.

Sores-/©- <}><^c5c^o4»© tiq Afjfxoz^llou, Totus tradtatus apud Fabric.

Bibi. gr. L. V. cap. 22. p. 252. Gr. & Lat.

1cd<riiJ,(Qr 0 jutiyag , 0 -S-gT© , 0 TTavorroXlrnt;. eX vavd'7to'hi iTgypti Urbs.
Libri XXIV. l’/ACwd- ad ■S'gO(rgCg/«F. Cujus titulus, 'Eua-lfxou toiT TravaTroT^llou
yvn(rla y^a<pfi , «ra-gp/ /gpa; , ^ Qsla^ 'rcv ^ d^yv^lou 7ro/«-

<ri©. & zJs*/^© 'TO-gp! c^ydvav , naixlvodv,

S^'>\V[Ji'ijB-io<i^oi^oq 0 A’Ag^«Vcrpivo^,

HViCcTwpc? 'Jzrgp/

laavv»g Ap;t<gpgb»?5 Tct> gr TroAet 'is-spi lug ayiag

lTi<pavcg e <p/XcVo<};© dXs^avcTpsug o/zovojuiKog Tripi /gpsT? , ■d-ilag %X’'

vng 'lov TToiUiog, Hujus &Manufc, in Bibliotheca Academiae Lugd,

Batavae,

£l pog. X'>^H'^d]nid.

2o($«p Iv Trgptr/cTr,

Lp/Aws feculo fexto circumlatus , laudatus a Zofimo.

AioTKOupog 0 liptvg [XiyaKov ItpanriJ^eg iv dKs^aveTpla,
oV«V»? aV’ A’fyvTr%u Trpog Uilairiov vripl rng igpat? ^ S-slag
Mutntg Trpo<p»lffg Tripi (rvvld^iog,

Mapla E^CpaTa.

niXdytog (piXciroipQ- Tripi ^rig 9i(ag , fipag leX^ng»
nop<|)Jpio?,

vel E^TTiCfiXJcg.

Kcjudpiog cp/Xc-VcKpo? , ^ «p;H;^/gpgwV 3 d'tS'a(J-Km l^v KXfCTrdlpav 1.-)V 0g7atv
hpdv leXfiiv (piXo(ro<plag*

KXsoTrdlpa « ifjoXijuals 'Icv ^airtXecog, Eadem Tripi ^«0/xwy /xs7paVr
Kcgjua iipojucvdxoo epjuema litg p^pvff-OTTtfise?.

A"ya.9c<raiyMV &k lov ;tpj;!r//d,oV o’p<|)gft)5 v7royv)iya^

I , I

YiaTtTrou ^fxAoiroi:})» gpT^or.

}ipaKXe7og 0 ^UTiXiug.
laX/uLava f^paCog fx?9oJ^og.

Xpt^wog TTipi 'loC' 9ilou uJ^etlog.

&id<J:pas~og <piXo(ro(pcg Tripi It/g dslag liX^itg»

A’p;\:gA6to; <piXc'iro<pcg <3rgp»' 17g Gelag IsX^n^^

KXaucTlavcg,

^epyiog.

AVg7r/7p«<fo5 <J)»ApVo4>o5 'Ergpj' .X^ytKxg-,

Chriftiaft? Grs-
ci pi2cipui AU
chemis ScripiO-
res,aQi>i: pnuii}

Hotum Caca«
logus.

B P A R S P R t M A

' '®-P‘ Vixit fub Conftantino Dilca, BorrIcKi

anno io6o. pofl: Chrift.

' t in ^ t /~ fi

Io-/? nrfotpt' I fi; 100 vfu «pw.

BXe/xfJolJ^oig tayov

•• f

'SiKi^o^c<;,

£^H[jooy.^f\ ov filChc^ rur^oopoovfid-ua-u Xsuftii^cfi.

Affjuoypllog cputriiict ^ /jovi^iku.

lepodio? <ptXo^C(pc^ TB-gpj xidou loov <ptXoa'o<pav»

'Ha-a.uK Movd^og , oWw; cTsT iv^l<rKtiv ^gOoeToV apT^upot/.

Videantur de his Auctoribus Graecis Alchemifticis inprimis Andreas Liba-
vius per omnia opera , maxime contra Guibertum Conring. de Med.
Herm.pag. a i.ad 5 i. Borrich. Ort. Ch. 97. & contra Conring. a pag. 66.
•ad 9 5 . Joann. Albert, Fabricii Biblioth. gr. paffim. Et Catalogus Biblio-
' thecae Academiae Lugduno -Batavae.

Quis vero temperet ab admiratione , qui intelligit , AuClores hos Viro
fane ubique incomparabili, Georgio Agricolae, jam perfpeClos fuifle?
Etenim fcripferat ille elaboratiffimos de re metallica libros , & abfolverat
penitus jam ante annum 1 5 50, quos magnus Erafmus adeo extulit. In prae¬
fatione autem elegantillima his praefixa omnes fere ordine recenfet modo
enarratos. Id vero, quo liquidiflime pateat Vobis, rogo , patiamini, def-
criptum Vobis nobilis fcripcoris textum propriis verbis exhibeam. Sic ita¬
que Ille : Ofthanes , Hermes , Chanes . Zofimus Alexan¬

drinus ad fororem 1 heofebiam, Olympiodorus item Alexandrinus, Aga¬
thodaemon , Democritus, non Abderites ille, fed alius nefcio qui, Orus
Chryforichites , Pebichius , Comerius , Joannes , Apuleius , Petafius , Pe¬
lagius , Africanus , Theophilus, Synefius, Stephanus ad Heracleum Caefa-
rem , Heliodorus ad Theodofium , Geberus , Calides Rachaidibus , Vera-
dianus , Rhodianus , Canides, Merlinus , Raymundus Lullius, Arnoldus
Villanovanus, Auguftinus Pantheus Venetus; foemins tres, Cleopatra,
Virgo Taphnutia , Maria Judaica : hi omnes foluta oratione , unus Joan¬
nes Aurelius Augurellus Ariminenfis verfu fcripfit.

Aichemlae fi- Veruntamen omnes hi , modo recenfici Auftores huc ufque Chemiam
jmficauo. appellaverunt Artem convertendi metalla ignobilia in aurum purum ; non
vero vel cogitalTe videntur de Medicina ad Morbos corporis hominis uni-
verfali. Confer. Conring. de Med. Herm. 15. 16,

Origo chcmis Poftquam vero Arabes Chemiam , hadenus defcriptam , Metallurgicam
hSceUeaa^dSt! nempe & Chryfopoieticam , inceperunt excolere; fermone fuo , metapho-
ne ciu-niito, rico fcmper , & hieroglyphico , videntur poftea effecifle, ut metallis perfi-
ciendis auxilia medicamenta appellarentur ; impura vero metalla homines
aegri dicerentur; aurum vir fanus, vivax, conftans, audiret : unde mox
imperiti credidere , hscc ita fimpliciter capienda : prsecipue quum impurita¬
tem viliorum metallorum lepram vocari legerent ; qui morborum praeci¬
pue incurabilis.

Inde creditur increbuifle primus rumor eundo late crefcens, uno eo-
demque Chemico inftrumento , impura metalla in aurum, aegrotantium
hominum corpora in rede valentia , tranfmutari poflTe.

Quod lili infirumentum lapidem Philofophorum, donum Azoih , ejus
autem polTefibres Adeptos appellabant^ . Atque

t>E HISTORPA ARTIS. f

Atque firmavit poftea praejudicatam fimpliciffimis , paucFs , experimen¬
tis, hancce opinionem; quod Ars Chemica deinde ex medicamentis elice¬
ret falubres vires. Cujus Rhazes exempla dederat ; quod in Arabum Julab ,
vel aqua ftillatitiarofarum, feculo undecimo Avicenna in Libro de Viri¬
bus cordis , docuerat , Mefue autem confirmaverat poftea.

Praecipui in his audores laudantur Geber didus Arabs, fed Graecus AudoresAI-
Xeoni Africano , primo Chriftianus, ejuravit fidem , fcripfit Arabice , vi-,
xit feculo feptimo, prodiit ex Mufaeo Golii , verfus in Latinum a variis,

Vid. Leon. Afr, 1, 1 1 1 . p. 1 5^, Conr. H, M. $ 5^. 5 7 2^^ 7 3 . Praecipue ferip-.

Iit ille.

De Alchimia vel Chimia ; aut de inveftigatione perfedionis metalloruoa;

De Summa perfedionis metallorum.

De Claritate Alchimiae,

De Lapide Philofophico,

De Teftamento.

De Epitaphio.

De invenienda arte auri , & argenti,

Morienus Romanus, Eremita , Hierofolymitanus , fcripfit caftiftlmede
hoc arcano, habeturque inter audores puriflimos. Ex Arabico in Latinum
verfus jam anno 1 182. undecimo Februarii, ^

Albertus magnus, Germanus, natus Lavingae inSueyia, anno iioo;
circiter, dein Ratisbonenfis Epifeopus, fcripfit
. De Mineralibus librum.

Lilium floris de fpinis evulfum.

Speculum Akhemiae de compofitione Lapidis , &c. Borellum vide,

Rogerius Baco, Britannus, Monachus Weftmonafterienfis , Oxonii
vivens. Clarus in Alchemicis , Chemicis , Magicis naturalibus , Mecha¬
nicis , Metaphyficis, Phyficis, Mathematicis, inclytus fama circiter anno
122^. Ex iis, quas ad nos pervenere, fcripfit inprimis ftylo fatis liquido ,

^ fine ambagibus duos tradatus de chemia. Speculum Alchemias , 8c
aliud diverfum ab imprelTo, quod MSt, in Biblioth. Academias Lugd.;

Batavae.

Thefaurum Chimicum.

De Secretis Artis, atque naturae operibus, & de nullitate Magiae. Spe-?
cula Mathematica.

. Scripta de ArteChimiae, Francof, 1^03, 12. in quibus pulcherrima in.
mechanicis , magicis naturalibus, & variis artibus, falfo adferipta recentio -
ribus , falfo imputata magiae & haerefi. Borrich. Ort. Ch. pag. 1 2 z . & Borell.

, Georgius Riplaeus , Britannus , Canonicus Bridlingtonenfis. Circa idem
tempus. Scripfit duodecim portas. Medullam Chimicam. Alchimiam ;

MSt. in Biblioth. Acad. Lugd. Batavae, Anglicis verfibus conferiptam.

Opera omnia, CalTellis. 1^49,8®, ^ , r . , ' \

De Mercurio Philofophorum. Hermefii Philofophi coramentariuirui . - ? !

MSt. in Bibi, Acad. Lugd. Batavae.

. Arnoldus de Villa nova , feculo decimo tertio; fcripfit hic ^ • : >

Rofarium, Teftamentum novum pradicum. De Alchimia, SemUaini 1 ,
femitarum. • ^ .i

Tom. I. ' ‘ - B ■ ^

fo . . ■ ARS RRfM A

Roiam novellam. Eplftolam ad Papam Pium,

Novum fplendorem , vel lumen, florem florum, de furno Phllofoph;
de Secretis Natura?, de nova compofirione Lapidis vitae Philofophorum.
de Principiis naturalibus ad Clementem Papam. Opus in Arte Majore.
Qui tradatus omnes MSt. in Bibi. Acad. Lugd. Batavae.

Raimundus Lullius , Balearicus; Barcinone oriundus ; natus a^. i i 5 5,
difcipulus Arnoldi de Villa nova , mortuus in Africa a°. 1515. Scripfit in¬
ter primos de remedio univerfali ad morbos corporis humani , & de lapide
aurinco , in tradatu fuo de quinta effentia. Confcripfit de fecretis naturae ,
feu quinta edentia , & de accurtatione Lapidis Philofophorum. tum co-*
tfrcillum , feu vade mecum : de formatione Lapidum pretioforum. MSt,
in Bibi. Acad. Lugd. Bat. Claviculam de L.PiTeftamentum. Apertorium.
Epiftolas ad Edoardum Regem Angliae. Lux Mercuriorum, de Mercurio.
Speculum magnum. Teftamentum noviflimum. Epiftolam ad R^ertum
Regem Angliae. Aphorifmos. Epiftolam accurtationum. de Invediga-
tione occulti fecreti. Exempla accurtationis. Et hi omneS MSt. in Bibi,
Acad. Lugd. Bat. Imo ufque ad do. volumina de rebus Chemicis fcriphfle
fertur.

Joannes de Rupefcifla, Francifcanus, circa annum 1575. in carcere
contabuit. Scripfit varia Alchemica. vid; Conr. H. M. Borellum. De hoc
J^aracelfus ait, cum inepta , & falfa dediffe.

rfaacus Hollandus, & Joannes Ifaacus Hollandus , oriundi ex Sfollf
Hollandiae oppidulo. Varia fcripfere Alchemica, in quibus multa fingu-
Jaria plane experimenta. De Lapide Philofophorum. Scientia Chimiae.
De projedtione infinita. De mineralibus , & vera Metallorum Metamor-
jihofi. de Vino, de Vegetabilibus , & aliis.

‘ Bafilius Valentinus, Monachus ubique didtus Ordinis Benedidtinorum;
Erffurti j licet pro vero narretur , nunquam tale monafterium ibidem
exflitifle , nomenque utrumque fi(5tum ex Graeco & Latino videatur. Uti¬
que Artifex in omni vulgari Chemia experriflimus ; ut folus currus trium-
^alis Antimonii docet , in quo fere uno eunda artificia Chemica, pro
novis falfo vendita hodie , ad amuflim continentur, & fincere deferibun-
tur. In abftrufiore Artis parte eximium fe dedit, peccavit maxime in eo,
quod omnia ex Antimonio eduda femper a vi medicata commendet, quo
ineptius, fallacius , damnofius , nihil. Sed error fatalis omnes dein Che-
ihicoruiti inquinavit Scholas huc ufque. Caeterum Theologum fe , & Me¬
dicum , fatis prodit, aulifque per artes inclaruifle videtur, habitus feculo
prior Paracelfo. Audor trium Principiorum Chemicorum. Unde Paracel-
ius haufit quampluriraa. Scripfit multa, fatis diffufe, ad medicam quoque
Artem fpedantia.

& Pofteaquafn Ultimi quinque memotati fua evulgaverunt; invaluit, ut
modo expofui , intex Che.micqs fententia ubique, quod uno Alchemiffico
ibedicamento omnes humani Corporis morbi radicitus exftirpari queant ,
fanitas abfoluta reffitui , vira in longiflimos annos illibata fuftineri.

Qui aliquo Quare fpe inflati , & efficacia violentorum ex Chemia Rernediorum fu-
Artis fucceffu pefbi, brevi totam medendi arfem fibi obnoxiam voluerunt.

Sed & eadem tempeftate Ars Medica , fubiiUbus fchohrum figmentis

Cliemici

Aldhemici

Medici.

de: HISTOTIIA ARTIS.

Verborum tricis fine fenfu , jam diu totaGalenica , atque Arabum dl(^atis
unice dedit^, hincmiflu fanguinis , purgatione per alvum, paucis efficaci¬
bus, ufa, invalefcenti tum Venere* lui domandae impar, validis Che-
mis remediis cedere coada , auxit hujus tropaea: Quum Carpus argento
•vivo utens fcholas eluderet.

Unde calamitofa mehercle Medicorum Prifcorum videbatur conditio ,
qui fcilicet omni induftria hominis prius naturam fpeculati , inde ortum &
curationem morborum indagabant : quum laboriofa haec opera de iEtiolo-
gicis, Diagnofticis , Prognofticis , Diaeteticis, Therapeuticis, fupervacanea,
atque inutilia penitus , a jadantia Alchemiftarum damnarentur : qui,
pofthabito vidu, negleda caufa & natura mali, fola remedii exhibitione
omnes profligarent morbos unico tantum , eodemque medicamento.

Sed ut recens hic , & vefanus , error plurimos abftulerit primo impetu ,
maturiori tamen deinde rei ponderationi inanis » & damnofa apparuit ho¬
rum fuperbia.

Quod fane Paracelfi , & Helmontii , vita & fcripta docent ; ut ex ipfo
horum indicio colligere fas eft.

Aureolus , Philippus, Paracelfus, Theophraftus , Bombaft, de Hohen-
heim , habuit patrem Wilhelmum Hohenheim , virum dodum , Medi¬
cinae licentiarum, in praxi trivialem Medicum, Bibliotheca iiifigni divitem,
qui ipfe filius erat nothus Magiftri Ordinis Teutonici.

Natus ille anno 149 5. in vico Einfidlen ( quod eremum fonat), diftante
binis milliaribus Germanicis Tiguro, in Helvetia: inde appellatus fuic
Eremita, ut Erafmus quidem , in datis ad illum literis , eum hoc epitheto
donavit.

Triennem fus caftrafle dicitur eunuchus Inde habitus; ubique fane
acrem fe mulieribus inimicum geffit : effigies tamen viri ad vivum exprefla
pingit barbatum. A parente Wilhelmo fideliflimis imbutus praeceptis in
medicina ,& chirurgia, profecit plurimum; ftatim ineunte aetate ingenti
amore Alchemiae c^tus , a patre erudiendus porro datur Trithemio
Abbati Spanheimenn , clariflimo ea tempeftate viro , unde arcana jam
edodus multa, tranfivit ad Sigifmundum Fuggerum Schvvatzenfem , qui
in Germania tum magnis fumptibus, plurimllque miniftris fuftentatis , Ar¬
tem Chemicam , ftrenua diligentia , quotidie exercebat , atque affiduis in¬
ventis quam maxime promovebat.

Ubile opera Spagiricare, & opere, didicifle confitetur.

Omnes poflea fui temporis excellentlffimos Pr*ceptores , Philofophi»
adeptae peritiffimos , fedatum fe , atque nadum , ait ; a quibus , nihil quid¬
quam illum celantibus , fecreta quaeque didicit. ■

Tamen , ne fic requiefcens , ad Medicinam ultra difcendam peregrina¬
tus fuit per omnes Academias , Germani*, Itali* , Galli*, Hifpani* ; inf-
pexit Boruffiam, Lituaniam , Poloniam , ‘Walachiam , Tranfylvaniam ;
Croatiam , Portugalliam , Illyricum , omnes denique Europ* nationes ,
atque ubique a Medicis , tonforibus , aniculis , Magis , Chemiftis , nobi¬
libus, ignobilibus, optima, certiflima, remedia addidicit, l*tus a quo-’
cunque demum quidquam doceretur.

Ex Bafilii Valentini fcriptis dodrln^pi de tribus elementis haufit, quant

Bij

Pr*cipue fn
Lue Venerea
per argentum
vivum.

Nova, nec
credenda pro^
mittunt.

l*af um tfci,
men prjeftant»

Paracelfi et
ipfo hiftoria,

12 ' PARS PRIMA

fuppreflb Ausioris nomine, fecit fuam, atque evulgavit de Sale , Sulphtf
re , Mercurio.

Anno aetatis vigefimo varias Germaniae fodinas perluftrans , in Rufliam
ufque venit, inque finitimis ibi captus a Tartaris ad Chamum dedudtus i
cum principe filio Chami Byzantium ablegatur ; anno dein vigefimo o6ta*
vo Lapide aurifico donatus illic dicitur.

i. Stipendia quoque faepe meruit chirurgica , & medica , in caftris , con-
flid:ibus , obfidionibus urbium.

< Hippocratem, & Antiquos Medicos plurimi fecit, Scholafticos dodo-
res nullo in pretio habuit, omnium maxime deteftatus Arabas.

Remediis paratis^ ex Mercurio , & ex Opio, crebro ufus & audader;
fanavit lepram , luem veneream , fcabiem , ulcera , hydropes leviores ,
dolores; qu$ fane mala per Medicos ad fanationem perduci haud po¬
terant : quum vim argenti vivi ignorarent; opium, ut quarto gradu fri¬
gidum, pertimefcerent ignari.

Hinc curatione talium audax & clarus, maxime fanato Bafileae Frobe-
nio, inde & fummo noftro Erafmo cognitus, Bafileenfi acceptus Magif*
tratui, largo horum invitatus honorario, anno 1517, Medicinam philo-
fophicam, binis quotidie horis, publice, Latine, & inprimis Germanice,
4ocuir. #

Proprios equidem libros tunc de compofitionibus, gradibus, & Tar¬
taro exponebat : in quibus garrulitatis plus fatis , bonae frugis parum , tefie
Helmontio , reperire eft : hic Galeni , & Avicennae, publice de Cathedra
libros combufiit, fe dc Diabolum confulere velle, fi DEUS juvare nolit,
'didabat auditoribus.

Plurimos ibi difcipulos nadus cum iifdem vixit quam conjundifllme
«quos inter tres amidu ipfe viduque fuftentavit , fecreta quaedam docuit ,
qui Magiftrum deferuere , fcripfere in ipfum contumelias , atque experi¬
menta data, abfque judicio, magno aegrorum damno applicabant. Aluit
& ibi fua in familia Chirurgos , & tonfores , quibus & participavit non¬
nulla ; fed & hi brevi eum deferuere , atque evafere in inimicos. Solos
laudat genuinos difcipulos , fidelefque ,Dodorem Petrum , Dodorem Cor¬
nelium, Dodorem Andream, Dodorem Urfinum , Licentiatum Pangra-
tium , Magiftrum Raphaelem. Atque ita quidem biennii fpatio tali func¬
tus munere, nobilem Canonicum Liechtenfeflium , graviflimis Stomachi
cruciatibus ita debilitatum , ut pro deplorato a Medicis haberetur , tribus
pilulis Laudani fui refecit. Cumque Canonicus , ut folent aegri , centum au-
jeis Gallicis fe fanitatem redempturum ab initio fponte profeftus eflet , ac
voti reus numerare recufaret, nil fibi praeterquam tres murini ftercoris
pilulas exhibitum joculariter diditans , in judicium fuit vocatus ^ Theo-
phrafto. Judices, ex legibus municipalibus, non tam artis, quam fumptuuna
^ laboris, habita ratione, exiguam mercedem conftituerunt. Qua re fic
jrritarus Paracelfus , ut cum more fuo imperitiam & injuftiriam Judicum
accufaret, laefae quodam mojlo majeftatis reus, propere e foro domum fe
proripuerit, inde amicorum monitu clam urbe excefterit , relida Joanni
Oporino univerfa fupelledile Chimica. In vicina Alfatia per biennium er-
^ravit , comitante, fic faoiulante Oporino , curando tam felix, quam m

DE HISTORIA ARTIS.

tivendo dliTolutus. Zvvinger. Theatr. 1422. Qui Bafileae ebdem tempore
vixit , atque Oporinum narrantem fxpe audivit.

Amanuenfem tunc & famulum fumpfit Oporinum , clarum Virum ,
Gr*ce & Latine doctum , illedium vana fpe potiundi arcanis Paracelfi , qui
integro biennio cum ipfo vagatus nihil quidquam ex eo didicit ; quamvis
propriam familiam ejus gratia deferuiffet ; donec pertaefus , feroque fa-
piens , relido Par^celfo Bafileam rediit.

Contigit nimirum , ut vefpera quadam vocaretur Paracelfus ad rufticum
periculofillime decumbentem prope Colmariam in Alfatia ; ille tamen ,
inceptam cum Rufticis compotationem abrumpere nolens , dillulit iEgro-
tantis curam; mane eo ingrelTus vultu truculento rogat, num aeger jam
aliquid aflumplilTet.propinaturus illi fuum Laudanum ; refpondere praefen-
Xes, nil praeter cccnam Domini, quum jam eifet moribundus. Valde tunc
indignabundus retulit Paracelfus, ^rgo, fi alium medicum quaefivit , opera
mea opus non habet, feque propere foras proripuit Qua impietate perculfus
Oporinus extremum vale dixit Paracelfo, metuens, ne ob atrocem Prae¬
ceptoris, alioquin carifiimi, immanitatem, & ipfe plederetur. ( Zvvinger,
Theatr. 2 175.^ Caecerum Paracelfus dein linguam latinam oblitus , vagus
femper , nufquam conftans , aflidue temulentus, nec veftes mutans , ne
ledo quidem utens, Salifburgi tandem, in diverforio publico , pofl: mor¬
bum aliquot dierum , viribus deficiens , mente bona , moritur vigefima
quarta Septembris anno 1541, anno aetatis quadragefimo feptimo, quum
lolo Elixire proprietatis annos fibi Methufalemi promifilTet.

Opera quaedam ipfe evulgavit; ut Chirurgiae magnae partem quartam ,
quam dicavit Hieronymo Bonero urbis Colmar Didatori, fecundo Junii
1528, Librum apoftematum obtulit Conrado Wifcram Confuli Colmar,
quinto Julii 1528. Tum libros graduum , compofitionum , de Tartaro j
Chirurgiam magnam , quam obtulit Ferdinando Caefari , ex Munchrath , 7,
Maii I 5 36'. Alteram ejus partem infcripfit Eidem, 1 1. Augufti 1 5 36. In his
citat ipfe propria jam edita opera fua. de Archidoxis. de Sanationibus de
fanitate microcofmi , & Elementoru;^', de generationibus naturalium , de
fuppuratione , de fignis , de Charaderibus & Adeptis, de Phlebotomia,
de origine novorum morborum , de iVlagla.

Qus quidem omnia ex propriis Viri fcriptis , ex Oporino , Zvvingero j
& Helmontio, pr*cipue , nec fine labore haufi. vid. Helmont. pag. 187. §.
3 . p, 3 24. 5 2 5 . (>98. 699. vereb|j: quippe reperta apud alios addere : quia
odia vix abefle vel ftudia nimis apparebat.

Joannes Baptifta Helmontius, Bruxellenfis , nobili ftirpe natus anno
1577, triginta adeoque annis & fex ab obitu Paracelfi. Patrem amifitfuum
anno 1580, ipfe fratrum & fororum «tate minimus matre invita , ami¬
cis infciis. Medicinae fe applicuit. ( pag. 853.)

Curfum Philofophicum aetatis anno decimo feptimo, anno 1 ■594 abfol-
verat. ( pag. 12, 1.) Helluo librorum, Galenum bis, Hippocratem ferael,
alios Graecos , & Arabas, Medicos omnes diligenter perlegit, notabilia ex
his in locos communes redegerat. Hinc etiam , eodem tempore , Lovanii in
collegio Medicorum, publice praelegit lediones Chirurgicas, confiitutus
a ProfelToribus. Thoma Fyeno , Geraxdo Viliers, & Stojnio.f pag. 83 j.J

35cin&HcI-
nioiiui eX'
propriisfcxip,-
tis.

Qui rn fiu ma¬
nioribus, Plii-
lofophicis ,
Mcdtci-s,<ioo

IUS.

Do£lor Me»
dicinx.

De hac def-
peravir.

Medreinam

exercuit.

Morbos plu-
res fanare ne¬
quivit.

-Sgrotat.
Vulgatis fa-
■pare fe tentat.

Sed infelici¬
ter.

Hinc tnori-
t|jr.

t4 PARS prima:

Promotus In Medicina, Lovanii , anno 1599 , aetatis li,( pag, li#
$. 7. ) Impotentiam Scholarum incepit videre , diu antequam ipie habe¬
ret jufta medicamenta, ( pag. 413. §. 2. ) Expertus in fe ipfo infelicem
levis fcabiei fanationem juxta methodum Scholarum , felicem ope Sul¬
phuris. ( pag. 2^6. 257.) doluit inde , fe , nobilem , primum in fua fa¬
milia femet applicuiflfe Medicinae : hanc ergo deferuit , bona inter cog¬
natos divifit, exivit patria animo nunquam redeundi. ( pag. 835. ) Li¬
bros ducentis emptos aureis abjecit, ( pag. 666. §, Jz. ) peregre profe(ffus
per integrum decennium, ( pag. 1 1. §. 7. ) ab idiota tum didicit Pyrotech-
niam, chemiae fe dedit totum. Biennio poft medicamenta nadus Chemica
jam aliquot fanare morbos potuit. ( pag. 853.)

Divitem , nobilem, piam, uxorem duxit anno 160^, cum qua fecef-
fit Vilvoordiam, ubi totum fe folus Chemiae dedit. ( pag. 41. §. 7. pag.
833.838.)

In Tirociniis, experimenta tentans periculofiflima , in vitae diferimen
faepius incidit. C pag. 719. 948. )

Nec aegros invifit, nec fpe lucri artem exercuit. ( pag. (^93. §. 5.)

Quotannis vero aegrorum myriadas fanavifle fe (cribit. ( pag. 835.)

Impendit vero folidos quinquaginta annos deftillationibus. f pag. 241,
§ I.) plurimi habitus ab Epifeopo Colonienfi Electore , Chemiae ut ftu-
diofifllimo , ita maxime gnaro , vocatus ab Imperatore Rudolpho , in¬
vitatus a duobus Imperatoribus , in aulam , fed oblata repudiavit. ( pag.

Sanare non valuit binos filios a pefte , fed amifit. f pag. 875.) nec pri¬
mogenitam fuam a lepra , licet impenderit fpatium' biennii integrum,
(pag. 714.$. 27.) Quin neque uxorem, nec ancillam. ( pag. 469.} nec
femet ipfum a veneno dato. Ibidem.

Anno 1624. edidit Leodii libellum de aquis Spadanis , poflea alia.

Anno tum setatis fexagefimo quinto. ( pag. 720. 721.) Poftquam jam
abfolverat annum fexagefimum tertium, tertio Kal. Januar. anni 1640.
invafit eum febris, cum rigore leviculo, ur quaterent dentes, dolor
pundilis ad fternum , cum impedita refpiratione. adfuit fputum cruen¬
tum, mox eruor merus. Sumpfit genitale cervi carptum, dolor minuitur,
bibit mox drachmam fanguinis hirci, ceflavit quatriduo fputum cruen¬
tum, fuperftite tuflicula rara cum aliquot excreationibus, Perfeverabat
febris, Succefiit dolor lienis , cui obvenit potu vini bulliti cum lapide
cancrorum, brevi ceflarunt omnia. ( pag. 3 22. §. 35.) Anno 1(^43. Synco¬
pen paflus a fumo carbonum. ( pag. 242. §. 19.) Unde fe liberavit Sul¬
phure Vitrioli. Ibid, 1 8. Novembris , anni 16/^^. incidit in morbum, ex
Afthmate, & binis infultibus pleuriticis, laborat inde per feptem fepti-
manas, moritur febricula ex .debilitate , 30. Decembris 1644. Filius ejus
in praefatione ; qui a morte paterna omnia ejufdem feripta evulgavit.

Unde certiflime patere putem , binos hofce Audores , inter Chemi-
cos Medicinam profitentes omnium fane celebratifiimos , medicamen¬
tum univerfale, quod ubique jadant , neutiquam polTedifle ; In morbis
vero Chronicis , per remedia violenta , faepenumero praeclara praeftitifle ,
(quoties firma 3e'|;rotantium vifcera ferenda? erarrt violenti^.

DE l(rSTORfA_ ARTIS.

' Cacterum aetatem fenilem nequidem attigifle vanos vitae longae promiC-
fores.

Ex his vero poftea Medici clari, Francifcus de le Boe Sylvius , Otto
Tachenius , horumque fequaces, induda in Medicinam Chemia , ab hac
illam, tam in fpeculatione, quam in exercitatione artis, reddiderunt de¬
pendentem ubique.

Quibus perfundorie perpenfis , patet quoque incipienti artem tironi
conducere, ut primo expendat A udor es , qui operationes ipfas in Syn-
taxios ordinatae corpufculum redadas tradiderunt, Quorum praecipui ha¬
bentur.

Ofvvaldus Crollius. Bafilica Chemica eum notis Jo, Hartmanni. Genev-
8. 8. . "

Beguini Tiroclniuni Chemicum , faepiflime reeufum. 8°*. 8c
Jonannis Hartmanni Opera Medico-Chymica.vFraneof.tidyo. fol. ‘
Glafer. Traite de la Chymie, Bruxell. ^

“ Le Fevre. Traite de la Chymie. a Paris i66o, Sc 1 66]). a.vol. S.aLeyde,
i66p.i. yo]. 12.

Lemery. Cours de Chymie. a Paris 1715.8.3 Leyde 1 7 1 . 8.

Le Morti Chymia Medico-Phyfica. &c.,Lugd. Bat.T(S<;5. *

i Barchufen. Pyrofophia. Lugd. Bat. I <5^98. 4®. ^ ‘

In illa autem artis parte, quae Metallurgiam fideliter 'exponit , eximi?
celebrantur.

Geber. faepe , varia forma, recufus.

Georgius Agricola, de Ke Metallica Libri xiL. &c. Bafil. 16^ j.

Lazarus Erkern. befchreibung aller furnemiflen Mineralifchen ertz ,
und bergvverks arten. &c, Francf. 1629. fol. Idem in 4°. Francf. 1594.
titulo Aula fubterranea, alias Probirbuch Lazari Hrker.

Joannes Rudolphus Glauberus. in omnibus operibus . fparfim editis,
vario tempore , & forma,

Joachimus Becher. Metallurgia Becheri. Francof. 1 66o.'S.

Joannes Kunkel.Philofophia Chymica, experimentis confirmata. Am-
flelaed.il®.

Olai BorrichiiDocimaftica Metallica. HafniaBi i<J8o. 8®.

In parte Alchemiftica hi probantur in primis,^

Geber. Quem tamen Bertiardus Sophillis inferit. ,

Morienus. ' ■*

Rogerius Baco.

Georgius Ripley.

Raimundus Lullius.

Bernardus Comes Trevifanus. Scripfit anno 145 5 .

Joannes Ifaacus Hollandus , & forre idem huic.

Ifaacus Hollandus. qui Arnoldo Villanovano recentior , antiquior Pa-
xacelfo. quem tanti fecit Penotus, ut eum , Paracelfi temporalibus in obf-
curo latitantem , putaverit Eliam Artiflam promifTum arcanorum revela¬
torem. Libav. Alchimia Pharmaceut. 121,

Bafilius Valentinus. Chymifche Schrifften. Hamburg. 1694. 8,

, .Artephius,

Medicina
Chemica ia
Academiis.

Catalogus

Audloriim

pro enchei-

reli. ”
« •

Mctallurgico.

rum.

Alchemifta-

xum.

I

' PARS PRIMA

- Theatrum Chemlcum.

Turba Philofophorum.

Paracelfus. Opera omnia. Latine. Genev. i 5 8. 2. vol. fol.

. . Germanice. Straszburg. 1, vol. foh

- - Germanice. Straszburg. i6i6,z. voL fol,

Ireneus Philaletha.

Michael Sendivogius.

Joannes Baptifta Helmont. Operaomnia, Amftelod, 16^1, 4®«

• Phyfici Sc Pro Chemicis ad Medica, atque Phyfica,

Medici» Helmontius idem.

Robertus Boyleus, in omnibus,

Johannes Bonnius. Diflfert. Chymico-Phyficae. LipL 1 6^ 6, 8,

Clari Cox & Slare, paflim in Tranfad. Philof. Britann.

Hombergius, Geoffroy , & Lemeryus Junior , in Monumentis Acad.
Reg. Scientiarum,

, Georgius Erneftus StahIIus. in Fundamentis Chymise. Norimb. 1725;
in 4®.

Maxime , fummo Artis bono editae Obfervationes Phyfico-Chemicae
felediores , libris tribus corriprehenfae , ab Eximio Viro , Friderico
Hoffmanno , qui tot pulchris operibus PhyCea & Medica illuftravit ,
editasjHal^ 1722, in 4®,

PAfeS

PARS ALTERA
COLLEGII CHEMICL

QUjE theorle ilineas ducit-

HemiA eft ars docens exercere certas Phyficas operatio- ,
nes, quibus corpora fenfibus patula , vel patefacienda ,
vafis capienda, mutentur, per propria inftrumenta : ut
definiti, & fingulares quidem , effedus produdi inno-
tefcant , horumque caufae ipfa per effeda pateant , iri’
varios diverfarum artium ufus.

Quoniam ex praefcripta intelligenti^ venturi prsefciae
adiones efficaces exercendas didat, verae Artis nomen meretur.

Objeda , in quibus mutandis , atque obfervandis , occupatur , funt cor¬
pora fenfibilia omnia ; quae vel ex fua natura fenfibus femet ingerunt; aut
& illa , quae non percepta prius arte tamen hac fenfuum aciei obnoxia red-^
duntur per fe , vel & per effeda fua ; imprimis quoties vafis capi queunt ex
fe, aut& virtute artis eo reducuntur , ut ceerceri illis poffint.

Fecit vero accurata horum omnium perpenfio, ut in tres praecipue Clafr
fes rerum , Regna dixere, diftribui fatis commode queant.

Prima quidem Claflis Foffilia habet, vel vulgo appellata Mineralia; quae
definiuntur , corpora naturalia , nata in telluris gremio , vel & fuperficie
quorum fimplex adeo fabrica, ut nulla hadenus peifpicientia, ne quidem^
per microfcopia acutiffima , detexerit in his varietitem inter vafa & ea , quae
his continentur, fedfimillimam omnibus partibus affinitatem toti ; licet in
plurimis horum fluidarum & confiftentium partium concurfus certo cog-
i^ofcatur permiflu fadus. Regnum Chemiftae Minerale dicunt.

t-

j

De Metallis»

r. Atque in his ordinem Metalla ducunt; quae definiuntur, foffiUa pon-
derofiflima, in igne fluentia, in frigore coeuntia, tumque ad incudem
malleo explananda, vel ducenda.

Quae huc ufque, ab omnfaevo, tantum Tex fimplicia , reperta funt.
Aurum , Argentum , iCs , Stannum , Ferrum , PluoibuiD,

Tom. L ' ^

. CKemlaedc»

Hnitio.

ObjedaArtis.’

Quje in tres
Claffes diftri-
buta.

Prima Foffi-
lium. Fofli-

lium Characr
ter.

■t

I

Atque in his.
primo Metal¬
la. Metalli .
notat.

Metallorum

Charaileres

prifci.

Significatio
liorum Cha-
taderum.

C

Pondus pra;-
«ipua , &
certa nota
Metalli.
Pondus vera
nota diftin-
guens metalla,
iatet fc»

jg ^ PARS ALTERA

Quibus Jam prifcl accenfuere & Argentum vivum PhllofopFii , quam¬
vis duritie, dudilitate , fixitate, carens, quam longiflime ab illis diftet;
fed natalis locus , pondus , fimplicitas , facilis cum metallis conjundio ;
effecere ut ita contigerit j maxime antiqua, femperque invalefcens magis >
opinio, qua caeterorum habetur omnium prscipua materies.

Mirabile videtur, vetuftiflimos Perfarum fuis in facris, conftanter ap-
pellafTe Metalla feptem in terra, quae viderant nata , nominibus Planeta¬
rum, quos ccelum oftenderat.

Quin & Charaderibus iifdem 0,C ^ 2 Aftronoml^

&AftroIogi, Planetas ccEleftes,Chemici Metalla defignaverunt.

Dubium, qui priores, notis his, ad fua ufi fuerint. Sane ex hierogly-
phica fcribendi ratione Chemici fua corpora fatis rede exprimunt , uC
contemplanti patet.

^ notat omne acre , rodens , acetum , ignem , undique fcillcet exftantlbus
aculeis horrens.

0— perfedum , immutabile , fimpliclflimum. Tale aurum efl#-

cui nil acris , nil peregrini , adhaeret. »

C — femi aurum ; cujus Intimum extrorfum verfum facit aurum inte¬
grum ^ fine ullo peregrino , fine corrofivo. Id in argento obfer-
vant Alchemiftae.

^ intimam partem purum aurum ; fed fuperius argenti colorem
apparere , dum interim fubeft acre , rodens ; quibus inde fepa-
ratis , merum aurum remanet ,, fed vivum. Id de argenta vivo
Adepti afferunt.

partem praecipuam aurum effe j fed adhaerefccre illi , partemque
magnam facere crudum acre , corrodens , quo inde ablato , re¬
liquum auri haberet proprietates. Sed & hoc Adepti profitentur.
tfi — quoque idem aurum intime ; fed magnam quoque partem acris
rodentis, at modo dimidio altero acrimoniae : quum dimidium
modo figni acris habeat : quod Alchemiftae docent , obfervant
Medici. Sane Aurum Vivum , vel Philofophorum , in chalybe
latere una fere Adeptorum fententiam habetur hincque adeo me¬
dicinam metallicam petendam, non ex auro ipfo.

M» dimidiatam Stanni partem argentum effe , alteram crudam ro¬
dentem acrimoniam. Id vero omni fere docimaftae exploratum ;
cupella quippe affinem argento fixitatem » & Sulphuris crudi co¬
piam demonftrat bene notam Alchemiftis.

notat totum fere rodens cum aliqua Argenti fimilltudine, quod pe¬
rito fatis.

5 — Chaos, TawctV, mundus, unum in quo omnia. Aurum, & ro¬
dens copiofum arfenicale.^

Individuus, proprius , Metallorum charader, eft ingens ,. atque alia
omnia corpora longe antecellens , pondus ; quod arti omnium difficilli¬
mum produdu , definit Metallorum notam certam.

Horum quidem ad aquam puiiffimam exploratoxum catalogus*

DE ARTIS theoria:

tiS45.

€

10555. U087,

2

S845.

0^

7852.

7521.

■ Granatus

3978.

Et ab aliii

Vitrum

2805,

pondetofilll^

V Antliae

1000.

mis.

Juxtanotata in Philof. Tranfad,N®.i(^p. p. pag. ^p4.

Inde optima methodus explorandi incognita corpora : ut fciatur, an Summi ufu$;
metalli multum infit ? & cert« fidei

Quin & faepe patet , quale id fit ? ' lo^o

Quae difficultas pondera augendi ? ut caetera metalla denfata mutentur
in Aurum ; vel alia corpora tranfeant in metalla.

Quae materies Auro proxima? ut in hoc mutari queat, refpedu ponderis;

Ex pondere peti demonftrationem certam.

0 I. Omnium corporum ponderofiffimum & denfiffimum,

2. =z===== fimpliciffimum.

3. ' — — fixiffimum in aere & in igne :ut bimeftri fpatio
in oculo furni vitrarii fufa ne granum amiferit. Hinc incorruptibile,

4. Inter omnia corpora unum eft, quod refiftit vi ^ & "fj ; nec cum his
in fcorias abit , fed igne cum iifdem fufum , fundum petit. Hinc
omnium hadenus cognitorum conftantiffimum, & forte caufisPhy-.
ficis immutabile adeo , ut Alchemiftarum fapientiffimi , uno ore
palam clament, facilius fieri, quam deftrui pofle per artem.

5. Omnium corporum eft dudiliflimum. Artifices granum unum Auri
extendunt malleo intra pelles ex inteftinis bubulis fadas, ut por¬
rigatur in bradeam , quae tenet 5 6. pollices quadratos cum dimi-
dio , & 14. lineas quadratas. Unciae 48. Argenti , redadi in cylin¬
drum , deaurantur uncia Auri, inde fila duda habent gran, j,'
ponderis in duabus ulnis , in quarum fuperficie extenditut grani
Auri, quod microfcopio luftratum adeo denfum , ut nufquam in to¬
ta fuperficie Argentum fubjedum pelluceat. ita ut __i grani

Auri oculo nudo confpicua hic fit. cujus vifibilis lamella crafli-
ties erat pollicis, Halley, Phil. Tranf. N. 1^4. p. 549.

Et in Ac. Reg. Sc. 1715. 10. probatur , Aurum in fubtiliffimo filo
Argenteo inaurato, crafliim haberi Gutta foluti

in V R. Auri admifta tb j. Sp. V. R. fapore metallico imbuit. Et ali¬
quot menfuras aquae tenentes gran. duo Tf: foluti convertit in co¬
lorem obfcure purpureum. Hofm. Auguftae Vindelicorum Artifex
fingulari encheirefi ex uno Auri grano duxit filum 500 pedum,

Caffius , de Auro , pag 77.

6. Molle , vix elafticum , aut fonorum.

7. In igne , ubi ignitum , rubet , funditur ; fed in Madagafcar mol-
liffimum , lenique igne inftar plumbi liquefcens. Flacourt , Hift,

Infi Madagafc, Borrich. Ort. Chi 4p,

Cij

; PARS AITERA '

8. Soli fall marino, ejufve produdis mifcendo folvittir, Casterrs fa-
libus intadum : hinc rubigine caret ; quum aqua Regia , & fpidtus
falis marini , nufquam in aere volitent.

<). Argento vivo puro avide fe unit, crudo non tam facile , ut vulgo
dicitur; ne in calore quidem.

' IO. Solutum aqua Regia , praecipitatum fale tartari , vim fulminatri-:
cem habet.

Aurum nulla rubigine corrumpitur ; nec ullo tempore exhalando mi¬
nuitur, puriffimum reperitur a natura in granis, glebifque, quae quando¬
que duarum librarum inventae; hoc Aurum obryzium ; quandoque igne
excoqui poftulat; raro enim ulla gleba foffilis Q fincerum , abfque aliis
metallis admiftis , habet, nifi quoties illud unitum penitus eft , fed &
*' " tum Argentum illi ineft; raro autem alia metalla illi permifta deprehen¬

duntur, nifi (^ & § ; ubique fere per orbem plus, minus, adeft ; in gleba
reperitur alba, maculis nigris infignita , praecipue h$c optima ; eft Se
nigra, rubra, vel flava : in gleba foflili auri ad fodinas vkriola alba ,
caerulea, rubra, viridia, & 5 Auri, ut vocant, adfunt.

Separatura fua matrice. 1. Igne uftulante reverberii , ut volatile ex¬
pellatur. 2. Codu in aqua : ut fal, & pinguitudo innatans , feparentur..
3. Tritu cum Mercurio, fi mafla non pinguis, 4. Tritu cum $ & calce vi-
trioli, fi pinguior gleba, dein codu fic tritae materise in aqua. Aqua
Regia. 6. Salibus , qui figunt , rapax , & volatile, pingue , aut Sal*
quibus aliter 0 in igne avolat fummo cum damno. 7. Lotura cum Aqua >
quae ratione maxime obtinet in auro pulverulento dido..

Vide fuper his Lazarum Erkerum , Verulamium. Ada Philof. Britann*
hJot^proprlx ^ Omnium corporum, poft aurum, ponderofiflimum ,, eo magis,
Argentorivo. - quo.depuratius.

2, Simpliciflimum omnium corpus , defeeeatum fcilicet auro fincero
fimplicius,

3, To"us volatilis , In igne, gradu caloris non multo majore, quam
ebullientis aquse , fpecie fumi.

4, Minime dudilis fub malleo , fed parva vi dlvifibilis in partes mi¬
nimas; eo magis, quo putior redditus^ nullo frigore noto conftrin-
gitur in folidara maftam. An ergo eft aurum fluens?

‘ 5. Auro omnium facillime adhaerefeens ;, dein Plumbo , Argento;
Stanno; difficilius jTri ; vix Ferro. An ergo Mercurio , qui bafin
metallis prseftat , affinitate naturae fibi propriae facile fe conjungit.
Tantoque promptius, quo metalli copiofior eft Mercurius , minuf-
que alieni admiftum ? Ita videtur.

<?. Solvitur aqua forti , & aqua Regia.

Unde apparet, difficile quam fit, 3^ in 0 vertere : quum pondus;
fixitas , dudilitas, concilianda fint prius : tamen Mercurii natura Soli
proxima.

Maxima hodie copia in Idria forr Julii; ubi nafeitur i. in matrice
durainftar lapidis, coloris croci metallorum*. 2. in molli terra, quae ipfnm
vivum exhibet.- 3, in lapidibus globofis. 4. alibi in Cinnabari*

Separatujc a fua mauice vel .deftillatione, vel cribratione , dc lotu

DE ARTIS THEORIA.

tum a(5ua. Mercurius fponte in fodina repertus abfc^ue igne dicitur Mer¬
curius virgo.

fj I, Ponderofiflimum a Mercurio,

2. Simplex valde reperitur in omni examine.

5, In igne fumos dat , perque vafa pleraque diu fufum tranfit; nec
fixum eft

4. Metallorum omnium eft molliflimum, minime elafticum ^ non fo-
norum ; facile dudile.

5. Poft Stannum fluit leniflimo igne , diu ante ignitionem , calcem
ejicit , vitrefcit cito , tum fufum nullo vafe in igne contineri ultra
poteft , levia immifla furfum rejicit ; cum metallis impuris vitref¬
cit , tumque eadem fecum ex cava fuperficie catilli doeimaftici
ducit , folum Q , & (T . pura a caeteris , relinquit ; dum omnia vel
fumi facie difflat , vel per teftae poros trahit i citiffime a fufione
iterum coit in maflam » lentius tamen quam Stannum.

6. Aqua forti , non Aqua Regia , folvitur ; falem dat dulcem.
Frequens variis Europae fodinis , copiofum , aflidue confumptum , vile ^

naturae tamen ut mirae, ita utiliflimae , metallum ; origo , & pater, cae-;
terum in fabulis habetur, devorator fimul eorum.

Matrix ejus ponderofa , fplendens , coloris plumbei , dimidia parte
Plumbum dans j quandoque alba, rubra, flava, minus dives ; frequen¬
ter aliquid Argenti habet, quod docimaftis fraudem faepenumero net^it*
nifi prudenter caveant,

^ I . Pondere hunc fequitur,

2. Simplex quoque hoc, nec ullam partium diverfitatem exhibens l
ulla arte vulgari.

3. Fixum adeo in igne , ut nihil fere perdat, fi puriflimum fuerit j
bimeftri fpatio fufum in oculo furni vitrarii vix jL amifilTe fertur j

fed an & tum fincerum fuerat ?

4. Malleablle, & in tenuiflima fila du(ftile,

5 . Simul ignrrur , funditur

6. Aqua forri fola folvirur,

7. Depuratur Plumbo , eique refiftit.

8. In ftorias abit cum Amimonio, & volatile fit.

Plurimis reperitur locis, femper fere pauxillum auri abfcondens. In va¬
riis matricibus ; atque diverfiflimis. Matrici illi fxpe adhgsrefcit corro¬
dens , bituminofum- , fulphur , quod rapacitate fua Argentum volatile
reddit, & difperdit ;" aut & in fcorias-vitrefcentes permutat , fummo eum;
damno: nec foli aufcultans nec Plumbo; Mercurio domant: dunv uftu-
large matrici, atque in pollinem tritae addunt Mercurium , & cum eo diu.
terunt. Argentum fic uniunt Mercurio, & deftiilando iterum auferunt;
Tranfad:. 5 Sy. 590. 591.

$ I. Hujus pondus Argento proximum-,

2. Simplex quidem , fed minus quam praEcedentia,

5. In igne quidem fixum fatis, tamen fumans, & aliqua parte volaale,-
4.Du(ftile fub malleo , & in fila fubtilia diftra<ftile. valde elafticum ,,
& tinniensv

Plumbi not»,

Argeminotse,

i£ris not^

Ferri pro?
priecates.

$taniji cha-

PARS ALTERA

5, Ignitur ante fufionem j funditur difficillime poft Ferrum; fufum a^U3J
mire refiftic , & cum ea validiflime movetur ; periculofiffima aeri fufo
aquae commiftio.

6, Solvitur omni fale facile, viridefcens , caerulefcens , & demiflb te¬
mere folvente, in fordes abit informes , priftina coloris pulchri¬
tudine amifla ; unde in aere, & aqua, florefcit, adeoque in parvas
cryftallos mutatur.

7, Valde facile cum Tj , & $ , infcorias, vitrumve verfum, & tefta in
fumos , vel per teftam , abit.

Paffim reperitur in fodinis; faxo haeret fuo tenaciffime ; ut plerumque
quatuordecim furnos tranfeat prius quam fincerum fit ; Argentum faepe
continet in matrice imprimis nigra , vel dilute caerulea ; in matrice flava ,
viridi, fufca, minus ; adfunt in ejus venis frequenter Chalcantha viridia ,
caerulea , rubella , alba , lapidefque pulcherrimi virides & caerulei ; ut
nulla foffilis, metallica, materies pulchriori colorum varietate fuperbiat.

I. Iterum fuo fe diftinguit pondere.

2. Minus fimplex praecedentibus : quum manifefla praebeat fulphuris
crudi adhaerentis indicia, & combuftilis verae materiae , imo vero &
faepe in flammas vivas convertendae.

5, In igne fixum quidem, ita tamen, ut fumet , fcintillas quafi com-
buftili a materie fpargat, pondere alii duo minuatur.

Dudile fub malleo , in filamenta diftradtile , non vero in fubfilita-
tem ; quin dehifcat , aut fragilitatem prodat. Durum. Sonorum.

5. Ignitur ante fufionem diu; funditur .igne magno, omnium metallo¬
rum difficillime, ignitum penitus frigidae aquae tadum fert.

7. Solvitur facillime omni fale, rubefcens cum iifdem , fales folventes
facillime perdit , in fcorias confumitur ferruginofas ; hinc vix valet
a rubigine praefervari.

7. Facillime deftruftile inter omniametalla. In 17 ilico abit in fco¬
rias.

8. Magnete trahitur trahens illum.

Corpori humano vi medicata optimum, minus inde remotum , quam
alia metalla , inque eo fere folvi poteft.

Ubique Ferrum nafci videtur fparfum per terras pingues argillaceas ,
quae igne excodlae rubro colore metallum illud produnt; in matrice faxea
rubiginofo fe colore oftentat , vel imprimis , fi vena optima , dilute fub-
caerulefcente; quin & faepe magnetica virtute ; in chalcantho viridi foflili
manifeftiffime cognofcitur ; caeterum ut a vena in ferrum fincerum abeat ,
'ignem maximum, 6c appofita propria remedia quam maxime requirit, at¬
que praemiflam uftulationem.
jp I. Pondere eft nmnia inter metalla leviffimp.

2, Longe minus fimplex prioribus; fed vel parvo igne fumos edit fuU
phureos , a parte metallica facile feparandos , & fere combuftiles.

3. Unde & ad ignem longe minus durabile.

Molle, flexile , dudile fub malleo , extenfile in fila, fed longe etiam
minus aliis; non multum fonorum , vel elafticum.

Antf csetera metalla oc^us in igne fluit, diu ante ignitionem , gradu

DE ARTIS THEORIA. 25

Caloris haud ita multo majore aquae ferventis ; citifllme rurfum fri¬
gore conftringitur.

^♦Crudum proprio cum adhaerente fulphure fola aqua Regia folvitur.
Calcinatione a fulphure purius, & aceto liquefcit , minimumque fol-
ventis requirit.

7, fj , & 5 adeo refiftit in tigillo docimaftico , ut quam difficillime inde
feparari queat , & ne fic quidem abfque auxilio $ .

8. In multis fane proprietatibus Argento accedit propius.

Reperitur in matrice valde ponderofa , licet ipfum leve ; in gleba fufca

vergente in flavefcens, aut ditiffima nigra , polita jfplendente , quandoque
&inftarraxi ferri, eft &in faxo porolo, ponderoliffimo; uftulatu , con-
tufu, ablutione , praeparata vena funditur, a fcoriis feparatur. In Britannia
copiofum, optimum. Unde a Bocharto nomen Bretannia, a Barat Anae
Syriaco, derivata, hoc eft Ager Stanni, dida putatur,

Hiftoriahaec Metallorum vera docet,

1. Metalla abfolute diverfa ab omni alio naturali , vel artificiali, corpore',’
hadenus hominibus cognito : quum leviffimum metallum fit plus quam
duplo ponderofius corpore poft metalla omnium ponderofiffimo,

2, Itaque toto errare coelo, qui ex materie non metallica. Metalla quse-
runt permutando ; condertfatio omnium difficillima; quum pondus fit
index corporea mafls , adeoque potentiam creantem fere requirat,

5. Metalla fincera non alia nota affinitatem materiae fuae intimam docere
evidentius , quam quidem ponderis fimilitudine.

4. Nullum ideo auro fimilius quam argentum vivum, fi Ipe(5latur materies
in utroque; quod vero formam illis probet fingularem , principium
alterum , hic non confidero ; id vero remotiffimum inde efle apparet,

5. Caeteras metallorum dotes , fixitatem puta , colorem , malleabilitatem ^
fimplicitatem , forte facilius produci , & mutari pofle.

Aurum ita,que ex materie, argento vIvck fimili, puriffima , fimplicif-
fima, per aliud principium puriffimum , fimpliciffimum , fiibtiliffimum,,
per minima diffij fu m, priorem intime uniens & fibi & partibus in-terfe,,
fixata, conftat r id dixere ex mercurio & fulphure,

•7. Caetera metalla exiifdem conflari, fed fimul habere admiftam' materiem
aliam leviorem , in fingulis metallis variam , terram didam ; triplici ergo
componi ex materie > cui in quibufdam fulphur crudum addere licet,
8. Ergo & refolviin haec fua elementa varia, & natura,. & numero , in*
variis.

j>,ld vero fieri pofle ^ fale refufeitante, vel igne, in diyerfis metallis
alio modo.

10. Minus rede itaque ftatui , metalla facile in fe invicem mutabilia efle s
nififoliusrefpedu mercurialis partis ; formaque priore penitus deftrud»
prius. Adeoque non pofle , plus auri ex alio metallo fieri tranfmutando ,
nifi pro ratione Mercurii , quem habet.

H.Nec bona fide conflare, metalla, diverfa a feX enarratis, arte produc¬
ta efle. Quod Helmontius de ^ per Alcaheft fixato audax affirmat.

Jl, Peritum ergo horum omnium de metallis didorum, haud ita facile
• (quis vanis promiffis ,, aut falfis oftentaculis , falkt ; quum- omnes ifti de;-

Ftmjsmenfai
vera tran^^
inutationnis
MetalloraiBi

Sal fo/lllis.

Hujus fpecies:

Sal fofnie.
Sal Gcmm?e.

Salfonranum.

Sal ^j[a^s.

^4 ^ PARS ALTERA

. ceptofes nunc^uam queant pondus dare Auri , nec fixitatem ad ignenJ
Auri & Argenti. Binis nempe his notis tuti erimus adverfus dolos ,
plaufibilia rationicinia , & arte fada metalla fpuria. Quin & extenfilitas
ad incudem folet fere femper deficere,

15. Metalla fex, in vafis puris ; ad ignem fufa, omnia apparere eadem, &
referre quam perfe<Siflime Argentum vivum omni fimilitudine, coloris ,
foliditatis, formge in fphxram contradas, partium attradUonis, modi
fluendi, mobilitatis. Inde igitur forte metallum igne minimo fufum,
Tp fluens gradu dein ignis majore; fique aer eflet calidus gradu hoc ad
fufionem requifito in Tp tum eflet ^ , fed fumans, &fpumam ejiciens.
Dein Iz foret ^ gradu ignis iterum paulo majore , fed fpumans , & per
vafa tranflens. (C & G» ^ igne longe majore fufile, nec mutabile. $
rurfus ad fluorem adhuc majore flamma egens , fed, mutabile,
denique omnium difficillime fluens ^ , fed mutabile.

De Salibus,

A Metallis Sales cenfeantur , fucci concreti aliis appellati : quia lim-
plices valde , & coucurrunf ad femimetalla , aliaque foffilia , componenda.

Venit hoc nomine foffile, quod ad ignem , & in aqua, liquefcit, adeo
fimplex , ut quaelibet ejus particula eandem toti naturam referat, linguae
faporem imprimat,

' Naturales hi funt, fal Maris, fal Gemmae vel foflilis , fal de Fontibus
falinis. Nitrum , Borax, fal Ammoniacus fpontaneus, alumen. Acidum
vagum fodinarum.

Sal foffile , cujus purior pars , fal Gemm? appellatur , in fodinis va¬
riis , per orbem fparfis , copia ingenti, ad fum.ma.s profunditates , per-
fedtum eruitur.

Sal fontanum, aqua dilutum , fcaturiens , depuratum, infpiffiatum;
fimillimum marino.

Sal maris , in eo diffufum , fola exhalatione , 8c defcccatione , ip cryf-
tallos reducitur.

Hae tres , ab ortu diverfae , falis fpecies , ejufdem natur»; eadem aqua
copia folvuntur, fc. in 5^ ; in aere deliquefcunt noftro fua fponte ; cryf-

tallos formant fere fimiles , cubicas , parallelopipedaeas , vel pyramida¬
les , lentiore , vel celeriore coaQ:u ; affufe ad aquam fortem aurum folvunt ; '
vi ignis deftillant in fpiritus acidos ejufdem naturae ; folutae in aere hu-
mido multum terrae deponunt ; & liquorem pinguem , acrem , aufterum,
relinquunt ; crepitant in igne ; fluunt igne magno ; diu in illo fixi manent ,
fi puri funduptur ; nec tum mutantur j nec fpiritus fundunt , & parum
i^odo aqu» ; alcali non dant ; nec putrefcendo mutantur.

Nitrum hodiernum , vel fal Petrae ; cryftallos prifmaticas formans o61o-
hedras ; femifoffile ; ex terra petitum nitrofa , acri ; in igne mediocri fufile;
vix aquam e;^halat ; fatjs fixum; cum omni materie inflammabili, ubi fu-
fum, deflagrans; folyitur in aqu»6j.

Haec nitrofa terrae , aut faxi nitrofi , indoles , ortum debet excrementis
^limaliuin , horym putrefa.ci:isjcad^veribus, pr$cipue fale marino non uten-'

tium ,

DE ARTIS THEORIA; tf

tiuitti avium ergoinprimis , accedente vegetantium exuftorum cinere
non eluto, & calce viva; denique parati (ic nitri, plurima aqua diluti,
per arenam tranfcolatione , atque in cryftallos o^iiohedras formatu.

Nitrum generatur ex pingui, alcalina, terra; acre. Hofm. de Ex. v*
min. . p.

Tertius Borax , vel Cryfocolla , appellatur ; foflilis ; figuras varias ; ma¬
gnam aquae , vigecuplo majorem , copiam ad folutionem requirens , 8c
calorem magnum ; fapore mbamarefcente fed dulcefcente in exitu; ad
ignem facile fluens ; fimul in fpumas tum aflurgentes fe effundens ; aquam
plurimam ita dimittens; reflduoin virri pulchri fpeciem fubfidente; cor¬
porum fibi commiftorum fluxum in igne valde promovens ; fic metallo¬
rum , auri prasprimis , confolidationem efficiens.

Arenarius deinde , vel Ammoniacus , fal ; asftuantis Lybiae fitientiffimis
locis genitus ; Cyrenaicus Veterum, circa Ammonis templum copiofus;
ex notis bonitatis Plinio indicatis , noftro hodierno fimillimus apparet.
Talis & circa ignivomos montes erudatur variis terras locis. Vefevi fane
optimus cenfetur vel hodie.

Ad foflilia ergo hic referendus erit ; licet iEgypto delatus hoc asvo ani-
tnalis cenfeatur. Nonne ex fuligine originem folam ubique ducit?

Quintus inter fofliles fimplex fales efl acidus , vagus, volatilis , liqui¬
dus , farte ubique in fodinis obvius, hic cum oleo foflili , petroleo , oleo
terras , vel fimilibus , unitus Sulphura forte varia nativa, foflilia , pellucida,
viva didla, ut & femimetallls unita in cinnabari, & antimonio, aliifque
foffilibus , creat ; tam fluida , quam confiftentia ; cum metallis diverf^
. Chalcanta, cum terris calcariis alumina differentia, componit; ex Py-
rite, Chalcanthi matrice, per ignem vegetantem uflulato , Sulphur vul¬
gare producit.

Eft ne hic fimillimus illi , quem incenfum fulphur diffundit , fumo de
caerulea ejufdem flamma nato, fuffocante, atque omnibus animalibus
funefto ? fane analyfis, & refolutio , ira credamus , fuadent.

Ideo forte & mafculinus , & impraegnans fales fcemininos , atque ter¬
ras , fal hic cenferi queat.

Sextus vero Alumen. Quod verum foffile, ex faxo profunde fub terra
fito , duro , fiffili, bitumine & fulphure pleno , incendendo facile ; vel ex
terra bituminofa , combuftili , & flammam nidore fulphureo noxiam emit-
Xente. Hxc materia, aeri menfis fpatio expofita, in pulverem fatifcit ,
alumini gignendo apta redditur , prius illi inepta.

Si ex faxo , materies, aeri expofita prius , igne exuritur , flammam tunc
capiens , fulphuris praEfentiam teflatur. •

Si parata aere , & fi e faxo aere & igne, materies aqua folvitur , affufu
alcali fixi vel volatilis praecipitatur cum effervefcentia : fic exfuperans aci¬
dum unitum alcalino, facit falem novum, ex aere, alcali, &foflilinatum.

Praecipitata materies a lixivio fupernatante feparata, aqua bulliente
foluta , in vafe plumbeo infpiflata , dolio immifla , quiefcens , dat cryftal-
los albas , vel rubellas, odtohedras, faporis dulcis, aufteriufculi , haud
facile liquefcentes in aere , requirentes decies quater aquae pondus uc
folvantur,

Tffm. I, Q

Botaxj

SalAmmomacu^,

foflilis.

Et hodiernus
fa£Utius ,

Sal foflilis ;)«!-
dui.

Alunicu:

P A R S A L T E R A

Hujus acidum, vi ignis expreffum, fulphuris incenfi colledo vapoti
acido idem omni fere dote.

Relida inde , expulfo acido, foex terram levem ^ fubtilem,,bolo fimi-
lem , exhibet copia larga.

Cum carbonariae inflammabitis materiae triplo exufta , Phofphorum
Hombergianum dat : adeoc][ue viitutem lingularem excitaado cum aere
igni videtur poflidere-

Principia sa- Unde in fatibus foflitibus conficiundis natura videtur adhibuiffe aci-

lamufoiGimm. triplex; nempe fpiritum falis, nitri fpiritum, & fulphuris ^ idijue

copiofum fulphur parcius i aquam deinde & terranu

Tertiam foflilium claCem Sulphura in primis conflituunt, quo & ali^
qucedam referuntur.

^ulrhuci £{^ fulphur foflile corpus; in frigore durum ; conterendum facile Iii

pollinem ; in calore moderato. fluens forma liquefadlae cerae; vafe claufo
totum & immutatum ab igne elevandum; in igne fluens admiffo aere
totum deflagrans cum flamma caerulea , & vapore volatili , animali**
bus leihali.

Vivumw Hoc raro , parciore copia , de terra eruitur tale ;, eflque- tunc vel pellu--

cidum flavum inftar fuccini, aut rubiniinftar rubens pellucidum ,, quod
Sulphur Auri vocant ;. vel non pellucidum , flavum , aut coloris clnericeia,
aut varie miflum , tumque vivum , five Sulphur virgo , vocatur.

yufgare. Omne autem id, quod venale per Europam habetur» ex lapide Pyrite

didto producitur arte, in eodem prius vix praefens ; quum matrix ejuS'
igne aila non fulphur , fed acidum liquorem exhalet , acido chalcanthi
fimile.

Verum fofSlis haec ejus materies arte parata, dein igne ada , verum ful¬
phur exhalat.

. Quod fit , fi Pyrites » magno igne , dki durante „adus , mollefcit „caL-
cinatur , finditur , fulphur fundit..

Aut,, quoties jam paratum fulphur in matrice hac adefl:,.tum fufa vena-.
deftillat liquefadmm fulphur in excipula fuppofita,ex declivibus crucibulis^

Eft vero vena matricis Sulphuris & Chalcanthi eadem.

Hinc & arte ex oleo Chalcanthi Aluminis , vel Sulphuris per campae
nam , & vegetabili oleofo „ unitis, componitur.

Ergo haud infcite Refinam terrae Sulphur vocaverunt Artifices..

Id fufionerepetita depuratum a fupernatantibus, atque fubfidentibus^,
inque cylindros effufum in modulos ligneos, venale vulgare, a colore in-
pi imis mali medici, laudatur , Citrinum didumi.

Aurrplgmen- Sulphuri' plurimis dotibus fimile fe exhibet Auripigmentum ; friabile ;i

feifile ,, facile inflammabile ;,tumque foetore fulphureo infeftum, non acido>
volatili ; iners; innoxium ; animalium corpora haud ita , ut traditur, vul¬
go ,. laedens ; fufione rubefcens ; tumque volatilem, materiem, emeticanxi
praebens. Arfenicum Citrinum male didum,.

Auripigmentum hoc nativum., fufum igne in. vafe claufo , maffam dat

DE ARTIS THEORIAV 17

Fragileffl ; facile conterendam } minii fulgore fpedabilem; non valde
acrem ; neque adeo etiam venenatam ; hanc tamen Realgar , Arfenicum
rubrum, Sandaracham , Veteres atque Recentiores appellaverunt, ipfaque
cx confufione vocum occafionem dederunt erroribus in arte natis.

Arfenicum vero venenatiflimum , album , cryftallinum , ponderofiim ,
triturabile , rencens inventum , ante ducentos annos ignotum, arte fadum,
corpus eft : dum Cobalti cum alcali fixo & filicibus in Smaltum fufio pa¬
ratur , alcendens flos dat Arfenicum album crudum, quod claufo vafe ,
igne valido fufum , exhibet Arfenicum album venale, vid. Kunkelium , de
arte Vitraria , ubi Furnum hunc graphice depingit.

Si vero flos arfenicalis Cobalti funditur cum decima fulphuris commu¬
nis , Arfenicum nafcitur citrinum venenatum follicite diftinguendum
ab Auripigmento , quum lethale fit vi indomabili.

At quoties flos idem Cobalti quintae fulphuris parti ad ignem fufus
admifcetur , nafcitur ilico Arfenicum rubrum , venenatura, Recentiorum;
quod omnino diftinguendum eft ab Arfenico Veterum, ob memoratas
caufas.

Quare ergo Arfenicum hodiernum vix fulphur adeo refert, fed indo¬
lem penitus fingularem, fibique omnino propriam, poflidet, ignotam Ve¬
teribus, lethalem omni animali, nec facile referendam ad ullum corpo¬
rum cognitorum genus ; fulphuri tamen potius , quam aliis, accedens:
idcirco huc etiam relatum. Vid. omnino Hofm. Obf. Phyf. Chem.

Quin & patet , proximas fulphuri indolis habenda , quas fponte naturae
fundit tellus, pinguia ; quum in ullo componendo partem tribuant prae¬
cipuam. Tale vero cenfetur Petroleum, ipfo nomine ingenium aperiens
& ortum. Bitumini fufo exprelTum; faxis defluens; tenuiflimum; levifli-
mum; graveolens; inflammabile penitus; aquae fontanae faepe innatans;
oleo fillatatio ita fimile plerifque notis , ut multi eliquatum igne fubter-
raneo putent. Liquidum hocce Bitumen faepe vocant, colore, odore,
limpiditate, difrerens.

Naphtha quidem Petroleo quam fimillima; dilutior ; tenuior; candi¬
dior; ignis rapaciflima; raptique in fe confervantillima quam diutiflitne ;
neque exftinguenda facile; bituminis puriflima atque lubtiliflima pars,
flos.

Bitumen Latinis, Graecis Afphaltum ; Naphtha ^tque Petroleo fpifi.
fius; lentum valde; tenacitate tamen primo adhuc diffluente; aquis ple¬
rumque, dum nativum obtinet ingenium , innatans ; in igne rapidilflme
ardens.

Idem vero , Solis ardore, ignis vi , vel & temporis mora , excodum ,
reficcatumque , pice durius redditum ; fplendens ; ponderofum ; fufile
iterum ad ignem ; mifcibile ad pinguitudinem oleofi affufi ; Inflammabile.
Pix Judaea, Bitumen Judaicum.

PifTafphaltum, ipfo vocis fono medium quid picem inter & bitumen
notans; nigrum ; terrenuni ; graveolens ; folo gradu a prioribus differre
videtur: forfitan & variis coeuntibus pinguibus cum bitumine fufo con¬
crevit arte , vel & natura.

Atqui eoufque vi naturae perfe^lum , ut evadat nigrum ; durum; terre^

Dij

Arfeaicum ho*
diecnuui aibuoi*

Atrentcum Cf-
trinum hodicC-
nuui.

Arfenicum Ru»
brum hoJtec>
nuni.

Sulphur foflifi
liquidum , Pe-
ttoUuni.

Bitumina,

Pix Judaka^

riiTafpbaltum»

Cajato.

iSchanthrar.

Succ 'nnm*

iOleuin teiiie.

lapit.

!8emmai

ig PARSALTERA

num ; fclflile ; politum ; graveolens ; refplendens ; Gagatem lapidem, vel

Thracium Nicandri , conficere videtur.

Quando autem bituminis pinguia glebis petrofis , aut & forte metal¬
lorum, fcoriisdmmifia fimul & concreta, materiem formavere duram; alTu-
latam ; lamellatam ; nigram ; pinguem; fciflilem ; inflamraabilem; Lithaa-
thrax, Carbo fofiilis huc quoque ipfe referendus , natus videtur.

Ambarum , Carabe, Succinum , Eledrum , huc pertinet, videturque
Sulphuris bituminofi progenies; in igne ardens , fluenfque. Sale acido
liquido , imo & concrefcente in glebas , adeoque forma folida, confiat,
tum & oleo foflili, quod quam proxime petroleum refert. Efi album,
citrinum , flavum, nigrum, rubrum.

Oleum terrae Indis , defcriptum Neuhovio, vix ad nos deducfium , fed
in Afia retentum a Regulis, an fit Petrolei, vel Naphthae fpecies, haud
ita certo definiam.

Id vero, quod ex Indiis venale ad nos deferunt hoc titulo, parari ex
oleo Nucum Cocos prefio, atque terris medicatis commifio, me docuit
Vir harum rerum peritiflimus ; adeoque vegetantibus id omnino adfcri-
bendum. An S>c Barbadenfium didlum oleum ita paratur?

De Lapdibtif^

Lapis vocatur foffile durum, non dudile , led fragile, in igne fixum
neque facile fundendum ullo igne, in aqua haud folvendum.

Quibus fane notis a metallo , fale , fulphure . pulchre difiinguitur.

Videntur fatis commode dividi in pellucidos , fubpellucidos , opacoSi-i

Lapides pellucidi Gemm-as vocari haud inepte poflent :ut ordinando
generi nomen detur.

Harum quidem indoles vitro proxima omni fere dote ; diritie , folidi-
tate ,fimplicitate, difficillima fufilitate ad ignem, illud exfuperat; vide¬
turque fale & terra perfeftiffimis , tenuiffimis , intime commifiis , con¬
flari ; ut cinis falfus igne fufus vitrum dedit.

Gemma vero perfpicua, abfque admifiu ullius coloris, quam proxime
vitrum imitatur.

Cryfiallus alba, nitida, pura, vitrum fcindens , vix in igne fundenda;
vitrum fere referens, definito radiorum & firatorum applicatu & concur-
fu genita , prima in hac clafie reponenda videtur

Adamas verus; puriffimus; duriflimus; folldiffimus ; Ilquldiffimus;re-
fulgentiffimus;pretiofiffimus ; gemmarum cryfialli forte perfediffima: fi-
millimus ; fingulari lucis repercufTu omne corpus fuperans. Igni fummo
tempore longiffimo indomitus refifiens.

Pfeudoadamantes puriffirai accedunt adamanti , molliores eo,, minus
folidi, minus pellucentes.

Saphirus albus Adamanti congener.

Ut & Araethifius Orientalis arte, vel natura, excolor.

Topafius quo(^ue& Chryfolithus omni colore orbati ad ingenium ada¬
mantinum accedunt.

Afiioiles yerus in fole lucido jadianiis lucis fpargens lineas , lege

Ce: artis theoria.

•terta ex pun(5i:o communi oriundas , ad pellucidas etianv p^tinet.

In his durities maxima ,Tumma foliditas , pelluciditas perfeda
mationem augent.

Gemmae autem pellucidae quidem, fed eximio quodam nitentes colore,;
videntur materiem habere fimilem modo recenfitis , led pigmentum me-»-
tallicum imprimis , aut & aliud fixum ftifolTile, in ipfa earum nativitate'
quam intime permifium, unitumque ; ita quippe evincit colo-riim fimili-
tudo , atque artificiofa gemmarum confedio. Imprimis huc referuntur,

Amethiftus. Berillus. Carbunculus. Chryfolithum. Granatus. Hyacin¬
thus. Opalus. Rubinus. Saphirus. Smaragdus. Topafium. Quin & Cryf-
tallos coloratas eo mittendas puto.

Maxima durities, folidkas eximia, purifllma fimplicitas , excellens-
coloris fulgor , his fummum ponunt pretium.

Efl: & genus harum inter opacos lapides , & gemmas , ita medium , ut
femiopacum vocari queat ; quod magis compofitae indolis videtur quam
praecedentes praecipui in his lapidibus , opaci gradu differentes.

Achates. Arena. Aftroitesalter. Armenius lapis verus. Bdfonius. Car-
neolus. Chalcedonius. Heliotropium live Jafpis, Orientalis verus. Jafpis»
Lapis Lazuli verus. Lapis Nephriticus. Leucophthalmus, Malachites,-
Onyx. Sardius. Sardonyx. Selenitis. Turcois.

QuinSi in his etiam probatur quaramaxime folida , dura , maxime
pellucidas colorifve amoenillimi particeps , natura.

Caeteri lapides Opaci , Aetites. Alabaftrum. Amianthus. Belemnites.
Gypfum. Haematites.Jafpis. Lapis Judaicus. Lapis Lydius.Magnes. Mar¬
mor album , cinereum , flavum , fufcum , nigrum , porphyriticum , ru¬
brum, viride. Ophites. OfteocolTa. Pumex. Saxa calcaria, cotes, molaria*.
Silex. Specularis. Smiris. Talcum. Tripoli..

In poftremis his varia faepe natura: dum alia in vitrum^ mutari apta,,
alia in calcem fixiflimam in igne..

Terrae tandem didae fofliles & nativae , pinguiores plerumque funt , ut
fubadae cum aqua in pallam , fint fubi^ndae , Boli hinc vulgo appellatae,,
caeterum aqua & igne non folubiles. Argilla. Axungia terrae vel Lunae.
Cimolia. Fullonia. Bolus alba. Armena, Chia. Eretria. Lemnia. Lutea..
Melltana. Rubra.Rubricae.Samia.Selinufia.Sigillatae omnes, Tocavienfisv

Aliae macilentae magis ,.ut Creta alba,, Marga, Ochra*.

Scmlmetallis,-

FoHIlium claflis feptima continet ea, quae vermetalfa nofSi,.& vera:;,
in fe continent ,. vel corpora adeo vicina metallis, ut fere pro iifderEt'
haberi queant, imo & a bonis Audoribus eo referantur. H^c vero non*
abfurdeftatuas comprehendi, fimpliciora fi fuerint, ad has tres-fpecies;,,

I. Semimetalla ex Metallo vero & adjundo fale conflantia..

Quae quidem. Atramenta futoria , Chalchanta , Vitriola , appellari?
Iblent,.

Duplicia vero reperiuntur ; afia ex ferro,, quae coibre viridi pr«l^nt>
alia , quae caerulea plerumque aracenitate commendantur,. Caeteri

■ ©.'iilj'

Tenar;.

5'Tm«n|«alIa

P A R S A L T E R A ^ ^

metalla vix foluta in fodinis apparent: quia illorum folventla ; nitri
acida, vel marini falis fpiritus , haud reperiuntur in fodinis ; unde Auri,
Argenti , Argenti vivi , Plumbi , Stanni , fuccos folutos vel concretos ,
nunquam fere invenias, utique non multa.

Sed tamen metallica plunibi levi acido folvi poflTe ut conftat , ita li-
mul difficillime in cryftallos cogi pofle , ars Chemica docet , fed ftatim
fere in pulverem cerullx , excufib iterum acido , verti ; id & de Stanno
ita verum.

Omne ergo foffile Vitriolum, quod erutum ha<5tenus, ex folo Ferro,’
aut iEre.

Tamen ramenta forte, vel pulveres aliorum metallorum foluto Vi-
trlolo , inter concrefcendum immifceri poffe nihil vetat ; fed eodem
folvente aequabiliter foluta alia metalla , iis intime nupta efle , necdum
conftat.

Solvens Martis & Veneris idem , acidum , igne violento inde feparan-
dum titulo fpiritus , aut olei Vitrioli ; quod ipfum ex alumine exprimi¬
tur arte , aut de fulphuris accenfi fumo colligitur.

Imo vero & Vitriola& Sulphur eadem matrice concipiuntur , foven¬
tur, eduntur , lapide fcilicet Pyrite diblo effoflfo, aeri expolito, fulphure
abundanti liberato , contufo , in aqua foluto, ad bacillos ligneos cryf-
tallifato.

Aut etiam ex Mlfy Veterum naturali folutione & cryftallifatione ilico
producitur.

Unde Vitriolum eft quintuplex, i. Viride ex folo ferro & Spiritu Sul¬
phuris , medicatis viribus laudatum , atramento optimum, i. Caerulef-
cens, ferro plurimo, pauciori cupro, per Spiritum Sulphuris foluto,
conftans ; cujus folutio aqua fada lamellas ferri, immiflas rubro aeris, co¬
lore tingit , lic parum admifti aeris demonftrans. 5, Vitriolum album,
videtur parum differre a vero viridi , forte paulo majori calori originem
debens, ut in fadiitio apparet; namque omnicaeterum dote idem om¬
nino exhibet. 4. Chalcites, verum Chalcanthum , vel Vitriolum rubrum,
quoque limillimum viridi, in eadem refolvendum ; forte & aliquid ad-
mifti aeris capiens, imprimis ferro & acido Sulphuris compofitum vide¬
tur. 5. Cyprium, vel Hungaricum, caeruleum penitus, folo cupro fit &
eodem acido fulphuris liquore. Inde & Sory acerrimum , durum , craf-
fum, pingue .glebofum , videtur Vitrioli fuccus condenfatus , cinereus,
vel niger ; unde fola aqua Vitriolum nafcitur.

Melente/ia pariter , cinerea, vel nigra, glebofa, cauftica, ejufdem
profapi^ , ven$ , imo & fceturae , eft.

Igitur omnibus his ferrum & , balin dat , acidus Sulphuris fuccus

folvens praebet, aqua vero diluens acidum, glebulaque metalli ordi¬
nans, figuram dat & perfpicuitatem : unde pro varia proportione horum
trium omnis diverfitas intelligi videtur, prout Veteribus tradita fuit.

Aqua , acidi Sulphuris fpiritus , ferri aerifque metalla , certa igitur
proportione mifta , atque aflbciata , formant Vitriola, dida nativa.

II. Alia Semimetalla ex Sulphure U Metallo unitis fimul conflantur;
coque imprimis pertinent.

^ p E A H T I S T H E O R I A,

Cinnabaris nativa > quas in ipfis fodinis ex Sulphure S£ Argento viva
coaluit perfufionem ad igne fubterraneo fodam : id & arte fada Cin¬
nabaris docet. Minium Veteribus» Refolvitur facile in verum Sulphur
& Mercurium : unde apparet verum quoque Sulphur ,, unius naturae ope
in fodinis copiofum nafci.

Stibium Antiquorum , Graecorum Recentiorum Antimonium^

€X vera Sulphure folJili & parte metallo quam fimillima componitur ^ cur
fi malleabilitas conciliari pofTet^ vera metallica indoles inelTet; forerque
feptimum metallum dudile. Hanc vero rationem purificandi Stibii igno¬
tam hadenus fatentur ; licet Boyleus verum , fluidum , mercurium arta
fecreta inde eledum afferat , idque vel Tirones hodierni 6^ Thrafones,
in arte jadent fe pofle. Fufile in igne, quin & eaeteris faciliorem fufio-
nem foffilibus conciliat»

Ut vero fragile ipfum , ita & admiftufui didilia ipfa fragilia reddit.

Quinimo & volatile ipfa caeterum fixa vi ignis , fi permifcetur ,,facli?
volatilia , vix ullo perfede excepto^

Auri fulgorem pulcherrime promovet.

Denique Arfenko albo aflimile ingenium videtur poflidere.

Bifmuthum , Bifemuthum , Stibio fimile , lamellis appofitis conflans»
albo .nitore Argentum aemulans , minus friabile v durius , fub malleo
non diidile, fulphuris praefentis notas gerens, acidique adione bitu-
minofa dimittens , in igne minus fixum quam metalla , eadem volatilia »
atque friabilia admiftu fuo reddens.

Zincq , Zinetum , praecedenti valde fimile , fed minus quidem friabile,

III. Ad Semimetalla referri queunt & omnia corpora foflilia Cry-
ftallina , Saxea , Terrea quae vera metalla fiblpermifta, offerunt : qua¬
lia fane maxima metallorum in venis nativis pars exhibet. Quo igituB
referre licet quam plurima. Praecipua quidem fequuntur.

Lapis Armenus , Cyaneus , Lazulus ,, qui laevis ,.c^uleus aureis flel*-
Iulis micans ; qui Auri dicitur ferax.

Lapis Haematltes y quL embryone metallico dives apparet ; ferro quam
maxime fimilis ; atque in fublime adus Ammoniaco fale, aromaticum;

Sulphur ditiflime fpirans ^unde quibufdam Aroph ,, vel* Aroma PHilofo-
phorum.

Magnes Lapis ; ferro* amicus; concolor fere; & indole admoduin?
fimilis..

Ochra forte’ Sc eo cenferi queat , ferri , ut videtur , de acidulis praedw. ,
pitatlfoboles.

Ex quibus omnibus colligitur, quid fentiendum fit de principiis fof-
filium ^apparetque ad mercurium , fulphura metallica ,. fales ,. fui phurai
eombuftilia, terram, .lapides, inprimisrevocarf poffe. Caeterum varia val¬
de habere, fi cum cura excutiuntur In fingulis. Volatile in iis falinumaci-'
dum maxime aduofum,,c3Etera- ignem* folum pro caufa movente agnof-r
Gunr,.

JDj Vegetantibus^

Alterum* genus rerum , quod Chemia tradar;>,VegetabilevTsl ^^S^' piicta-ixrgpsi.

fr PARS ALTERA

tans , dldum , Plantas folet vnlgo nomine cenferi.

ita vocatur corpus Hydraulicum , variis vafis diverfos humofes ge^
rens , quod parte quadam fua externa alteri corpori adhaeret, unde per
hanc partem haurit materiem nutrimenti, & incrementi, fui,

Inde manifefta hujus a materie Foflili deferipta jam differentia, five
firmarum partium varietatem , five humorum contentorum diverfam
indolem, feu denique fadam ex confiftentibus & fluidis naturam, con-
fideraveris.

Quin & pars externa, radix dida, pabulum in fe trahens ex nutrien¬
te, cui committitur, corpore , fatis diftinguit ab omni animali hadenu»
noto, deferiptum Vegetabile.

Partes Vegetantium confiflentes mera terra fiunt; quae per tenax oleo-
fum , nec niu vivo , aperto , igne diflbeiandum inde , gluten adunata efl:-

Vafa Stirpium , ut fabrica , locoque , ita materie contenta, & virtute,
mire differunt.

'Radix , firmandae fuo folo plantae , vel capiendo alimento, propria ;
refpedu ultimo huc modo fpedat; atque hinc quandoque univerfa ejus
fuperficie hoc officio fungi videtur; ut in tubere, vel callo terrae, ma-
nifeftum.

Fit itaque ofculis bibulis in omni ejus fuperficie denfiflimo locatis or¬
dine quibus applicatus humor pabuli hauritur, fuas in fiftulas admit¬
titur, his per omnem plantae molem deducitur. Vafahaec ladea mefen-
tericis , & aliis venis abforbentibus , animalium haud abfurde compar
raveris.

Succus vero his acceptus de matre nutriente , nondum habet inge¬
nium ftirpi proprium , imo vero crudus matris indolem refert. Hsc au¬
tem , quae terra plerumque habetur , aut aqua , quidquid dat , ocyus
ferius recipit: quum orta de terra, vel aqua, ubi occiderunt , in aera ,
aquam , vel terram delibantur ; ex aere vero , roris , nebulae , nivis , gran¬
dinis , pruinae , pluviae , fpecie recidant in telluris gremium , vel aquae
alveos. Eftergo terra corporum praeteritorum, praefentium, futurorum,
Chaos , de quo orta omnia, in quod certo relabuntur.

Aqua, Spiritus, Olea, Sales, caetera omnia , in terra reconduntur,'
igne fubterraneo, artificiali, & coelefti , agitantur , aquae imprirms per-
Kiifcentur , terrae infertis plantarum radicibus applicantur.

Quin & maris , fluminum , ftagnorumque aqua , terrae inflar fparfa
per aera excipit , caetera ipfa ex terra diffolvit.

Humores ergo illi crudi , maxima copia , celeriore motu , per plantas
a€ii, verno imprimis tempore, aciduli, aquofi , diluti, fpedantur; ut
lacrymae ftillantes de vulnerata menfe Martio Betula , Juglande , Vite,
yafis exceptae liquido docent.

Poftea fabrica plantae , terrae ccelique igne , aeris elatere , viciflitu-
dine humidi , ficci , frigidi , & calidi , permutatione diei & nodiis, anni¬
que temporum , agitatus per varia flirpis organa humor mutatur fenfim,
j^tque ex eodem coiSto fingulis quibufque locis novus , plantaeque pro¬
prius , deprehenditur.

pol^a YdCofum fai?rica , numero, tenuitate > mobUes maxime humores ,

per

DE ARTIS theoria; '

p^r fuperficlem valde audani , aeri per varia aduofo . fere nudos ex¬
ponunt , fic & eos maximopere permutant , atque in naturam fingula-
rem excoquendo perficiunt, plantae fuae reddunt , pulmonum vice fun¬
guntur ; ut Malpighiana docent.

Humores illis proprii foliis fuAl, mellitus nodfibus aeftivis foliorum
fcperficiei adlitus liquor , exfudans cera, manna, Thereniabin. Qui aefiu
folis agitati , excodi , fuperveniente frigore nodis denfati , colligi
queunt,

Florum dein calyces, petala, ftamina , apices , paratos foliis humo¬
res ulterius perficiunt , charaderem his naturalem plantae fidelius impri¬
munt , atque gignendo, confervando, alendo, novo embryoni gene¬
rato , parant , aptantque ; fane florum & foliorum affinitas , vicinia , gem¬
marum ortus, florum natorum fabrica, ita fentiamus cogunt.

Gignitur hic fuavis illa , vitalis fere, fpiritus reficiens, aura, quam
flores maturi fragrantiflimam fpirant. forte genitali odoramento em¬
bryoni gratus liquor j utique fincerus , praeftantiffimus , admiftu aliorum
foedatus venuftam perdit gratiam.

Imo & nafeitur hic verum mei ad cotylas exfudans artificiofas , quas
petalorum unguibus affinxit provida natura ; id apes hauftum, in folli¬
culos reconditum , favis inftillatum , cera obfignant.

Quin & hic ad apices flaminum quoque cera , ut ad folia , quam abra-
fam fcabris pedibus , in globos adam , fub poftica alvei parte repoflam ,
in alvearia ducunt apes : ut favis formandis , obfignandifque , ferviat.

Frudus feminis conceptaculum una cum ipfo contento. Semen eft
plantas Embryo cum placenta uterina, feu cotyledone fimplici, duplici,
vel multiplici , cui fune umbilicali embryo neditur. Cotyledones ut plu¬
rimum balfamo fcatent propriis in loculis repolito ; id Olei videtur ela-
bowtum ultimum humidum , quod planta paratum reponit in prom¬
ptuariis hic natis. In eo pars eft oleofa , tenax , humida arcens aliena , em¬
bryonem defendens , inque tenacitate fua illigans retinenfque tenuem ,
purum, facile avolaturum, fpiritum , qui ultimam adionum in plantis
metam conftituit, qui Spiritus Redor , Sulphuris incola, Archaeus Na¬
turas Famulus, Alchemiftis audit.

Oleum hoc embryonis vafcula ingredi nunquam obfervatur ; nimis
hxc tenuia funt, craflum nimis illud. Spiritus vegeta vi incitatus forte
alimentis embryonis infpirat vitale principium , & charaderem imprimit
gentilitium ; unde caetera poftea mutantur in hujus plantae indolem ; effi¬
cacia huic quidem uni propria : perdito quippe hoc fpiritu , oleum re¬
liquum iners , vappofumque, deinde [reperitur : in hoc fpiritu fragrans
odor , fapor propriis , plantae , quin & color Angularis ab eo , multum
pendet. Hunc Ifaacus Hollandus appellat fua phrafi Quintam Effentiam,

Quum interim aridae ftirpium fibrae fragiles oleum requirant, quo de¬
libutae fiant flexiles abfque diffolutionis metu , aliud deprehenditur iti
plantis Olei genus , quod Angularia per vafa juxta lignea filamenta de¬
currit , medio in ligno cernitur , de calefado deftillat , in Balfamum , Re-
finaraque , per caloris vim , moramque temporis , facile permutabile.

Sed & aeftivo Calore excodujn Oleum plantarum , c«teris minus perfpi-
Tem. /. . ' fi

prores;

5eraeaS

Cortex

:• oV

uccus
JtIUIS.

H . . PARS ALTEJ^A

rablle humoribus, in corticem ducitur , lacunis pinguium in{lru£lum inftat
membranae adipofae animalium , in his aggeftum autumni frigore prime*
haeret» brumali tempore intra pinguem veftem defendens totum ftirpis.
corpus , ne gelu , vel debilitate corrumpatur aqua. In eo acidus femper
adeft fpiritus , putredinis antidotos. Eft. fane in Afiaticis quibufdamjlndi-
cifque plantis omne pretium hoc in oleo Corticis ; Cinnamomum id docet
Aliae, in cujus cortice habitat eximium arboris oleum, auro contra carius;
de cortice autem radicis mirum oleum Camphorae ab odore falfo dieSum ;
fumma vi medicata praeflans. Americana arbor Saflafras pulcherrimum &
fuo recondit cortice pingue. Imo & in Europae medicatis ftirpibus praeci¬
pua faepe virtus quaerirur in Cortice , quod in Cappari ,. Tamarifeo , Fra-
ximo , Febrifiiga Quinquina Americae, clare apparet. His igitur oleis hy-
berna tempeflate cortex abundat. Atque aeftivo , vernoque , calore dc
caeceri humores aqua, fale, fapone plantae toti propriis divites, externum
hoc arborum integumentum copiofi tranfeunt; unde illis diebus ars Che-
mica longe alia de hac parte , quam alias , educit. Quando Oleum cortici
proprium, nativum colligitur, liquidum illud eft. Ubi diutius moratum >
atque (olis calore infpifTatum, evant paululum, Balfami fpifTamentum in¬
duit, nomenque mutat. Diuturniore. rurfum mora intenfoxiue magis ca^
^lore, iterum in craflius , femirefinofum » pingue, exit. Mox audtis ,, vei
continuatis , iifdem caufis , nomen idem, oleum atque naturam. Refinse in¬
duit ; quae eadem origine, (piritu acido magis orbata, tota in igne defla¬
grat , ad eundem liquatur ,, oleo diftblvitur mifceturque , in aqua dilui coni-
ftanter renuit, in frigore durefeit ,. frigida tenacitatem oleofam deponit ,
friabilis redditur. At refinaipfa, iterum plus excoda, hinc ulterius du-
refeens Colophonia appellatur. Deprehenditur & hic alius fuccus-; quod
Gummi vocant , lentum, teiwx, liquefeens ad ignem , in eo deflagrans,
in frigore , ni(i fummum illud fuerit , tenacitatem fervans , in aqua \ero
integre diflblvendum. Oleofa haec mucilago pigmenti inftar gemmas arbo¬
rum obducit, tegit, defendit , fed tepore humido foluta facile fe inde ex¬
pedit , nec durefeente crnfta nocet teneris ftaminibus.

Quoties circa corticem Gummi confunditur Refinae , quod in plantis
umbelliferis eft quam frequentiflimum , toties fuccus nafcitur,^quem Gum--
mi- refinam vocant. Cujus quidem una pars aqua libens folvenda gummi
penitus refert ; altera vero, oleo mifcenda facile , aquam fugiens , Refina
eft. Aloe, Galbanum, Myrrha, pluraque alia , hanc proprietatem habent.

Denique plantae cuique fuus ineft proprius omnino fuccus , ortus per
omnem vim omnium partium plantae, applicatam fucceftive recepto crudo-
fucco , unde continet hic ita praeparatus veram plantae proprietatem , in-
deque natam virtutem. Vix poteft ille referri ad ullam daflemrerum cogni¬
tarum , fed debet ut res fingularis fpedari.

Si foliolum Chelidoniae majoris contemplaris in vivente , vegeraque
planta haerens, cernes de pedunculo folii explicari fibras per folium di-
perfas , harum ramos emiflos inter fe uniri, formare fic plagas retis,
valde mulriplicatas , atque totam fere folii aream complentes. Ubi nervu¬
lum talem pupugeris, exibit de vulnere praefto foccus aureus copiofus ,
qui veras Chelidonii hujus vires habet. Sic in AJoe.vulgari , tempore ver-

DE ARTIS theoria. if

flo , per 3u^bus peculiares fuccus luteus , amarus , fertur , inde arte elicien¬
dus. Ex Papavere Ixfo ita purum ftillat Opium ladeum. Hi vero fucci fi
aliis ejufdem plantae fuccis confufi mifcentur , oritur de mifcela longe
aliud quid , quam in feparatis fuerit.

Hsc ea funt, quae Vobis , 6 Optimi , curiofis Chemiae enarrare debui
cx hiftoria rei herbariae , prius quam docerem modos, quibus Vegetantia
ars Chemica tradat. Neque opus erit plura alia monere. Utique hinc Vo¬
bis certum apparebit, fruftra efle Chemicos, qui promittunt fe arte fua
demonftraturos illas Vegetabilium partes , a exteris leparatas , quibus tota
plantx cujufque infita vis continetur. Sane vel alias longe artes ad hxc
prxftanda adhibeant oportet; vel movendo multa, promovebunt nihil,
imo vero fallent. Pace dixerim clarorum Autorum; deftillando, fermen¬
tando, putrefaciendo , urendo, ita immutatur fingularis cuique crafis, in-
deque hxrens adio inprimis medicata, utfollicitiflima cautione cum cura
utendum fit , antequam fas erit ex his iplis pronunciare de conftituenda
adionum illarum caufa. Non ideo tamen nobilis hxc fcientia repudianda
erit ; imo vero tanto excolenda acrius : quippe qux unice indicat , quid
definito opere de qualibet re educere poflitis.qux unica habetur difciplina
Artificum fuorum vitia redarguens , binis his clara beneficiis , binis his conr
tenta , binis ad infinita pulchra utilis.

Spiritus Redor ; Oleum ptinceps hujus fplritus vera fedes ; Sal acidus ;
Sal neuter , Sal alcalinus fixus vel volatilis ; Oleum fali miftum faponis in
modum ; indeque ortus Succus faponaceus ; Oleum tenaciflime terrx in-
hxrens , neque inde temere feparandum; Terra denique fincera firma bafis
omnium ; funt hxc , qux produxit de plantis , ofienditque , fana Chemia*

De AnimalibuSt

Tertium genus corporum, a Chemicis tradatum. Animale Regnum
dixerunt : quum vero fola animantum corpora exploranda fibi caperent ,
neque de altero horum principio quidquam ; intelligere tantum oportet
hic animalium corpora, partefque. Eo igitur fenfu illud dicitur corpus hy-
graulicum j motu afiiduo, & definito , humorum per vafa vivens ; atque
intra fe gerens vafa, radiemn inftar, per qux materiem alimenti, nutri¬
mentique hauriat.

Vafa, qux funguntur hic radicum munere, in omni fere animalium
genere cognito hxrent; inprimis in fiftula inteftinorum tenuium, nomine
venarum ladearum & mefentericarum. Cibi, potufque, applicati harum
bibulis ofculis materiem prxbent , terramque alentem referunt plantarum.
Oris ergo, oefophagi , ventriculi , inteftinorum tenuium fuperficies cava,
animanti cuicunque interna, hanc offert. Unde alimenta plantarum radi¬
cibus externis , animalium internis, hauriuntur ; terra alens ftirpi externa
femper, interna vero animali perpetuo habetur. Obtinetque hxc proprie¬
tas in illis etiam viventium generibus, qux fixa neduntur & accreta natu¬
raliter alteri cuidam firmo retinaculo ; uti in Mytulis , Oftreis , aliis Zoo-
phytis apparet ; quorum innexa lignis , rupibufve , tefta Intra fe callofi vin¬
culi tanacitate annexum gerit animal. Attamen ipfa h«c teftacea operimen-

Spirkus ia ani»

isaalibus.

* PARS ALTERA — _

ta, certa legeiquamdiu animal vivit , per deftinata uni huic operi vaP
cula , de ipfo contento corpore , aluntur , fuftentantur , ordinato crefcuntj
ipfum vero reconditum intra, atque affixum animal corpufculi pabula ore
haufta & fulsinteftinis cavis contenta habet, utcaetera libera, atque mo¬
bilia huc illuc , animalia.

Quin & in fua hofpitantes tefta Oviparorum foetus , Ibidemque obli-
gnati , donec praegnanti tepore adolefcentes fuo de albumine crefcunt
atque vitello hadenus irradicati proprio , receptaculum au<a:i- frangunt , fui-
que fa<9:i arbitrii , carceribus exeunt folutis; imo & illi denique, quorum
ova intra maternum polita uterum , illique cotyledonum ope vel placentae
accreti , foventur , atque umbilicali inneduntur chorda ; vel ipfo hoc tem¬
pore cotyledonum, placentae, vitelli, umbilicalis vinculi, vaforumque
omphalo- hepaticorum , refped:u plantam limulant, attamen & ore capta
ex apotheca amnii pabula ad inteftina devehunt, atque caeterorum more
inde fe fuftentant.

Prorfus, ut ex his pulchre conftet, vegetabilis, animalifque ut fimili-
tudo , ita & differentia.

Unde etiam , ut Stirpes aliae ftabili accretae folo, aliae in vaga fluduantes
aqua , utrifque denique & tertiae vivunt locis , lie pariter terreftria , aqua-r
tilia, amphibia. Animalia obfervata Zoographis funt.

Denique , ut plantae bibulis fuperficiei fiftulis ex aere hauniuit applica-;
tos humores, ita & animalia.

Quin etiam magna horum utrorumque apparet convenientia confide-
ranti iifdem fuftineri alimentis ambo. Ut ftirpes fucco de terra haufto
confiant , ita animalia quoque vegetabilibus aluntur , aut aliis quidem ani¬
mantium partibus , fed quae ipfa tandem vegetantium fuccis pafta fuerant t
fimilis ergo utriufque materies..

Urque receptus radicum haufiris crudus de terra fuccus , necdum vegeta¬
bilis naturam referebat j eodem fane modo , cibus recens , atque confec¬
tus inde chylus , nondum animalis pafii ingenium , fed indolem eps unde-
captus fuerat, diu imitari folet.

Inde quidem fenfim, virtute corporis artificiofianimanum , humorumque-
cun6lorum in his admiftu , miras mutantur in formas , novafque ubique irv.
parte qualibet fpecies, alibi enarrandas. Suffecerit nofirosin ufus obferva—
re, eo femper magis k fua natura recedere, atque in affumentis^ tranhre.
proprietates , alimenta , quo diutius circumducta per partes corporis uni-
verfa , pluribufque cum fiuidis permifia, atque fubadta fuerunt.

In humore itaque animalium pars longe fubtiliffima Spiritus exhalans>
appellatur, in quo vis penitus propria exprimi videtur, omnino unum ab-
alio diftinguens: odorifeq.ui hunc canes docent , per longa fpatia, eonfufa-
per veftigia , difcernentes toto de grege unum illud animal, cujus recentia
vefiigii halitus perceperunt prius, herumque per corapita , atque in erran¬
tium hominum tumultuario concurfu , certo detegentes. Unde patet
quam fint tenues, & tamen ab omni rerum genere difiincfii,. hi vapores*.
Videntur oleofe quidem profapise , aut incolae fubtiliffimi de oleo vehi¬
culi quum analogia rerum, atque proprietate? reliqu» lic fatis id perfua»^
deant»

15 6 A RTIS T WEORI A.

' A<^ua i*in: aliis' plerifque , ita & animalium humoribus Gdpiam praebet
maximam ; imo vero adeo hanc mifGeri eundis vel firmiflimis animalium
partibus intime , ut vix ulla fit , quae hac careat penitus , Chemia dudum
docuit.

Sal illis ineft animali proprius , praeter illos fales , quos ingeftos conti¬
net , neque vi corporis mutatos.

Ille vero fixus non eft repertus unquam.

Neque volatilis inventus adeo , ut calore fervldiflimi animalis de corpo-»
le illius exhalaret , quamdiu fanitas obtinet*

Igne tamen , qui aeftu ebulliente major aqua eft, diu applicato, totu&
quantus volatilis evadet.

Nemo hunc vidit acidum, nifi ab ingeftis j in eorum corpore.

Sed & nullo experimento alcalicus viftis fuit in animalibus fanis 5 quiri
nec in aegrotis : quum in lotio quinque per dies ifchuriae vitio intra corpuS
retento , a me fedulo explorato , necdum alcalicum viderim,

Putrefadione idem ille , vel acriore igne , totus fit alcalicus. Quoties au¬
tem arte accurata cogitur in glebas, nec nifi infpiffando, atque in quiete
reponendo nafeitur, diverfus ab omni cognito hadenus genere faliumj
natura interim Ammoniaco proximus quidem , fed rurfum aliis huic pro¬
prietatibus difpar. Hic enim valido commiffus igni , totus, nec mutatus ,
in fublime rapitur; quum ille, qui de urina, vero faliura animalium lixi¬
vio , vi ignis exprimitur , prima ftatim vice totus quantus alcalicus evadat»
Tandem plura inftituenti experimenta, ad definiendam veram naturam
falis animalium , ut ille in corpore horum fano exiftit , ibidemque opera¬
tur ex hac fua indole, vifus hie mitis, faponaceus ex concreto fimul oleo^
medius inter volatilem didum & inter fixum , de alcali acidove notam
nullam exhibens, in oleum foetidum volatile, & falem alcalinum volatw
lem, facile refolvendus , hinc in putredinem pronus.

Neque fallat quem lotii igne exufti cinis fixum falem exhibens r eft:
quippe afTumptus hic marinus fal, qui non mutatus corporis omnes adio-^
nes ferre valet , atque poft eundas digeftiones priftinse manet tenax na¬
turae

Quin & huic tribus origini tanto molimine , exquifitiflirnaque tor¬
tura ignis , expreffum paucum acidi de humano farrguine ; quod fane ma¬
rini falis terra mifti , fummoque adi igne , videtur acidus fpiritus.

Unde & animantes , quibus marini falis nullusin cibis ufus eft , fale in
lirina fixo , acidoque in fanguine latente y carent.

Olea animalium Ars Chemkra examinans bene diverfa invehit : of-
tendit fcilicet in his, quae fubtilia adeo , ut aquae mifeenda, modicoqxte
volatilia igne, Spiritus hac dote Vegetantium referant , tamen ab his fer¬
mentando produdis valde difcrepancia.^

Alia quoque ibi olea videntur leniflima quldemt, omni fere fale orba,-
quorum lubricandis illitu firmis partibus ufiis , huj:us pinguitudo cavis
ollibus medullae titulo , aut membrana adrpofa nomine adipis, colligitur^
idoneofque fervatur depromendum’ in eftedusj eodem acris mitefeit cor--
poris humiditas ; hoc & cruori innatans cernitur aliquando.

Rurfum diverfum a prioribus id oleum habemus , quod anlmallunaj

' E- iij,

totnmdiCQ

a^ua.

oresanima*

liuic.

Terra ia wi'
iBalibiu.

dicffiira «i*"
gacDta cx hir

AAiones Che-

|t PARS ALTERA * ^

concretum falibus , hos reddit faponaceos , atque corpori proprios : hoc
enim feparatum inde alienae eft a prioribus naturae, acrius, foetidius , vo-
latile.

Deinde oleum eft, quod elementa parfium confiftentium in moles fir¬
mas adunat, retenta, quae requiritur, flexilitate. Id penitus concrevit fimul
cum terrenis elementis , neque inde patitur fe facile revelli , nifi violento
excutiatur igne , vel diuturna aeris , aqu« , calorifque adtione , qua in
putredinem verfum , volatilem materiem olei demittit , folofque male
tenaces cineres relinquit. Quoties id foliun fcetid illimo moleljum nidore
iemet prodit.

Denique hoc olei admiramur maxime , quod fpilTatis, extremoque dein
& diuturno igne, humoribus animalium tandem exprimitur , Phofphori
fub nomine. Id vero fponte flammabili materiae ad aerem conflans fe con-
fumit , relido humore acido , fixoque.

Firma tandem bafis formando toti corpori , casterifque innedendis ,
atque coercendis , humoribus , terra habetur.

Quae quidem a terra fincera vegetantium parum , fi quid , differt ; quo¬
ties enim ab aliis accurate omnibus feparatam terram folllcite examinas ,
toties hanc vegetabili communem , & animali > invenias. Cujus fane rei
exemplum praebent liquidum teflae furnulique fornicati Docimaflarum ,
in quibus explorare folent metalla : his enim conficiundis una modo fim-
plexque apta efl materies terrena fimplicillima , nec fufilis in igne, neque
in vitrum defluens. Atqui de puriflima exuflorum vegetantium , aut ani¬
malium terra , quam ars de cineribus collapfis ab omni alio admifto fepa-
rat , aeque felici fucceffu fingi queunt. Neque fic produdae partes terreflres
ulla omnino dote diferepant.

Atque haec quidem elementa, quae in -conflruendo animalium corpore
confpirare cernimus ; utique talia ars detegit , & exhibet j neque plures
hadenus diverfitates docuit.

Tamen de his feparatis nitide , & fedula cum cura iterum permiflis ,
fruflra exfpedabis humores naturales, de quibus haec produxerat. Imo
^yero de permiflis his penitus diverfa compolita conficies ; namque in qua¬
libet parte cujufque animalis humores invenire efl adeo fingulares , ut inti-
ilne diflindi femper appareant. Uno tantum loco fua bilis praeflo efl amara,
uno modo rurfum hepatica conficitur; genitalis humor fua officina tantum
elaboratur, perficlturque ; alio f^liritus motores enafeuntur. Chylus ven¬
triculi, inteftinorum, mefentetii , dudus chyliferi , venae magna?, cordis ,
pulmonis , arteriarum , varitfs fingulis his locis efl in corpore. Quid de natis
ex hoc, lade, adipe , lympha, fero, faliva, fanguine, urina, caeterifque
dicam ?

Certe ex omnibus enarratis pateat fumma, quae reperta efl, inter ani¬
malium plantarumque elementa , convenientia ; ut priora fere de materie
harum fabrefada fint : fummaque dein utrorumque diverfitas haereat in
ftrudurae. varietate , atque rapidiore affumptorum per animalia motu.

Atque pauca quidem haec praelibafTe de objedo Chemiae fufficiat.

Chemia occupatur verfandis corporibus , quae tribus enarratis conti¬
centur Claflibus rerum. Mutatio his per artem conciliata folo motu abfol-

DE ARTIS THEORIA;

vitur. Hic vero vel excitatur novus , vel natus fupprimitur , mutaturve
aut pro gradu incrementi aut pro decrementi gradu , vel manens vi idenr*
vias murat. Fiuntque viciffitudines has quandoque in rota mole manente-
eadem; faepenumero particulae, quae molem totam faciunt^-fingulae illas-
mutationes inter fe patiuntur. Ex illis ergo fimplicillimis a<5lionibus om¬
nes omnino effedus arris univerfe chemicae conftituuntur, licet ob diver-
fbrum admodum , eorumque multiplicium valde corpufculorum, multi¬
tudinem , mirae exfurgant , & millenae nafcantur novarum rerum facies^

Accuratius namque fi prudens exploraveris , haud aliunde proditas in¬
venies , neque alia artem ipfam moliri polTe intelliges. Fac enim-, unai»
corpoream mafiam confideremus ; fi tota quiefcit illa ,, fi omnes ejus par¬
ticulae quiefcunt inter fe, qualis primo momento haec erat , nunquid talis>
omni deinceps tenapore conflans, atque immutabilis manebit ? omnis ap¬
plicetur illi chemica virtus, fane, fi nec in mole totius, fi in nulla quo¬
que partium , ullum motum excitat , relinquet intadlam , qualis erat prius^

Deinde vero imprelTus maflae univerfae motus transferat corpus ita , utr
in partibus mo-lem conflituentibus mutetur caeterum nihil , fane corporis
manebit hujus idea eadem , nifi quod omni temporis momento alio in loco'
fit. Si vero motus inter partes oritur recens, jam produci pofle concipis ,,
nunquam definiendas rerum varietates» Tota itaque Ghemia adunat , vet
feparat, nec datur tertium facere quod poflit. Unde etiam omnes operatio¬
nes quas exercet , huc referri queunt , nulla excepta. Neque eft quod offen¬
dat limplicitas , quafi foret impoflibile jr ut ex illa oriantur tor, tamque^
diverfa produdfa , & quae mirabiles adeo , neque vifos alibi , eflfedtuS’
pracflent» Solas enim diverfarum rerum applicationes- mechanicas fimpli—
cefque , miras producere in compofitis varietates dudum conflitit. Tum-
cx paucis corporum elementis innumerabiles novorum feries oriri Arith¬
meticorum efl in combinationibus firma demonftratio. Denique dum unum
alteri apponitur, oritur faepe manifeflatio latentis- prius virtutis. Si MagneS-
nunquam alteri Magneti fuiflet propinquus adeo , ut intra fp hastam facul¬
tatis alterius h«fiffet ignorata foret in natura rerum vis magnetica y fi nec-
ferrum cum eodem lapide unitum fuiflet unquam , Angularis illa , Hla-flu- •

penda, inter hoc metallum & herculcum faxum nefciretur proprietas fi’ ; r

denique ferrum magnete ta(flum; alteri ferro eodem quoque tado,,velj
& non tadto , haud fuiflet appofitum , quis mortalium noflet abfcondiras-
illas facultates, per quas hic adeo fingulares motus contingunt. Verum’
in hifloria menflruorum patet , inter plurima corporum ejufmodi muruas>
haberi poteflates ,, quae , nifi adunentur , haud appareant , fed in vicinis fe--
ftatim raanifeflent. Unde liquido perfpicitur ex feparatione compofito^-
rum In.fua fimplicia, & commiflione fimplicium cum fimplicibuSj infinii-
ta nafcl prius incognita,, . ;

Si unica fpecflarur maflula, molem eandem retinens, attamen mutata^,- FTgurx foiiui.
fola figura tunc mutata erit, vel variata luperficies. Atque ipfa haec finr-
plex adeo^^alienas flatim vires progenerat. Rem» doceat Mechanice , dum?
eodem ex chalybe fola figurs mutatione inflfumcnta fecit, quae diverfifi^
fimas agendi poteflates obtinent. Sit chalybis uncia in cuneum', cultrurav
pugionem;^ lanceolam phlebotomam , fphsramvcub«m-,,cy,lindrum',.^rif»'

Separatio Che-
mica non dat
])arccs> uc prs«
rxiitcranc.

jUomi Pfcyfic».

S^Ix 'nnotf Icunt

f ei ^bcmiam.

Cuina produAa
|»fo fimplicia.

S|d PARS ALTERA

ilia , pyramidem, conum , expolita , nonne flngulis fu« proprl»^ novacqtie;?

Vires aderunt ?

Quae omnia evincunt, adionum Chemicarum fimplicitatem haudqua-
quarhobftare, quin infinita, & varia, inde effeda excitari queant.

Quod femel rede perpendilTc palmarium : quum femper pr^judicata
inter Artifices hos opinio fit, quafi aliud quid myfterii in ipforum arte la¬
teret. Si vero opera horum prgecipua confpicis , aflerta modo patent. Cal-
cinare, fixare, vitrificare, fublimare , fermentare, putrefacere , digerere,
depurare , adunare , & fi quas alias operationes arti fuae proprias recen-
fent , huc revocantur.

Ipfa vero feparatio partium ita produda haud docet , in corpore tales
extitifle, quales jam apparent : quum enim adionibus iliis , quibus fepara-
tarum divulfio perada fuit, ipfahgec corpufcula miris queant modis mu¬
tari , falfo fsepe colligitur, compofita pofledifle reapfe elementa haec.

Atqui vires novae agendi in divifis nafcuntur , quae nullo penitus ef-
fedu fe manifeftafTent unquam in corpore , unde edudae partes j quod
infinitis quidem exemplis docemur.

Utraque ergo patet ratione , non efle adeo , ut Chemici putent ex
vero, fe arte dare fua prima Elementa rerum , atque docere inde , quid
fentiendum de rebus complexis , quoties conftitit de elicitis inde per che-
micas operationes partibus.

Utique rerum contemplatio demonftrat , effe corpufcula nata , quae
immutabilia prorfus omni caufa obfervata hadenus , quoties fola haben¬
tur-; five duram adeo his atque adamante longe folidiorem naturam AU-
TOR rerum dederit, ut nec dividi in minora , neque in figuris mutari
fuis , fe patiantur ; five adeo haec fubtilia effinxit , ut aliorum virtus in
dilabentia femper exerceri nequeat.

Quoties itaque compofitorum refolutio eo pertigit , ut in tenuiflima
haec elementa exercita fit divifio , limes erit praefcriptus omni ulteriori
rerum divifioni tamdiu, donec denuo coaluere fimplicia hjec cum fim-
plicibus , aut & cum caeteris compofitis..

Talia Philofophi principia Corporum Elementa vocavere. In haec Che¬
mici fe folvere compofita , tradidere] faepius. Atque foli etiam hi fuam
hanc redarguunt fententiam. Equidem ut largiri oportet ignis , aeris ,
aquas, terras , alcoholis vini, mercurii. Spirituum in quolibet corpore
Redorum , fic & aliorum , quotiefcunque abfolute fimplices habentur ,
dementa apparere conflantia, tenuiffima, ita an fincerae illae partes un¬
quam capi queant, atque exhiberi nullo evidum artificio : imo vero iti
vulgatis Chemicorum operationibus nihil talis fimplicitatis obtinere jam
dudum prorfus conflitit,

Solius forte ignis elementa fua pura , dum hic per aurum , vel fiml-
lia , trajicitur 5 exhibebit : at aquae guttulam fincerae nulla arte dabit quis;
longe minus reliqua quis dederit fimplicia. De aere , terra , aliis h^ud opus
efl dicere.

Quin ex partibus illis , In quas compofita refolvilTe fe jadant fummi
Artifices , diverfi ingenii , atque facile mutabiles , iterum partes-pro-
(skc^re licet : ut aquji, fpiritus, fd , oleum , terra , de animalium, auc

ye^etantium ^

D E A R T IS THEORIA; 41*

fregetantlam , corporibus enata docent ; imo & alcohol ardendo in di-
verfa abit.

Denique componendo rurfum , quae de compolito eduda fuerant , ele¬
menta Chemica, raro obtinebitur priftinum compofitum. Sanguinis,
vini , aliorum analyfis id doceat.

Quare oportet fines certos arti noftrae prsefcrlbere , neque ultra hos fa-
lire : ut fincera eluceat veritas omnifque evitetur error. Ex animali fcili-
cet , vegetabili , 8c fofiilibus , definita operatio Chemica femper educit
eflFedla determinata, fuifque diftinguenda quam accuratiflime fignis. An
vero, qualia profert, talia in ipfa re ante operam hanc exifterint, haud
femper redle deciditur nifi ex aliis iterum rerum argumentis. Alcohol
vini de vegetabilibus definitis , artificio fermentationis legitimae , atque
deftillationis accuratae , femper eodem modo, femper ejufdem indolis,
certo producitur. Neque vero poflibile fuit hadenus ex ulla alia ma¬
terie liquorem hunc elicere. Sed & ex hac materie non nifi hac folum
operatione geminata enafcitur. Ipfe autem liquor, quemChemifla exhi¬
bet, ante jufia fermentationis atque dellillationis adhibita auxilia , nuf-
quam repertus fuit. Unde & de ejus materie , caufa , ingenio, virtute,
nemo praeter Chemicum bona poteft dicere. Quod iplum in plurimis
corporibus certo evincitur ita fe habere: artem itaque ardis includimus
cancellis, eo tamen digniorem, praeftantioiem, utiliorem & necelfariara
magis , vere afierimus, talem profiteri annitimur,

( Ita tandem nobis una hac arte patet, elTe in unoquoque fingulari ani¬
malium , vel vegetantium, halitum quendam proprium unice illi tantum
corpori ; adeo fubtilem , ut odore tantum , vel fapore fuo , aut effedibus
libi tantummodo debitis , fe manifeftet. Exprimit ille vapor fui corporis
proprium genium, quod illud inprimis ab aliis omnibus accuratiflime
diftinguitur. Summa quidem hujus tenuitas , qua oculis ulla arte adjutis
ufurpari abnuit , vel manibus capi negat, comitem habet equidem vola-
tilitatem fummam ; purus igitur , folufque , ubi fuerit , tum impatiens
quietis mobilitate avolat , auras fe immifcet , reditque in commune om¬
nium volatilium corporum Chaos. Ibi tamen fuae tenax naturse volitat ,
donec cum nive, grandine, pluvia, rore, in terram deciduus humor ^
hujus fe iterum gremio infundat, hocque foecunda fua foetura imprae¬
gnet, cum humoribus deinde illius in fuccos denuo animalium & vege.f
tantium inolefcat, talique revolutione in nova ledeat, quorum agitet
molem regatque , corpora. A mobili penetrabilitate, fubtilitate exqui-
(itiflima, volatilitate efficacillima. Veteres Alchemiftae, fummi fane Artis
Magiftri, rerumque Phyllearum confummatillimi exploratores, liquo-t
rem hunc Spiritum Redorem appellavere.

Suo ut corpori infitus maneret hic , innexuit illum DEUS tenaci , con¬
flanti , nec aere , vel aqua , nec igni naturali , facile difflando , Oleo : ejus
Ut lentore invifeatus temere haud aufugeret, ficque defereret protinus,,
cui moderando datus erat , corpus. Unde audimus eofdem idoneos Au-
dores palam clamantes , habitare in fulphure Spiritum. ,

Id rurlum olei, quo retinetur Spiritus, caeteris repertis in eodem,
corpore pinguibus , eft longe volatilius y ut , in mortem tendente cor-
Tom, /. ^ . P

Nec de his Cftm*
poncurn itietn
renafeitur.

Vera ex An»*
lyfi Cheniic»
concluiaM..

Spiritus
in compolitii
apui^ AI.;
cheoiiftas ).

Spiritus hujM*
fedes oUum cci.

Sed eo magis
volatile,.

,j, ..la.qco tamen
Sf\ litus pars mi-

uinia.

j

Sed in hac par-
vicateaftuolifli-
sia.

Rei mirabilis
•xemplum.

f

\

r4i • ' T A R S; A’^!; T E Tl 'A ;

pore, fponte fere fuo cum rpiritu exhalet ; ne tantis aptus fpiritus uff-
bus iners fuo hgereret in cadavere.

Eft denique parca ‘adeo in largiendo hoc Spiritu natura , ut corpori
cuique particulam inflillarit minimam hercle,at fane praeclaram illam,
fufficientemque : aufi funt Antiqui Adepti metiri hanc portiunculam
totius , nobifque referre , effe eam corporis fui feminalis partem
femper inventam in quocumque femine fub ea tantum proportione. ■

Hanc etiam aduofam adeo fibi compertam narrant, ut fotam tepore
praegnanti , idoneifque fuftentatam pabulis, mobilitate vigere, atque
incredibili ad prolis limilis produdionem vires affiduo novas acquirere,
'quotidianis conflet obfervationibus. Scintillam ideo vitalem, Filium
Solis , Spiritum intus alentem, muliifque fimilibus nominibus appella¬
vere.

Priufquamln caetera , Vobifcum , me diffundam , juvat totam hancce
rem unico manifeftare exemplo ; fumamus vero tale corpus vegetabile,
quod fuis fe notis ab omni quocunque alio corpore noto hadenus vel
evidentilTime interftinguat, Cinnambnum eflo , aromatum princeps, fra-
grantillimi odoris atque fuaviflimi faporis , excellentia omnia fere alia
Jonge poft fe relinquens. Si optimi libram cum ebulliente ad ignem
aqua, follicite , lege artis, deflillare facis, cavendo , ne quid pereat >
liquor prodit ladeus odoratus, fapidus, unaque ad fundum prioris pau*-
cum oleum rubrum fragrantiflimum , viribufque valentllFimum cinna¬
momi, talis vero & primus liquor erat. Ubi ita feparafti enarratos rnodo
fluidos liquores, cum nova fimiliter aqua ebulliat cinnamomum reli-
duum, liquor extillat limpidus, aquofus , acido fapore , odore fatuus,
nulla indicia cinnamomi gerens non modo , imo vero fimilis adeo aliis
multis , ut ab iis diftinguere nequeas. Recurre ad refiduum decodum
rubello-fufcum , acidum aufterum fapiens , odore carens omni, nihil
Fane reperis quod cinnamomum fpiret. At corpus aromatis in decodto
fuperfles juraris cinnamomum efle , adeo figura omni externaque fpecie
nativum illud exprimit ; at vero nihil prster hanc habet de tota corti¬
cis hujus veteri praeftantia; quin a quocunque alio cortice arboreo, li-
gnove, fic tradato prius , vix differre invenietur.

Igitur omnis propria virtus in aqua ftillatitia Cinnamomi , ejufque
ad ima deciduo oleo infidet. Quod fi vafeclaufo quieta diu aqua haec,
deponet oleum, dilutior fpedabitur , parciufque vires aromaticas fpira-
bit. In oleo igitur reconditur inprimis haec nobilis facultas. Si omnem
«quam hanc aromate divitem a fubfidente fuo feparafti oleo , atque in
vitro reponis auguftioris orificii, neque obturati , totus fpirabit Cinna¬
momum locus , brevi aqua Tibi fuperftes erit iners, neque dotes miraS'
fui exhibet aromatis ; caeterum haud deprehendes pondus ejus magis di¬
minutum ,quam quod de fimplici aqua communi, «quali ex vafe, eo-'
dem exhalaviffet loco , intra tempus idem : igitur vis pulchra , infufa
aqusB Cinnaraomeae, in particula haerebat ejufdem exigua, virium ta¬
men eximiarum. Oleum denique cinnamomi virreo exceptum vafe , fed-
aperto, atque late patulo, expone aeri , grate diftufo locus odore fra¬
grat, ut cinnamomum quifque agnonfcat ilicp j interim oleo fic expofito-'

i

tniauTu

-i

I5E\ARTIf THEORIA; 45^

p^rlc OWnis fingularis virtus , brevique reftac pondere idem ferme priori
oleum , at exhauftum penitus , veterifque egenum virtutis.

' Quare novifti jam , omnem infitam aromati vim propriam , huic af¬
fixam pauciffimo oleo , fed in eo ipfo partem efle minimam. Atque parti¬
cularis hsecce demonftratio omni ferme alteri applicari poterit.

Felices artis Magiftri docent , vidifle fe Spiritus hos & inMerallis,& spirUut Rf Aac
in omni foflili , fuo in corpore obfignatos , horumque fixo in fulphure '>^MecaUU.aiuf,
adftridtos; hos vero, folutis compedum vinculis, liberos, aduofos, ma¬
xime , atque infinuatos aliis corporum generibus, maxime ad morbos,
prxftantiffime efficaces. Sed contentus hifce ad Adeptos myfleriorum
vos ablegatos velim ; & non lubet plura fuper his proferre : ne fufpedius "
abirem , quafi merces conarer obtrudere laudando , quas tradere im¬
par fum. ^

Effedla artis , Chemici retulerunt ad quatuor praecipue Claffes rerum: - ciafTesprocfu-
quae adunando , vel feparando, producuntur. Quoties fcilicet unum quod- aorum pec cat»
dam corpus refolvunt in difl:in(5las, quas promunt inde, partes, hafque
dein feparatas offerunt, toties hunc agendi modum Extradionem deno¬
minabant ; ipfafque inprimis partes ufus prscipui Extrada dicebant. Uc
fi de Abfinthio amarum folum penetrans deduxerant , Extradum Ab-
finthii vocabant. Aduofam maxime Ferri portionem , arte a reliquo
exemtam ejus corpore, Martis Extradum appellari ubique obtinuit.

Huc ergo referuntur operationum plurimae in uno occupatae corpore,

Peftillatio cum aqua , vel fine ea : Decodio, & decodi per gradus va-'
rios infpiffatio ; Tindurae didx per quodcumque menftruum , produ-
dae ; &c.

Quando autem ex diverfis corporibus fimul confufis Extradum , quale
prius uno de corpore educebatur , paratur , nomine mutato dixere Clyf-
fum. Qua voce etiam una ex re diverfa parata extrada , dein commifta
fimul , appellare licet. Quafi de Abfinthio edudam aquam , fpiritum ,
oleum, falem , tinduram , lege artis adunaveris in compofitam ex his
omnibus maffam , unitis efficacem virtutibus. Quae ergo varia , eaque-
inter pulchra , produda artis referas. Sapones certe artificiofiffimi cum-
aliis infinitis^Hic revocantur.

Magiflerium videntur fummi Artifices denominaffie primo difciplina^
hujus frudum pulcherrimum aiunt quippe pofTe fe fimplex quodque!
corpus manente proprio pondere , immutare , abfque ulla omnino par¬
tium avulfione, in aliam longe a priore maffam, & plerumque liqui¬
dam. Ita auri unciam , in aequiponderans liquidum , abfque illius rei ad-
miftu diffolvere fe potuiffe memorant ; ut ignis illam in diffluens corpus
fundit. Quae fane, li habetur , eft artium pulcherrima , fed abftrufa ha¬
ctenus ; nifi quod ignis efficacia fimile quid efficitur. Cera certe ex retorta*
per igneni pulfa femel mutata eft mirifice , nec feparata.

Elixir denique praecipue videntur appellaffe, ubi diverfa corpora com-’
rrjifta fimul, fervato fuo pondere, penitus in novas mutaverunt formas
ficque Magifterium quafi de pluribus producerent. Id in Aloe, Croco,

IViyrrha , praeftitiffe fe Paracelfus afferit ; fed unicum tanto praeftando mi-’
jaculo par folvens fubticuifie virum Helmontius accufatj qui ipfe tamen *•

F ij

-1. )

Ufus Chemis
in PhyfitiS"

Quatenus igne
«titur.

Ut Si quia la-
te&tia detegit.

Konmodo no¬
tando fponte

daca>

ScdSf de indu-
/Iria experimen.
IU itiAituendo.

It* quidem plus
ii|«ain uJia aiia

m»

44 P A R S A I. T E R A

nec meliora fubftituit. Interim talia fperari pofle ab arte quid Vetet? Pro-'
fedo praeparatio cum Tartaro Tartarifato inftituta, croci exuvias exci¬
pere velis, id fere prxftitit ; nec dubitamus, meliora aliis innotuifle folven-
tia , dedecetque alienam fapientiam fua ex tenuitate metiri atque aeftiina-
re ; quamvis & jadantia Artifices fe polluant.

Pulchre novi, alium quandoque vocabulis recitatis fenfum ab Audo-
libus tribui idoneis ; fed & praeclaros habeo , qui fic interpretati funt. Tu,
ut placebit quodque , utere.

De Propoftto Artis in Phyjids,

Quum Chemia occupetur explorando omne fenfibus objedum cor¬
pus , patet hanc univerf^ Phyficae fervire, inque omnes hujus partes fe
diffundere. Quin & Igne utens inprimis ad mutanda corpora , eo ipfo
ubique Phyfica juvat ; quia eft ignis inftrumentum quam maxime gene¬
rale, ipfi naturae ubique ufurpatum ad omnia ferelejus in corporibus ope¬
ra. Quum ergo Phyfica fit cognitio corporum exiftentium, omniumque
modorum , qui in his obfervari queunt , Chemia fane Phyficam feien-
tiam promovere cupit. Quod patiamini paulo nitidius evincam. Phyfici
efl: corporum natorum, omniumque eorum affedionum, accuraram co¬
gnitionem tradere. Neque parari potefl: haec fcientia , nifi fenfibus no-
ftris obferventur omnia , quae patentia his rerum Parens creavit. Hinc
prima verae hujus difciplinae, eaque principalis quoque , pars eft , colli¬
gere omnes rerum apparitiones manifeftas fenfibus , hafque ita detedas
deinde referre in Hiftoriam naturalem. Verum duplex eft, quo hae ob-
fervationes comparantur , modus. Dum fcilicet, quae contingunt , fpe-
dantur occurrentia, abfque ullo penitus mentis humanae inftiruto; qua¬
lia quifque aliquando habet obvia. Atque hinc fane haud adeo promo¬
vetur Ars: quum fors hic regnans certas tantum tunc natas proprietates
exhibeat. Altera vero ratio habetur , quoties corpora perfpeda undique
prius aliis etiam bene notis applicantur ab humana induftria, eo quidem
animo, ut attenta mens confideret, quid nafcatur novU Quem fane
agendi modum longe pulchrius juvare Phyficos , vel inde conftet , ut
castera Cieam , quod infinita , atque illae quidem efficacilfimae , rerum
proprietates inter corpora obtineant, quae nunquam folius naturae vul¬
gatis modis paterent, fed tantum manifeftantur , ubi arte (jhemicapro-
duda demum corpora conjunda , vel feparata, igne adhibito praeprimis
examinantur eopropofito, ut fciat eventum inde nafeiturum Artifex.
At fane poftremae huic parti excolendae una fere apta nata Chemia eft.
Illa compofitum fua in fimplicia refolvit , mox feorfum perfpeda haec
certo artificio adunat ea fpe , ut videat , quaenam or itura fit inde rerum
nova facies , quae poteftas ? Illa varia feparans , vel admifeens , atque de¬
finito dein , feduloque notato ignis gradu follicitans , intentis conatur
oculis videre , quid in his moliatur natura. Illa ex his perita modorum,
quibus naturae prius illa recenfita , & fponte obvia , phaenomena accu-
ratiftime ijmitetur, docet vere inftrumenta, oculifque exhibet , quibus
eificax illa fua perficit ; itaque & fecretilfimas illius vias detegit , dirigit,
(uofque fspenumero in ufus prudens convertict

i

DE A K T I S T H E O R t A. 45

. Pulvis pyrius, Phofphorus, efiervefcences liquores a commlftu , Igni-
voma» ludtantium horum ebullitiones , ut infinita alia praeteream , exem¬
plo flnt. Fatemur Mechanicos, Hydroftatkos, Hydraulicos , ex afllimptis
generalibus , omnique corpori communibus , rerum proprietatibus ex-
plicuifle, fallaci nunquam methodo , multas adtiones Phyficas. Attamen
ex omnibus hifce , vel excultiflimis nunquam ^offendere valuere eos
corporum effeflus , qui vere pendent ex lingulari corporum ingenio ,
proprio cantum certis quibufdam , quae CREATOR hac dote prae
aliis omnibus fola dotavit : neque enim unquam exftitiflent effedia hxc,
abfuiflet illa penitus infita fuo cuique particulari corpori vis. Magnes
magneti .ferrum huic lapidi, ferrum virtute magnetica impraegnatum,
quotiefcunque in mutuas veniunt vicinias , quam celeres , miros , nec
ijfquam alibi reperiundos, effedfus clamant. Atqui prorfus proprias haf-
ce rerum dotes Chemiam longe pulchrius detegere aptando his proden¬
dis corpora , quam aliam , qua;cunque demum illa fuerit , difciplinam ,
palam eft. Colligere jure videmur optimo, Artem noflram princeps efle
fcientiae rerum naturalium promovendae, maximeque aptum , inftrumen-
tum. Hanc fcilicet qui tenet , prseftabit a<5tuofa vere cognitione ipfa Phy-
ficaeffedla , nec requiefcet in verbis fubtilibus , aut ociofa fpecularione ;
ita ut contemplatio Viri Chemici ad effedla tranfeat. Vitrum explicans ,
fimul dabit modum , quod illud ceniflime conficitur. Fermentationem
interpretando ipfam hanc producet. Didta ejus fa(ffa erunt. Liber inani
ultimarum caufarum inquifitione pra?fentes dabir.Nec daemonas, lemures,
fpiritus, invocans, fed corpora corporibus vere nara applicans opera per¬
ficiet. Non curabit formarum fubftantialium nomina , fed fenfu perceptas
poteflates , quas infevit peculiari cuique corpori , penitus hngulares , per
ipfa offendet eventa , deprehenfifque his uti docebit ad pra.‘ftanda maxi¬
me mirifica opera. Parum invocabit qualitates occultas, fed his temere
adfcriptos nominibus elFedlus arte fua eruet, erutos adhibere ad operan¬
dum docebit. Seminum creationem , & propriam cuique corpori fabri¬
cam primo in ortu ignorari fibi fponte agnofcet, fed apparitiones inde
fluentes annotabit fedulo, & fideliter confcriptas rebus mutandis appli¬
cabit cum prudentia. En hi funt felices frudtus, quos alit Phyficis pul¬
cherrimos rite exculta mortalibus Chemia , talem datura fcientiam in
naturalibos, qualem defideravit , inchoavitque , fummus Verulamius ,
exque pulcherrimo magni Didtatoris inftituto promovit immortalis Ro-
bertus Royleus.

VJus ChemU In Medendo.

Toti affertam Phyficae utilitatem Medicin-ae quis neget ? fane humanum
h^c corpus tradtat; atque aliorum corporum in hoc poteflates. Bina vero
h«c intelligere ex vero nemo valet , nifi Chemia ad hxc ufus. Neque hanc
tamen rem vacat jam examuffim difputare. Prima utique firmis corporis
nortri partibus concinnandis elementa mere tantum terreflria haberi, ope
oleofi, fed non nifi ultima aperti ignis vi feparandi , glutinis aflbciata
inter fe, una Chemia docuit. Aquam vero ipfam , infinuatam eadem
inter , etiam fungi munere connedentis vinculi » cum iis folidari , concre-

Uc excmplll
paict.

In arte MetHca
'fummus Che-
mtx ufus.

Doceruto ns«
tiuam firmi.

Atque & hu-

In quibus fola
prxcipuum de¬
legit.

Et propiia vi.
F.ia curtigic.

Et Patholo»
jgiam juvat.

F ■

^uln & in Sf.

tftOinicc.

45 PARS altera;

tamque sgre expelli , eadem unice evicit. Quin 5c demonftravit prima ^
terrae hujus , olei , & aqus , ortum ex alimentis prius Chemice perfpedis*
Inde quoque nata humorum in corpore hominum , ex pabulo , explorata
rite per Chemiam, origo , aliunde prorfus incognita. Humorum vero ipfo-
riim partes, genera , vires , n^utationes , quis abfque penitiflima Artis hujus
perfpedione enarret > Quum autem vitae fanae individuus conftet fuus , &
thermometro hodie definitus , caloris gradus; atque hic rite cognitus ve¬
rus index fit , quo agendi virtus menfuratur ; utique dilucet Chemiae prae
aliis omnibus ad explicandos hujus ignis efFedeus praeftantia.

Utque Mechanici , atque hydroftatica dodi Hydraulici, multa rede ex¬
tricant de iis , quae in noftra fanitate obtinent , ut caeteri Phyfici alia mul¬
ta revelant quotidie , ita fane Chemici quam plurima reddunt humans in-
telligentiae percipienda, quae aliunde fuerit impofiibile addifeere. Prorfus
ut cogamur fateri multa , eaque maximi momenti , in tora haberi Phy fiolo-
gia Medica , qu^ unius Chemiae ope cognofei poflunt. Maxima vero bonae
artis laus efi, quod ipfa fola aperire queat , atque depellere , vitia, quae male
fani Chemicaftri in Medicinam invexerant, quodipfum Boyleus , & Boh-
nius , Hoffraannus, & Hombergius, aliostaceo, pulcherrimis evicere exem¬
plis. Falfo jadarunt Chemia tam inepti.cultores , folam fuam artem om¬
nia Phyfiologica explicare pofle; fed , qui fine Chemia eunda interpre¬
tari fe valere vani clamant , aeque turpiter errant. Narret fideliter corpo¬
ris partes Sc fabricam Anatome, firmis applicet partibus fua Mechanicus.
Communes humoribus leges adferat Hydroftaticus ; demonftretque liquo¬
rum pernotos canales adiones fua ex ditciplina pulcherrima Hydraulice,
Tandem fuppeditet ad haec omnia, quidquid ulla valet induftria, Chemi-
corum cafia dodrina , condetur , nifi me fallit animus, perfeda Phyfio—
logia Medica.

Neque efl: , opinor, minus ad Pathologiam condendam fruduofa Che¬
mia. Quid enim ? Dabifne caufas , modos . effeda , humorum degeneran¬
tium in corporibus nofiris , aliunde ? nunquam fane capiet quis vitia ,
qu2 capiunt , quoties in vafis immoti haerent humores , quoties aguntur-
cardius per eadem , aut in cava effufi quiefeunt. Quanam ratione citatior
per arterias agitatio olea, fales, fpiritus , terram , qu.t in liquidis nofiris.
permifia oberrant, permutet , iterum fola ex arte nofira dabitur cognof-
cere. Quid acre, quotuplex illud, quidque in nobis natum idem pariat ,
uhde trahat ortum , alibi frufira quaefitum hic perfpicies liquido. At unde
coeant partes fanguinis , unde coada refolvantur, hic omnium optime,
addifeere efi. Indolem puris , ichoris , fanie virulenti liquidi , gangreenae,
putridum fphaceli exitum, hic deteges. Abeas vero hinc, certus fum,
nihil tolerabilis de his omnibus omni conatu proferes. Imo ne quidem
ipfis in ofilbus orta mala aflequeris, perque veras explicabis caufas, nifi^
pr^luxerit Chemicorum circa hxc artificiofaobfervatio.

At, demus ad Phyfiologica, & Pathologica, juvanda Chemiam valere,
tamen illam partem Medicinae, qus in Signis Sanitatis, Morbi & Vitae
tradandis verfatur , adeo excultam fuifle Antiquis Graecis , ut ufui Che¬
miae hic ne locus quidem fuperfit, plurimi cogitabunt. Et fane fateii
pportet j fupra humanarn fuifle illorum in notis- rnorborum colligendis

. _ D e' A R T I S T H E b R I A. , 47

Ti3em & diligentiam. Attamen tota eorum induftria impenfa fuit unice
pervidendis iis , c|U2e natura fponre indicabat lenfibus objedla. Hanccjue
illi rem intento ita animo obfervavere,ut pofteris nihil fere in hac fecerint
reliqui. Imo & cundta h^c ab ipfis folis petere Chemicits debet , priuf-
quam fua arte uti ipfi liceat ad morbos cognofcendos. Omnia h$c ipforum
•fapientiae accepta ferre omnino debet. Atqui intelllgere deinde, quid quae¬
que nota vere fignificet , haud adeo dabitur ufque Icientia noftra cognof-
cere, per hanc vero nitide intelligere erit. PolTem , nec tamen vacat, id
per fingula {igillafim probare. Crebriores arteriarum pulfus febrim notare
pr^fentem ipfis confiitit, hujus gradum illorum numero definiri docuere
Veteres , hinc aufto naturali calido abfumi radicale humidum, inde ipfi
“vitae periculum inflare pro variato gradu diverfum. Quin 6c Harveiusnos
•docuit, frequentiores pulfus cordi, faepius vitalem fanguinem accipienti
ex venis , expellenti in arterias , adfcribi debere. Subflitit hic hujus notge
obfervatsE ufus. Chemxus vero augmento caloris ex numero pulfuum auc¬
to , atque certiffimis experimentis collatis explicato, docet, liquidiffima
fic difflari ; denlari cactera; olea folvi , fufa mifceri fanguini , atteri, acria . . ^
reddi , fieri volatilia , putria nafci , hinc vafis minimis imprefla cerebrum
miris turbare modis , nec facile dein iterum expediri poffe de fanguine»
falinuro vero humorum ita mutari, ut ex tardiore plane ad motum na¬
tura, qua? nativa illi aderat, jam fponte fere volitet , ex blanda indole acer¬
rimum evadat , ex faponacea leni mordax igneum , alcali dixerunt , fiat ;
hinc itaque vere eliciunt & figni hujus intelledlum fimul , & pariter ge¬
nuinum illius ufum exhibent. Interna corporum & abdita in morbis de
confpedlo lotio elicere , indeque intelligere, omnis affueta fuerat Antiqui¬
tas; impelluntur & hodie idem facere ex neceflitate Medici , fed , quscfo
Vos, quo eventu ? ambiguo profeflo, vel valde exiguo. Si vero peritus
Chemiae Medicus urinam juxta fu$ artis leges explorat, heu, quam multa,
quam utilia, deteget ! Copia, color, fapor, contenta, innatantia, fubfi-
dentia, fpumae certam denotabunt , aqua; , falis, olei, terrae, in lotio,
adeoque & in fanguine , indolem ; defcribent ergo abfcondira humorum ^

vitia , prjEnuntiabunt mala, vel bona, qucB inde brevi futura fint : undeSc
regere praefentia, & arte providere futura, ne vitam pefTumdent , hinc
vere, nec aliunde, certo difcit Medicus. Jamfputorum,fudorum, puris,
ichoris , alvi denique excrementorum , naturam per figna accurate inter-
nofcere haud poterit alius praeter peritum Chemicum; noh quod hic fola
fUa dlfciplina infirudus tantum valeat , ubi vero medicam edodlus Artem
& Chemiam penitus intelligit , tum potifflmum aptus natus erit , qui utriuf-
que indicio, fanoque ufu, aperiat illa, quae fine his conjundtls neutiquam
jntelligi poterant. Quae quidem omnia , utinam fedulo vellent confide-
rare Mifochemici inter Medicos Inon damnarent temere Artem , cujus
adminicula juvant, nec nocent. Fateor Chemicos nondum initiatos Me¬
dicinae multa dedifle damna, poflquam audadter Medicis fe immifcue-
rant ,• hoc vero hominum, non fclentiae , culpa contigit.

' Vidlum fanis ex arte praefcribere nemo poteft, nifi qui novit in quod- Netfiie mlniisto
nam genus corruptionis agatur potus , cibufque in definito gradu motus , yiau
^uo affumpturi corpus exercetur, vel in propria cuique temperatura, Cur- "

At in Thera
pcu ricis iiuxi-

48 P A R S A L T E R A-

foribus, Agricolis, cundifque, qui duro frangunt labore mettibra, pH-'
ces , carnefque recentes , abfque copiofo fale , ocyflime in corpore pu-
trefcunt valido nimis attrita motu : acefcens vero panis ater , frumenta¬
cea , lac, pifces , carnes , aere , vel fumo , exficcati , uberrimique falis vel
aceti adfperfu conditi , una cum aqua, vel tenui acefcente cerevifia , pro¬
derunt : tendit quippe per exceffum motus bilis ,& univerfus fanguis in
putredinem , cui ergo avertendae ex objicienda, quae acedine , fale , du¬
ritie , a putrefadione funt quam remotilTiraa. Iis vero, qui fapientiae ftu-
dia acerrime excolunt, impallefcunt atque immoriuntur chartis , hinc
motus corpori exercendo & firmando debitos fubducunt , ea feliciter prae-
fcribuntur , dum valent , quae faciliora digeftu , vergunt fere in naturam
humorum corpori humano naturalium ; molliora igitur carnium , pifcium,
ovorum, minus falita, recentia magis , conducere , ex Chemia difcere eft.
Aer nimirum, alimenta, potus , horum materia j condimenta, pr^para-
tio; motus, lomnus, excernendorum flimulatio; animique atfed:us,a4
moderamina falubris vitae Chemia, fi quae alia difcipliria, veris ex funda¬
mentis explicat.

Quod fi ad curam morborum animum intenditis , obfecro Vos, unde
vid:um aegrotantibus falubrem petetis ? unde remedia vitae fuftinendae,
vel inftaurand^ , commoda ducetis ? unde ea habebitis , quae aliena corri¬
gunt, vel expellunt; quae urgentia, leniunt; nifi ex inflrumentis idoneis,
qu£E Chemia inprimis explicat , quae fola haec ordine digerit , optime prae^
parat in ufus idoneos ? Imo vero , ne abfurda proferre me putetis , fi dixe¬
ro , exquifitiflime docere Chemiam modos omnes, quibus difcimus ex
iis , quae ex ^gro petuntur , notis , an , quid , per quae , agendum fit , ut
vita luperftes aegro fervatur, inftaureturque, caufa mali, ipfeque mor¬
bus , tollatur , aut emendetur. Si fas efiet falva modefiia, peterem a Vo¬
bis , ut legere dignaremini , quae de Methodo Medendi in Tironum ufum
olim exaravi,

Sed firmatur alTerta veritas autoritate maximi Verulamii , qui ubique
ad Medicinae partes omnes Implendas Chemiam Vobis commendat, in-
culcatque , ex ipfis rerum experimentis convidlus. Quid memorem Boy-
leum , qui in elaboratiflimis operibus , de Chemifta Sceptico propriis aug¬
mentis & illuftrationibus audto , de Infido Experimentorum SucceflTu, de
Remediis fpeclficis, de Sanguinis humani Hiftoria, de Utilitate Philofo-
phlae experimentalis , de Mechanica Qualitatum produdHone, atque in
tot aliis operibus , re ipfa demonftravit ingentem ufum Chemiae in omni
parte Medicinae. An vero opus erit , pofi: hos , alios advocare in partes^
Adla igitur Philofophica Britannorum , Gallorum monumenta Academica
de fcientiis, evolvite , fi, ut oportet , lubet. Cernetis, quanta induftrla certa-
tim hanc Artem excolant in promovenda Medicae fapientiae commoda^
Germanorum pr^cipue Ephemerides Eruditorum pulcherrima ubique ar¬
gumenta urgent, quibus idem probent. Dolend&m tamen, Medicos ulu ve^
Joces, & ab eruditione inllrudllllimos , tam raro perfpexifle penitus Che-
mica, iterumque Chemicorum inftrudtiffimos %pe vix calluiffe Medicos,
fummo fane nobilium artium malo. Joannes Bohnius , Fredericus HoflV
iiiannus, utrac^ue in palaeftra exercitatiffimi , (juantas merentur laudes !

niicant

DE ARTIS theoria.

fnicant infer omnes. Quod Francifcum de le Boe Sylvium , atque Otho¬
nem Tachenium, his non adjungam , fecit nimius in his& male praeceps
Chemiae amor , quo vix miniftram Medicinae hanc , fed dominam forte ni¬
mis temere ,& ex affe(9:u verius , quam exre, affumpferint. Quae cafte ex
Chemicis deprompta Medicis prudenter applicari queant , abfque erroris
periculo , fummoque Artis falutaris bono , colligere conatus fui ipfe, de-
bitifque inferere locis , in libello, quem Vobis confcripfi, de Cognofccndis
& Curandis Morbis, atque in Materie Medica pofl: illum edita. cfiemia Aem

‘ * Opificum ju^-

Vit.

Utilitas ejufdem in Artibus Alechanicis»

Has ita fcllicet exercitatae manus dexteritate excultas vulgo vocant dif-
tindlas penitus ab ea Mechanica , quae vires corporum exponit ex commu¬
nibus omnium corporum proprietatibus , quam Geometrae explicant. Pof-
teriorem hanc Chemia non juvat, priores vero, quae verfantur in tradfan- '
dis', permutandifque , corporibus , promovet.

Quae res vifui patulas vivis coloribus vere exprimit, fuaviffima hinc ec quidem
natura ftabilifque per fecula , imitatur Ars pingendi, adeo fane habetur
pulchra, ut femper nobilillimas inter habita fit , Regibus ab omni aevo in
deliciis , in honore. Videatur Junius in opere infiniti laboris de Pidfura
Veterum. Hanc quidem aliae multae artes juvant , fed in ea parte , quae pig¬
menta oculis gratifiima , nec edacitate temporis obnoxia, parat. Chemia
caeteris adjutricibus palmam eripit. Id non petitis multis demonftrem. Suffi¬
ciat mihi dixiffe Vobis , Ultramarinum didum pigmentum, amcenifiimum
caeruleorum, atque prorfus immutabile, folis artificiis Chemicis elici, per-
ficique , ex Lapide Lazulo. Smaltum caeruleum vulgatum artis opus fpecio-
fum fit. Videre licet Antonium Neri , L. vi 1 .1 1 5. atque Merrettum in no¬
tis ibidem. Quid anxie magis Pidorum Nobiliffimi quaerunt quam gra¬
tum viride pigmentum , quod nitorem coloris intadum diu fervet? atqui
Cyaneus Ultramarini color , auro contra carior , flavo flabili miflus proflo
eft , votis ut fuccurrat , faciatque fuave virentem per fecula tabulam. Abeflec
vero artis noflrae auxilium, careret binis pigmentorum pulcherrimis Pidura.

Quid dicam de Laccis , ut vocant , codione , & praecipitatione Chemica
parandis , coloribus > Quanta ex horum fplenddre , & perfpicuitate fimul ,
tabulis gratia ! quae tamen & unice debetur inventis Chemicis. Ut apud
eundem Neri , L. v 1 1 . iiC. i 2 o. De Cinnabari , Auripigmento , Ochra ,
aliis, filebo, nec memorabo ex aflibus vale claufo in calcem nigerrimam
redadis in ufum Pidorum. Profedo ut Chemica Ars a Pidura quam lon-
giflime diflet, tamen haec fine illa optimis ornamentis indigebit, licet-
que Chemicus pingendo ineptifli mus pingendi artificio facile careat,Pidor
yere Chemia indigebit.

Reperit induflria Chemicorum inventum , quo Aurum praecipue , tum & in Teffellatis.
alia Metalla, incruflant pulcherrimis fimul & jucundiflimis pigmentis , vi¬
tri fplendore, metallica materie inprimis atque vitrea, & penetrantillimo
Alcalinofale fixo , formatis. Emaufla haec , Amaufa , Efmaillades , Smal-
ta, vocant; haec fane fpedaculi fulgore elegantes oculos alliciunt, omni
amoeni varietate ludunt , neque ullo corrumpuntur tempore. Rurfun)'

Tom. /. G

FtiJlura vitto-
tum.

1

'Win^Qtiz.

10 • PARS ALTERA

evolvite X nec poenltebit impenfi temporis , laudatiflimum Neri toto fibro
fexto ; omnium vero maxime optimum Ifacum Hollandum , qui tam eximia
quam uberrime tradit de nobili hoc artificio' , quod Teflelata fuperbientis
Antiquitatis opera provocat. Monilia certe , & pretiofifllma hodie orna¬
menta , quibus formae nitorem extollere conantur mulieres , hifce impri-,
mis decoribus ornantur.

Quin & tertia eft Pidfurae venuftas , dum formas vitro appidfas Fulgen-
tiflimis infignes coloribus, & perfpicuis quidem , non fine-reneratione qua¬
dam admiramur. Stupenda hujus artis miraculis Gaudani, in Hollandi»
noftra templi lumina oftentant, vix hodie imitabilia. Afte enim pote¬
rant efficere , ut indu<5la vitri fuperficiei pigmenta , vi ignis excodfa , audto
priore fulgore, & ad diaphaneitatera liquidiffimam diffufa , in ipfum cor¬
pus vitri fe penetrarent , neque interim extra lineamenta definita ullo
modo divagari, vel proxima confundere, poflent. Nefcio hercle, an fub-
tilius quid , an fpedtabilius, atque ad elegantiam Aulatum , Templorumque,
reperiri poffir. Neque tamen perditi artificii inftauratio temere fperanda ,
nifi a Chemico Artis fuae inventa tanti operis pulchritudini applicante.

Affinis pidiuras tingendi ars, colores exqulfitiffimos ferico, goflypio ,
lino & lanae imprimis imprimit, atque ita vefiimenta , periftromata, ve¬
xilla , infignia parat. Quae quidem Icientia tribus przcipue nititur rebus,
Opottet enim fuperficiem tingendorum bibulam facere , ut corpore fuo
nitidiffime deterfo admittat, retineatque , pigmenta; quod variis cum lixi¬
viis lavando , digerendo, contundendo, praeftant. Urina hominum putre-
fada, acre de cineribus fal , fapones varii , animalium fel , id efficere, in-
primis conftitit ; quibus vifcofum bombycum gluten , filis femper gemina¬
tis ferici accretum diluitur, abluiturque, ut fincera haec evadant, purof-
que bibant colores ; his & olidae , pinguifque , lanx expurgantur forcfes ,
linoque concreta diu tenax pinguitudo aufertur. Atque in omnibus reme¬
diis parandis , eligendis , applicandis haud vulgaris Chemici fcienria
plurimum commodi adfert , prorfus ut novi quid femper utilifque
prioribus inventis addat. Alterum , quod eo facit , ea eft colorum fub-
adio , ut penitiffime rite parato corpori fe infinuent , conftantiffime
dein illibatum fplendorem confervent. In hac vero parte , prxcipua
quidem artis, ca dedit fux poteftatis exempla Chemia , ut nemo gna-
Tus dubitet, quin crebro exercita pulcherrima quxque promittat. Alcma-
xianus nofter Civis, Cornelius Drebbelius, vir antiquis moribus, & fide,
an abditiffimis quibufque Cheraix quam verfatiffimus, ut & Regi Britan¬
norum carus fuerit , atque Adeptos inter habitus , prxter alia fcriptum reli ¬
quit experimentum , de tingenda colore fulgido ignis lana ; Cujus dein ge-
ner,Kuffelaar , fecreto hoc tingendi modo largiffimas confequutus efi opes.
Colorem Cochenillae divitem Spiritus Nitri mire exaltat ufque in fulgo¬
rem corufcantis ignis ; at fimul nimis rodit acri fiio lanam ; 0 vero Stanni
interim miteicit dulcedine, neque ferico noxia neque lanx evadit tindura,
illibata tamen pulchritudine. Tertio denique colores ipfi fuaviffimi requi¬
runtur. Hos Ars noftra parat. Memini Artis tindlorix peritiffimis Magif-
tris me quondam oftendifle liquores, quos de foluto xre produxeram, quuni
fpedacuU elegantia pelle<fti exclamarent ^ omni fe pretio redimere Yelli^

DE ARTIS THEORIA.

iColores IioS > C pannis adeo vividi poflent imprimi : nec mirum , quippe
Cyaneus cupri , violaceus , & viridis , ejufdem color, ad nutum Artificis
magis (atur, vel dilutus plufculum, tanta varietate, tamque grata, placer,
ut qui flabilem his ad lanas , & ferica, ad lina , & goflypia, durationem
conciliare poterit , thefaurum nadurus fit immenfum. Prorfus ut dubi¬
tare nefas fit, quin cultura Chemiae Tindori quam maxime prodeflet, uc
nova & pulchra quotidie fua in arte valeret detegere.

Vitraria ars , fi ulla alia , generi humano utiliflima. Hujus & polito¬
ris ope fuccurritur oculorum vitiis. Abeflet haec , quid feni cum literis ? Illi
debemus uni, quod valeamus , defenfi a colore urente, atque a gelido fri¬
gore, puri afordibus, interim liquido omnia confpicere, ut nec impediat
ventus. Sive quieflentes in aedibus, five carpento vedi vel nave, vivimus;
Vitra pura, vix inficienda labe aliena, fi infeda fuerint facile emaculanda
iterum. Haec contenta fua oculis objiciunt , confpeda per (eculum fervant,
nec mutant cuflodita, nec mutantur ab his facile. Vitro condita undique
confolidato incorruptilia , immutabilia, perflant. Vitrum omnia fpernic
rodentia, ipfum, fi datum fuit unquam, Alcahefl eludit, illudque five in
eo acftuet , five per vim ignis agitatum in eodem volitet , coercet, dum cge-
tera in eo deliquefcunt in aquam finceram. Vitrum princeps utique in ipfa
Chemia inflrumentum. Antiquiflimum quidem hoc inventum; in AEgypto
excultiflimum ; Tiberiano tempore malleabile ; hodie , & a feculis , Morra-
ni apud Venetos, atque inter Britannos pulcherrimum omnium paratur;
quod, nifi ubertate vilefceret, omni fane metallo longe haberetur pretio-
fius. Eledio materiae ad conflandum hoc nobile opus ; praeparatio artificio-
fa; miflura optima; coadio; &in fummam perfedionem evedio, adeo
Chemiflis debetur, ut non aliunde ullum capiat adjumentum ; hinc ma¬
gis in dies magifque promoveri queat. Enimvero , lilices , arfenae , faxa ,
varias dant vitri fpecies. Calx inde diverfis parata urendi atque exflin-
guendi modis , longe alias praebet vitrorum pulchritudines. Cineres ejC
aliis plantis viva parati flamma rurfum bonitatem vitri variant. Sal deni¬
que Alcalinus fixus, acer, defaecatus, calci filicum optirnte incodus quam
fincerum, & eledro purius, dabit vitrum ? fateor, pluri fale ad filices par¬
ciores liquidiflime perfpicuum producitur vitrum , at caduca forma, igne &
aqua in rimas fatifcit, opacum evadit & informe, imo & commifla fibi
inquinat , faepeque perdit penitus , ut Thea viridi incorrupta vitro, at pul¬
cherrimo immifla , tota perit. Quare & pro noftra arte viride , durans , eli¬
gimus vitrum, quod ex largiore terra, fale parciore, valido igne &: diu¬
turno excoquitur. Neque pluribus ad haec opus : quum femper laudandus
Antonius Neri , Florentinus , de Arte Vitraria; Georgius Agricola, omni
cncomio major, feptimo de foflilibus Libro; Chriftophorus Merrettus,
Britannus celeberrimus , in obfervationibus & notis ad Neri libros ; Joan-
nes Kunckelius impenfis plane regiis generofiflimi Principis dc Herois
Brandenburgici , -in fummum fere gradum perfedionis artem promovit,
edito commentario in Neri , Lipfix anno 1 67P. in quarto. Maxime vero in
adjundo rradatu de Gemmis Artificialibus.

Altera vitri fpecies, pellucida quidem, (ed egregio quocunque colore
limul infigqita , fpedatur , ita profedo , ut vividiflimas Gemmas fere pro-.

VictuiiU

Cemaiaria.

WcullurgU

'52f PARS ALTERA

vocet inventuiti hoc eximium , apud Magiftros in Arte noRra natum, ip-
fam imitatur naturam ; dum vitro exco6tiffimo , omniumque optimo, di-
vifa penitus metalla intime permifcet , atque ftabili hinc orto fulgore de¬
corat. Prorfus, ut nulli fere dentur pretiofi ob colorem lapides, quorum
fpeciofam formam, arte parata vitra haec non exprimant. Et fane , fi ali¬
quando eo felicitatis ars Vitraria adfcenderit, ut artificio ignis vitrum fa¬
cere queat fefqui altero , quam nunceft, ponderofius, tum artificiales indo
Geminas facile confidet metallorum ope adeo fulgentes, ut 'iWx quas na¬
tura profert : quo enim denfior materige pellucida foliditas erit , eo perfii-
fus fplendor Metalli fulgentior apparebit ; fed quum hadenus Ats non po¬
tuerit hanc confolidationem vitro conciliare , hinc rarior Gemmarum
adulterinarum materia longe debiliorem , languentemque magis , radiorum
vibrationem excitat, hinc adeo a vivacitate naturali deficit. Qui vero pon¬
dus plumbo admifto addunt , mollitiem contra augent. Incitetur ideo ani¬
mus Studioforum Chemiae, ut omni ik follicita quaerant indagine modum
vitreum denfandi maflam, habebunt utique dignum labore praemium. Sed
alterum requiritur ad promovendam confedionem Gemmarum artificia¬
lium , ut fcientiam quicumque optatam hic metam contingere optat , difcat
etiam adeo duram conflare vitris rigiditatem , ut attritu inter geftandum po¬
liturae nitorem haud perdant, fed illibatam fervando faciem, incorruptibile
Unionum naturalium aflequantur. Tqm demum ponderofae huic & durae
materiae infpirent divites metallorum tindfuras, maffafque ita igne paratas
in polyhedraelforment corpora, naturam magnitudine fuperarent, & va-
lietate : quum 'colores ditiflimi , atque , ultra quam credi queat , multipli¬
ces , fatis fuperque fuppeditentur , fufoque vitro imraifceri queant penitif-
iime , aut & illiti vitro igne penetrabilia reddi, fi vetus ars reftituatur ali¬
quando. Hsec igitur tria vera , nec fallacia , fundamenta Gemmas artificiales
conflandi Chemia fola fuppeditat , atque occafionem largitur quotidianana
meditandi, & proficiendi, in hoc fplendido artificio.

Quum vero inani hadfenus molimine Artifices conati fuerint materiem
vitri arte fadti in denfitatem hanc & duritiem provehere, cogitavere foler-
tiflimi horum, alTumendum a natura pertedum Cryftallum foflile , perfpi-
cuum plane & immaculatum penitus, atque centandum deinde,, quomodo
huic ponderofae omnino , atque rigidiflimae, ut vitra fcindat , maflae conci¬
liare queant metallica, pigmenta, pelluciditate interim, atque faciei exter¬
nae politura fervata. Quod quidem candefada cryftalla coloratis liquidis ex-
fiinguendo periclitati fuere aliquo fuccelfu , nifi rimae enatae obftitiifent^
(^Vid. Boyle deGemm. pag. 19.44.^ Caementando Cryflallum cum variis
metallis , quae ignis difloluta , furfumque rapta vehit, atque ii> intima adigit,
quidam profecere. Denique fieri potefl: forte, ut materies arte reperiatur
colore metallico dives, quas cruffulae inffar induda cryflallo , vi dein ignis
per medium ejus corpus adigatur, imprimatque pulcherrimum fulgorem,.
Utique vel ex hifce omnibus confici arbitror , fi quid jure fperari in hac
artium pulcherrima queat , id vero praecipue a Chemia fperandum ; neque
video aliis a difciplinis quidquam boni hunc in finem exfpedari pofle. ,
Metallica vero Ars adeo a fcientia Chemica pendet , ut hanc fibi pro¬
priam vincUcare videatiVi Non hic eam velim intehedam , quas in Me^

DE ARTIS THEORIA.

ttllis gignendis' occupatam fe jaftat & in tranfmutandis ; de hac medi¬
tatus pauca, & hncera, vobis proferam , ubi de ufu Chemiae in Alche-
mia difTerere debebo. Sed illam intelligatis difciplinam , quae docet Me¬
talla uhbus humanis, vel & ornamentis, apta reddere. Aurum faepenu-
mero variis de caufis pallet, nec fulvo nitet colore, quem caemento Che-
micus , vel & Regulo Stibii dido , in igne fulgentiflimum reddit : ut
pulcherrime fic hac tempeftate cufi in Hollandia Aurei cceteris Iu-
c-ent praeftantiflimo fane fulgore , quem peritillimus rei monetariae Prae-
fedus propria arte conciliat. Idem Metallum, hncerum fi fuerit, mol¬
litie nimia ineptum foret nummis inde cudendis , cui neceflario adeo-
ufui jufta temperatura admiftu inprimis aeris, vel argenti , evadit quam
aptillimum.. Argentum ipfum, mollitie etiam dudtili ufui quotidiano im¬
par, jufto cupri admiftu quam pulchre ut nummariae rei, fic & dome-
fticae , aptatur. Quid Aurichalcum memorem temperatura cupri & ca-
laminaris lapidis auri nitorem oftentans? vel metallum Principis Roberti
ex aere conflatum & Zinco , quod deauratum nitide fulgentiflimum Obry-
2i auri fplendorem provocat? Metalla viliora auro incruftare , obducere
argenti nitore , quam pulchrum ! quam pretiofum ! haec tamen omnia ,
pauca licet, in exempla adduxi , ut ipft Vos fateamini, infinita alia effici
poflTe, fi arte fua mifcendis Metallis utitur peritus Chemicus. Neque ipfa
Medicina quoque repudiat pocula , quae infufo vino vim infpirant me¬
dicatam , ut in temperato aliis metallis Stibii Regulo dudum patuit.
Utinam miferis non invidiflet Nobilis Helmontius Metallicae maflae con¬
flationem , unde geftatus annulus fpatio recitandae orationis Domini
omnem tollit haemorrhoidum dolorem, five acerbitate oriatur interna-
five externarum , fimul ftrangulatum uterinum ocyffime fedans ,

ruro

motufque compefcens mufculorum fpafmodicos. ( pag, 745.§. 59.) Ita¬
que & haec experiamini , Autor fum: latet enim* faepe abfcondita virtus
in hifce compofitis , abfque damno multa in his pericula facere licet ,
fatifque tuto experimenta inftituere cum his fas eft Metallurgica rurfum ,
quae in eo eft , ut repertas in venis fubterraneis glebas fofliles cognofce-
re, diftinguere, & in metalla penitus diftincta, &.ftncera , parare pofli-
mus, univerfa quoque ab arte noftra pendet. Id vero patet vel inde ,
quod hinc inprimis originem ipfa Chemia ollm duxerit, iterumque ho¬
die artificiis Chemicis mirifice promoveatur res metallica. Neque verbis
opus erit, fi quis modo diligens evolvat Georgium Agricolam, Laza-
rum Erkerum, Joannem Rudolphum Glauberum , aliofque, qui e» his*
inprimis fua hauferunt. Placetne Vobis pauca exempla ut praebeam ? fa--
ciam & lubens. Notiflimum eft Chemicorum Studiofis, facili parari ope¬
ra materiem , quas commifta auro , vel Argento, quin & aliis quoque
Metallis, ftatim illa reddit adeo volatilia, ut leni igne per vitrea vafa*
duci queant , & per nafum retortae pelli. Neque minus vere eonftitit ex¬
perientia , quod faepenumero nativis maffis, in quibus pretiafa abfcondun-
tut Metalla, talia concreta fimul adfint, quae foffilia haec igni expolita
ad excoquendum in auras abigant fumrao Foflbrum damno. Utique Ar¬
gento faspe auroque ipfi rapax adhaerens , & perniciofum , fulphur , mil¬
lenas hujus Metalli libras in aera difperfit ^ duni vel uftulante urg:eren-

G iij

IttlEC bc|lic3.

54 PARS ALTERA

tur Igne. Sed induftria Artificum Chemicorum Inveatafunt, undf

'momento temporis adeo figant volatiles glebas , ut manentia jam vio-
lentifTimo in igne fundi queant, ficque fepararia caeteris. Scitis, Anti-
monii Regulum , duplo Mercurii Sublimati corrodentis permiftum , mo¬
derato calore in pingue quam maxime volatile converti ; quod ipfum
leni tepore in vapores diffunditur lethales , atque repetita actione ignis
limpidum evadit , fponteque in halitus fe effundens , oleum. Memini
f^pe me intentis hoc exhibuiffe animis veftris , oculifque. Sed quae mi¬
rabilitas ! fit olei hujus libra, affufa aquae purae copia eadem ocyffirae
facit, ut mox candida apparens, & praeceps data, calx metallica Stibii
ignem tantum fuftineat, ut prorfum queat fundi in Maffam Argento fi-*
milem, optimum , quod parari poteft, Regulum Antimonii. Difcamus
fimplici de experimento , aqua perfundere venas volatiles , & obferva-
re , an ita tradatae plus reddant pretiofi Metalli ^quam prius? fed ope
ferri inter calcinandum additi fulphur faepe abforbetur ita , ut porro non
rapiat furfum Metallica. Sales etiam fixi Alcalini divitias praebuerunt do¬
mando , & refolvendo , fulphura, vel acida , quae , materiae metalHcae
confufa, hanc reddebant volitantem ab igne. Fodinae Argenti foecundif.
fimae in Peruviana ditione maligno infeftantur pingui , quod efficit , ut
admota igni materies avolet , ficque perdatur maxima opulentiffimi the-
fauripars, & revera incredibilis olim Argenti jadura ibidem fada fuit.
Verum poftquamChemici docuere leni calore lento adhibito blande uftu-
lare hoc foffile, dein & minutatim conterere, poftea vero cum Argento
Vivo triturare, aqua denique artificiofe abluere , poftremo alleda in Mer¬
curium Argenti ramenta, ex retortis iterum expulfo Mercurio, Argenti ,
in formam redigere , jam vix granum perit amplius : qua profe^io arte
immenfi fervantur, perdendi aliter, thefauri. Quam doluere foffores, &
docimaftsE , difficultatem eliciendi Argenti puri ex Cf^nfufo illi Stanno,

At poftquam Chemia inonftravit aeris fufi admiffu Stannum facile ex
compofito difflari, jam facili labore, nullis fere impenfis , purum Ar¬
gentum recipitur in cineritio. Infinita quidem adducerem emolumenta,
quae divite manent vena in Metallurgia ex Chemia , fed neque Vos a
me haec exfpediatis hic loci, neque mihi vacat his tam diu adeffe rebus,
Utinam nimis ingeniola non fuiffet in fata hominum Chemia, dum
Bellonae inftrumenta fabrefecit ignora prifeis, damnofa recentibus! fed
quum ira femper comparatum fuerit cum hominibus , ut per bella in
mutuam ruerent perniciem , neque illata vis fine vi repelli queat, hodie
fane omnis poft pecuniam belli nervus Chemia nititur. Seculo quidem
duodecimo Rogerius Baco in Anglia reperto a fe Pyrio pulvere tonitru
imitabatur & fulmina, caeterum felicitate feculi neci hominum mirabile
inventum haudquaquam aptavit. Verum binis fere feculis poftea Bar-
tholdus Schvvartz, Germanus , Monachus & Chemicus , paratum in ufus
medicatos pulverem cafu expertus valere promptiifima fe explodendi vi ,
ftupendam virtutem ejufdem pulveris exploratam fiftuls ferreae primo,
ftarim deinde & bellicae applicuit arti, Venetofque docuit. Inde & no-
ftra aetate uno hoc invento Chemico omnis belli vis unice nititur adeo ,
ytt imbellis puer heroa fternat pugnaciffimumj neque fit ultra, quae im-

DE AUTIS THEORIA. 55’

p^tul ejufdem fefiftat, vaftifJima moles. Utique fpeculatus Chemicl ar¬
tificii efficaciam fapientiffimus copiarum Batavarum Dux Coehornius ,
omnem belligerandi invertit artem , omnem munitionis bellicae modum
prorfus immutavit, ut, quae inexpugnabilia olim haberentur, propugna¬
cula jam ne defenfores quidem tueri queant, neque fecuros praeftare in
moenibus urbium. Eftque formidanda magis magifque potentia miri pul¬
veris. Sed horrefco referens, dum loquor de ftupendavi pulveris, qui ex
fulphure , nitro, & exufta vini fcece fit ! Quis mortalium Auri fulminan¬
tis explodendi violentiam abfque tremore cogitat i Ubi exprefla de Aro¬
matis fragrantiffima olea per artificium Chemicum , quis coadfo ex nitri
fale liquori commifcuit , vidit fane ipfo pyrio- pulvere potentius longe
inventum , quod fponte , abfque applicatu ignis ferociffime furit. Ne me¬
morem triftiffimum , at alia omnia quam maxime fuperantem , eventum
in Germania infaufto experimento natum ex balfamo fulphuris terebin-
thinato , claufa penitus ampulla Chemica contento , ficque per ignem ex-
plofo. Faxit propitium hominibus Numen , ne , ingeniofa nimis in fua
fata, induflria mortalium falubprrimae Scientiae inventa pulcherrima in
perniciem mortalium ulterius convertat, inque propria truculente vif-
cera faeviat ! Eftque haec caura,qus gnarum prohibet loqui de aliis long^
magis damnofis atque deteftabilibus.

Magos in Afia appellatos olim fuiffe hominum fapientifliimos , fatis Jn Magia i«|f
conftare eruditis arbitror ; neque vocem hanc femper , proprio fenfu , *“‘^“***
malignos lignificare Artifices , doli inventores , Daemonumque manci¬
pia, vel Divi Matthaei Mslyoi «varoXap aftrorum feientia clari , at¬
que in verum DEUM pii, iliique accepti, omnino evincunt. Quin &

Principibus ibidem ab intimis fuifte confiliis antiquiffimo tempore ubi¬
que fere traditur. Quum dc ipfe Zoroaftres , Baiftrianorum Rex , Se<ftae
hujus conditor, laudatur praecipue a feientia fiderum , quorum motus,

& mundi principia , diligentiflime fpedaffe perhibetur. Juftin. i. i. Un¬
de & Perfarum Reges magicas doceri Artes prius, quam regno admini-
ftrando adhibeantur, Cicero teftatur. de Divinat, i.pi. Magofque ipfos
in Perfia fapientes habitos fuilTe & dotftos , feribit. de Divinat, i . 47^

Evenit inde , ut imperitum, lucri tamen & famae avidum , hominum
genus affe(3:averit dolofis Strophis , atque Gefticulatorum fraudibus, fum-
mam Peritorum fapientiam; ficque faepenumero, deteiftis aperte falfita-
tis commentis, ipfa Ars Magica turpillime fuerit explofa, ut & eadem
Mathematicorum immerita crebro fors fuit. Veri Magi rerum naturam
diligcntiffime perferutati detexere quae profundius abdiderat DEUS pru¬
dens , atque induftrias improbae praemia deftinaverat , unde fuprahuman»
praediti fapientia videbantur profanis : unde & Daemonum commercio ,•
horumque indicio , hanc adepti-credebantur vulgo. Ideoque metu magis,
quam amore , colebantur. Praecipue quidem , quum ab omni aetate mun¬
di inter mortales opinio invaluerit, quod Eudaemones fint & Cacodae-
mones , rerum naturalium quam peritiffimi , qui amore , vel odio , hu¬
mani generis impulfi ipfa Scientia homines ipfis devotos allicere cona¬
rentur in fpem perniciei, vel & falutis , ipfis inferendae. Haec vere , aa
fecus , cenfuerint homines , non excutio. Ignoro naturae a DEO creatae

PARS ALTERA

opes , vires * inftrumenta , atque abfconditas facultates. Iis autem l qu*
uique novimus , inducimur, infinita quondam palam futura mortalibus,
de quibus hodie ne quidem ulla imago innotefcir. Quis neget, exiftere
quadam, quibus nata facultas eft penitias infpiciendi in res natas, quam
hominum folercifiimo datum fuit hadienus? Quis demonftrabit , animas
tales, abfque corporeis adminiculis , haud pofie corpora cognofcere ,
horum poteftates pervidere , ordinem caufarum intelligere , praefentia
contueri , praevidere futura , praeterita fcire ? neque repugnare omnino
videtur, ut tales Daemones fua cogitata hominum mentibus infinuare pof-
fint : quum revera nexum rerum cogitantium , mutuaque commercia ,
ignoremus hadtenus -aeque, quam numeros & fpecies diverfas rerum in-
telligentia, voluntate, & affedhium vi, -praeditarum ; imo vero neque ve¬
ram afiequamur rationem motus a mobili in offendens migrantis. Au-
debifne negare , tenues , fine corpore imagines volitare cavo fub fiinula-
cro , qui egreffa ex concavo fpeculo fpedfra in liquido aere vidifti tam
clare, ut paveas vel gnarus, quum dimenfiones figurse , granditatem
idoli , colores vivos , quidquid folide in corpore oculis apparebat ,
aeque vivide hic fpedtes, neque tamen palpare queas ? Utque nofiro cor¬
pori mens adftridia ejus ope externa affequitur , quidni & volaticae huic
fpeciei, fua innexa anima, cundta penetrare, movere, mutare pofiit ! Haec
ita fe , vel fecus, habeant , non definio ; forte olim fcire licebit. Hinc
etiam haudquaquam affero, nec nego, an homines Daemonum ope ufi
fciverinr, & fecerint, quae , abfque illorum.vi , nulla alia virtute naturali
effici poterant. Audax nimis & vanus, qui vix quidquam fciens, incognita
definit. Quae tamen omnia Vobis commemoro non eo quidem animo , ac fi
aniles fabulas, atque otioforum gerras, credulorum commenta, & men¬
dacium figmenta, perfuadere contenderem, Abfit ! nimis novi , omnia
h«c fapientibus rarifiime , creberrime hominum ftultiffimis, credi, tanto¬
que minus fernper obfervari , quo magis cafta prudentia cavet , ne verba
amplius dari queant emundlae naris hominibus. Nec praedicere ventura j
abfcondita dignofcere ; animi affedus excitare , proque lubiru in rera
quamcunque figere ; amoliri vitia ; conciliare virtutem ; morbos nume-r
ris , verbis, fignis , figuris , inarticulato murmure , carminibus , ima-f
gunculis , contuitu , injeblu, creare, aut tollere , vel & lopire; in for¬
mas alienas fe convertere , aliofve ; facere ut quis difpareat invifibilis ,
licet praefens; ad nutum per aera vehi; vel inambulare aquis ; rebus ina¬
nimatis vitam , fenfus , liiotus , vocem , affedlus dare ; manes , diE-
monas , umbras , evocare , mortuorumque corpora ; fpedtra cogere ,
abigere, vincere ; dignitates affequi ; reperire thelauros ; pecuniam fem-
per in peram heri fponte reducem pofiidere > illaefa reddere contra ar¬
morum impetum corpora ; fuperare hoftes ; inimicos immobiles pro voto
ftatim fifiere ; Elementis imperare ; naturam ipfam vincere , ut aqua ,
vel ignis, non lasdat ; excitare in aere pro juffu meteora ; domare, & re-^
gere folo incantamento belluarum ferociflimas ; ludicra exhibere fpeftai
cula folo vocis imperio ; haec , atque alia, veri Magi nunquam fe prte-
fiare poffe jadaverunt , fed delirae promittunt vetulae , credunt fuperffi.»
piofi , maligni quandoque fingunt , up in(;autps fallanp , quoque velint

impellerQ

DE ARTIS THEORIA;

impellere poffint. Atque contra haec graviffimus, quemque plus vice
limplici Vobis laudavi prius , Autor , Rogerius Bacon acute fcripfir , dum
talem nullam Magiam elTe docet , neque fuifle inter homines putat.-
Contra vero inculcat nobis ferio , efle in rerum natura pofitas a CREA¬
TORE tales poteftates, fed latentes & abfconditas, quibus efficiantur
aequerairabilia rerum eventa, quam unquam Diabolicis obtentis adlibus
adfcribuntur. Illas equidem virtutes non patere nili induftriae dillgentili-
fimorum hominum , qui indefatigata folercia, per experimenta confilio
& ratione exculta, illas detegunt, repertas applicant inter fe, atque ea
re talia prseftant, qu« ignaris talium poteftatum hominibus contra na¬
turae leges , vi praeternaturali , contingere creduntur. Hanc itaque veram
fapientiam Magiam naturalem appellare fas efto. Hanc commendare ag¬
gredior, quae utiliffima hominum focietati, jucunda gnaris , DEI CREA¬
TORIS laudi & gloriae per admirabilitatem operum canendae apta. Ve¬
litis, amabo vos, ut pauciffima quaedam Vobis exempla ex Chemia unice
nata recitem. Si fide digniffimi Scriptores ante decem fecula pofteris tra-
didillent, hominem fua tempeftate publice, coram numerofiffimis tefti-
bus, dixiffe , vafliffimam turrim , quam ad diftantiam viginti ftadiorum
omnes confpiciebant , ad pund;um temporis praefinitum , fua fponte ,
in altum fublatum iri, atque mox corruituram in dilapfos lateres, illud-
que ipfum ita accurate evenifle, ut praedixerat; nonne, quicunque hoc
legerent , rem ipfam fabulofam haberent prorfus, aut fupra humana po¬
tentia, atque ipfam fuperante vim naturae , clamarent id effedtum , adeo-
que vel DEUM ex machina, vel ab inferis Numina, cogitarent? fi
quis^tamen omnes inter homines unus Pulveris Pyrii vim haberet co¬
gnitam', illumque ipfum magna fatis fub fuffofTa turre copia locafTet,'
appofito , ut hodie fieri folet, horologio chalybem ad falicem collidente
in praefixo temporis articulo, caBteraque accommodaffet ex arte, ille fa-
ne, tanto praeflito miraculo, credulitatem, non vulgi modo, fed &
prudentum, fibi alliceret ; flecfteretque , qua vellet , animos. Cogita,
homini , qualis erat Mahometus, vel Haly , talem rem foli perfpedam,
Poftquam vero innotuit arcanum , nota ejus mirabilitas evilefcit , putant-
que fieri poffe per naturam, quod prius majus habuiffent omni magico
miraculo in hiftoriis recitato. Non equidem , quod vel ipfo hoc tempore
caufam tanti effedus vel perfpicaciffimus alTequatur , fed quia falfo pu¬
tamus ea nos mentis perfpicacia intelligere , quae crebro contingere vide¬
mus. Praedicere poffemus, poft horam, ex loco in terra defignato oritu-
rum motum terrae , diffufuros inde fefe aterrimos halitus in aera , tan-
demque crepitantes exituras flammas. Riderent promifia auditum admiffi,
quam vero obflupefcerent , dum haud ira diu poft htec eunda, ut prae-
didum fuerat, evenire cernerent. Scobs fcilicet recens rafi lima Ferri
trita cum puriffimo ad sequas partes Sulphure, fi paucae aquae in paftam
admiftu quinquaginta librarum pondere fub terra defoditur ad fefqui-
pedis altitudinem , terraque denle appreffa regitur, totam rem conficiet.
Stupenda res ! frigido ferro , inerti fulphure , aqua gelida, produci aeftum,
fumum , ignem , flammas, fub terrae incumbentis pondere , abfque ullius
adminiculo ignis, Memoratur Ephorus nobilis Juvenis omni fuada ten-;
Tom. /. H

5g PARS A L TER A

tafle incafllim, corrigere mores diffolutos , quibus nitorem gentilitium ^
vitamque deturpabar. Pro deplorato habitum Chemico tandem artifi¬
cio . quis crederet , emendare feliciter aggrefius fuit. Quum enim per¬
ditus adolefcens placide dormiret in eodem cum Epopta fuo cubiculo ,
tacitus hic media node furgens in aflere, intra cubile ad pedes fopiti
eredo , fcripfit dormientis nomen phofphoro anglicano pidis literis,
tribufque oppofitis vocabulis rtfipifceret monens, aut mortem exfpeda-
ret prasfentem. Re, ignaro juvene, perada , filens fuum in ledum fe re¬
cipit , fadoque fonitu illum excitat, ipfefomnum fimulans. Expergifci-
tur fragore alter, feque in ledo erigens , attentis auribus animoque hor¬
roris caufam perquirens, fed praeter fidi fomni ftertorem percipit nihil ;
circumfpiciens lucentes confpicit caerulea luce literas , obftupefcens praer
pavore, focium excitat, vocat, difiimulanti fcripta oftendit, qui, nihil
le videre obtefians , tanto plus timentem terret. Advocantur, ut lucentes-
inferrent candelas, famuli rerum infcii, illato lumine difparentibus li¬
teris, negant &hic fequidpiam Cernere, miratur fimul & ipfe terrefadus
evanuifle fcripturam. Difcedunt miniftri, lux accenfs candelae irradiat
in aflerem , afiidet timido praeceptor difcipulo , fomnum fuadet , priora
fomniis adfcribit , repetit ledum , exftinguit lumen; ftatim refpicienti ad
locum fatalem pavido eaedem cernuntur literae ; inclamat , iterumque vo¬
cat Curatorem fuum, qui fimulato tum demum timore, fatetur & fibi
obllupefado eadem legi; opportunitatem captat , utitur ea, monet hinc
adolefcentem , pareat miraculo , efficit refipifcat , illato denuo lumine
infomnem cum Ibllicito nodem tranfigit , in alium locum una cum illa
recedit , ficque errantem reducit in redam viam. Quae fi vera ita conti¬
gerint , ut audivi aliquoties , exemplum dant naturalis Magiae ex Che¬
mia ; fi vero fada narrantur , omni tamen tempore talia per phofpho-
lum hunc fieri pofTe peritorum Artis negabit nemo. Si blandiori olea
fege artis diluta phofphori vis eo ufque , ut cutim humanam illita non
cumburat amplius, tum inunda hoc oleo facies in tenebris lucebit fpe-
daculo terribili , nec tamen illato in locum lumine quidpiam apparebit;
ablato vero , iterum redibit luminofo vultui, fplendor ; qua certe re,
vix alia vifa eft mirabilior ; quum vultus, manus, capilli, barba homi¬
nis ita perfufi, in caligine pofiti, nefcio quid coeleftis, angelici , vel di¬
vini , rerum rudi, & hinc in credulitatem prono , incuteret , faceretque ,
ut , quodcunque vellet, incerto populo perfuaderet. Quid dicam porro de-
re, quam toties coram Vobis praeftitam admirabundi vidiftis , quanda
binos frigidiflimos Liquores confudi , atque ipfilfimo commifiionis mo-
ment fervor furebat immanis, erumpente fimul vera , eoque adfpedn
quam pulcherrima, flamma, hoc utique in pleno die fadum percelllc
adfpedantes , atque fumi aterrimi denfitate , flammsBque fulmineo lu¬
mine , perterret ; quando vero in tenebris fit , tum, quia ad oculi ni¬
dum picea caligine ignem fulgentiflimum exhibet , tanto terribilius ap¬
paret fpedaculum. Conferatur hujus experimenti mirabilitas cum narra¬
tis apud hifloricos magis fpedris, crediderim jure , vix unquam fimile
tradi : atque haec quidem Ita fe habent , dum unius fumitur drachmarum
binarum, alterius vero unius tantum draclim» , pondere ; quid fi ad lig

DE ARTIS theoria; 5^

tfas fumpt* confunderentur copiae ? vis fane fumi , flammffique, exorire¬
tur immenfa , quae , impatiens coerceri , eunda difploderet repagula ,
. omniaque inexliinguibili confumeret flamma, omnes vicinos illico occi¬
derer. Neque tamen in ipfa hac re aliud efl: adeo mirabile , quam quod ,
in vacuo dido Boyleano fi inftituitur permiftio, tanto violentius agar, at-
«jue momentulo temporis quam minimo omnia diffringat, impetu omni
turbinis majore per omnia volitans. Longe alia hgee foret , quam ad Creu-
fx caput a Medea excitatae flammae vis : quum certe tota aula tanto im-

Eetu poflet disjici, atque exuri. Quis unquam artis Magicae poteflate tam
orrenda, tam prorfus mirabilia , efleda audivit , legitve, quam quae
Sulphuris terebinthinati vitro coerciti , atque igne majore agitati , hinc
terrifico cum fragore difplofo vitro, tam varia, tam fingularia effeda
praeflitit , ut nunquam meminerim talia vi tonitru , vel fulminis fuifle
perada , quamvis tam multa, & infolita prorfus illorum phxnomena
toties admirabundus perlegerim. Videatis Ampliflimi , atque Clariffimi,
Frederici Hoflmanni Obfervationum Phy fico-Chy micarum L. 1 1 1. Ob-
ferv. 15. Intelligetis , quae impoflibilia penitus putaffetis in rerum natu¬
ra. Nec minus mirabiles effedus invenietis ^ibidem de vini Spiritibus ,
<juos vietor cado forti ligneo , cum Sulphure accenfo , immiferat , fta-
timque illud dolium accuratiflime obturaverat , fequuto imsmani vafis dif-
plofu una cum incredibilibus eventis. Denique, quoties Chemici indu-
{fria periti , in vitris perfpicuis , omnium generum colores, temporis mi¬
nimi fpatio, producuntur, deftruuntur , regeneranrur , mutanturque,
jis , qui nunquam hsec viderunt, neque vel hilum de iifdem alias intelle¬
xerunt, res apparet naturam fuperans, atque ipfa vere magica potentia
major. Sed finis haud effet harum rerum : quare Vobis placeat , pauca
hxc benigne accipere in documentum aflerti ufus & potentia: Chemiae in
Magia Naturali. Veniam porro detis libere pauca quaedam fuper ipfa hac
re differenti. Homines ita a DEO creati funt , ut adulti utcunque , & fani
jnprimis , facultatem habeant, qua mutationes, & quafdam proprieta¬
tes, corporum extra fe politorum per organa in fuo corpore fabrefada.'
& per vim priorum mutata , per natas inde in mente ideas intelligant,
quocunque demum modo hoc eveniat. Poftquam haec obfervatio prima
vice in vita fadta efl, tanta plerumque admiratione , atque affedtu , ani¬
mum hominis afficit , ut miris modis totum occupet , demulceat faepe
fumma dulcedine, quandoque perturbet penitus. Homini a prima pue¬
ritia penitus caeco per gemina glaucomata, peritus Artifex, felici fuc-
ceflu, depreflis cataradlis , unico momento, vivendi facultatem donat.
Quid fit? Narrante Illuftri Doyleo, videns prima vice homo , tanto vo¬
luptatis exquifitiflimae exceflu iruitus efl,ut tota mente prae dulcedine com¬
mota , ita fimul afficerentur nervi, ut refolutis viribus in animi deli¬
quium tantum non delaberetur i ut ocyfllme neceflarium fuerit obnubi¬
lare oculos, ftnfim parum lucis admittere, ficque infolitae prorfus rei
lente, & caute afluefacere: quo fa<5lo, nullo modo, ut prima vice , inde
ultra afficiebatur. Fecit naturae DEUS Audior, ut recens natorum oculi

humorem aqueum turbidum fempergeraat, qui fenfimpellucet. Obtura¬
vit principium meatus auditorii exteruumAdorandus femperCREATOR

Hij

? A R S A L T E R A ■

in ilfdem callofae membrana fpecie , curvaram longitudinem diuflui Hlt
abflulit, inde fonora vis tam valide augetur; cavit ita, ne recens editis
fragor prima vice noceret. Sed ubi afTuevit parum , tum demum excu¬
titur crafTum illud velamentum , tuba hsec ftentorla producitur , fonu«
major tuto ferri jam potefl-. Difcite hac occafione, 6 Optimi Auditores ,
difcite ! praevideo namque culturam felicis veftri a natura ingenii, quam
tam gnaviter exercetis , eflfedfuram, ut quondam Principum falas veftrae
committenda fit prudentiae; difcite, inquam , quam rriale confularur in lu¬
cem modo editis Principum , Regumque, filiis , dum exponuntur undi¬
que accenforum cereorum luminibus, dum tormenta copiofiffimo one¬
rata pyrio pulvere exploduntur quam proxime tenerrimo infanti. Haec
prohibete , vel differantur in longam diem , confulite. Sed redeam , unde
me praeceps abftulit impetus. Intelligitis longe aliter nos affici , a con-
fuetis , aliter ab infolltis. Fit hinc, ut priorum ingenium putemns nos
inteiligere, caufafque eorum perfpicere, quo nihil falfius , fola eonfue-
tudo nos decipit. Pofteriorum autem apparitionem miraculofam fere ha¬
bemus, neque caufam eorum naturalem dari fermc inducimur credere.
Quum ergo quotidiana , licet quam minime per fuas caufas intellecta,
occurrunt, naturalia haec vocare non renuimus. Quoties vero apparitio¬
nes PhyfictE nobis fe offerunt, quae prorfus infolitae , ftatim extra,
fupra, naturiE poteftatem nata, dicimus. Quoniam igitur, quoties phae¬
nomena Phyfica oriuntur non ab iis viribus naturalibus, quae in corpo¬
ribus obtinent ab ipfa natura nobis quotidie oblatis, fed quae in fingu-
laribus quibufdam, iifque nunquam hadlenus deprehenfis , nafcuntur ,
tum fiatim , prima vice , fufpicamur Magiam. Ingrediebatur forte offi¬
cinam , ubi pro inftrumentis conficiendis lima ferrum radebatur & aes
in fcobem confufam quam tenuiffimam , Dux Militaris, Comes Furften-
berglus, rogat Zwingerum ibi hoc opus tunc exercentem jocabundus,
ridenfque, quonam vellet pretio minutias ferri accurato abfintermiftis
«ris ramentis colligere , & perfede feparare. Laeto vultu praefto ait ille,
parvo equidem , faciam pro vini Amphora. Itane ait Heros , fac ergo.
DIdfum fadum , capit ignotum Duci magnetem , admovet fcobi , incan¬
tamento quafi evocat affilientes & currentes verfus lapidem ferri quif-
quilias , relidlum aes oftendit feorfum. Id Magicum clamat generofus Co¬
mes ; viderat nunquam, nunquam fando ad aures ejus res talis pervene¬
rat; quum tamen non ffrenuus modo& militaris , fed & callidillimus ef-
fet In bello Imperator. Vid. Zwinger. Theatr. 259. Denique patiamini ,
liltimum addam. Si obfervatur ingens, nec fueta, corporum apparen¬
tium mutatio, quae pendet a virtute in corporibus infita, quam natura
nunquam fponte raanifeftat, fed quae vis tantum oftendit fe , poftquam
adlione quadam illa corpora prius praeparata funt per artem , vel cafum;
tum vero natus inde effectus prorfus pro Magico habetur : quod declarem
vino iterum exemplo. Nitri gelidiffimus Sal , bene ficcus , dimidiato tanto
olei, quod vocant , Calchanthi finceriffimo permiftus , atque vi Ignis in
excipulum vitreum ficciffimum expreffusinfpiritus ruberrimos volatiles,

, acidillirnos, penitus igneos, praebet liquorem , quem neque ipfa natura,
pieque Afs quoque, unquam producit ullo alio hadtenu* cognito artificio ,

DE AKTIS THEORIA. 6i

i!]uam unico hocaGlaubero invento. Vegetantia fingularia , quae Tervldif-
fimis orbis regionibus gignuntur , fumme aromatica, & acerrima , (i cum
Emplici aqua fortiter ebulliunt in valis, atque vapor impolito coercitus
capitello , refrigeratus tranfitu per fpiralem tubum de Stanno frigida ur-
dique cindlum , excipitur forma aquae , oleum fundunt , quod pondere fub
aqua delapfum vires fuae matris quam perfedillime exprimit. Liquor &
hic fola hac arte prodit. En duo liquida arte fic fadfa, nec apparentia aliter,
utraque frigida , ubi Olei parti uni in vafe quiefcenti affuderis Spiritus def-
cripti duplum, confeftim exoritur conflidtus acerrimus, tumet moles,
agitatur fervidiflime , emittit fulmen comburens omnia. Rem cernis , cu¬
jus caufa quidem a DEO infufa his corporibus, ita tamen, ut nufquam
evadat nota homini, nifi tantum per haec artificia, praecile fic adhibita.
Hinc & modus ita excitandi tantos motus & flammam innotefcit tantum
in rerum natura per has tres modo enarratas conditiones, nec unquam ali¬
ter. Unde facillime liquet , quam parum ex vero homines queant definire
vires corporum , quacunque demum tempeftate vixerint ; fempcr enim
longe magis fiupenda latere poffunt in abditis naturse poteftatibus , quam
funt illa omnia , quae illo jam tempore patefaCta innotuere 5 fepe &
olim,apud feculum prius , cognita vulgo, quae poflea , & noftro aevo,
prorfus perdita funt , nec tradita fcriptis, fi quandoque refurgent , novo
' admirabilis potentia prceconio celebrabuntur. Sed manum de tabula. Au¬
ditores Nobililfimi 1 quis enim exitus foret , fi pro meritis hanc rem nunc
Vobis examuflim difputare contenderem?

Quam maxime humanis fuccurritnecefiitatibus illa artium, qu$ alimen¬
ta confervat, mutatque, ut praefidia vit^ quam.conirnodiffime inde peti
queant , quae Coquinaria hinc audit , vel Culinaria i haec profpicit fanis ,
ut aegrotis medicina. Licet autem prifca haec , imo mortalibus coaeva, forte
fuerit , ex Chemia tamen boni multum accipere poteft. Solus nimirum de
marino fale per ignem extortus liquor acidus, fi aqux" diluitur copia ido¬
nea, carnes, pifces , alia facile putrelcentia, mirifice confervat , corrup¬
tionem illorum prohibet , gratiflimo imbuit fapore , digeftioni adaptat
quam leviflimae, fimuique effedfus aeftuantis coeli putridos in nutrimenta
ipfa , imo & natus inde morbos pulchre fanar. Quare di. currentibus per
mare in loca alieno fub fole jacentia, quibus putrefada fub fervido climate
aqua, putrefadfi pifces, carnes olidae, rancida larda, cedunt in fuftenta-
cula vitae , tantum juvaminis praeftat , ut mirum fit. Laudem fane hac in rd
fummam meruit Joannes Rudolphus Glauberus , qui confcripfit Tradfa-
tus de Confolatione Navigantium , de Profperitate Germaniae , aliofque
circa fimilia occupatos objedta , in quibus demonftrat , quomodo exigua in
ampulla , abfque molimine , quis fecum deferre queat liquorem , cujus
guttulis pauciffimis uti queat in ufus laluberrimos ; qua ratione ex frumen¬
to corrupto ( Maltha hodie didla ) , foluto , depurato , infpiffato , ab acre
praefeivato, liquor conficiatur nutriens pauca copia ; quomodo ex tali li¬
quore & flore tritici panis bifcodtus queat confici , qui duret diutiflime in¬
corruptus, pulcherrimeque nutriat. Illullris Boyleus in laudatiflimo de
ufu Philofophiae experimentalis libro , fimplices , ex Chemia prascipue pe¬
titas, methodos enarrat, quibus carnes, pilees, ova, recentia, affa, vel

H iij ,

|Tii Coquinarias

« «

'(i PARS ALTERA

co(5J:a , facile in longiffima tempora conferventur. Quin & Condlmentai
Ars haec docet , & definit , quae fufceptae jam putredinis inchoamenta impe¬
diant, corrigantque.

Ia Ocnopofefi. Succus baccarum , pomorum , omniumque fere fru^uum horaeorum i
' perfede maturorum, recens, preflus, codus, infpiflatus, maffam exhibet
durabilem .cujus portio in aqua fi iterum diluitur , vel hyberno tempore
fuavitatem nativam fere reddit ; five cum faccharo id , fiveabfque eo .pa¬
ratum fuerit. At fi idem fuccus vindemiae tempore preffus fervet & Ipu-
mat , pofteaque foeces fubfedere , hincque bonum Vinum fit , omnia fere
ex praefcripto noftrs Artis peraguntur. Ipfa quoque vitia , Interim quas
accidunt , vel & vino dudum perfefto fuperveniunt , inprimis caventur,
& emendantur artificiis de Chemia petitis. Si fervere intempeftive iterum
incipit , fi acere , turbari , vel pendere , ilico praefto erit noftra de dlfci-
pllna confilium, auxiliumque. Sin & Acetum de vino defideras, ars id pa¬
rabit. Docuit eadem quocunque de frudu pulpofo idem parare. Baccae
Uvarum , Cerafa quaecunque , GrofTularias frudus , Beiberis, Ribefia,
Sambuci acini , Pyra , Poma , Pruna tam diverforum plane generum^ om¬
nia parantur a perito Chemico , ut liquor inde habeatur vero Vini nomi¬
ne placens , ejufdem pauca per adjumenta gratiae , virtutis ejufdem , uti¬
que ejufdem femper indolis : quum omnium tandem hoc fit Ingenium,
ut, qui igne moderato primus hinc feparatur liquor , fit femper latex
fpiritibus, in flamma ardentibus , in aqua diluendis, praegnans. Hunc arte
Chemiflarum fincerum deputaveris, deprehendes ex quacumque demum
enarratarum rerum ubique eundem. Neque doleat felix Britannia , minus
laete in fertililTimo fuo folo uvas creando vino maturefcere; farte libera-
liflima natura largita ipfis eft poma , unde arte nota vinum eliciunt , quod
fragrantia odoris, faporifque gratiflimi fuavitate dulciffimos Italiae, Hifpa-
niae, & Galllarum potus provocet, Raro Batavi fuis de Uvis vinum pa¬
rant bonum; at Ribefia.Groflularlas , Sambuci virides baccas, in vina mu¬
tant calidiorum regionum produdis haud cedentia. Denique & ipfis do
Herbis , fervente ebullitione prius fubadis , elicere valent Spiritus , qui
copia quidem parciores, interea tamen fortes fatis fedabunt. Haec autem
omnia rite parata fuffumigio incenfi fulphuris condire , atque a nova
effervefcentia cohibere , fimulque a vappida piaefervare faporis degenera¬
tione , quis praeter Chemiftas docuit? Aufteritarem nimis acerbam parcif-
fima falis de exufta vini foece mifcela mitificare demonftravit peritiflima
Chemia falium. Acutam quoque vinorum acedinem affufu lapidis cancro»
rum , vel paucae cret« , quam pulchre Artifex temperat. Nimis cognita
fuit , faevoque , at juftiflimo, punita fupplicio ars fceleratiflima , acriora ,
& cruda , vina Rhenana veneno plumbi inficere , unde gratiliima opimae
•pinguitudinis atallcia conciliabatur , at Paralyfi indomabili potores ener¬
vans, atque occidens , quam inficiendi rationem fagax Chemia detegebat.
Is 2y:hopaa. ' Ex Cerealibus docuit Ifis,& Ofyris, regiones vino carentes modum
conficiendae Cerevifiae, quae Cereris vinum dicebatur quam appofitiflime}
unde & CorneliusTacitus.de corrupto frumento Germanos veteres vinum
parafle , Icripfit. Hanc vero artem ufque adeo fibi propriam Chemia vin¬
dicat, ut vel ab ipfa regione eadem utraque orta, ex iEgypto nimirum.

t) E A R T I S T H E O R I A. ^3

itient ; imo Bafilius Valentinus univerfam dofitrinam arcanorum Alche-»
miae unicae Cerevifiae perficiendae defcriptione tradiderit elegantiffime,
hanc per minutillima quaeque quam curatillime definiens. Profedo, quuni
Vinum & Cerevifia parum tantum differant , omnia , quae de ufu Chemiae
in vini data modo hiftoria commemoravimus , Vos ,pro veftra fagacitate ,
&Zythopceticae facile applicabitis.

Quare evicifieper haec fatis me coram Vobis arbitror , laetiflimum efie
Chemicae Artis beneficium vel per omnes vulgo diftas A rtes Mechanicas ,
Vel per praecipuas : unde putem, pofle vere dici, artifices , qui has exco¬
lunt , fi forent fimul & periti Chemiae , incredibili progreflii pomceria Tuae
difciplinae promoturos effe , adeoque graves efie , multafque , caufas , quae
urgeant mortales, ut ad omnes reliquas difciplinas j quae verfantur in cor¬
poribus contemplandis , vel mutandis , Chemiam pariter adjungant, atque
dein , quaecunque deprehenderint, fedulo omnia, & bona fide, notent ,
poftea in ordinem redigant , in publicum deinde edant , ficque , confpiran-
tibus undique laboribus, pulchro fucceffu artes humanas perficiant. Ego,
quae potui , in hispraefliti , promovi parum, eo tamen Vobis, Eruditifiimi
Auditores, haud prtirfus inutilis, quod laboris exemplo au^or fuerim , ut
longe pulchriora , felicitate ingenii , atque induftria alfidua , detegatis.

Jam vero perventum eo denique eft, ut pauca quaedam , ut fincera, tan¬
dem de praeftantifiTima utilitate Chemiae in ipfa Alchemia dicam. Aperte
loquar , quae reperi. Non contigit mihi inter Scriptores Phy ficorum inve¬
nire hadtenus Audiores , qui corporum indolem , atque alia mutandi vir¬
tutem , vel profundius eruerint , vel explicuerint evidentius , quam Alche-
miffae didti.Quod certe, ne afFe<5tu quodam, a quo longifiTime abfum, abrep¬
tus dixiffe videar, orabo Vos, ut primos legatis , fed animo intentiflimo,
& genuinos. Artis Alchemifticae Profefibres. Raimundum liceat Lullium
citare in illo trad:atu , quem Experimenta vocavit. Cernatis , quanam
perfpicuitate ibidem per nuda , & fine ulla circuitione , fuco , vel figmen¬
tis Experimenta , animalium, foflilium, & crefeentium de terra, natu-
fara, atque affiones, exponat. Dehinc vero candide dicatis ubinam Phy-
fica fic tradata inveneritis ? Per illas inquit demonftrationes , quas corpora
per Artem noftram refoluta oculis , animifque ingerunt, aflenfum expri¬
mimus omni argumentorum vi infinite efficacius ; per illa facimus, quae
dicimus , quae docemus, praeftamus. Idque ita effecit. Prorfus, ut hi Viri
Phyficam condere aggrefii fint , quam ingens optabat Verulamius , quae
ita nimirum corporum vires mente affequebatur , ore , & feripris trade-
tet , quales re jam praefentes illa effeda vere producebant , quas difciplina
expofuerat, adeoque caufas rerum poneret modo illas, quae rurfum pofi-
tae res ipfas efficerent promptiffime , ita quidem , ut quoties vellet , faceret ,
quae exponeret. Ridebant fubtilifiimas, univerfales, fola fpeculatione men¬
tis quaefitas caufas , quarum cognitio aptum haud reddebat fpeculatorem
aliquid efficere , ut Scholaftici in his otio fuo abufi orbi literato obtrude¬
rent. Hinc quoque inculcant omnibus affiduo in fua Phyfica , ultra vires
a CREATORE in corporibus infiras homines per artem quamcunque
nihil quidquam moliri omni conamine pofle in corporibus. Has autem
.virtutes corporum , quafdam in ufus vitss neceffarios unicuique manifefias

In Akhe^rrJ^

if4 P A R S A L T E R A’

ubique fponte patere , fed alias abfconditas prorfus tantum revelari lis, ^ui
ingeniofa induftria , & labore improbo , opera DEI ablirufa fagaciffimi in¬
dagant. Utrafque tamen i^que habendas naturales. Hominem itaque, omni
omnino arce omnium feculorum praeteritorum vel futurorum abfolutiffime
callidum, nunquam polTe vel unicam quandam rem, ex. gr* granum Si¬
napi creare , vel de materia , quae ad finapihaud pertinet , producere. Sa¬
pientes autem , creatas a D E O res , ita ut iis offeruntur , accipiendo, 8c
obfervando , deinde experiundo difcere , quanam lege , natura inftrufta
fit a CREATORE, quafque vias fequatur, ut unamquamque rem
fecundum fingularem fuam indolem exordiatur, producat , perficiatque.
Principem in his legibus laudat, omnes res nafci afimillimis prius exiften-
tibus. Plantas de ftirpibus, de animalibus animantes, de foflilibus terra
eruta. Omnem tamen propagandi facultatem unica feminali poteftate con¬
tineri, quae in fuam deinde formam afliimpta cruda percoquat, fuaeque ori¬
gini fimilia alat. Ipfam vero ex fcetura feminali prolem patrem marem, foe-
minam matrem, femper requirere, neque abht horum naturalis copula,
unquam aliter nafci. Fcecundo dato femine , eoque in matricem a natura
propriam deftinatam apte commiflb; debito dein alimento, atque fovente
calore, in tempus idoneum fuftentato, nafci prolem gignenti fimllem. His
vere utcunque, contra naturas inftituta , perturbaris, abortus fieri, nec
oriri rem defideratam. Hinc , poft creationem femel abfolutam , nihil no¬
vum gigni, fed per lemina fola ex fimilibuspraegreffis produdta, ceteris le¬
gibus tantum fimilia multiplicari. Polfe igitur quamcunque rem creatam
line fine multiplicari , fed non nifi ope fui feminis. Adeoque totam telluris
fuperficiem operiri poffe foeniculo , fi femper fererentur ejus renata femi¬
na , atqoe , ut requirit ejufdem indoles , colerentur. Obfervaverunt etiam ,
corpora quaedam , eaque fimpliciflima, plerumque, nullam feminalem vim
habere deprehenfam, adeoque non augeri, neque alia in fuam naturam
tranfmu rare, fed vel omnlbusmovendis fervire , ut Ignem , vel devehendo
alimento diluto famulari, ut Aquam , aut firmandse ftabilitati concreti con-r
currere, ut in Terra, vere dicenda pura, obtinet. Quibus ita per totam re¬
rum naturam per infinita experimenta deprehenfis ubique obtinere , tan¬
dem & in foflilibus fimili lege regi univerfa addicebant. Namque ibi qui¬
dem fimplicitatem homogeneae indolis excludere organlcam,compQfitam-
que , fabricam feminis ; attamen inveniri in iifdem innatam facultatem ,
qua alimentum proprium, ad augendam fuam naturam parare, atque apr
plicare , poflent , ficque & fe femper propagare. Spiritus , Redlores didtos ,
in Metallis mortuis obfigillatos haud quidem apparere docebant , at in re-?
foJutis .apertis , revivificatis , detegi, fuofque probare promptilfimos cer¬
te , & mirificos effedus. Porro tradunt ^ & hic fimifitudinem conjug i pro-
lifici obtinere effe enim marem imprsegnanrem , & fcecundatam reperiri
fceminam , quorum genitali virtute propagatio fiat & fu$ tpeciei , in me¬
tallis vivis. Neque & tacuerunt modos, quibus viventia queant Metella
fieri, quoque igne regi, qua proportione commifceri , quo nutriri pabulo^
ut perpetuo multiplicari queant. Tandem denique addiderunt , Metalla
fola , ob ultimam fuam limplidtatem , pati, ut minimo tempore fiant ex
ipuriali ponderofo fluido & figente feminali ppceftate fulphuyea ^ qvan ^

^ DE ARTIS theoria:

2o yi Igms intime permifcentur fimul , atque nexu indiflolublll fe mutuo
ampleduntur. Ita matrem Argentum Vivum , Solem vivum patrem efle.
Sicque idu oculi pofle fieri in metallis arte prius rede vivificatis , quod in
telluris gremio, fubterranei Vulcani ope, longa demum annorum ferie po¬
terat effici. Confitebantur ultro , in Animalium choro , in clafie Vegeta¬
bilium, hanc gignendi adionem fuo femper tempore circumfcribi , eoque
^ natura prxfinito : haec etenim nunquam aliter ibi pofle fieri , ob femina¬
lis fabricae teneritudinem , atque ex diverfis , numerofifque , partibus , in
unum individium coalefcentibus , compofitam Intricatiflime ftruduram ,
tum etiam , quia vivax fcintillula in centro prolifici fulphuris, fiveembryo
minimus, tam facile corrumperetur. At fimul tamen nobis propofuere in
metallis puris , Auro, Argento, horuraque matre Argento Vivo, eam efle
partium limilitudinem,, ut in omni minima horum particula ubique foret
idem prorfus ingenium, quod in maxima mafla. Demonftrari pariter tan¬
tam in iifdem immutabilitatem, ut neque parvo queant corrumpi , neque
maximo , igne. Seminis ergo virtutem prolificam in igne perfiflere, ideoque
'Ocyflime agere, fibique convenientem mercurialem materiem unico mo¬
mento affimilare. Hanc efle caufam, quam propter in meris metallis geni¬
talis multiplicatio fieri poflit. Ita lapidem aurificum Philofophorum con¬
flari. Super qua re fententlam rogatus , quas cogito , dixerim. Porredo He¬
racliti libro , ut eum, abflrufiflime confcriptum , evolveret, cum cura le¬
gerat, hominum fapieutiflimus Socrates , quaei entibus poflea, quidnam de
eo^enferet? SopLus refpondifle fertur , ubi librum intelligo , invenio op¬
timum, credo & ibi talem, ubi haud aflfequor lenfum; fed Delio opus
natatore efl , ut e profundo eruatur fenfus. Ubicunque Alchemiftas capio :
video ipfos fimpliciffimam veritatem nudiflimis verbis defcribere, nec fal¬
lere, nec errare. Quando igitur ad illa loca pervenero, ubi percipere ne¬
queo, quid velint, cur falfi arguam Eos, qui in. arte fe longe pratflantio-
res dederunt me ipfo ? a quibus plurima did!ci in illis locis fcriptorum , ubi
aperte loqui oportunum duxerunt. Aiunt, ubi ad Artis apicem revelan¬
dum perventum eft, fe modo fcribere Artem veram eflfe, ut incitentur
idonei ad ejus inveftigationem s non licere fibi artificium in tot abufus
damna vertendum publicare; fas efle ut ex lege naturae viam indicent, ab
errore prohibeant. Quare meam potius ignorantiam in hifce , quam illo¬
rum vanitatem , incufo. Unum tamen pace illorum dixerim. Dubito faepe-
numero mecum, quotiefcunque arcana illorum lego , an forte fummi hi ,
& naturae rerum peritiffimi , Artifices, poftquam tot, tamque Angularia,
detexiflent per [finceras obfervationes, tandem velocitate praevidendi &
ea pro fadis narraverint , quae fieri pofle , imo quae debere fieri , colli¬
gebant, fi porro perrexiflent exfequi , quae , eoiifque tantum animo conce¬
perant. Utique gravis in Alchemia Autor, Alexander Suchthenius, Dif-
cipulus Paraceifi , inque propugnanda Viri dodrina Zelotes, tam multa
expertus vano fucceflu , tandem concludit, in fine alterius tradatus deAn-
timonio , omnes Philofophos , quorum ibidem recenfet Principes , mor¬
tuos prius , quam fpeculationes fuas ad finem perduxiflTent. Quae fi ita fe
habeant , qua in re definire aufim nihil , tamen vel fic obflridiffiraos fibi
nos omnes habent grato qui animo didicimus accepta beneficia agnofcere,

, 1>AR5 ALTERA

quod conftantla laborum difficillimorum incomparabili dete£blS veritaMi
Phyficas nobis tradiderunt. Ut fummo Verulamius jure eos conferat mo¬
ribundo patri filiis defidiofis in agro defoflum indicanti thefaurum , qui
non erat ; quos a morte paterna fpes reperiundi ad fodiendum inflamma¬
verat , at elufos foffione frugifer ager ditaverat. Atque pauca haec , de
fapientia verorum Alchemicorum in Phyficis »dudum evulgare geftiebam;
ne peritiffimi Artifices ab ineptlflimis judicibus damnentur. Promifia tati-:
dem Alchemiftarum haec funt praecipua.

Lapidem Philofophicum conflare; cujus exigua copia, projefta In Me-^
talla vi ignis fluentia, flatim omne id , quod in illo Metallo erat fincerum
Mercuriale , convertat in Aurum obryzum , purius , meliufque , quam un¬
quam a fondinis educitur coadum , vel docimaftica ulla arte perficitur; id
autem , quod in illo Metallo fufe inerat alienae a Mercurio metallico na¬
turae uno momento exureret , difflaretque. Hic auro pondere compar;
vitri inftar fragilis, colore profundiffime rubro , cerae inftar ad ignei»
fluit.

Lapidem conficere fimllem argenilficum , qui Metalla omnia,* praeter
Aurum & Argentum , fimiliter converteret in Argentum excodiffimum.

Lapidem philofophicum eoufque evehere, & perficere , ut in Auruna
igne fufum projedus , totum aurum converteret in Lapidem Philofopho-

rum.

Eundem ultra fic exaltare, ut Argentum Vivum purumque totum con-:
vertat in Lapidem Philofophorum.

Invenire arte fadum corpus , cujus ea foret efficacia , ut applicatum ;
permlflumque, cuicunque rei in ullo trium regnorum natae, faceret ean¬
dem fuo in genere perfediffimam , [promovendo fcilicet ejufdem vira
naturalem & infitam. Foret itaque in corpore hominum Medicina Uni-
verfalis, eo modo partes ejus firmas, atque etiam humores, mutans, ut
e, vaderet illud abfolutiffime fanum , atque permaneret tale , donec ab ipfak
vita tardiffime confumptum , attritum , & viduqi , blande , &fine renixu»
moreretur. Quod idem in alio quocunque praeffaret animali vivo ; imo
vero & in ipfis Ihirpibus, fi infinuaretur in illarum*radlces, pulchritudinem
produceret laeriffima foetura locupletiffimam. Hinc nobile hoc figmentum
donaverunt nomine Fermenti univerfalis.

Gemmas pretiofas foffilibus Cmillimas Arte conficere.

Maturare vilia ,& imperfeda Metalla in Aurum, continuata codione J
atque depuratione , in qua natura defecit. Hanc enim cogitant in fodinis
conari remper,ut de Argento Vivo, ignis vi , atque materise depuratu
per pura & denfa loca , pro meta operis ultima tandem Aurum gignat. Si
vero impeditur vel a defedu ignis, per laxitatem viarum, aut per ad-
raiftionem heterogenei ad Mercurium, tunccrudum nafci Metallum , nec
homogeneum perfede, hinc per ignem mutabile. Haec vero effe tum cae-
tera , praeter Aurum , Argentum, & Mercurium, metalla. Quoties vero
haec arte perficiuntur ultra in Argentum , Aurumque , pofle converti. Nou
tamen haec ultima omnibus placuit Alchemicis fententia , at quibufdam
tantum. Et certe videtur. Plumbum, Stannum , AEs, Ferrum, corpora
«fle fuo in genere aeque peifc^a, quam Aurum in fua indole^ Atque pr«

DE ARTtS THEDRTAJ

cife feit^er eff*e corporum horum certum , idemque , ingenium. Unde &
forma fingularis jf.ris forte «que, vel magis, uftbus variis Phyficis , hu-
manifque, apta, quam Argenti, Aurique , Jicet (implex minus , hinc ma¬
gis mutabile, fit. Neque facile credibile videtur. Metallum hoc unquam
continuatione cod:ionis hypogeae , atque feparatione adhaerentium , eva¬
dere pofTe in aurum , fed quidem in JEs abfolutiflimum. Quod ipfum quo¬
que de aliisverum. Fateor equidem, ex Metallis, vilibus didis, diu in igne
retentis , aliquid Auri deduci. Atqui necdum fatis confiat , an hoc matu¬
rando ibi genitum , an feparando potius vi ignis aptius evaferit. Neque
praeterea intelligere facile queo, qui fiat, ut Plumbum, Auro inter fo-
lida proximum , Argento tamen tanto habendum fit ab Auro remotius
quoad naturam fuam. Nonne Adepti aiunt uno ore omnes , peti a pondere
demonfirationem omni mathematica fortiorem ? fed fatis , fuperque , Ca-
riflimi Auditores, Vos detinui , me fatigavi , hac differt atione. Cogitemus
nos modo femper limites potentiae naturae nobis definiri haudquaquam
poffe. Habentur impoflibilia , quae ignota funt omnium rerum rudibus.
De aeterno Igne, folido tamen, & fub ipfa aqua confianti, Antiquiflimi
aliquid commentati pro vanis explofi funt. Pofiquam Craftio repertum,
Kunkelio elaboratum , Boyleo defcriptum , Nieuvventytio clarius expo¬
litum , Hoffmanno tandem omnium apertiflime declaratum , habemus ,
pofiibilitas re evincitur. Rogerii Baconis arte fada fulmina & tonitrua
pro figmentis mendacis ingenii diu irrifa, nimis per Schvvarzium vera
nabentur. Caetera in didis de Magia naturali imperitis experimentorum
longe minus credibilia apparerent, quam Plumbi in Aurum , defiruda
prima forma , intuitu Mercurii , tranfmutatio. Credere nocet, nocuit
non credere. Sapientis eft omnia explorare , retinere probata , nunquam
limitare DEI potentiam , neque produdae a CREATORE naturs
(ines.

Priufqiiam aliis Vos applicem, veniam date, fi antea enarrem omnem
fuppelledilem , qua fibi dixerunt opus effe, totum ut Arcanum perficiant
abfolutum Principes Artis. Aurum ergo & Mercurium , Ignemque , requi¬
ri imprimis, confentiunt. Tum & Plumbum, Ferrum, & Antimonium,
atque Nitrum , & inde Expreffos Spiritus nitrofos. Catillum fuforium j
c vitro Mortarium atque piftillum. Cornutam de vitro ampullam cum ex¬
cipulo , & aquam puram. Furnulum & follem , filtra dida chartacea , ovum
denique vitreum , atque Athanor. Subdudas autem in fummam expenfas
nunquam ducentos excedere fiorenos , fepofio fcilicet laborum pretio;

De Inflrumentis Chmicorum.

Poftquam explicui Auditoribus res quas Chemia tradat ^ fimulquo
oftendi, quaenam praecipue propofita habeat, in hifce permutandis ; cre-
cfiderim , Vos omnino defiderare ,ut modos doceam , quibus ilia obtinen¬
tur. Nec ulla in memora. Igitur oportebit , ut fiatim agere incipiam da
Infirumentis; h«cenim requiruntur femper, quoties per Artem quid prae-
ftandum venit. Quaerat quis , ut ipfi exhibeam id rei , quod in Abfinrhio
faporcro prjefUt amarifliinui», vultque Ulu4 ut i «ite feparatum a caeteris

lij

%iu mirus.

<eaufe (pxtin-
iua.

Ntc exliypo-

<?§ PARS ALTERA

^bfinthu partibus , feorfum educam. Oportet ergo , ut fciam , aquam Tef-
vidam adeo ut fere ebulliat ex herba hac elicere perfefte id amari , fi afli-
duo fincera affunditur , digeritur , effunditur imprGegnata , hocque repeta¬
tur toties , donec ultima addita , atque digeffa , seque inde redit infipida ,
ut affufa fuerat. Reflabit amaritie carens planta, aqua vero omne conti¬
nebit , quod in herba fuerat amarum. Videtis hoc in exemplo evidenter»
Aqua & Ignis fuere , quibus ufus fum pro inflrumentis ad hoc opusv
In omni namque arte , qua corpora mutanda praecipiuntur , vocari qui¬
dem folet inflrumentum id fingulare corpus, cui definitur motus imprimi
poteft, vel jam impreffus eft, qui corpori dein mutando applicatus illuci
per hunc motum ita mutat , ut Ars illud ipfum mutare fibi propofuerat.
ita quoque noflra in difciplina quaedam agnofcimus, quibus excitamus-
defideratas adiones. Illa igitur referre folemus ad fex diverfa, at praeci¬
pua omnino, cum Chemicis, qui Artem fubtillffime excolebant. Ignis»
Aqua, Aer, Terra, folventia Menftrua vocata ab Artificibus, denique-
fuppellex officinaria, conflituebant ea, quae clare intelligi debebant a Cfie'-
mico, ut intelligeret ipfe operationes per horum opem exercitas. Itaque
de hifce univerfis, & fingulis; pauca dicam ordine, quem modo propo-
fui ; quum fane nulla unquam operatio chemica peradla ufquam fit , ne¬
que in poflerum futura , quae non habeat Ignem concurrentem fimul ,
quod tamen de aliis Inflrumentis adeo univerfaliter dici jure non poteft*

DE IGNE,

Ea efl hujus vis , tam late patens a6lIo , atque mirus adeo agendi modus >
ut gentium fapientiffin-ia olim habita hunc pro DEO fummo coluerit »
adoraverit. Chemicorum vero quidam pro re non creata fufpiciebant »
poflquam ejus virtutem exploraffent. Quin etiam eximii quam maxime
inter illos , omnem quaefitam fcientiam ilii acceptam ferendo, Philofo-
phos feper Ignem profitebantur , neque fplendidiore titulo fe ornari poffe
crediderunt. Si tamen mirabilis efl Ignis, in eo fane praecipuum admirabi¬
litatis conflituendum videtur, quod omnium fere effedluum fenfibus no-
flris capiendorum autor princeps & caufa, ipfe tamen fenfu percipiatur
nullo , fed fubtilitate incomprehenfibili ita indaginem eludat fagaciflimi,
ut & ab aliis pro fpiritu veritus , quam pro corpore , fit agnitus.

Neceffarium propterea puto, ut caveamus maxime, ne , inquirentes in
rei tam profunde abditae ingenium , fallamur ufquam. Oportebit igitur '
abftinere quam feveriflime ab omni fpeculatione in fola mente nata , neque
indulgere quam minimum ulli, utcunque plaufibili. figmento, nulli fer-
vire precario affumptse fententiae : nifi velimus per dubia nofmet incertos
dare & praecipites. Si ponens Ignis indolem falleris, error inde natus per
omnia fe Phyfica ideo diffundet; quoniam , ut modo dixi, in omni natu¬
rali adlione rerum quarumcunque Ignis femper pars efl longe maxima^
unde effedlus pendet.

Igitur inquifituros, quid fit ignis, decebit ita fe gerere , ut qui nihil pe¬
nitus de eo cognofcunt, omnemque etiam de eo praeconceptam opinio-
fiem projfus abjicere. Sequi oportet j-ogiflicam analyfin Geometrarum i

pE 'AUTIS THEORIA.

•^ul <fin36rent€s rem incognitam nihil ponunt omnino in ea cogniti , utque
memotes maneant perpetuo, notam illi affingunt , qua fignificatur nihil ,
nili quod incognita Iit illa, atque deinceps indaganda. Sed & caftiffimi hi
Veritatis Sacerdotes , dum necdum intelledlam lludent afiequi intelligen-
tia fua , non uruntur nili his proprietatibus, quae in illa incognita re dan¬
tur, vel aliis, olira abfolute demonllratis.

Nufquam aio cautela hac fempcr pr^fenti magis opus efie , quam hic ; ob c!ifflculc«
quia dc ip/a Ignis elementa ubique , & in corpore folidiffimo Auri , in
vacuo maxime inani Torricelliano , habitant, omniaque corpora, & fpa-
tia, aequali dilhributione, & inlinuatione , oblident: ut mox evidenter de-
monflrabo. Inde fit, ut in univerfa Phyllea omnium deprehendatur diffi¬
cillimum, ipliffimam Ignis adlionem perfedte diftinguere ab iis, quae aliae
concurrentes caufae conferunt , prxter Ignem, in quolibet rerum eventu ;
dum interim Ignis adeo lit diverfae ab hifce indolis ; ut abfque ultima rerum
confulione, & line fummo ubique perturbationis periculo , cum iis mif- - ' • j
ceri nequeat.

Altera, nec priore levior, Phylleos Urget difficultas, dum Ignem cognq-
fcere conantur : feientia illa partium hunc conftituentium tenuitas , quae non
modo omnia alia ufque nota exfuperat, fed & fe penetrat ufque in folidiffi-
ma, & quidem minima , quae unquam nobis fe obtulerint , corpufcula. Hinc
de natura ejus varia adeo, & abfurda prorfus , 'cogitata extufa reperimus
apud Autores, qui omnium maxime ipfum Ignem allidua diligentia feli¬
citer excoluerant. Neque tamen nati hinc errores Ghemiara folum , vel
fhylicam , infecerunt , fed praeterea in Arte Medica & fua difperferunc
vitia, ut fateri coadura fe experitur, quifquis Medicorum fuper calore
innato , radicali humido , aliifque pluribus hinc unice pendentibus , com¬
menta attento perpendit animo. Agite continuo Auditores ! ponamus ni-
liil omnino nos hadlenus fcire de Igne , ficqiie geramus nofmet deinceps ,
donec certi quid de eo alfequuti fuerimus.

Attamen, licet fingere voluerimus quam fludiofiffime , nos nihil de eo FHmo
coenofeere, non poterimus fatie evitare ullo modo, quin vel fic ad mini- prar,

mum aliquam notam arripiamus , cujus prxlenti indicio omnes aiunt , fe
fcire quod Ignis in certo loco adfit , abfitve. Enimvero necefle erit , ut fin-
fibus noftris obviam occurrat illud fignum, & ut de eo conveniat inter
omnes; aut aliter apud hos, qui eadem utuntur lingua, non intelligere-
tur ulla res , dum vocabulum hoc adhibetur. Eftqueidem illud ubique, &
femper, in omnibus aliis, veriffimum. Si quis dixerit, v. g. nefeire fe quid
fit tonitru , atque de eo nihil quidquam intelligere , idem tamen fub ea
voce in mente fua rem quandam fubintelledam vult , de qua vel hoc utique
fcit, quod in aere fragorem edat ibidem natum, ficque cum omnibusaliis
utens hoc vocabulo eandeminterim rem intelligit , neque hancce cum alia
re facile confundet. Ita fapientes , atque omnium rerum rudes , modo una
utantur inter fe lingua , audita voce Ignis , ftatim de una quadam re cogi¬
tant. Si vero aliter contingeret , tum vocula h^c pronuntiata inter homi¬
nes , non aliter moveret fenfus, quam fi Indo audiretur, vel Afro.

Debebit autem fignum illud ita proprium efle uni Igni defignando , ut condttionfs r4
^ulli alteri commune effe. queat ; utque adeo praefentia ejufdem , vere

l iij

7« PARS ALTERA ^

comperta, fallere nequeat , quin femper Ignem IbideiTt idefle teftetufi
mifi enim hanc haberet proprietatem, ambiguos nos relinqueret, qui¬
nam foret tam praefens ex variis rebus, quas denotare poflet.

Sed &: haud minus erit neceflarium , ut eadem illa nota fit individua af>
Igne ita , ut fieri nunquam queat. Ignem ufquam reperiri, quin & fimul
certo nexu & prsefto fit ibidem ipfe hic praefentis Ignis index : nam ita
demum poterimus deprehendere , quod adfit ; quid juvaret nota rei , Q
pofTet exiftere res latens , neque indicio hocce fuo fe prodens ?

Denique requiritur omnino , ut res illa , quae figni vice fungetur, ma-
Ciifefto fenfibus appareat noftris , eofque afficiat facillime , tum etiam,
oftendat liquidiffime gradus incrementi, decrementique, quibus Ignis in
quocunque fpatio , vel corpore , augetur , evanefcit', perfiftitve ; quod
H hae tres fint proprietates in figno Ignis fimul, tum poterimus eo uti ad
propofitum noftrum.

UTus t»ll* %ni. Si notam invenerimus, in qua tres memorata conditiones vere adfunt,
poterimus illi fidere , atque fumma cum prudentia experimenta Phyfic»
capere circa latentis quidem Ignis , fed jam per hoc fignum prsfentis co¬
gniti, naturam. Imprimis fi, certi jam de praefentia ejufdem , confilio 8c
induftria ipfi inftituemus operationes directas ad detegendum aliquid ,
quod pertinet ad examen abditarum illius proprietatum. Imo fimul lucro
deputabitur, quoties fortuita quoque , nec praevifa , neque tentata fponte
fe offerunt. Ambo fcilicet valebunt materiem dare argumentis , quae dif-
putatione rationis nedfemus , ad eruendum abditum illud Ignis inge¬
nium. Quomodo poterimus errorem pertimefcere , dum hanc viam infi-
flimus , quam omnes Boni unice probant veram comparando in Phyficis
certo ?

DiSculta* inve- Diffiteri interim haud potero , Auditores Sped-atiffimi , hancce notam
»iu fi» valde difficulter erui, cujus manifeftatione fcitur praefentia Ignis , ubi¬
cunque ille demum fit , & quantulacunque copia. Neque caufam celabo
Vos , qua ardua evadit haec inveftigatio. Nimirum inquirenti patuit
mihi efle incredibili quidem quantitate verum Ignem ibidem , ubi unufi»
quifque fentit, non modo hunc abeffe , imo vero contrarium illius om»
nino obtinere. Ea nempe tempeftate , qua eunda gelu acutiffimo rigent,
in maffis quidem gelidiflimis Ignis praeiens demonftrabitur , inde fubiro
violentiffimus ille excitari poterit. Attamen tunc non prodit fe ullo
fponte indicio fenfibus noftris, nulla ejufdem adio apparet , cernitur ef.
fedus illi vulgo adferibendus nullus. Fateor , nullum ergo me fignum exhi-»
bere conari , quo unufquifque detegere fufeipit Ignis praefentiam minimi.
Sed dabo indicium , quo certo ille praefens detegitur, fimul minimo ma¬
jor fit ; idque meum ad propofitum fufficiet. Quin & crediderim nihil ma¬
gnum in corporibus ufquam, vel parvum, cognofei, nifi ex fola com¬
paratione collatorum inter fe , vel ad eandem menfuram , corporum. Ita
hjc, quantum fit dato in loco Ignis, nullo figno definire eft; quanto
plus , minufve , demonftrare potero. Inde neque didu facile in uno in¬
dividuo temporis momento aliquid circa hanc rem determinare ; at di-
verlis teniporibus componi poffunt inter fe varii gradus , qui obfer»;
fmm

pE -ARTIS THEORIA. 71

Circonfpicienti tandem, ut detegam talia figna, fuccurrlt, Illa^ qu«
VI unius Ignis producuntur , effeda , quotiefcunque fenfibus noftris ap¬
prehendi queunt , ab omnibus hominibus agnofci pro documentis prse-
fentis Ignis. Quare licebit illa tamdiu accipere in hunc ufum. Si enim
fenfibus facile percipiuntur noftris ill« mutationes Phyfic^ , quas Ignis
folus producit, nota habebitur , qua Ignis adefle fcitur. Ubi autem ap¬
paritiones illae femper exfurgunt , ubicunque natus Ignis erit , nadi tum
erimus illa figna, quae quaerimus. Neque oportebit nimis elTe follicitos^
an forte inter effeda illa quaedam concurrant etiam ab alia quandoque
caufa exorta ? quia inter examinandum facilis poftea fiet diftindio inter
propria, & communia. Modo aflumamus illa primo, quae ab omnibus
hominibus vulgo Igni adfcribuntur. Poftea vero haec excutiamus cum cura,
quo inter illa reperiamus denique , quod anxii quaerimus. En haec prae¬
cipue funt , quae invenio. I. Calor. 1. Lux. 5. Color, 4. Expanfio vel ra-
jefacftio tam liquidorum, quam confiftentium. 5. Combuftio, fufio, &c.

Igitur confideremus ordine haec ipfa. Calor primo Igni adfcribitur &
merito quidem ; quandoquidem ardiffimo conneduntur vinculo inter fe.
Attamen, fi prefiius exploramus ipfam Caloris ideam, facile percipimus,
voce hac notare homines fenfura quendam impreflum animo fuo , quo¬
ties organa fentiendo dicata mutantur ab Igne illis applicato. Sed in illa
idea neutiquam innotefcit menti vel adio Ignis , vel mutatio fentientis
inftrumenti in corpore : quare Calor , quatenus ab intelligentia noftra
fentitur , unde folum & hoc nomen habet, nihil quidquam explicat cor¬
porei , meram tantum cogitationis percipientis mutationem perhibens.
Mihi quidem calefcenti clara eft , eft & diftinda, hujus fenfus fpecies in¬
genita, verumtamen inde nunquam dabitur aftequi quidquam de Igne ,
nec de corpore mutato per Ignem. Rogabo Vos , Auditores TEftimatifiimi ,
quid experimini , ubi calere Vofmet dicitis ? nonne placens fentienti vo¬
luptas eft ? Sed , fi haec confertur cum eo , quod Medici nos docent , tunc
in corpore fieri , vah quae diverfitas ! Aiunt hi , moveri tum fubtiliflimum
in extremis nervis liquidum , fed certo, & definito , agitandi modo. Hu¬
jus tamen rei nulla unquam mentem fubibit cogitatio , licet millies Ca¬
loris fpeciem indudam menti fentiat. Sed & fpedate , quaefo, qusenami
caloris in homine menfura eft? Sane, dum fana mens in rede valente cor¬
pore gratum Calorem perfcntifcit , hunc Caloris gradum voluptate per¬
ceptionis contineri fatebitur. Poftea vero frigus dicet , declinantis fen-
fim , deficientis tandem, calidi abfentiam. Quum contra augetur Calor
fupra illum, qui menfura placebat, gradum fuavem , mox aeftum voca¬
bit moleftum ferenti. Nihil in his omnibus , quod pro nota utili Ignis fer-
viat. Accedit, quod , cui diu aflTuevimus, gradus calidi, a nobis non
fentiatur , ut in aliis omnibus dudum confuetis idem obtinet. Unde 6c
naturali minorem, vel folito, pro nullo habentes afliduo fallimur. Con¬
tra autem homines frigori a longo tempore aftueti longe alio afficiuntur
inde, quam nos, fenfu. Obfervatum jam olim fuit, loca fubterranea,
seftuante canicula, fudantibus prxftantiflimuna pratftare refrigerium; bye-
me e contrario rigentia frigore membra blandum ibidem Calorem per-
(catifi;ere ; qude falfo colligebant , loca fub tef{a bf urnali gelu calere »

signa taiia fiiS
effeda fcnfibiU^
Igas produUa»

Morum

men , & piiinA
Calotii.

7i

'ptin Luclf,

P A R S A L T E R A
candefcente aeftu refrigerari , atque dvTifrt^l^atFiv pati , quum certi tameai
fimus cellas profundas fatis aeflate plus calere , magis frigere hyeme ;
quando autem quam profundillimae effofTae fuerint , tum vero , in eo¬
dem fere Caloris gradu perfiftere. Quae omnia evincunt Calorem certi
nihil docere. Vultifne , me rem addere momenti maximi in Medicina ,
quo inprimis firmare queo , quam parum fidendum fit ad determinan¬
dam Ignis magnitudinem per illum Calorem , quem nos fentimus ? fa¬
ciam lubens. Quoties aeftuanre ccelo a fole per nubes reflexo , vel re-
fradbo , asffus exoritur fano intolerabilis homini , exurens fere , & fuf-
focans , folet brevi tonitru fequi & fulmina , cum imbribus profufifli-
mis , f3epe'& grando una cadit; hdsc vix contigere , 'quin fubito, geli¬
dum nobis apparens , frigus moleftiflimum aeftum excipiant. Contremif-
eunt fubitanea hac vicifTit.udine corpora , putantque vulgo homines , quafi
hiberno percuterentur gelu. Attamen, expertiffimus loquor , eft tum iti
hoc aere, qui apparet adeo gelidus , tantus calor revera, qui fi fuper-
veniret glaciali hyemi, necaret sftu apparente corpora. Si enim concla¬
ve, dum rigidiflimo gelu confiftunt flumina, calefaceres Igne eoufque,
ut jam pofl: hoc tonitru, menfe Augufto, atmofphsera incalefcit, morta¬
lium nullus in aere glaciali , brumae gelidiflimae , verfatus , atque in cu¬
biculum hoc ingreflus , ferre poflet calorem , fed refolveretur viribus de-
fecfus. Colligo de omnibus hifce Calorem non dare notam certam defi¬
niendi Ignis.

Atqui Luce uti fe pofle putant Sapientes , ut firmiflimo argumento prae-
fentis Ignis. Quid enim, 6 Optimi, nonne haec. Ignis filia, patrem mon-
ftrat? utique, quo vividiore vibratione nobilis haec creatura radios dif-
pergit, tanto fane majore copia Ignis dominari creditur. Rurfumque,
aiunt , decrefeente fplendore Lucis , pari decremento Ignis evanefeit.
Licebit igitur huic affigere figno Ignem. Sed , Auditores , ita qui fen-
tiunt, quam funt parum inftrudli ab experimentis ! Ferrum profedo Igne
edudlum , nondum candefeens , at ignitioni prope interim accedens, po¬
nito Tu , fi qui dubitas , in artis tenebris , Lucis emittet nihil, ubi vero
animal eo tetigeris, cum fibilanfe ftrepitu , atque ambufli nidore, ad
offa ufque , imo, & offa ipfa , combures penitus. Vel ligno impone
arido Ignem, fcintillas excitabis & vivam flammam. En quantus a bfque
Luce ulla Ignis. E contrario iterum , excipe fpeculo cavo , folida de
metalli materia expolitiflimo , plense lunas, in meridiano micantis, fe-
iena brumali nofte imaginem, hanc dein in ardum coadtam fpatiurn
charta alba excipe in illo loco, ubi focus fpeculi refplendet. Lucem vi¬
debis oculis fortiflimis prorfus intolerabilem, quum nihilominus acutum
frigus in centro foci hsereat. Egregius Britannorum Philofophus , fidus
i natura ad experimenta Phyficaingeniofiffime capienda , Robertus Hoo-
kius , ejufdem plenae lunas radios connexo utrinque vitro in focum ade¬
git eo effedu , ut Lux ibidem charta excepta foret fulgemiflima , quuni
interim diredus hicce focus in Thernaofeopium mobiliflimum ne mini¬
mum quidem fignum Caloris , Ignifve praeberet. Quod vitra Tfchirnhau-
fiana Parifiis confirmarunt poftea. Ad. Ac. Reg. Sc. idpf). p. i lo. Deni-
l^ge , fi Vilettiani fpecuU focus in aero nullum opacum aitingit-in pleno

fole I

DE ARTIS THE OR IA; 75

fole. non vldebitui- ibidem ulla imago Lucis , nifi quis direde fe le-
thali ocyffime experimento opponeret; quum tamen Ignis fit in illo loco
fummus , qui tempore quam minimo ipfa faxa liquat. Eat jam quis , atque
LuCe menfuret poteftatem : dum patet ex his , potentiflimum Ignem
nulla Luce apparere. Lucem quoque fulgidiffimam ne Calorem quidem
producere.

Quid igitur opus erit de Colore multa verba facere, qui Lucis modo
reflexio ab opacis corporibus varia mutata , aut ipfa quoque Lux efl.
Nimis efl clarum , quum ipfiflima Lux modo refutata fit , ne pro vero Ignis
habeatur figno, fponte credetis longe minus colores huc valere.

Oportet quidem reliqua Ignis effedfa porro excutere ea fpe , ut inter illa
tandem unum erueremus cognofcendi, atque metiendi , a<5tuofiflimi hu¬
jus elementi pr^fentiam , atque magnitudinem. Sed quid dicam. Audi¬
tores , quo follicita magis cum cura circumfpicio , eo plus fere defpero :
ita cerno hic contraria omnia. Si vim attenuandi arripio , mox occurrit,
multa Igne adunari ; fi compingendi virtutem aflumo , in plurima eo
diflblvuntur. Elementum hoc multa feparat in partes diverfas. Fateor. At
adunat alia nullo aliter rriodo intime permifcenda , in vitro conficiendo,
in ferro &auro commifcendo id videmus. Nimius forem; ergo tolerate
contradfam loquacitatem in argumento locupletiflimo , vix dabitis ullum
ignis effedium , quem habeatis eundem in omnibus corporibus , quin
ftatim contrarium illi in alio corpore ab eodem Igne exhibiturus fim. Eft-
ne ergo nulla mirabilis hujus caufe operatio, quge femper, & ubique,
eadem, atque infeparabilis prorfus ab Igne , nec variabilis per objeda ,
per omnia conflans ? Crediderim hercle , dari talem , & , quam valui
naturae vefligia fideliter fequi, unicam modo efle.

Quippe excudis fedulo omnibus, nondum potui videre ullum corpus,
quin applicari illi poflet id , quod uno omnes ore Ignem vocant notum ,
five a fole , a foco , a fubterraneis, fit. Cundta vero , quibus talis Ignis
unitur, corpora , ne uno quidem inter omnia explorata excepto, gran¬
diora inde redduntur , tumefcunt , & rarefcunt , nulla tamen ponderis
differentia animadverfa. Neque refert , confiflentia fuerint , an fluentia ;
dura, mollia ; levia , ponderofa ; omnium hadenus deprehenforum una
ubique, eademque, lux efl. Interim tamen apparet femper, duo corpo¬
ra, ejufdem ponderis, & molis, quorum unum fit durum , alterum flui¬
dum , in eo differre , quod ab eodem Ignem fluidum magis , folidum mi¬
nus , expandetur. Certe in omnibus , quae exploravi, hsc ratio obtinuit.
Fluida igitur potius Ignis praefentiae hoc effe6lu explorandae adhibenda
■funt, quam folida. Deinde iterum expertus fum, illos liquores, qui mi¬
nus denfi , aut leviores , funt aliis , femper co plus rarefcere ab uno eo-
■demque Igne. Quamobrem leviflimi liquidi Rarefadlio vivide nos affi¬
cit obfervantes, atque parciffimi Ignis minima incrementa aptiflime ex¬
ponit. Haec quidem primo hoc experimento fidelibus obfervantium fub-
jicio oculis. Cernitis, manu teneo dextra hanc phialam Chemicam, cu¬
jus capax ampulla fphaerica in collum exit cylindricum , anguflumque ,
videtis hanc limpida impletam aqua ufque ad notam hanc collo appofi-
tam; en , immergo hanc huic aquae calidiori in hoc vafe contentae aperto i
Tojn. /. K

Atque CsJqH
rura.

Tum & c«tei^
Ignis effedus.

Ignis fignuitt
eorporum Rar?r
fadio.

74 ... . P A R S A L T E R A

cernitis ilico , aquam in collo phialae alTurgere fupra primam notam , fiC-
que de momento temporis alEduo adfcendere, idque ita fieri tam'diu,
quamdiu magis calefcit, maglfque. Rurfum , fi exemptam ex hac aqua im¬
mergo phialam alii aquae, quae priore calidior eft , fpedratis iterum altius
emergere in collo phialae. Denique videtis, ubi jam Igni admoveo pro¬
pius, propiufque j pro rato eo magis dilatari. Ecce autem, dum ab Igne
removeo, iterum fubfidere lympham cernitis. Nonne manifeftiffime vi¬
detis hinc Ignem dilatare aquam , ut majus occupet calefadla, quam fri¬
gida, fpatium, abfque ullo fenfibili incremento ponderis? Nunquid Sc
patet inde, vas vitreum , folidum , haud extendi ut aquam : dum haec
in vafe hoc aeque calefado , imo prius, tamen jam contineri nequeat?
Oculos jam huc convertite. Alcohol vini hac phiala teneo , fpeflare eft
jam quanto celerius hoc repofitum in eandem aquam calidam afliirgat,
quam velociter alta colli phialae petat , ut fere exiret orificio fupremo.
Inde colligitis mecum. Alcohol aqua levius citius , magifque, rarefcere
eodem ab Igne , quam ipfam aquam. Levia haec, & obvia , obfervata
Vos docent veritatem propofitam. Utinam dedifient Hydroftatici nobis
pondera comparata omnium liquorum hodie cognitorum IPotuiffem forte
regulam dare generalem, quam meditatio multis innixa , non omnibus,
menti Ingerit , fcilicet expanfionis ab eodem Igne fpatia efie inter fe ut
raritates expanforum corporum ; vel in ratione reciproca denfiiatum. Jam
vero in hifce Experimenta docuere hunc ordinem fere.

Leviflimum fluidum eft vacuum Torricellianum,

Dein Boyleanum.

Aer.

Alcohol.

Petroleum fincerum , ftillatitium Boyl. Qual. Mech. 88.

Sp. Terebinthina,

Aqua. I

Acetum.

Aqua Fortis,

Sp. Nitri.

Oleum Vitrioll.

Argentum Vivum.

yideatur Illuftris Boyleus de Medicina Hydroftatica.

Igitur ex leviflimi liquoris dilatatu facili defumi pofle videtur certs
nota Ignis praefentis , audi , minutive : quoniam effedus ille neutiquam
dependet a fenfu noftro , ^tam fallaci fane in hac dignofcendi ratione j
adeoque non eft obnoxius errori tam facile irrepenti. Dein ipfehic mo¬
dus notat quoque quam accuratiflime rninutiflima incrementa , vel de¬
crementa Ignis , quas quidem nullo alio modo, hadenus mihi noto, no¬
tari per experimenta queunt. Proxima poft has inde orta utilitas habetur;
quod in omni loco quam expeditiflime ufui fuo applicari queat, five in¬
tra corpora , five extra eadem , illo uti volueris : omni enim tempore,
atque ubique locorum , aeque paratum hoc fignum adhibere, licet. Denique
hoc habet eximii , quod haec expanfio corporum a Calore fada ; fi peragi-
m ifltra vitrum Hermetice claufmn^a nulla alia eaufa Phyfica > quae huc-

©E ARTIS t ME orta;

toTqUe Innotuit , oriatur , nifi a folo tantum Igne. Inventa ergo quaefita
adeo nota eft , quse pro vero , certo , individuo , proprioque , Tigno Ignis
haberi poteft , & debet. Illo unice utemur in fequentibus ad inveftlgan-
dam illius naturam; femperque credemus, quod in Phocnomenisquibuf-
cunque , apparens haec fimul rarefadio nafcitur, ibi deinde Ignem hac
apparitione fe nobis manifeftare pro rato , unde occalio nafeetur nobis,
ut Ignem in omni ferme conditione examinare queamus , atque ratioci¬
nari de illius natura latente, qu^ in omni hoc Experimentorum genere fe
manifeftabit. Juvat nunc, A matillimi Spectatores, per facillimam amoe¬
nitatem fpeclaculorum fimplicidimorum Vos fenfim ducere ufque in ab-
ftrufilfimas quafque proprietates Ignis , ea femper lege , ubi ab Experi¬
mentis facillimis ordine femper pergam ad vulgata minus. Horum igitui:
primum hoc efto.

Experimentum I.

Ignis corpora durifllimi extendit in omnem dimenfionem fuae grandi¬
tatis , quamdiu illis ineft.

Quod ut coram oculis veflris evincam : en cernitis has binas virgas , cy¬
lindricas , ex ferro dudas ambas aeque longas ; eft enim tres pedes utraque
longa ; fed & ^que craflae fere funt : quod liquet , quandoquidem ambae
per eundem ferreum huncce annulum tranfmitti queunt; ut coram nunc
videtis.

Unam harum repono in turrim cavam hujus Athanoris , in qua a fundo
ufque ad faftigium Ignis ardet; poftquam idoneo ibidem haefit tempore,
ctee educo iterum candefactam fere ab Igne , atque appono alteri virgae
frigidae relictae ; omnes clare videtis , notabili exceflu jam longiorem eva-’
filTe per Ignem , quam prius fuerit frigida.

Quis vero non cernit evidentiflime , omni jam momento temporis
breviorem reddi , dum fenfm refrigeratur ? Ecce penitus iterum , ut prius ,
frigida habet priori eandem longitudinem, decrefeente eodem peciehoc
longitudine,, quo frigus redditur, quo Ignis iterum ab ea recedit.

Nunc rurfus candefeci ejufdem virgae extremum , conor adigere per
annulios, nec poftum ulla vi : eft enim, ut ipfi jam teftes eftis oculati,
longe cralTior , quam prius frigida ; fed heus ! expediate, donec redeat ipft
frigus , paululum ; refrixit jam ; videte annulum , tranfit : ita ut calidam
virgam amplecti recufet, tranfmittat libere frigidam.

Cui placet examuffim definire pro fubducendo calculo, quanta haec fit
magnitudinis differentia , in ferro cadente , aliove folido corpore , ex
Igne educto ad ejufdem refrigerationem aequalem noto frigori per Ther-
mofeopium; faciat vel ex aere binas parallelas Laminas AB , CD, conftru-
(ftas , ut figura appicta docet ; fint autem Lamellae fuper binis lateralibus
mobiles in parallelifmo femper interim retentae , funto & laterales has
divifae in partes rainutiflimas. Sumatur corpus explorandum, idque ac¬
commodetur intra AB, & C D , juxta Laminam A C , dum friget , dein
rubefeens ab Igne uno momento applicetur iterum fere circa eandem AC,
remota interim A B , abC D , ut candefactum jam intercipi queat, debec

Kij

Ferrum Cala¬
re crefeit in om¬
nem dimenfio-
nem.

Et decrefeit frtj
goic.

Modus eJfplo-
randi hoc aug-
mencum.

I

In omni corpore
id tic.

Sed varie pro
pondere,.

It pro aliis
^opnctatibus.

Ut calor , fic
txpanfioi lAkis
IBajot.

7^ / PARS ALT L: R A

vero Id ita fieri expedite, ne multum incalefcat A C. Habebitur dlft^renfTa
inter frigidam & candefadtam virgam. Ipfa autem virga utrimcjue acutif-
fimalit, ne multum calefaciat laminas, ut figura EF pingit. Vel reda
fiat regula xnca AB , quo longior, eo redior, ad cujus finem B ereda
normalis B C, etiam longa; ad principium vero A fit hypotenufa senea
A D mobilis ad A fupra planum ABC; efto normalis B C minutatim di-
vifa in partes aequales ; fi calefadum ponitur fupra A B , elevabitur B C,
motuque fuo fupra BC notabit partes differentiam exprimentes tanto
magis notabilem , quo redta AB, & BC longior.

Porro maxime animadverti oportet , i quod haec folidarum maflaruni
ab Igne comperta dilatatio , adeo generalis obtineat, u? in omnibus fic
contingat , quae obfervare vacavit hadenus.

Cave autem , credas aeque hanc magnam nafci In fingulls- quibufq.uel
quin imo ponderofiffimorum ut minima ab eodem Igne, ita rariorum
major , accidere videtur, In illis , quae infiitui , experimentis. Prorfus,
ut & haec regula generalis fit. Indicafle haec Vobis fufficiat ; ipfi facilia pro¬
movete obfervata ad inflruraentum poRremum , & explorate, an univer-
fim fint dilatationes maffarum ab eodem Igne , ut ponderacomparata inter
fe ? Mihi ad haec intento negotiorum obftitit multitudo, temporlfque
avolantis brevitas ; quae vero vidi, fecique , ita fuadent, ut confiftentiuni.
raritas plus dilatetur , denfitas minus-

Sed & ali$q)raeterea caufie funt , quae varietatem hanc in magnitudine’
hujus expanfionis generant,etiam ultra denfitatem pondere menfurandam,.
Enimvero, quum diu a me , & faepe, rogatus effet folertidimus Artifex
Danlel Gabiiel Fahrenheir, ut vellet pro ingeniofafua induftriamihi dare
Thermofcopia bina , quorum unum ex liquore denfifllmo , Hydrargyro
fcilicet, alterum ex rariffimo, nempe Alcohole, ita affabre fierent fada, uc
femper , ^qualiter mihi exhiberent in eodem caloris gradu , liquoris con¬
tenti $que adfcendentem exceffum ad oppofitam fcalam , fubtiliter calcula
polito , id conatus fuit perficere. Quum vero deinde laetus explorabam^
horum Thermometrorum concordiam hoc in opere , reperi differentiam:
rem Viro ingenuo indicavi , qui candidus agnovit vitium, licet hadlenus
cum lateret caufa. Poftea vero , haud requiefcens , fed volvens follicita
cundla animo, detexit, Ipfiim vitrum , in Bohemio, in Britannia, in Ba-
tavia , conflatum , facilius , vel difficilius , citius , ferius , eodem calore ex¬
pandi. Hincrationem fubdudam valere, fi utrumque inflrumentum ex eo¬
dem vitri genere haberetur confedum ; fallere , fi unum de vitro Bohemi-^
co , de Batavo fadum effet alterum. Illam nimirum vitri fpecicm minus
expandi, quae violentiore flamma eget ut fundatur ; dum vitri genus ci¬
tius Igne fluens , magis dilataretur, fi ambo urgerentur uno eodemque ca¬
loris gradu. Quam circiimfpedtam flagitat natura folllcitudinem , ut in
Phyficis verum reperiatur ! Quam crebro fallit praecipites in generalem re¬
gulam ! Quantum differt , velociflime volitantis rationis celeritate uti, ab
ea fcientiae lentae tarditate , quae juxta cauta experimenta patienter in¬
cedit !

2. Etiam femper expanfio eodem pede , quo receptio Ignis in corpu
expandeuduin major evadit^ increfcit^ ita quidem, uc virga haec

t)£!’ Artis theoria. ^7

genitus Ignita , ab igne corufcans , longior fit fe ipfa non amplius fulgen*
-te, fed tamen adhuc valde calida ; breviflima denique in fummo Acmor-
phaerje frigore diu repofita. Hic iterum induflriae commendatum veflrse ve¬
lim , ut in ferro , C quod maximum inter caetera metalla ignenrfert, priuf-
quam difluat, ) adeo jam ignito, ut fere liquefceret, menfurataim longitudi¬
nem conferatis tempore quodam frigidiflimocUm ejufdem frigidiffimi bre¬
vitate. Habebitis ita perfpedcam adtionem hanc in latitudine fu^poteftatis.

Simul dein ac funditur ferrum in liquefadtam jam materiem , videtur
in vafe fuo,qiio fufum jam coercetur , licet foillum vi incitetur Ignis
aiufti adio , manere ejufdem molis ; neque forte tunc plus Ignis in fe reci¬
pere valet ; adeoque expandi ulterius non poffet quacunque vulgaris Ignis
violentia : etenim fluentia Igne metalla plus Ignis non videntur poffe re¬
cipere ; nlfi ilie folle , fpeculocavo, vel foco vitri cauflici , coacervatus in
pundum dirigetur.

3. Igitur vere hinc intelllgimus , Ignis , flmul ac a gradu acutlffimi fri¬
goris nobis explorato , iifquead fummum fuum incrementum egit, omnes
partes duriflimi corporis, cui applicatur , quaquaverfum expandere , a
contadu mutuo removere. Sed & apparet , Hanc extcnhonem , corporif-
queinde natam raritatem, ita fucceflive augeri , donec veniat tota m.afla
eo , ut fufi igne fluat , fi fuf lis eft. Igitur , toto hoc inerefcentis Ignis de-
curfu , flngulsE corporis incalefcentis partes, a centro fuse maflulae , etiam
perpetuo excurrunt asque quam univerfa moles.

Quare & cernimus , particulas Ignis per mafiam diftributas , ubique
in moleculas, quas occupant, eadem vi agere, neque ullam haberi molis
xigidiflims duritiem adeo indomabilem, quinleviflimi Ignis adionemol-
liflima per totam mafiam fic mutetur , ut nulla illius pars non mutata per¬
ii flat.

4. Quid vero tandem aliud efl; ita extendi, quam in alia exire fpatia,
majora priori ? Ideoque inde deduco , partes iftas toto hoc tempore mo¬
tas fuifle afiiduo in hoc excurfu. Unde etiam facile patet. Ignem eundas
duriflime cujufque molis partes , externas fcilicet , internafque , movere
in omnes dimenflonum plagas, femperque eo magis , quo magis incitatus
Ignis efl: , donec tandem omnes in fluidum denique redadas , fortiter com¬
movet, permifeet, per omnia difeutit.

An tum ita attenuavit mafiam , ut-partes Illae, jam fluidae , fint ipfa cor¬
porum elementa, qiiamdiu ita fluunt? An hinc fluentium in Igne metal¬
lorum particulae adeo intime , & per minima, intermifeentur, ut nulla alia
arte Ita attenuari queant? Profedo, artium veracilTima omnium, Doci-
maftice nobis demonflrat, quod unum Auri granum centenis millenis Ar¬
genti puriflimi granis in Igne fluentibus femel permiftum fic , ut perfeda
fluant flmul , ita confundatur divifum intra partes Argenti , ut , fi poftea
fumpferis unum granulum de hac mafia totaabfciflum, in eo reperias pro¬
portionalem partem Auri ad Argentum, ut fuerat i ad looooo; neque hac
in re finis hucufque fuit inventus , ubi haec attenuandi , & intra Argentum
diftrlbuendi , facultas terminaretur. Certe fi acrius meditemini experimen¬
ti hujus effedum , dabitis veniam afferenti , Ignem , dum a frigore maxi-
ino egit ia Aurum per gradu5 increfeendo j illud in particulis elementa^

Fufis cAlori fo.
lidis, ftat expan^
lio.

Calore agitans
tur omnes cor-
poium pattes.

Ftlam in
fimis.

An Tgnfsfundk
ufquc infemed^
ta ?

Metall! fufi
par tes fe mucuo
tiiAliuac»

Sola fufio aptat
Metallai ut uni¬
ant pattcs di.
yulfas.

Corpora ubique
non aeque nia-

giW.

Qu» laxitaa
Kvxpoiunv;

PARS ALTERA

libus femper movliTe , ut femper cohaererent minus , donec tandeffl ohl2
nino non cohaererent amplius ; fed , prorfus folutae a nexu , diffluerent. So¬
lus & efl: Ignis , qui quamdiu eadem hac vi agit , nunquam patitur , ut
tangentes fe mutuo partes concrefcant inter fe : nam ablato Igne eodem,
ftatim iterum concreta perfede fubfiftunt.

Fateor, puri Metalli paftes, vi Igni fufas , nifum retinere in aflbcia-
tionem : quippe video femper , Aurum , Argentum, caetera metalla, fufa
Igne, continenter fe colligere in globum , eadem omnino ratione , ut Ar¬
gentum Vivum fe in fphaeram figurate affedat , ni pondus impediret par¬
tium ; fed tamen vis haec non poteft ad aflfedum pervenire , quamdiu Ignis
violentia urget. Res mira !

Duo fragmenta Auri ad tenacitatem huic Metallo lingularem nunquam
connedes , nifi ambo prius in ultima diviferis , nempe utraque fundendo
in Igne, tum enim frigefada dein priftinam fub malleo dudilitatem fta-
tim recuperant. Quod de Metallis enarravi , & in aliis fimplicibus obtinet ,
fales fixi, vitrum, caetera id docent. Denique capitur & hinc , fieri non
modo pofTe, imo vero & re ipfa contingere , ut nobis apparens duriffimum,
maximeque immobile, corpus in omnibus Elementis fuis id componen¬
tibus continenter commoveatur ita , ut ne unica quidem totius molis par¬
ticula, vel minima abfolute qulefcat. Omnia fana memorata modo adeo
clare ex confideratione Experimenti ffatim propofiti intelliguntur verifli-
ma , ut liquidius nihil. An igitur agit Ignis in ipfam corporum naturam in¬
timam ? O miram poteffatem !

5 . Quid ergo adeo miri amplius habebitur id , quod fsepe accidere ob-
fervatur; aedificia fcilicet folidillirae caementata, abfque ullo fepe vento,
coelo fudo & aeftuante , plerumque in ipfa meridie , corruere ?

6. Docet & haec Ignis proprietas , corpoVa in Zonis torridis longe ma¬
jora evadere omni dimenfione , quam fub climate gelido ; hinc reddi ibi¬
dem comparative leviora, dum fub fuperficie majore minus habent mate¬
riae ; & hinc quoque minus fortia in percuffione ; ergo & Pendula Galilaea-
na, in Zonis frigidis parata, longiora reddita in fervidis , tardius ofcilla-
tiones reciprocare, ficque fallere inde optima horologia ; idem etiam iii
eadem regione fieri diverfis' anni tempeftatibus , pro variis caloris vicif-
fitudinibus.

y. Veriflime igitur ab omni aevo didfum fuiffe , igne inprimis cor¬
pora laxari , & debilitari j quum enim bin» voces illae notent eam firmo¬
rum corporum conditionem , qua haec apta redduntur, ut a minore caufa
facilius diflblvantur in partes fuas j fponte patet ex iis , quae ftatim didta
fuere, ignem a primo gradu incepto id efficere, & quemlibet grelTum ,
quo tendit in augmentum , magis femper magifque promovere diffolutlo-
nem, donec tandem firmitas amplius nulla fit duriflimoium , fed eorun¬
dem liquefadlo diffluens. Id per 'univerfa fecula hiftorias docuere , mollia
fuifle femper debilia in Afia, & Africa, corpora , ubi fol inflammans
homines exagitat , atque ad inertiam ducit. In ipfis quoque fervidiflimis
febribus calore eunda diffluunt, atque enervantur. Fateor in iifdem &ex-
ficcata rigefcere; fed id haud tribuendum Igni, quatenus folidis inhteret ,
verum quatenus diflipat aquam, quo quidem ,nec alio» fenfq vere affleri
pQteft, Igne qusedam roborari prius labefadata»

De artis THEORIA; CL

Experimentum II.

Frigus, quam omnes appellant Ignis abfentiam, durifUma corporum
contrahit in omnem dimenhonem fua: magnitudinis , quamdiii illis ineft.
Id vero in altera parte prioris Experimenti ita coram oculis veftris evici ,
ut minus redle fentiremde veftra perfpicientia , fi vel verbum ultra. Ve¬
rum , quas hinc iterum fequuntur obfervationes , patienter audire velitis ,
obfecro : quarum ergo prima h^c eflo.

1 . Omnia rurfum corpora , quas firma confidunt fabrica , huic Frigoris
adtioni asque obnoxia deprehendi; neque ullum obfervatum fuiffe , ut¬
cunque denfum prius & compadlum fuerit , quin condenfatum magis red¬
deretur a Frigore, ne Adamante quidem , ut omnium durifiimo , excepto.

2. Quodque redte cogitandum; pro adto Frigore in gradum majorem,
fimul quoque htecce contradlio augetur , decrefcitque prior in minore
Frigore expanfio.

Quin etiam, quod mirabile valde ed, hsc redudfio corporum In fpa-
tium ardfius , etiam in Sphasris cavis , atque in annulis orbicularibus , ver¬
ius centrum corporis , vel fLiperficiei , contingit. Si enim Annulus hic fer¬
reus friget, Cylindrum hunc ferreum non admittit ,mox vero, dum in¬
caluit , eundem capit. Cernitur Sphaera haec vitrea in cylindricam appen¬
dicem, angudae valde capacitatis , exeuns, repleta liquore hoc colorato ad
notam hanc ufque In hoc Cylindro; en fubmergo hanc In liquorem lon¬
ge frigidiorem hac Sphasra ; videtifne? affurgit uno momento liquor fatis
notabiliter, mox vero iterum defcendit : fcilicet externum frigus applica¬
tum fuperficiei immerfae SphsertE , priufquam penetravit ufque in liquo¬
rem Sphcera contentum, primo frigefacit vitrum; quod indeardtius red¬
ditum liquorem nondum asque frigefadbum expellit ex globo in cavum
hduls inde egrefde. At, podquam penetrabile frigus ad liquoris ipfius per¬
venit intima , en , defcendit contradtus & ille iterum. Ex quo Experimen¬
to cognofcltur animadvertenda omnino hujus contradtionis Indolis , quip¬
pe quas in ipfa, ut ita loquar, fubdantia corporum obtinet. In c^Tteris va-
lis in calidis eadem ardiaiio frigori fuccedens longe adhuc raanifedior
Tidecur.

Iterumque docent omnia Experimenta, hanc corporum redudflonem
in fpatium minus pergere femper propovtionaliter ut ipfum Frigus, fic-
que imminui molem , pondus prius perdare, pondus autem comparatum ,
Ipecificum vulgo appellatum, increfcere; unde in fummo Frigore moles
cujufque folidi minima fpedtatur. Quum vero nemo mortalium unquam
queat corpus affignare , in quo Frigus abfolutum, five in quo Ignis nullus,
hinc impollibile hadlenus, aliquod corpus, unciam Auri ,puta reducere
in molem minimam podibllem; dum Interim proportionem condenfa—
tionis ratione graduum Frigoris invenire liceat.

4. Adeoque & per ignis abfentiam folam exoritur in omni folida mada
corporea motus longe adhuc mirabilior in omnibus ejiifdem partibus ex¬
ternis, internifque, per quem moturn omnes atomi corporis afliduo ten¬
dunt Ycrfus centrum illius , eoque ipfo univerf» etiam propius eunt in

Frigus omn»
corpus condnn-
git in minus»

Qiialccunque
fueii t.

Ut Frigus !rt|
concraftio in
his.

Imo &: cavita?
tes corporis are^
cac.

Unde pondus
corporis compa¬
ratum incercuna.

Subffantia coj«
poris Frigore
cogitur.

Hinc Frigus
corpori pio-
priuin.

Calor & Frigus
iiiaxiine agunc
in omuia corpo¬
ra,

FIguratfllurIs a
Calore & Frigo-

fa.

©enfitas a Fri¬
gore,

8c P A RS AL TE R ^

mutuos nexus. SI Itaque Frigus mera Ignis privatio foret tum vis ar£I:IuS
compingens elementa folidiellet infita ipfanatursB corpores , vis vero di¬
latans ab Igne penderet : quare externa hsc, fuperaddita, adeoque vio¬
lenta , foret corporibus. Conarentur tum corpora ire in maffulas unitas
donec pervenirent ad minimas, tumque firmiffime quiefeerent ; dum h
contrario per Ignem agitarentur afliduo nec pervenirent unquam ad quie¬
tem. Finis Frigoris partium unltiffimarumabfoluta quies inter fe. Ignis fi¬
nis agitatio perpetua didolutarum particularum.

An Ignis , & Frigus , fola ipfam fubftantiam afficiunt corporum , caetera
partes? an quies abfoluta in Ipatio quodam facit fummum frigus ? an ubi
ignis abfolute nullus foret quies ?

5. Quin & pendula quoque hinc breviora reddita circa polos telluris;
intra datum tempus plures eunt redeuntque vias , ipfaque horum appenfa
pondera denfiore maffa, minore fuperheie, offendunt obftantem aera. An
non & hinc una de caufis, quibus Sphaeroidea telluris compreffae figura
efficitur, habetur Frigus ad Polos, adfEquatorem vero «flus , in propor¬
tione certa dominantia?

6. Frigus etiam omnia corpora, firma diita, confolidat; nimirum ip-
fum illud , quod in corpore corpus vocamus , facit minori jam , quam
prius , contineri fpatio ; hineque materiem ejus univerfam ardiius unit,
unde fere femper fortior exoritur totius maffas cohaefio, quae & robur,
vel firmitas , audit corporum. Prsterea vero efficit quoque, ut fingulae
partes, quibus univerfum corpus conffituitur , fortius jam concrefeant fi-
mul inter fe , nec patiantur fe divelli a vicinis tam facili vi, quam quidem
antea. Quae efl; altera obfervata conffantiae in corporibus deprehenfa cau-
fa. Denique, quantum perfpicere valemus, & ipfas atomos corporeae maf-
fae compingit aeque, quam magnam molem , quod modo vocabamus u(*-
que in ipfam fubftantiam agere, unde fumma omnium ftabilitas enafei-
tur. Sed quid tandem , 6 Amici , mens acutiffima de corpore aftequitui:
ultimo ? fi quid hic video , nihil cerno aliud , nifi quod femper , fine fine
per cogitationem limitando, corpus conftet ex minoribus , fi fimplex fue¬
rit , fimillimis majori , iterumque conflatis de fimili minore. Fuifle ergoin-
fufum a Creatore DEO , qui omnia effecit , principium quoddam , quo
quaedam corpufcula unirentur in maffulas ita adunatas, ut vis nulla naturae
infita , vel excitanda arte , in minores moleculas poffet has difeindere ,
adeoque permanerent conftantiffime ad omnia violenta applicata. Caete-
rum poffe quidem iterum concrefeere illas cum fimilibus , cum nifu
quodam in adunationem durabilem , raroque divellendam , attamen ob¬
noxiam paucis quidem attamen certis, modis; ira vero, ut,poftquam
rurfus fecefferant in memoratas modo atomos , ultra iterum perflarent
immutabiles. H;£c modo fimplicia intentiffima mihi meditatio , vires natu¬
rae &a6i:iones perpendens, reperit. Unde Atomi Democriteae , Minades
aliorum, Hylarchica quorundam , Ultima rerum Principia omnium fere
philofophoruin intelliguntur. An ergo adeo funt folidae , ultimae has parti¬
cula:, ut ne Ignem quidem intra fe admittant? Num igitur ipfte nec dila-
tabiles ulla porenda, nec ardlius comprimendae? Itaque omnis condenfa-
lio ^ & rarefacio , in foli§ compofitis ej^ hi^ Aterni? , non in gomponen-

DE ARTIS THEORIA. Sr

tibus Elementis , ultimis, fubfiftit ? Certe Phyfici dudum , & Medici ob-
fervavere , quod omnia in tribus regnis corpora folida roborarentur Fri¬
gore , atque nato inde compatlu.

7. Atque altera , in univerfo dominans , Caloris atque Frigoris vicif- caioris & Fn%
litudo efficere videtur , ut in cundtis corporibus , inque toto univerfo , om -

fiibus denique horum particulis , fit affidua agitatio ; quotiefcunque haec
bina fe mutuo excipiunt : quum utriufque adtio neceflarios patret y recen-
iitos modo . effedus. ^

8. Verum haud diu manet idem gradus alterutrius In hifce rebus ; imo ssmper aUcmaj
vero permutantur affiduo ; foletque exceflum alterius mox temperare unius

fucceffio ; adeoque procedenti contrarios mox proftare effedus. Si enim
inftitutum naturo legimus , deprehendimus hanc cautius nihil obfervare ,
quam, ne diu fit idem Calor Frigufque. Nonne ita ordinavit telluris ad
Iblis ignes expofitionem, ut his obliquis magis uno tempore, alio autem
plus ad perpendiculum dlredlis feriretur, neque maneret vel breviffimo
tempore in eodem adfpedu ; unde anni tempeftates murati Ignis perpetuo
varia effe<fta excitant. Quid memorem dierum nodtiumque vices , quibus
efficitur, ut vix unquam vel horulo fpatio eadem menfura refpedlu ho¬
rum ? Meteora ipfa hanc mutabilitatem afferunt. Vix exuffit folis ardor
arefadam terram, implevitque Atmofphoram vaporibus , atque exhala¬
tionibus , quin ftatim nubes , fulmina, tonitrua, grando, imbres , quibus
illico ingens fubnafeitur Frigus. De quibus omnibus colligere eft , in omni
corpore folido , quod noftro in mundo exftat, perpetuum obtinere motum
periflalticum , five ofcillationem eundarum partium , quae concurrunt ad
illud conftituendum.

9. Praeclarum utique videtur in hac reciproca permutationem horum , Nature terH^i
quod inde longe aliae , imo & fortiores quoque, fiant rerum varietates ,

quam fi horum alterutrum tenore conflanti perduraret diutius. Ignis folus,
idem diu permanens ficcat , redditque durabile refiduum in plantis, &
animantibus ; conglaciatio itidem perpetuo perdurans ; at fi gelat regelaf-
citque faepius , intime folvuntur omnia , atque volatilia fada in auras
fere diffipantur. Infinita forent commemoranda , fi vel leviter prodere '
vellem, qux hinc pendent, omnia.

10. Quare etiam fapientiffimus natura Autor videtur hanc conflltuifle Ecfamper om-
fiabilem femper viciffitudinem in ipfis rebus : quo ita totum univerfum

maneret in motu perpetuo , non modo in magnis corporibus, fedin abdi¬
tis quoque intimis horum particulis. Scilicet ita ortus , incrementa , fla¬
tus, decrementa, interiufque omnium eadem lege peragi poffuntin lin¬
gulis.

1 1 . Quis vero mortalium valebit definire Limites Frigoris ? ubinam illud Limes frigotis
eft adeo intenfum, ut crefeere porro nequeat ? Credibile videtur, ibidem

id contingere , ubi nihil quidquam Ignis adeft. Verumtamen impoflibile
eft ullum talem reperire locum , nulla arte hunc omnerri ex dato corpore ,
vel fpatio , eximere poteft Artifex. De eo utique cogitabimus fruftra. An
igitur ultimus Caloris gradus cognofei poterit facilius ? nequaquam : ne¬
que enim navimus quantum Ignis in certo fpatio colligi queat. Stupemus
vim Ignis fpeculis concavis magnis in focum colledli ^ vel per pellucida
Tom, I. L

Si' PARS 'ALTERA. ^

.vitra tranfgrefH, adunatique. At quis dixerit , quam Immaniter augeri
qfueat , fi ingentes , cavae , conoides, parabolicae , fierent figurae Speculorum?
Quid fi de folida fieri poffent materie ne minimum inane admittente?
Denique fi de talis ingenii corpore conficerentur , quod vim haberet re-
fledendi radios , ut ante ofFenfam inciderant ?

Sed compar*- 1 2 . Sed interim nobis fufficiet , fi modo queamus notare gradus , qui ob^^
{lo fcmpoceft. jJnent apud nos hac in tellure verfantes. Facillimum quoque erit cernere
augmenta, decrementa , conftantiam Ignis , per ea quae jam diximus. Ea
namque requiritur inprimis obfervatio augmenti & decrementi corporum
in extenfione fua , quae per inftrumenta apta fieri poteff.

interim maximae folertiae; imo & laboris, ita notare ignis ia
Joco dato copiam , ut proportio ejus ad quemlibet alium cognitum nume¬
ris queat exponi ; videre num fit audus ille, facile, promptumque habe¬
tur ; quo autem gradu augmentum contigerit, id profedo longe difficilius*
Attamen patebit brevi, induftriae humanae neque vel illud prorfus impoC-
fibile , arduum licet, deprehendi :• Atque haecce quidem ea funt , Audito¬
res , qux ex obfervatione prima & fecunda, de natura, & praefentia Ignis ^
ita fluere puto, ut & certa cognofeantur , & utilia valde fint Chemicis,

Experimentum II L

TEermomeWum
Drebbelii ae-
ceuna^

loiMvdatam’

Aer communis minimo Ignis incremento expanditur quaquaverfum «f
tota mole fua , fingulifque partibus.

Hoc dudum fcivere Philofophi , Illuflris maxime Boyleus de induflri»
probavit ; quare opus non eft immorari.

Thermometrum primo inventum a Cornelio Drebbelio , Alcmarlano ;
fatis id docuit olim : quum fola rarefadi vel denfati aeris ope liquore»
repellat a fe, vel ad fe attrahat, ad nudum oculi confpedum. En,fpeda-
tis coram , folo afflatu fpiritus mei ad Sphaeram hu}us facio defeendere li¬
quorem in fiftula contentum & colore tindura notabifi fatis. Ubi autenj
flare ablifto , cernitis ilico rurfus incipere ingredi liquorem.

Sic vel manu calidiore propius admota ocyflime idem videre eft. Fieri
autem pofliint inftrumenta haec adeo minimum diferimen ignis notantia,,
ut oculis exhibeant aeris fyftolen & diaftolen perpetuam , neque unquam,
intermiffam. Fiat enim ex vitro tenui admodum , fed pellucidilfimo , vas
aeris capax , figurae ex binis fegmentis Sphaericis connexis fadx , ita ut feg-
menta oppofita maxima A B. C D. haud ita multum diftent; exterum quo
majus hoc vas , magifque compreffum, modo aer in eo libere capi, ire , re¬
dire, queat, eo fane ad hocce negotium aptum magis habebitur ad diffe¬
rentias videndas. Exeat vero hoc Vas in fiftulam tenuem E F. apertam ad
F, qux fit valde angufta quidem fed tamen tam lata, ut aer tota fua vi
admitti libere per illam queat : fi enim hoc inftrumentum , aeri expolitum ^
hunc in omnem capacitatem cavi fuiadmiferit , imponatur dein extremo
ore F. in vafculumaqua valde tinda plenum. Dein calefcat paululum vas
A B C D. ftatim exibunt ex E F. per ofculum F. bullx aeris, idque fiet, quara-
diu ignis circa hoc vas. Poftquam vero fatis aeris exivit, nempe pajjcas'
iRodo buUulx , auferatur calor ocyus adfcendet liquor tindus* Si tum fe

DE ARTIS THEORIA; 85

mul curam gefleris , ne nimium aeris calore fuerit expulfum , haerebit li¬
quor tindus in medio fiftuix F E , atque jucundo apparebit fpedaculo
continuus affultus, atque fubfultus, ingrefli liquidi , ad minimas caloris.,
frigorifque , differentias , tanto evidentius, quo tenuius vitrum , quo ma¬
jus vas A B C D refpe^u aperturae in fiftula F E, & quo fegmenta A B ,
CB, propiora. Quae omnia Hydraulici facile demonftrant. Facile capi¬
tur, cur fegmenta in hoc inftrumento A B , C D praeferam Sphaerae , cur-
que eadem propinqua velim : noviftis enim eo citius per magnam fuper-
ficiem exiguae moli aereae, fed toti, communicari calorem, frigufque.
Ut tamen haecSc coram toti pateant theatro, en afliimo Phialam Che-
micam ventris capaciflimi , anguftioris colli , haec jam aere plena illo, in
quo jam verfamur hic loci. Inverfam aquae impono; videtis , ubi admoveo
Ignem bullatim aera elidi ex collo , per aquam ; intelligitis , igitur jam
minus manfit aeris in vafe , quam prius , pro ratione fcilicet, qua bull£B
exiverunt. Amoveo Ignem. Quam fubito adfcendit jam aqua in collum !
Rurfum cernitis admoto, abdudoque vicillim , Igne, falire , Sc delabi,
aquam in collo , imo vix quiefcere vel duobus momentis,

C O R O L L. I.

Acris haecce per Ignem produdla expanfio in fpatium procedit ingens,
neque facile per Experimenta determinandum. Vitra enim vero cava ,&
Sphaerica in clibano Vitrario tantum non fluentia, ibidemque Hermetice
claufa, dein lege artis fenfim frigefa<^a, ne fic quidem aere orba depre¬
henduntur: fi enim Sphaerae talis, fub aqua demerfa, cauda cava abrum¬
pitur, vi quidem fumma irrumpit aqua, fed tamen femper manebit in
fummo fpatium pletium aere , qui uiftinet totum pondus univerfae At-
mofphaerae.

Manifefto certe documento , ignem fummum furni maxime quidem ra-
refecilfe hunc aera , neutiquam vero expuliffe penitus. Credibile fane, va¬
lidiorem adhuc Ignem effedlurum, ut magis iterum rarefcat aer, fed pa¬
riter probabile habetur nunquam in infinitum expanfum iri , adeoque
maximo in Igne aliquid femper aeris permanfurum: interim calore ebul¬
lientis aquae aera expandi ad 1 prioris audae molis , fubtiliflime collegit

praeclarus Amontonius. Non me fugit , cogitari pofle probabili cum
Ipecie, quod ille aer , qui in hoc experimento fe colligit in fupremo hu¬
jus fiabmerfae ampullae., edudus fuerit de aqua , dum pondere Atmof-
phaerae in collum vafis hujus imprimitur : enimvero facit tarditas repletio¬
nis , ut portio ingreflae primo aquae haereat in vacuo magis inani , quam
Boyleanum eft, interea, dum pergit repleri cava Sphaerae ; unde neceffario
pars aeris aquae permifti expedire fe debet, ruere in hoc vacuum , ibi fe
colligere, & colleda refiftere integrae repletioni. Sed perpendite, obfe-
cro , me hoc dare ; ea tamen lege , ut confideretis , omnem illum aerem ,
qui fic de hac aqua, in inane ampullae fe extricavit , intra paucas horas,
femper iterum abforberi intra illam aquam , unde emerferat , cumque ili-
co totam amplitudinem capacis globi repleri fola aqua. Ut Mariottus ac¬
curate , & feliciter obfervavit, ipfeque dein coram in hiftoria aeris Vobis

Ignis aei ei<
expandit
dem.

Non tamen oni«
itcm expellit,

DifFerentla ex
panfi Aeiis &
ierrt.

Expanlio i Ca¬
lore minimo
COubilU,

MagnitUflo Ca¬
loris in aere na¬
turalis.

Aer bonquai»

«i _ PARSALTERA^

ouendam. Quum igitur, hoc in cafu , globos non impleatur , patet Ipa^J
tium , quod aquam non admittit , eam habere in fe veri aeris partem ,
quas vi Ignis tanti expelli nequeat, fed dilatari tantum. Quod aflumpferana»

C o R o L L. 2,

Si porro placuerit Vobis, mecum perpendere , illam Ferri prius dafairt
expanfionem, quam erat illa exigua in Igne tam magno, ut ferrum can*
defeeret? at nunc confideremus contra, quam fit magna expanfio ejufdena
Aeris per calorem parvum. Reperiebatur quidem a debili igne ilico dila^
tatio Ferri aliqua , fed non nifi inftrumento deprehendenda , verum ab
eodem parvo Igne , quam notabilis vifa in raritate differentia! Aere non
aliud corpus facilius afficitur parvo Igne, Ferro non novimus corpus igne
difficilius fuhie in expanfionem fcilicet maximam fux molis,-

C O R o L L. 5,

Jucundo fpedlaculo hinc datur fpe<51:abile reddere merementum caloris
qualecunque irraere ad menfuram fere datam , quas hic requiri utiliter po-
teft : oportet namque in inftrumento , fupra deferipto , augere magnitu-»
dinem Tegmentorum Sphasricorum ad arditatem fiftulas valde longae } ita
enim Caloris differentia minima dabit in fiftula notam maximam ^ fenfr»
bilemque»

C o R o L L.

Quoniam vero maximus caloris naturalis in aere gradus , qui fervente?
canicula obfervatur , asftuante coelo , rariffirae attingit gradum nonagefi-
mum in Thermofeopio Fahrenheitiano; hinc gradus caloris illius cogni¬
tos habet limites, quos ultra vixreperitur unquam. Omnis vero ejus hoc
refpedu mutatio naturalis femper tantum haeret in declinatione infra
hunc gradum. Unde ergo ufus Drebbeliani Thermometri, ut facilis, ita
& utilis plane. Modo notetis , & augmenta ponderis AtmofphaBrae fi-
jnul confideranda effe ex Barometro appofito. Ita fcilicet minimo labor*
exigui Caloris incrementa minima obfervari queunt-

COROLL. 5-

/

Si repetimus itaque facillimam aeris dilatabllifatem , contradilitatem»
que, ad exigua adeo ignis incrementa, atque decrementa; fimulque re¬
cordamur affiduam horum viciffitudinem ; nonne apertum erit, aerera
hunc nunquam quiefeere ,. fed moveri in omnibus fuis partibus agitatione
perpetua, qua & ultimae hujus particulae affiduo ofcillant. Eritque hoc ve-
xum aeque in illo aere , qui , folo Atmofphaerae incumbentis pondere
coercitus, apertus vocatur, quam in illo ipfo, qui vafis claufis contine¬
mur penitus^

DE ARTIS^TH EORIA.
Experimentum IV.

Aer minimo caloris decremento , undic[ue contrahitur in tota mole ;
in fingulis partibus.

Id vero patet ubique eadem per Experimenta , quafe in tertio Experi¬
mento memoravimus s quia recedente Igne, illud perpetuo, & pro rato,
obfervatum fuit.

C O R O L L* I.

Contrario haec In riiinora femper fpatla procedit, quamdiu decrefcit
Ignis : adeoque penitus impoffibile ultimum minimum hujus fpatii defi¬
nire ; quoniam, ut jam prius diftum fuit , Ignem abfolute tollere ex acrer
haud pofiumus. Sane in vitris thermofcopicis fucceflive increfcenti frigori
expofitis Drebbelianis res eft manifeftiflima.

C O R O L L. 2,

Maxima contra6EIo, quae in ullo corpore obfervatur a fummo Frigore ^
eft minor ea condenfatione, quas in aere obfervabilis eft a decremento
minimo Caloris , vel Ignis > quod fenlibus noftris ullo alio modo notari
hadenus potuit. Iterum ergo , & hoc quoque refpe(5tu , aer aptiflimu^
Ignis copiae detegendae,

Coroll. 3»

Rurfum ergo , quaevis imminutio Caloris vel Ignis , vel incrementum
jninimum Frigoris , poterit fpedabile reddi ad menfuram datam. Per
converfionem Corollarii tertii Experimenti tertii,

.Coroll, 4,

#

Quin & ufus igitur Thermometri aerii eo pulchrior erit , Imo & faci¬
lior, quo Frigus maximum fatis per experimenta frigus arte facientia ,
tum & per obfervata naturalis fummi hyberni frigoris , certius definitum
fuit.

Quum In frigore faeviftimo, .anni noni in hoc feculo , in Yftandia ad
Thermofcopium Fahrenheitianum haeferit liquor ad numerum primum j
ipfe vero hoc anno , matutino tempore, in Horto Academico viderim
fere ad notam quintam.

Omnia vero artificia nota , & exercita hucufque, nunquam creare po¬
tuere aeftivo tempore , abfque conglaciata prius aqua ( nivis , glaciei ,
grandinis, vel pruinae fpecie ) frigus glaciale; licet faris prope accelTe-
rint; nili tempeftas frigidior inciperet vergere verfus- glaciale frigus, at¬
que ita aquam refrigerare, ut res procederet. Plurima quidem , & fatia
laboriofa fuerunt inftituta Experimenta , ut Frigus crearetur adeo Inten-
fum, quam ulla arte fieri potuit. Atque chemicis dudumobfervatis con¬
flabat, quod quidam pio ducerent frigus, eo temporis rnomento.

Inqurifhir fura--
mua frigus.

Pjlmo narural*.

Dein

u \ - PARS XLTER A

quo in aqua difiToIvebantur , majus , quam in iifdem prius ante perml-
ftionem exftiterat. Quorum quidem princeps adhunceffeftum eft Sal Am-
fnoniacus , vulgaris , puriflimus. Hujus enim Unciae quatuor, in polli-
nem tenuem valde redadae & ficcum , fuerunt a me repofitae per nodtem
in vafe vitreo , puro , ficco , fubere bene obturato ; atque ita immiflum
fiiit dein hoc vitrum claufum accurate una cum fale intus contento, ut
humefcere non poflet- ullo modo in aqua pura Jovi frigido expolita per
nodem, ut omnia elTent aeque frigida, fcilicet Sal Ammoniacus , Aqua^
& Vitra. Tum mane pofui Thermofcopium Fahrenheitianum in aqua
hac pura, donec frigus aquae notaret ad gradum 5 5. fupra O , in eodem
Thermometro ; immili tum , uno lapfu , uncias quatuor Salis Ammo-
niaci aeque frigidi, ac aqua fuerat in hujus aquae uncias xii. & ftatim ba¬
cillo ligneo fortiter dc velociter in vafe vitreo cylindrico permifcui limul ;
fubfedit confeflim liquor in Thermometro a gradu priori notato 5 5 uf-
que ad gradum 25 ; acr vero erateo tempore calidus gradus 5 1, Unde li¬
quet , Salem Ammoniacum , fubtripla copia folutum in aqua , facere , ut
frigus crefcat per gradus 28. in illo Therrnofcopio,

Ad giaciriPro- Hinc itaque femper poteft arte fieri glaciale frigus, limul actempeftas
rfuUittnein, Hlodo calorem gignit non majorem in acre, quam qui notatur in Ther-*’
mtometro gradus 60. Etenim obfervatum fuit, quod eodem momento,
quo aeris externi temperies reducit liquorem hujus Thermometri ad
gradum trigefimum & fecundum , tum ftatim incipiat aqua ad ean¬
dem quoque temperiem reduda in glaciem conlifiere. Quo igitur aer
magis frigefcit , a gradu 60 , fenfim declinans ufque ad gradum 5 2 , eo
poterit per idem artificium frigus excitari acutius, quam quod requiritur
ad aquam cogendam in glaciem,

jiUiafraMm, Igitiir, ubi aqua tam frigida evafit , ut gradum attigerit 32. fere,
tum hac mifceia frigus creabitur ad gradum 4 ufque. Verum fi artifex
prima folutione aquam reddiderit 28 gradibus frigidiorem in vale am-»
pio ; atque tum aliud vas aqua plenum , fed minus , locaverit in illo lixi¬
vio , ficque per illud, ubi maxime frigidum evafit, hanc aquam redege¬
rit ad fummum frigus , quod illi conciliari poteft per frigus primi lixivii ,
quod diu frigidum manet j tum ftatim novum Salem Ammoniacum , etiam
in vitro intra idem lixivium refrigeratum, immifcuerit rurfum illi frige-
fadlae aqu$, poterit ita brevi , in fummo seftu , frigus producere majus,
quam unquam in noftra patria obfervatum eft. Ubi denique hac arte gla¬
ciem quoque paravit , ex hac cum novo frigefado Sale Ammoniaco
mifto rurfum frigus majus excitabit. Ita quidem , ut hac arte media aeftate
acutiflimum frigus hybernum fupereraus pro lubitu.

^un£i«mcon Atqui prudentcs , & fol licitos , Vos velim in hifce rite intelligendis :

fciatls enim , fatis difficulter oculis exhiberi temperiem , qua glacies pri^-
mo nafcitur. Calor enim ,& Frigus , femel alicui conciliata corpori, diu
fane illi adhasrefcunt , priufquam inde recedant. Imo etiam , quo denfa
magis corpora , eo quiclem diutius impreffi calidi tenacia, Quse quidera
omnia poftea demonftrabuntur. Quare, acre jam difpofito ad gradum 32
in Thermometro , nondum tamen aqua conglaciabitur. Quoniam aqua^
^uae plus quam o^ingeotie^ adre vulgari denfior , diu manet .caJida eX

■DE A R T I S T H E O R I A. 8^

jpr*cedenti calore , quem acceperat , pofttjuam aer jam fufcepit novum
impreffum frigus. Si quis igitur accurate cupit refcire , qua aeris frigi¬
ditate aqua jam incipiat congelafcere , fufpendat primo Therraometrum
In aere undique libero, & aperto. Deprehendi quippe, quod> fi vel pa¬
rieti appenderis, vel alii corpori, calor infitus illis dabit adhuc fuum ef-
fedlum in Thermometro, Poftquam ita hac lege red:e notavit quis gra¬
dum caloris aerii in fuo Thermofcopio j tum exponat aquam ita aeri , ut
minima aquae copia per fuperficiem latifiimam contingat aerem, quod
commodiflime perficitur, fi linteum tenuiflimum* & puriflimum , aqua
pura madidum, in tali aere expanditur, atque in eo aliquamdiu retine¬
tur ; facile enim tunc a frigiditate prima glaciali rigefcens linteum do¬
cebit aquam jam hoc frigore in glaciem conftringi incipere. Atque illud
ita agendo expertus fueram , jam ad gradum fere 5 5. incipere aquam pu¬
ram , illo quoque gradu frigidam , coire , nili ab alio corpore vicino >
vel a propria ma etiam mole, hadenus magis calida, prohiberetur.

Inde quidem contingere videtur , quod Pruina, dudum ante glaciem ,
nata obfervatur; quse modo eft humor glacialis innatus latte fuperficiei
tenuium corporum , ut graminis , foliorum plantae , fuperficiei hirfutae
telluris. Quin etiam dudum obfervafle Vos rede fcio, quod brumalis
appropinquantis frigoris adventus omnium primo fpedatur canitie prui-
nofa pontibus in aere fufpenfis innata , dum plateae interim , & aqua ,
nullum adhuc notam glaciei’ exhibeant : quis enim ignoret, id contingere
ex eo , quod fornix pontis in aere undique fufpenfi , ab omni parte fimul
excipit aeris ambientis frigidam temperiem ? unde ibidem & citifiima re-
gelatio. Reliqua autem craffiora corpora , diutiflime Calorem tenentia ,
tantum a fuperficie extrema frigus contingentis aeris capiunt , indeque
fenfim fuum per corpus verfus centrum gravitatis propagant ita, ut in
parte qualibet molis corpores alia fit femper & alia frigoris temperies,
donec tamdiu haeferit in eodem aeris frigore hoc corpus, donec totum
per univerfam molem aequabiliter eundem gradum acquifiverit; quod qui¬
dem ipfum, quonam exade tempore contigerit, haud ita fane didu
facile.

Ex omnibus ergo , quae fuper hac re dlfputavi , patet , quod ultimus
terminus, ad quem frigus a natura dedudum obfervatur , fuerit O in
Thermometro, Summum vero ad quod ars , fales in aqua gelidilfima dif-
folvendo, pervenire potuerit, elTet graduum 4 vel 3.

Sed nunquam defatigata diligentia in his Fahrenheitiana invenit rem
nequaquam credibilem prius, quam certe dignifiimam habeo, ut hic enar¬
rem , uti ipfe mirabilis Experimenti Autor candide mihiperfcripfit. Igitur
ita fe res illa habet , pro qua gratias ipfi folvent omnes j quibus fcientia
Phyficorum placet.

Anni hujus 1729 fxva hyems oportunitatem dabat capiendi Experi¬
menta ad producendos gradus Frigoris; inter quae fortunato contingit, ut
incideret cogitatio explorandi, quis forte foret eventus , fi Spiritus Nitri
fortis adeo , ut eflet ratio ponderis ejus ad aquam puram, ut 1409 ad
1000 , quando Calor utriufque eft gradum 48 , affunderetur glaciei ?■
Igitur prima vice , glaciei minutaiim contuf» affundebantur duse unc^

Congtaciation!
initium 4Uaa>
«io»

Jius

Pruina,

Ffigoria mirs-
biiis productio

tndufffJa Fah
renhekii.

'tf . PARS ALTERA

illius Spiritus Nitri , unde momento temporis frigus nafcebatur. Ut Tliefi
mofcopium illico immerfura illi mifto , fiibfideret ultra quatuor gradus fub
O. Excitavit inexpedata eventus 'hujus mirabilitas , ut non requiefceret ,
optimum Artificem. Qui parabat Thermometrum ex Argento Vivo com-
pofitum , facillime mobile ad minimam Caloris varietatem , accuratiflime
dlvifum in partes fatis fpedabiles , & ita conftrudtum , ut in cylindro fu-
pra bullam adhuc eflent gradus notati j6 infra O. Dein Spiritus Nitri
prius memoratus , redudus ad Frigus aeris , quod tum fuit graduum i6 ,
ad feptem uncias fufus fuit fupra glaciem tenuiter contufam , fubfidebat
ilico Thermometrum per gradus 50, a i6 fupra O fcilicet ufquead 14 in¬
fra O. Quiefcente tum Thermometro , effundebaturr liquor refolutae gla¬
ciei fupernatans , atque refiduae glaciei jam adeo frigidae affufus fuit no¬
vus Nitri Spiritus. Defcendebat flatim Thermometrum ad z 9 infra O. tum
deficiente Spiritu Nitri , non poterat hoc tempore ulterius urgeri Expcr-
rimentum.

Igitur Spiritus Salis Marini , frigidus ad 17 gradus , fuit fufus fupra
glaciem minutim prius contufam , fubfcdit ocyus Thermometrum ad
gradus odo infra O 5 tum liquore refoluto effufo , & novo Spiritu Salis
affufo fupra reliquam glaciem jam adeo frigefadam , fubfedit 14! grai-

dus fub O. Haec ita expertus celebratus Autor cogitavit , omnino urgen.;-
dum elfe pulcherrimum rei fuccefium , adeocjue comparavit iterum eun¬
dem Spiritum Nitri. Sed aer jam erat redudus eo , illo tempore, ut re-
gelafceret : quare cogitavit de mo’do Frigus paratum confervandi. Quo
igitur propofito curavit fibi fabricanda tria vafa ex bradea Ferri , figurae
Cylindricae , lata fere 6^ uncias ; in his pofuit tria vitrea vafa Cylindrica ,
lata 3-1 pollices; ut ita fpatia elTent vacua inter vitrum & bradeam Ferri
fere il pollicum; etiam vitri fundus diftabat tantundem a fundo vafis ex
bradea Ferri. Spatium vero hoc quod ita vacuum erat inter haec bina
vafa , implebatur accurate Goflfypio , eo quidem fcopo, ut Frigus in eo
diutius retineretur , neque aeris tepor nimis cito & aflidue turbaret na¬
tum Frigus. Talia tria vafa, ita inftruda, parata funt , atque vitrea illa
vafa impleta fuere glacie contufa , inque iis locavit tubos yitreos un¬
ciae 1 latos. Spiritu Nitri plenos , qui erat gradus 32 in temperie , atque

aqua a glacie contufa erat effufe inde feparata quamaccuratiflime; quo ita
fado, Spii*. affufus fuit ad glaciem , ubi Thermometrum impofitum non
defcendebat amplius, ilico fluidum fadum effufu feparatum fuit a frige-
fada glacie , & tum fiatim Spiritus Nitri , qui interim in aliis quoque
vafis ita fuerat frigefadus , ut in hoc vafe, per affufionem Spiritus Nitri
ad glaciem ; ut ita haberetur ferpper Spiritus hic frigidiflimus : poftquam
ergo ad quartam ufque vicem hanc frigefadi Spiritus affufionem affude¬
rat Cupra glaciem refrigeratam adeo, & qualibet vice follicite feparatam
a fluido fuo fupernatante , evenit , ut denique fubfederit Thermofcopium
infra O ad integros 40 gradus. Tum vero ipCe Spiritus Nitri tanto frigore
adus Cryffallos confecerat tenues , aculas , femipollicem longas, & qui¬
dem eoufque ut ille ipfe, quafi conglaciatus, haud magis fluidus effet, (e4
de tubo continente nonnifi concufiu yi exculi poffet. Sitnul ac vero in-

rpiffatus

DE ARTIS THEORIA.

fpiffatus hicce Spiritus glaciem contingebat , folvebatur , fed & fimul foi-
vebatur glacies, atque eodem temporis momento defcendebat Mercurius
a gradu 57 fub 40. Si Cineres clavellati glaciei contulae admifcebantur.
Frigus parari potuit ad 8 fub O.

Quis mortalium unquam potuiflet Incidere in cogitationem de haere?
Natura nunquam generaverat Frigus nili ad Ol" tumque animalia, & ve¬
getantia ,ilico moriebantur omnia , hoc correpta frigore. Ars deduxit ad
40 gradus ultra Frigus. Verum, ubi gradui , qui eft conglaciationis ,
adduntur 40 gradus , Calor oritur in aere adeo fortis , ut eum diu con-
ftanter talem homines difficillime ferant , nili refrigerii caufas , vicef-
que, interpofuerint. Difeimus hinc, quis crederet ? Frigus conglaciandae
jamjam aqu^e ultra hanc fuam poteftatem crefeens vifum fuiflb ad 7 z gra¬
dus ultra. Quid fieret, in natura rerum , fi talis ibi unquam gigneretur
temperies? Experimur adeo fortem Nitri Spiritum hinc conglaciari. Spe-
<5lamus Mercurium adeo denfari , ut adhuc fere contrahatur ad -j- fua:

molb. Scimus, mirabile hoc corpus tanto in frigore, tanra in denfi-
tate, manere aeque fluidum , quam ante , seque mobile, seque expanfile.
Novimus hoc Argenti Vivi corpus ab illo gradu 40 infra O , ad gradum
6'oo, quo incipit ebullire, contradlum fuilfe per partes 640 totius mo¬
lis 10782, Adeoque illius proprium pondus fere '-E gravius ,vel levius,

fieri pofle a folo Calore & Frigore nobis hadlenus noto. Atque ea qui¬
dem omnia vere fcimus per Experimenta edodi , videmufque accedere
ita fenfim per frigus ad pondus Auri proprium Mercurium. Quis vero
mortalium definiet , quale ultra frigus pollet excitari per alias , hadlenus
ia Natuxa , & in Artis poteftate latentes, vires? Quis definiet, quales
mutationes folidis & fluidis contingerent, dum in hoc gradu Frigorishse-
rerent? fane, parato tali frigore explorari debebunt deinceps omnia fere
corpora: ut promoveatur fcientia Naturalium. Infinita profedfo detegen¬
tur beneficio hujus inventi , de quibus jam filere prseftat. Interim gloria
debebitur Optimo Inventori , qui glaciem fregit*, viarn njonftravit , per¬
gendi ultra praebuit adminicula.

C o R o L L. 5.

Denique & converfio fponte fequitur Corollarii quinti ad Tertium
Experimentum : fc. Aer vix ullo quiefeit momento, nec apertus, nequet
claufus quocunque demum vafc.

Experimentum V,

Alcohol ylnifincerum parvo
fum in totafua mole.

Cernitis rem coram : en Vas vitreum, quod capit 15)$ 5 partes hujus
Alcoholis ; exit in Cylindrum angiiftum ubique aeque latum fadum fum-
ma cura ; totus hic Cylindrus tenet p6 tales partes , quales inferior pars
continet 1 9 3 5 . efl: quoque Cylindrus hic divifus in numeros refpondentes
hifce partibus. A.d primum numerum contradium fuit Alcohol in-fummo
Tom. /, M

Ignis incremento expanditur quaquaver*?

Incredibilis
pondetis muta¬
tio per Igncin
in Meteutio,

DifKcuIcas de¬
finiendi Rarefa-
ftionem in li-
quUif,

'A!5a Caufa fi-
SUrae telluris.

fifnc Areortie^
fallunt*'

^0 PARS ALTERA

quondam Frigore , in loco telluris frigidiffimo , anno ryop.jAtciui , dum
illi vafi applicatur calor fani hominis , expandit fe ufque ad numerum p6’»
in Cylindro , eoufque hunc replens , liquor.

C O R o L L. 1.

Itaque hoc in inftrumento, liquor didus, a frigore fummo naturali
obfervato , per calorem vitalem fani hominis expandit fe ufque- ad vi-
gefimara partem fuse molis. Interim tamen omnino advertere oportet ,
poni in hac obfervatione , ac fi capacitas interior hujus Thermofcopil
manhflet eadem ; quum fane haec ipfa interea quoque dilatata fuerit , juxta
Experimenti fecundi Corollarium alterum.

C O 11 o L L. 2.

Patet ergo , fi accurate cognofci pollet proportio amplitudinis cavi in-
flrumenti in frigore fummo ad magnitudin«m cavitatis ejufdem in ca¬
lore vitali ; tum abfolute cognofci quoque polTe veram rationem audsB;
molis in hoc liquore pro augmento hoc Ignis , quod inter bina hsec in¬
tervalla accefiit ; oporteret enim differentiam modo diverfarum capacita.-
tum capere pro exponente dilatationis,

C o R o L L. 5.,

Si ergo Alcohol puriffimum circa telluris polos Hydroffatice valeret
comparari cum eodem haerente intra tropicos , quanta foret diverfitas^
ponderis Hydroftatici in his diverfis locis ! Utique planum eft , omnia
illa liquida circa polos graviflima , prope iEquatorem leviflima effe. An.
& hsec altera caufa in Phyficis figurae in Tellure compreffae fphaeroidisj?
Dum minor ibidem moles pondere par eft majori alibi politae ^ utrifque vi
pari in commune centrum nitentibus.

C o R o L L. 4.

Etiam fcire eft ex obfervatis , vafa eadem , liquido tali repleta , hybefno
frigore longe minus plena haberi, quam aeftivo. Neque enim firmorum
vaiorum confiftentes partes adeo dilatantur , quantum eodem Ignis gradtv
•ampliora in fpatia expanduntur liquores. Atque hujus quidem rei effe-
<ftum damnofum experti fuere Chemici multoties , dum vafa brumali fub
gelu pretiofis repleverant ad fummum ufque liquidis, qua; dein aeftivi ca¬
loris vi penetravere per obturacula , vel eadem ejecere, aut & ipfa faepe
vafa diffregerunt ; quare periculo prudentes vafa in fummo frigore hye-
rbis nunquam eoufque replebunt , quin decima odtava pars maneat va¬
cua ; vel liquores infundendos, ipfumque vas calefacient eo gradu , quo
aaajor tempeftate aeftiva non exfpedcandus venit.

DE ARTIS THEORIA'^

C O R O L L. *5.

Si Alcohol calefcens magis eo devenit, ut jam jam ebulliat, afcendere
tum deprehenditur ad 1 7^ partes ufcjue in Cylindro : quare tum undecima
fere parte magis extenfum habetur. Atqui & magis adhuc tum dilatari
evincitur per ea , quae obfervavimus modo ad Corollarium primum hu¬
jus Experimenti. Obiter inde licet notare, quanta foret differentia rei ,
fi quis admenfuras cavas emeret Alcohol frigidiflima hyeme, aut aefluan-
tiflima canicula. Si cogitatis in frigore fummo Alcohol 40 gr. infra O,
ubi ebullire incipit, attingere 174 fupra O, apparet differre 2i4gr,
in partibus XP55 ; ergo contrahi, & expandi, fic poffe ad i totius molis*

C o R o L L. <j.

Ubi vero Igne effeceris , ut ebulliat jam Alcohol, tum ftatim a fuper-
ficie ejus fuprema pars avolat, idque ita perpetuo dum fit , vapor in illo
fuperiori vacuo fe diftendit, qui omni momento denfatur magis magif.
que : unde tum amplius obfervari commode nequit extenfionis ulterior
menfura. Quando autem vas Thermometri fupra aperitur, ftatim rare-
fadlus fumus exhalat, neque fciri adeo poteft, quoufque tum porro di¬
latetur.

C o R o L L. 7,

Alcohol Igitur quiefeere abfolute vix unquam poterit : five enim vafe
coercitum , fupra fe vacuum habet Torricellianum , five aera , femper di¬
latari illud, inque vapores refolvi , vel conftringi, adeoque in Alcohol
iterum cogi, patet; nifi forte perfedle maneret idem caloris vel frigoris
immutabilis ftatus. Quoties autem aperto ad aera vafe capitur , ne tum
quoque quiefeere poterit; fed, ut prius in aere obfervabamus , affiduas
patietur fyftoles atque diaftoles viciflitudines , quamdiu alternae funt
in Atmofphsra audti , vel diminuti , caloris vices ; hae autem femper
obtinent. Maxime tamen quotiefeunque fummus alterutrius exceffu do--
minatur ; qui raro durabilis habetur. Denique & inde Medici cognofeunt,
quam crebrae , evidentes , & reciprocae ofcillationes nafei debeant in cor¬
pore humano, ab Alcoholis partibus per humores ejus permiftis, nunc-
que per arterias preflis , attrituque calefadfis, nunc iterum per venas la¬
xatis a preffu , atque frigefadtis hinc. Sed omnia haec facili quifque fpecu-;
latione alTequetur.

Experimentum VI.

Oleum aethereum didium Terebinthinae, limpidiflimura , levillimumj
ad parva incrementa Ignis expanditur quaquaverfum in tota mole fua.

Videtis id evidentiffime in hac Phiala fphaericaexeunte in longum, an-
guftum Cylindrum : nonne cernitis hanc in fua ampulla ufque ad initium
alTurgentis colli fui repletam hoc oleo ? Immergo hanc ampullam in yss

M ij

Ingens Alcoh««
lis cate-fadio.

Ebullitio finifi
notam ratefj-
etio ni*.

Alcobol qnlctlf
impatiens.

Medicos qujf j
datn doccc.

Ebullitio dat
faloreiii fum-
mum litjuoci.

0O

Et liquoris,
'prellio.

Si P A R S A L T E n A

aqua repletum tam frigida, quam efl: nunc hoc oleum; manere in aTtt-
tudlne eadem jam hoc dleum ) patet. Jam vero pono hoc vas cum aqua
& ampulla hanc fupra Ignem in hocce foculo ferreo accenfum. Quam
manifeho jam ad ilngulos quofque gradus, per quos aqua in vafe, ac
proinde oleum in ampulla , calekit, oleum ipfum in collo vitri adfcen-
dit, ita ut vix ullo hxreat momento in eadem altitudine. Detinui jam,

. ut fpedlatis tamdiu , donec aqua ebulliar in hoc vafe. En ftat oleum; ne¬
que adfcendit amplius > fed neque defcendk ; licet diu fic retinearad-n
ebulliente aqua. Imo dum plus appono ignis circa vas hoc iEneum ,.hin£-
que Aqua hxc violentius fervere jam confpicitur ;. immotum quiefeit fuo
in vitro hoc oleum. Imo &c Thermofcoplum hoc Mercurialenon adfcen-
dit amplius. Quod pulcherrimum fane , Viri folertidlml. Domini des
Amontons, inventura, quo omnes fibi obflridlos reddidit Philofophos,
ad oculum Vobis confirmatum patet ; & fane undique , omni Experi¬
mentorum genere aflidue In omni fere liquorum fpecie, afllduo ftabili-
tur. Candor, quem pedtori infidere meo velim „ dum menJ:i confiabit
mesB fanitas , didat , ut confitear coram Vobis palam , nihil quidquasn
plus mihi profuifle ad Indagandam Ignis utilitatem ad Arcana Chemica;,
ad proprietates ejufdem perfpiciendas , quam egregium Nobilis Autoris
Experimentum hoc ipfum. Vos adite fontem, laeti difclte & grati, quee
fuper hac re ipfe commentatus, eil: in monumentis Academiae Regiae
Scientiarum. Inde enim difeetis , Egregium hunc Virum re demonfiraffe,
quod Aqua Igne calefada eo ufque , ut vere^ebulliat , dein audiori Igne
appofito quocunque nunquam adigi poffe , ut plus calefcat. Attamen hoc
nobile Inventum notabili fane obferyatione amplificandum efb, quam
fubtiliter invenit induftrius Fahrenlieltlus. Ille enim detexit, quod calor
aquae ejufdem ebullientis femper major fit conflanti lege, quando ebul¬
lientis aquae fuperficies premitur graviori pondere Atmofphaerae rur-
fumque idem calor diminuatur ebullienti aquae , quoties pondus Atmof-
phaerae incumbentis imminuitur. Igitur in gradu caloris aquae ferventis
defignando apprime neceffarium effe , ut annotetur fimul pondus aeris
eo tempore in Barometro : quum aliter nihil certi feribatur. Dum interea
verum omnino eft , quod illa aqua , quae ebullit , dum .Atmofphaerae pon#
dus manet idem, nunquam plus caloris concipere poffit augmento Ignis,
Unde hoc modo emendata regula Amontonfiana femper vera habetur.
Si maxima differentia ponderis Atmofphaerae efi trium unciarum; inve¬
nitur fere differentia calorum in aqua ebulliente fub his diverfis ponde¬
ribus graduum 8 vel 9. Unde fatis manifefto Autor collegit, quod , quo
partes aquas plus comprimuntur ad fe mutuo per augmenta incumbentium
ponderum , eo plus Ignis requiri , ut a fe mutuo recedant , in quo ebul¬
litio confiftit. Hinc etiam quam, elegantiflime deduxit, Thermometrum
ferventi aquae impofitum gradu Caloris geniti notaturum effe ipfam At-
jnofphaerae eo tempore gravitatem ; adeoque In mari etiam hanc ubi Ba-
rometra vacillant, obfervari fatis accurate poffe, fi in Thermometro fa¬
tis vifibilis redderetur quUibet gradus incrementi, quod facillime poteric
perfici. Denique & hinc intelligi , quod Atmofphaera noftra ipfa , tanto
plus incalefcat ab Igne folis, quo plus premiuir j Ideff , quo propior efl

DE ARTIS T H E O R T A.

/uperficiel telluris ; eoque minus , quo minor AtmofplixrcE prefEo , id
eft, adfuperiora. Quod & Experimentis refpondet, docentibus in altilli-
rriorum montium cacuminibus , Soli proximis nunquam nube tcOih ,
tamen fummum Frigus deprehendi ,ut nix folida perflans vibratu radio¬
rum ne quidem folvatur. Vultifne , ut eadem res Vobis exp.onarur oculis?
ponite fub vafe vitreo in machina aerea Boyleana vitrum aqua plenum
calefadla ad gradum ^6 , educite acrem fenlim , cerneris , pro imminu¬
tione AtmofphxrsB ebullitionem in aqua excitari ad oculum , qux appa¬
rebit nulla omnino .fimulac aerem iterum intra vas admiferitis. Hinc ergo
poteritis notare , quo gradu calekens aqua ebullire incipiat ad certos
gradus ponderis Atmolphxrte notari in iaarometro indice ad antliam
Boyleanam annexo. Nonne infinita hinc , & pulcherrima , & inaudita,
inveniri poterunt? Movet me amor feientise, ut rei di^nss mentionem
injiciam. In Machina Papini Aqua & Aer fimul inclulj intra vas, unde
nihil omnino exire potell < ebulliant^ Tunc Aqua expanditur aer

i- : Itaque premitur aqua ac fi decem pollicibus vulgari Atmofphxra efiec

plus prefia , adeoque aqtia ebulliens in hac Machina , triginta gradibu»
caloris pltis incalelcet ex hac fola caufa : nihil enim hic memoro vim a
motu, attfrtuque , partium aquae &: aeris intra (e, in Vas, in fe mutuo.
Quid miri ergo tam violentos ibi nafei efFeftus ? Si jam pondere ad fla-
teram exploro , quanta fit hujus Olei expanfi ad aquam ebullientem pro¬
portio ad idem oleum prius. Ita fupputetis mecum. Oleum ampullam im¬
plebat ad initium colli, dum aqua, vitrum, oleum, & aer, erant ad
Thermometrum Fahrenheitranum calida ad gradum 5 2. Dum vero aqua
ebulliebat,& oleum non plus adfcendebat. Thermometri gradus erat 2 1 2,
tumque adfcenderat in collo oleum ad hanc notam ufque. Si pondero’vas
hucufque plenum oleo iterum redafto ad frigus gr. 5 2. Dein evacuo ad
ampullam , iterumque pondero oleum in ampulla , fere expanfum reperio
oleum ad magnam utique partem fuas molis. Tamen monere fas eif , hic
iterum rationem habitam non fuifle fpatii, in quod vitri interea ampli¬
tudo fuerat expanfa : fed hoc jam ante monui ; ideoque in po.flerumta-
cebo. vid. Coroll. 2. Exper. 5,

Ne vero miremini , doctiflimi Spe(5latores5 cur hic in oleo TerebinthinsE
'definiam praecife limites per aquam ebullientem , quod tamen in priori
‘Experimento non praefiiti. Ratio in promptu eft. Alcohol ebullit longe
TTiinore Igne quam Aqua; fimulac vero ebullit, expanfioejufdem menki-
rari ultra nequit, vid. Coroll. 5 . Exper. 3 . eft oleum Terebinthinae , licet
longe leviiRaqua , interim fummo calore ebullientis aquar redigi necdum
poteftad ebullitionem , fed manet fuperficie quieta in hoc caloris gradu :
hinc igitur notar-i in illo dilatatio poterit.

Interea notabitis mecum, ebullitionem fatis mirabile elTe in liquoribus
Phaenomenon; Alcohol ebullit citius aqua in ratione poftea defignanda,
aqua interim longe citius ebullit quam oleum Terebinthinae; An affinitas
inter ignem, & inflammabilia olea hoc efficit ? an vero majus hic valet,
minufve, liquidi ebullientis pondus? an tandem tenacitas major, minor-
ve , partium inter fe? Videbitis , quarn multa adhuc moliturus fum in le-
quencibus , ut ad qu^fita haec refpondeam ; unde opinor , liquefeit , om-

M iij

Miraebulilii®-

nis.

Ratitas aqus
fkulUcxitis.

Raritas Mer¬
curii in aqua
^«liientc^

Ratitas aliorum
iiquoruin cbul-

,4 PARS ALTERA'

nia hsce fimul hac m re confideranda efife ; tum & ipfam , quo^juc huc
cere Atmofphaerse variatam gravitatem, Vid, omnino Maximus Ne'^tO::;
nus,in Opticis,

Experimen tu m VII.

Aqua pura pluvia a parvo caloris gradu , fenfim magis, magifque cale*
fadla, ad fingula quaeque incrementa Ignis dilatatur in tota mole uia, qua-i
quaverfum.

Id rurfum manifeftum Vobis additur hac in ampulla, notabili valde
dilatatu , qui ultra -^extenditur fuae molis : nam ab gr. caloris ^6 ufque

ad ZI2 femper adfcendit, quo gradu jam ebullit, ftat, & memoratam
modo expanfionem acquifivit.

Experimentum VIII.

Argentum Vivum Caloris admotu rarefeit facile,

Thermometrurn hoc elegantiflimum, quod ex votis meis mihi perficit
ingeuiofiffimus in Mechanicis Artifex DANIEL GABRIEL FAHRFN-
HEIT , id evidentidime docet. Enim vero hujus Thermometri Cylindrus
inferior capit partes Mercurii i j 1 24 in fe , tumqiie in maximo frigore
in Yflandia obfervato attingebant illae extenfione fua notam cui O ad-
feribitur , & unde adfcendens calor furfum per gradus fupputatur. Quando
illud immergo aquae in hoc vafe contentae , fenfimque magis calefafta;
magifque , videtis alEduo adfcendens Argentum Vivum , donec aqua ebul¬
lit; quo fado , ut cernitis , ftat immobilis ad eandem notam jattingitque
iamnumerumz 1 2 & paululum plus, Sepofita ergo vitri Interea dilatatione,’
fpatiola jam 11356 occupat , quorum fummo in frigore replebat modo
1 1 1 24. unde ad illam Caloris differentiam dilatatio molis ejufaem iners-*

_i _

vit ad ^^1^,

C o R o L i., I,

^ ‘

Eadem ratione lixivium fortiflimum Salis Marini, Nitri, Alcalliii Sa*
lis fixi, ad calorem expanditur. Omnes denique explorati ufque liquores.
Ita quidem , ut Aer , Alcol , Olea , Aqua , Spiritus Salini , lixivia Salium,
Oleum diftum Vitrioli, Mercurius, eidem huic legi obnoxia fint.

C o R o L L. 2. .

Caufa vero h^c omnia dilatans per vitra , & omnia alia vafa , in liquo*
jres tranfit. , , •

•V C o R o E I-. 3,

r

Quin & eadem haec ' caufa proficifeitur a^ ea re quem Calorem dmne|
51PO ore vocant ; aut ab Igne omnibus hominibus dido,

/

t)E ARTIS THEORIAi

S C H O L I U M,

Igitur ego deinceps Ignem appellabo illam rem , incognitam cscenim; ignis ciistsc-
f|U$ iftam in fe proprietatem habet, ut corpora omnia confiftenria , & tctPhyficuj.
fluentia , penetret, atque eo ipfo eadem dilatet iii fpatia majora. Utique
hadenus in rerum natura non memini in ulla alia re has facultates obti¬
nere, nifi in folo ab omnibus habito Igne. Contra vero nunquam idem
Ignis praefens corpori ulli ineft, quin & ea duo ftatim ibidem creet. Pro
gradu quoque incrementi illius augetur extendo corporum. Verum talis
nota fuffieit in Pbyficis , ad corpora dngularia defignanda , & diftinguen-
da , imo alii Caraderes nulli funt in corporibus dignofeendis, atque in-
terftinguendis , nifi tales ; quidquid jadent cogitationis fpeculatricis per-
fpicaciam otioh Philofophi. Oportet igitur fedulo notare propietates illas, ,
quas in hoc Igne'a{Tequi polTumus; quarum prima elfe mihi videtur, quod
femper , & ubique ifle dc ; id autem ut demonftretur evidentiflime , fe-
quentia liceat Experimenta ponere.

Experimentum IX.

Tempore frigldidimo, valde gelido in loco , ponatur ferrea denfa la- ignis produ*fti»
mina dapra aliam dmilem frigidam frigida, apprimatur ponderis impodtu
ad fuppredam fuperior , tumque reciprocis motibus agitetur una fuper al-
teram velociter , tepere incipiet , calefcere dein , imo brevi eoufque con- ^ ■
ciliatus increfeet aeftus, ut fcintillse excutiantur Ignis , denique ut Ignita
mada candeat, haud aliter, ac fi de foco large inftrudo prunis folie exci¬
tatis fuiflet eduda.

C o R O L L, 1,

«

Hae-c Ignis produdlo fieri potefl: in omni tempore cognito : refertque
nihil calida fuerit tempefias an frigida. Imo certe, quo frigore confirida
magis corpora , eo fane fortior evadet calefadio , fi caeterae manferint con¬
ditiones eaedem,

C o R o L L, 2,

Quin etiam nullus deprelienfus badenus locus efi , In quo idem eifec-
tus non fequatur. Fac, Te in monte verfari altifiimo, aut in fubterra-
neis degere profundis; five in tepente, vel per frigus rigefeente , fueris-
plaga, ubique idem efficies. Fateor equidem citius , violentiufque , in fic-
cis , tardius , minufque acriter , habebitur locis humidis calor ; attamen
femper hoc gignetur modo. Atque reprehenditur etiam ia omni corpo-
jrum confidentium genere idem effici poffie,

C o R o L L. 5,

Adeoque, in Ipfo quoque vacuo, attritu mutuo, corpora calefcunr.

Uti obfervatis accuratiffimis egregii H A U X B E I aperte confiat ; qu^

Ejujcaufa pii
Oia.

P A R S A L T E R A

& more fuo follclflime promovit Vir Clarlflimus, con]un(51:ifTimtis Colle¬
ga, JACOBUS GUI.IELMUS GRAVESANDE , natus ad haec facra
atque arce perpolitus , a quo DifcipUnae Phylic:^ pomeria fua quotidiano
amplificatu extendi fentiunt.

C O R O L L. 4. ^

Eft vero niliii majore dignum memoria , quam Ignem , ratione modo
enarrata natum , penetrare per omnia , vel denfiffima licet , corporum
genera , eaque eunda calefacere , expandere , comburere, fundere, illum
lucere , fplendere , corufeare , denique eadem omnino eunda praeflare ,
quae verus Ignis efficere cognofeitur. Effque ita produdus abfque ullo ali¬
mento; vel abfque ullo alio Ignis prius praeexiftente , unde excitaretur, uc
de igne ignis, flamma de flamma , accendi vulgo folet. Igitur tuto datur
colligere rem hanc pro vero Igne omnino habendam efle.

C o R o L L. 5. ^

Generalis autem obfervatio docet , quod , quo fuerint duriora, five
rigidiora, illa corpora, quae ita inrer fe conteruntur , eo validiorem Ignem
excitari pofle illorum attritu mutuo. Ita quidem , ut idem corpus mollius ,
aut rigidius , longe alium, hoc refpedu, calorem gignat. Ferrum Ignecan-
defeens , ut fere incipiat fundi , fi asftiva caliditate in aere lentiflime refri-
gefeit , valde molle manet , & flexile. Si vero aquae frigidiffimae ocyffime
immergitur , tunc compreffae fubitanea contradione partes ab Igne morae ,
& flexiles, in longe ardiores nexus adadae ferrum parant duriffimurn ^
rigidiffimum , eladicum valde, Screfiliens. Atqui notiffiinum efl: quanta
fit aptius duratura Frigore Ferrum ad Ignis elifionem , quam fi idem emol¬
litum fuerit. Si durus molendinae & vaftus Axis fuo incumbens excipulo
rigido rapida vertigine rotatur procellofo vento alas agitante , Ignis, &
Flamma, exfilit. Ubi vero plumbum interponitur magnus non efl; hujus
caloris metus. Durillimi Chalybis allifu velocfad filicem quam certo excu¬
titur fcintilia ! quae prodiret nulla , fi haec percuffio per molle ferrum fieret.
Unde etiam contingit, ut, fi modo molle quid inter bina dura interponi¬
tur, fummo tritu vix nafciturjignis ; fimulac autem, confumpto molli inter-
pofito, fuperfleies duorum fe mutuo attriverint. Ignis ipfe praefto fit.
Enim vero ubi quis laminas ferreas, oleo illito lubricas , agitaverit fupra
fe mutuo , non gignetur ingens calor : at poftquam fola ferri duri extre¬
ma fupra fe invicem velociter moventur , tum flatim terribilis excitatur
calor.

Si quidem Sc in cceteris conveniunt corpora attrita , tunc erit femper
illud aptius Ignem dare , quod materie conflat denfi/Iime compada;id
fiimis , quod rarum magis habetur. Eflque univerfalis etiam h^c ad Ignem
generandum proprietas. Modo castera refpondeant : non enina denfius , at
mollius limul , plumbum plus Ignis per attritum dabit, quam levius qui¬
dem ac longe rigidius ferrum ; fed fi utrumque sque rigidum , tum pbn-
,derofiffimum plus valebit. Hinc apparat, ^ur Sideroxylon Indorum, li-

gnuin

Secundi,'

DE ARTIS THEORIA:

gnum fane duriffimum fimul ac maxime ponderofum , non modo Ipfis fer-^
viat in armorum ufum , fed di ad Ignem fufcitandum , quoties illo egent ,
per validos attritus.

Quin & eo citius contritu Ignis excitabitur , quo duriora fuerint col-
lifa & ponderofa magis. Sic fane ut chalybis & filicis collifus faciat Ignem
unico temporis momentulo , qui de minus duris, magifque levibus, non
nifi lentius longe producitur,

C o R o L L. 6,

Praecipua tamen vis Phyfica , quae attritu fufcitat Ignem , in eo con¬
fidit, ut corpora atterenda inter fe, pro hoc eflfedu praedando, quam
fortidime apprimantur inter fe interim dum agitantur. Si enim lamina
ferrea imponitur alteri fic , ut folo fuo pondere fuppofitam incumbens
premat, tumque fuperior fupra inferiorem certo , atque reciproco , mota
agitatur, aliquis, parvus tamen , generabitur in utraque calor. Imponan¬
tur decem pondo fuperiori laminae , datimque agitetur aeque , quam prius
veloci motu, ilico major longe calor conciliabitur. Ubi vero adauxeris
impofita femper pondera, ita miraberis fimul incrementa caloris geniti, fi
modo femper manferit eadem agitationis velocitas. Prorfus ut tandem
Ignis idu momentaneo temporis generetur violentiflimus , fi bina talia
corpora ingenti comprefTa pondere velociter reciprocantur motibus in¬
ter fe, Imo fane, & in ipfis fluidorum elementis appreflis idem obtinere
fupra fatis nobis conditic.

C o R o L L, 7,

Cogitare denique oportet , Ignem illum. hoc attritu tanto majorem;
tantoque velocius, produci, quo, fi omnia alia iterum eadem fuerint ,
motus harum partium durarum celerior fuerit ; ita, ut lentus valde mo¬
tus tarde exercitatus vix calorem generet, idem incitatior ingentem Ignis
copiam ocyus producat. Funem ampledlere arde appreflis manibus , atque
fegniter parum fimul trahas , nihil inde caloris percipitur. Ipfo autem mo¬
mento, quo funem hunc rapido motu per manum retinentis celeriter tra¬
xeris, Ignis gignetur, qui manum amburat. Culter Chalybeiis forti manu
preffus ad limen , vel cotem rotatilem , vix incalefcit ubi leniter move-r
tur fupra; ad, ubi celerrima fiunt reciprocatse agitationes, mox validus
generabitur calor. Prorfus, ut, rapidiflime rotatae coti appreflus culter
candefcere fere poflit , fi perpetuo fortiter veifatili rapide lapidi apprimi¬
tur, dum cos interim vix calefcit ; utpote omni momento laminae ap-
prefee fe fubducens , donec orbitam perfecerit. Hinc itaque auda celeri- ,
tate augeri pro rato poterit femper & ipfa Ignis produdio , abfqueulla

Jlmite. V’-' ' ‘ ■ •

C o R o L;L, 8.

Igitur evidenter ex omnibus illis cognofcitur, ubi expofitae modo tres ^^ufargni*
caiifae fimul concurrunt , tunc uno momento de corporibus frigidiflimis
fummus Ignis produci poterit. Si enim duo ingentes, craflique , orbes ^

l* N

Titc’*;

I, i.ij

tri»

Tritu vis
Ignis cltfliniii ne-
guic.

Fluic^a inter-
pofita tardant
hunc Ignis «r-

cum.

Mollia tara >
fluida calori
ciendo inepta
ttici».

>8 ‘ PARSPRIMA-

de ferfo duriffitno , myrlade pondo impofitorum comprefli, (^uam rapt-
diflime fupra fuperficies mutuas agitarentur vi fumma movente , calor
fane ocyllime gigneretur ardentilTimus , in utroque orbe fimul. Id quidem
in Molendinis manifeftum , ubi axis ficcus arido innixus excipulo violenti
turbinis impetu rotatur , ftatimque Ignem , imo flammam , excitat : quum
tamen tam lentus ibi motus lit , ob axis minorem Diametrum. Ramenta
ferri a Tornione rafi dilAlientia urunt manum. Ligni fle fcobs etiam-
An igitur in imis telluris, verfus ejufdem centrum , ubi immani pondere
omnium incumbentium infima premuntur, ubique ideo cundta fiint quam
denflflima flmul , etiam maxima copia violentillimus Ignis attritu nato
excitatur? Atque inde fenfim calor ibidem increfeit ? Vid.Boyl.de Cof-
mic. Rer. Qual. Sane per omnia haec docemur, nunquam pofle definiri ul¬
timum intenflflimiimque Ignis gradum , qui attritu produci potefl: : licet
enim forte aflignari poflet , quodnam corpus denfiflimum eflet , atque du-
riflimum, attamen fcit i nunquam potefl: ultimum pondus , nunquam mo¬
tus dari, quo major exiflere non pollit. Igitur nunquam erit tantus calor,
quin eo major iterum gigni queat.

. E X PiE R 1 M E N T U M X.

Si autem in. Experimento praecedenti, quolibet temporis momento;
Kquor aliquis interponitur medius' inter binas fuperficies duorum corpo¬
rum , quae ita denfa , adprefla, mota, funt , vix nafeitur calor; utique ne
comparandus quidem illi, qui gigneretur , abfuiflet hic interfufus.liquor,
ex iifdem caeterum caufis. Id verum efle docet tota rerum natura obfervata
ubique. Nobis fufficiat hic hanc cotem videre ; fi ficcae huic laminam cultri
Cccam applicans fortiter affrico, ftatim calefcit , ftrepit , fcintillas faepe
ejicit, culter. Guttula vero Aquae, Olei , Spiritus , interponatur media,
vix idem per eafdemcaufas continget. Notiffimumefl rotarum axes curva¬
turae immiffos,o]eo oblitos , vix fervere; ficcos autem arido commiffos
cavo , flrepere flatim , fumare , calefcere , faepe flammam concipere. Quis-
ignorat , quod notatum prius , Molendinas ita incendi faepe integras , quo¬
ties fine unguento medio moventur? In nullo autem Experimento idem
manifeflius evadit , quam in expolitione vitri: ibi quippe, nec catinus,
nec lens expolienda , incalefcunt, nili fimulac, confumpto pingui medio,
vel aquofo, patina & vitrum arefeunt , quando flatim ingens calor nafeitur.

C O R O L L. I.

Quo igitur molliora , magis cedentia , minus refilientia , magis rara ;
corpora luerint, eo minus Caloris -affridfa generare apta funt, fi compa¬
rantur aliis. Unde , quum fluida plerumque has dotes poffideant , etiam haec
omnium ineptiflima deprehenderunt ^huic calori per attritum excitando t
ftatirn quippe cedunt , fe fubducunt, effugiunt. Quae in toto univerfo ,
^bique , ita fe habere deprehenduntur* •

j

4.

• i.. ■'-)

13 E ARTIS THEORIA;

C O R O L L. 2.

Etiam tanto minus calor attritu corporum mutuo generabitur , quanto intet

minori vi ad fe invicem comprimuntur interea, dumfuprafe invicem at¬
teruntur. Quod iterum adeo verum reperitur ubique s ut ne uno quidem
exemplo aliter conflet.

CoROLL» 5*

Tandem, quae parvo fupra fe invicem motu agitantur, licet haberent Atque
caeteras proprietates Igni per tritum generando aptas, ne fic tamen calo-
rem dabunt ; imo fi quiefcunt, reducuntur ad temperiem ambienti acri
communem. Doceat id ferrum duriflimum in acervos maximos aggeflum ,
quod licet duriflimum, licet a tanto pondere incumbente adeocompref-
lum fuerit, interim nihil inde caloris plus in fe concipit , quam aer mol-^
lilfimus, levillimus , rariflimus , qui illud ambit.

C o R o L X. 4,

''Ergo videtur fequi ex his omnibus , quod Ignis ibi fe omnium minime Naturalis igniS
oftendit per fuos effedtus, ubi fpatia funt primo vel nullo , vel rariflimo,
occupata corpore , eoque fimul in partes vix cohaerentes divifo ; fecundo ,
ubi alia caufa non adeft, quae per compreflionem externam illa comprimit
inter fe, &ad fe, quae iniis fpatiis continentur; tertio , fi tum praeterea
nu]la foret caufa , quse retentis intra haec fpatia ullum motum concederer.

Talis foret apud Nos locus ille, qui vacuum Torricellianum dicitur. Si

enim tubus vitreus , uno extremo claufus , quadraginta uncias altus, ab-

folute purus , impletur perfedle , Argento Vivo puriflimo , ficcilTimo,

valde calido, atque dein lege Artis ore patulo eremus immergitur fimili

Argento vivo fic , ut nihil , nifi purum Argentum Vivum in illo tubo fit’,

defcendens Mercurius locum relinquit vacuum fupra in tubo, neque ullo

indicio ibi ullum corpus grave, refiflens, adefle cognofcitur : imo, fi

Argentum Vivum in vafe premitur, replebit adfcendens prelTu Mercurius

ita in tubum, ut eundem quam perfeftiflime implear. Ibi ergo videtur efle' putus, &

fpatium, in quo nullus omnino attritus ullorum corporum contingit,

igitur & ibi omnium minimus Ignis, quatenus ille attritui jam expolito

debetur. Attamen, concuflb in tenebris hoc tuboBarofcopico lux nara

confpicitur in hoc vacuo, ut. Mathematicorum lux & oculus, maximus

Bernoulli tam eleganter defcripfit , explicuit. Unde enam inferat quis

& ibi elTe corpora. Id fane verum , quod illud , quod vitra penetrat , &

Argentumr Vivum, & aerem , in illo loco necelfario a2quabi!i diflributione

adefle debere; fed nulla nota conflat , hoc ipfum , qualecunque demum

illud fuerit, ullum indicium geniti caloris exhibere. Unde forte ipfa haec,

ita concuflli genita , Lux efl ejus indolis , de qua prius in hifloria Lucis ut

proprietatis Ignis egi. Inde cogitamus lucem , adeoque forte ipfum Ignem, agnofcitur.

fine ullo corporum folidorum concurrente adiione, vix apparere nobis

fub Ignis fpecie, libere autem per omnia tranfire fpatia, fine deprehenfo

N ij

De Tgne puro
Akhcniills.

Et Hebrxi.

Calor Ingenj ,
iubitus , ex Me¬
talli attritu ad
fluidum Jevilli-
jnum.

^»66 _ i> ARS ALTERA

efTediU ulIoTgnis nobis noto. Utique conftat veriffime^ ijuod, ^uo maglj
adfcendltur a fuperficie communi telluris peralta niontium, ubi nulla am¬
plius meteora aequalem Solis adllonem impediunt , aut turbant , fed radii
direftiffime , omni (ua vi , feriunt oppofita corpora, nihil interim caloris
fentiri, fed frigus nafci videri.

Tandem vero ubi adfcenditur eo propius Soli , eo remotius a Terra , ut
exhalationes , & vapores', eo vix adfcendere obferventur fenfibiles, tum,
& ipla nix ibi de aqua fit, fi quae eoufque emerfit, & media quoque aeftate
in fummo montium manet. Ita quidem, ut videatur plerumque, quod
ubi nihil duri, refiftentis, corporei. Igni refiftit, ubi nihil attritum exci¬
tare potens adeft, ibi quoque Ignem , licet praefentem, quietiffimum ap¬
parere : quare , quum alrifiimi montium vix ^quent -i- femidiametri tel¬
luris , atque interea tantum ibi crefcat frigus , ubi tam parum a centro
telluris receditur, tam parum verfus Solem meridianum acceditur, tanta
adhuc gravitas Atmofphsrae obfervatur , quid cenfetis futurum , fi mil-
lies altius obfei vationes polTent infiitui , aut de iis nobis aliquid nunciari >
Sane quoufque datur nobis, fere caicis ad naturam , hallucinari, videntur
omnes motus decrefcere magis, quo adfcenditur a terra altius, fenfimquo
fuprema quam filentifiima quiete frui : quum arbores eaedem , eodem fe¬
mine , fatae, in eodem monte, ad eundem folis adfpedlum expolitae, fem-
per maximae ad pedes montium, pufillae magis , maglfque, prout adfcen¬
ditur altius , arefcant. Miratus fum, quum legerem , antiquos HermeticoJ
retulilTe nobis in fuis fcriptis, quod in Igne puro fummum fit filentium ,
quies abfoluta , atque in illo habitare DEUM, unde tamen emilfi Ignes,
minifirl moribunda per inertiam corpora vivificarent , moverent , facerent
julTa exfequi Juxta Arbitrium Omnipotentis , & Omnifabri , NUMINIS
liberrimum. Ita nimirum Antiquilliml Hebraei, & Sacri Audtores , praei¬
verant. Exod. 1 1 I. 2. 3. 4. XIX. 16, 18. XXIV. 17. Levit, x. i.Pfalm. civ 2»
4. atque inde Epift. ad Hebraeos, i. 7. & xii. 2^.

C o R o t L. 5.

Denique mirabilis, & fubita , Caloris , Ignlfque, produdtio In corpori¬
bus frigidilfimis, durlllimls, ponderofiffimis, a folo attritu, fed violen-
tillimo, per fluida omnium levillima, molliflima, frigida, hodiernis Ex¬
perimentis oculo exhibetur ipfi.

Sit globus e ferro folido ingens, tempore hyberno, explofus de ballfla
bellica maxima pulvere pyrio onerata, ille excurrit per frigidum aera 600
pedes uno minuto fecundo horae, adeoque aer reflitit motui illius globi
tanto fortius, quam ullus ventus; quum rapidiflimus ille tantum percur¬
rens eodem temporis fpatio 22I pedes, tama violentia denfati permotum
acris Impetu omnia disjiciat, arbores evellat, ramos frangat , turres , aedi¬
ficia disjiciat ( Maviotre. pag. 140.) Unde perfpicirur quantum hoc in
itinere attritum patiatur iile globus; qui interim non reda pulfus fuit, fed
afliduo hoc in motu ratatilis cycloidem defcripfit pundo unoquoque lui
corporis. Enimvero globus ille, hoc fuum fpatium tanta rapiditate emen-
fus , ubi cadit, fervet penitus ; licet toto itinere afliduo novo, adeoqut

DE ARTtS ‘THEORIA. loi

feiwper frigido , acri occurrerit , ideoque omni momento de calore geni¬
to amiferit. Ille autem globi hujus calor non pendet a flamma pulveris
pyrii, quo explodebatur ; quoniam incredibili fpatio temporis tantum in
illa flamma haeret , certe vix horae. Atqui tantillo tempufculo,

quis credat, flammam hanc percalefecifle hunc folidurn globum. Sed fa¬
cile tribuitur ingens ille aeftus attritui fummo inter gldfbum tanta veloci¬
tate preflum in aera, & reprefllim vento, qui vicibus celerior fum-

mo , qui obfervatus ha<flenus.

Igitur , quum ita , undique , per omne Experimentorum genus , pateat ,
attritu quorumcunque corporum Inter fe Ignem , prius non apparentem,
produci pofTe ilico , in omni tempore, in omni frigore, in quolibet loco ,
ubi hadenus fa6la fuit exploratio rei j modo adfint illse tres conditiones
PhyhcJE memoratae prius; jure videmur inde colligere multa, qii« ad in¬
dolem Ignis perfpiclendam praecipue juvant. En quaedam , fi vultis, dabo.

Primum quidem illorum erit , quod ipfe Ignis , haftenus nobis inno-
tefeens, femper praefens exiflit in omni loco ; licet non femper ibi nobis
detegatur vulgariter Ignis praefentiam indagantibus. Thermofeopium
quippe accuratiffimum femper docet, quod, fummo prius deferipto fri¬
gore major , calor femper, ubique , adhuc fupeifit; quamvis omnes vul¬
go credant falfo, nullum omnino ignem ibi fuperefle , ubi Thermometrum
ad O pervenerit,

Neque tantum fpatio omni ita Inefl; Ignis; imo Vero, & in omni quo¬
que corpore , etiam rariflimo , vel folidiflimo , sequaliter diftributus haeret.
Si enim acutillimi fenfus Thermometrum fervida aeflate, aut hyeme geli-
diflima, applico ad vitrum cavum, in quo vacuum Torricellianum adeft;
ubi quis forte fufpicaretur , merum modo Ignem contineri ; fimuique il¬
lud Thermofeopium appono corpori omnium folidiflimo nobis cognito ,
auro; deprehenditur abfolute idem gradus caloris , & frigoris. In utro¬
que. Si modo hxferit fatis diu utroque in aere non variato quoad calo¬
rem , vel frigus. Hacc quidem Ita fe habere, qui crederet, inveni nemi¬
nem, cui narravi prima vice; fed vera, nunquam fallacia, indicia hx-c
ita nos docent. Repofui , bruma rigente, vacuum perfede Torricellia¬
num, vacuum Boyleanum, aera , alcohol fincerum , oIea prefla, olea ftil-
Jatltia , aquam, lixivia falium variorum , Spiritus falibus expreflbs ftilla-
titios, hydrargyrum, plumas, fcobes Metallorum, arenas , calces, athi
frigido, jEqualis erat omnium gradus caloris & frigoris , abfque ulla om¬
nino differentia. Qu;e paradoxa, at vera hercle , mirabilitas.

Haud potui ergo detegere , quod in rerum natura fit vel ullum fpatlum
fine Igne. Neque valui deprehendere ullo Experimento , utcupque ad
haec laboriofus fuerim, efle ullum corpus, in quo forerinfita visa CREA¬
TORE , qua uniret hunc Ignem aequabiliter diftributum ad fe , ulloexcefTu
fenfibus notabili reddendo. Reperire nequivi hadenus, dari Magnetem
Ignis in natura rerum. Omnia vero quae potui videre, docent, quod,,
fi motus attritus , aut mifcels variorum inter fe , quiefeunt, tum Ignis
id em oequabillflime fit diftributus per rationem fpatii; neque vel minimum
referre , num vacua hsc fpatia fuerint, an repleta; rurfus nihil referre,-
quonam corporum genere repjeta fuerint. Fateor equidem omnes mihi

t5odirJn«
pr* miifu.

Ignis in omnjl
loco prarfens
femper.

Et in omaf
corpore.

UiflriBufUi
ta fpatia.

lEt raro fic

)lgnicu5.

Tamen fic quo*
que fempet nio-
;us.

Jt rcpuIAij,

loi P A R S A L T E R A

hic clamaturos efl*e, quod in nubibus hic exfpatians inania proferam, inldl
falfillima , adverfiffima fenfui communi , qui manifedto docet , Ferrum
hyeme frigidus pluma , Argentum Vivum Alcohole. Sed , Auditores ,
ego hic monui , me nonadlurum de Igne per Calorem, vel Frigus homi¬
nibus, ad fenfum apparente , fed ad illam tanto labore, tam acri indagine,
eledlam notam i^refaciendi. Caeterum, unde fiat, ut Alcohol hyeme cali¬
dius Argento Vivo , vel glacie rafa, appareat, conabor explicare , poft-
quam de mafla folida & rara prius egi refpeduad calorem & frigus j ne¬
que enim jam id prasflarequeo, nifi ordinem turbarem.

Alterum , quod pro dodlrina Ignis allego, eft, quod ille Ignis , qui Ita;
per quietem inprimis, aequabiliter per omnia diftributus fpatia habetur ,
nunquam fere advertatur ; quoniam illa , qux ubique perfedle eadem
funt, neque proinde ulla veritate ufquam fe diflinguunt , vulgo folent
pro nullis haberi ab omnibus. Ut patet, fi forte eflet talis Ignis gradus
aliquo tempore, qui nihil quidquam in ullo fluido , vel folido, mutaret;
omnes tunc homines non cogitarent de Igne , neque dA calore , vel frigo¬
re. Sed fimulac tum Ignis ita parum augeretur, ut cera fieret paulo quam
ante mollior , ftatim inciperent fufpicari, plus caloris, Ignis plus, natum
fuifle ; quia ceram igne de folida fpecie in fluidam liquefcere, dudum fci-
verant. Atque ex praejudicata hac opinione contigit , ut putaverint omnes
fere. Ignem arte, vel fortuito opere, nafci , quoties effedlis fuis magis
jam evidentibus redditis.

Tertium, quod faris certum inde fequi creditur, eft, quod ille ipfe
Ignis ita haerens in omni fpatio & corpore , ibidem femper moveri , & mo»
vere, pergat, licet fuerit vel minimus creditus. Enimvero , quis morta¬
lium aflignet ultimum pundlum frigoris abfoluti, id eft fone, quis aiiignet
perfedtam Ignis quietem ? Atqui minimum Ignis, aut caloris , vel virturis
rarefacientis , principium ftatim incipit expandere omnia omnino corpora ,
horum partes a deniatu fpontaneo dimovere, &, quamdiu manet tale , im¬
pedire a fua naturali & propria Elementorum adunatione. Quae verum
motum inefle, & exerceri , certo docent. Quare probabile fane habetur.
Ignem hunc in vacuo, & in meatibus intra folidiflimas maflas vacuis reli¬
datis , ut in vafis quibufdam , contineri , moveri , agere , femper ; hinc aliquas
infeparabiles operationes continenter producere , quae tamen omnes inpri¬
mis id conantur , ut elementa removeant a fe mutuo, adeoque , ut femet
expandat aequabilius ipfe Ignis. Interea tamen haud minus certum eft , ipfa
Elementa corporea materiae , quae non eft ipfe Ignis , afliduo conari fe aflb-
ciare magis, vacua intercepta intra fuam impenetrabilem materiem ardlare ,
hinc ignem his in vacuis contentum, &: dilatantem' exprimere , quantunii
fleri poteft ex aequilibrii deftrudione. Unde ergo femper foret adio , &
readio , inter Ignem in poris nitentem expandere Elementa , & inter natu¬
ralem corporum nixum in adunationem ardam fuorum principiorum,
Poflent Itaque hac lege omnia corpora, quae infinitiflime , & abfolutiflime,
agens omnia DEUS creavit, locata in fpatio inamenfo , dividi in Ignem
expandentem omnia reliqua corpora, & in caetera univerfa corpora, quas
pon funt Ignis, femper contranitentia feparationi fuae monadis. Inde adeo
duo hffic principia , expandens unum , ^Iterum aflbeians , inprnmis per

D E A R T T S T H E O R I A. 105

omnia dominari , plurimarum adionum corporearum caufas effo. Horum
vero energiam ex idea, quam hadenus de iis habemus, intelligi haud
pofle. Solum DEUM ex SE haec, Sc omnia perfediffima , infinitiflima
intelligentia , compledi, atque omni potentia ILLI SOLI propria , mor¬
talibus ineffabili, conftituiffe.

, Qu^ quo magis contemplor yenerabundus magifque , eo fane videtur Nunquam fub.
mihi certius, quod idipfum.quod Ignis eft , non poffit penetrare fe in pene*

id , quod ultimum impenetrabile corporis Elementum tandem habetur ,
fed inde repercuti , quoties irruit , tantoque repelli plus , quanto pene¬
trare plus conatur. Hinc attritum quendam oriri poffe , imo & debere,
inter Ignem & alia corpora. Adeoque ipfum Ignem nunquam hofpitari in
corporum propria fubflantia , tantum vero in fpatiolis inter hujus con-*^
nexa elementa relidis , licet quam folidillima fuerint corporea. Certe
avTiTUTrU Democrittea , impenetrabilitas aliis dida Igni , omnique al¬
teri corpori , videtur adeo propria , ut per omne
videatur effe maxime infeparabile.

Quarto , iterum contemplemur in illa dodrinji, qilod , quamdiu ergo
hic ita deferiptus Jgnis, intra hos poros corporum hofpitans , a nulla alia
caufa agitur, aut movetur, tamdiu nullo fe effedu inde prodet ; quia
per meatus aeque facile poterit exire, quam intrare, ideoque adionem
luam in corpus continens non multum mutabit ; quia ubique aequali co¬
pia videtur adefle , & agere. Ut capiatis , quid velim , liquidius , en Ther-
mofeopium acutiflime fentiens frigoris & caloris , videtis , quem jam gra¬
dum caloris noter. En vero ori follis hujus ingentis id oppono, eccequa
vi follis agitatus ingens ventum faciat maximum , quod ferit Thermofco- ventos
pium ; nonne omnes exfpedabatis venti hujus Propria vi Frigus nota- gign«*
bile produdum iri? indeque non fallax Thermometrum turbari debere >
attamen , cernitis, perflat. Undefimul quoque intelligitur, quod hac ra¬
tione nec calor increverit , neque frigus, ad notabilem fenfibus noflris
differentiam. Nam ignis fere sque facile defertur per aera quiefeentem ,
vel motum, ob ingentem ejufdem raritatem. Si tamen aer ille vi fumma sed potius ca
agitaretur , quas hoc folle nequit excitari , tum fane ab attritu oriretur ^ •

major flmul calor, ut fupra paruit, fed non nifi ab attritu. Unde forte
Et, ut procellas fummas caeteris paribus, plerumque, paucis cafibus ex¬
ceptis , calorem ad thermofeopia augeant potius , quam imminuant ; certe
fummos ventos frequentiffime calido cum aere contingere dudum ob- ijcm taraf»
fervare memini , acerrimum vero gelu filentiffimo vento. Cur igitur ven- corpus homiai^
tus, imo aura noftro corpori, inprimis calefado , ita frigidus apparet;
ut nemo Et, quin jure refrigerandi vim illi adferibat ? Quid, an non
manifeftidime experimur , gelido vento fpir^nte, eaqtie forti valde, fri¬
gus gelidum corpori noftro longe magis infeftum efie, ira quidem , ut
nemo illi ferendo fit, quin ipfi brevi admodum gangraena perimantur
membra? Ita revera fe res habet. Verum alia longe eft caufa, quam vul¬
go putatur. Sciatis ergo , primo neminem pofle vivere in aere , qui
gradus caloris habet, verum cito in illo mori animalia omnia nobis co¬
gnita; atqui calor nofter vitalis eft graduum pz , & infantibus faepe 9-^9
Ut Eahrenheitius obfervavit. Hinc homo femper calet plus, q_uamaeran^

genus Experimentorum

K.ori vero Ther-
eiprcopiuiTi.

Hyjus rei tiUis
io aite ^Icdica

104 PARS ALTERA

biens : hinc vefllmenta , hominis corpori applicata l calefcunt magis J
cjuam h acri nudo undique forent expolita. Imo etiam hominis ille calor
aera contiguum corpori ejufdem , calefacit : fi ergo aer, fine vento,
circa hominis corpus quiefeit , tum Atmofphgera hominis calidior eric
Atmofphaera aehis , hinc ille fentiet calidum hunc aerem , ut revera eft.
Simulae vero vento nato aer ille calidior, qui cingit undique hominem,
inde aufertur, ejufque loco recens appellit priore frigidior, ftatim nafci-
tur verum frigus in pulmone, & ad cucim hominis; quin & a corpore
calido veflimentis conciliatus calor quoque eodem aufertur vento , no¬
vumque affiduo frigus illis datum applicatur corpori : unde idem fit , ac
fi frigido de aere velles affiduo corpori fuo indueret homo. Atque ex his
conflat, licet ventus frigus haud generet, tamen corpus hominis omnino
refrigerare , quatenus caloris exceffum aufert. Quoniam vero hsec obfer-
vatio incredibilis eft in Medicina emolumenti, agite videamus in exem-;
pio. Sit homo ab exercitio corporis , vel a morbo , aliave de caufa , ca¬
lens , intra vefles , in aere quietiffimo, ad gradum loo. Aer communis
efto illo tempore temperatior, qui vulgo notatur gradum 48. Facile in-
telligitis omnes quod jam veftes corpori adflridae calore corporis quo¬
que brevi , ubique , fere ut corpus calefcant. lmo& aer quoque, quief-
cens jam , circa illas vefles ambiens , atque circa caput hujus hominis
haerens, multum calefcet plus , quam ad gradus 48. Quum faepe viderim,
acceffium calidi hominis, in diflantia quatuor pedum a Thermofeopio , il¬
lud flatim mutaOe calefaciendo folo calore de corpore ejus exhalante ,
qui Thermometri calor ita genitus mox tollebatur ad receffium hominis.
Si itaque aer ille vicinus & veftes , ponantur reducia ad gradus 60 , erit
hominis illius corpus in ea temperie undique immerfum , omnia ejus
vafa & humores laxati appofite ad huncee gradum , nervi ejufdem exte¬
riores affedi eodem talis caloris fenfu. Exponatur jam hoc corpus vento,
qui uno fcrupulo hora; fecundo fex pedes percurrit , jam omnis calor ae¬
ris ambientis & veflimentorum auferetur intra minutum hoc fecundum ,
& applicabitur corpori undique gradus caloris 48 , unde phyfice corpus
12 gradibus ad exteriora evadet frigidius ; cumque ventus ille ponatur per¬
petuo iderfi , debebit brevi corpus undique , ufque in profundiffima fri-
gefeere ; quoniam fcilicet extrinfecus applicatum perpetuo frigus illuct
inovum , omni quoque momento , tantundem de genito per vitalem mo¬
tum calore aufert. Ex quibus ergo manifefliffima habetur paradoxae aliter
apparitionis ratio.

Si enim jam, loco corporis humani, Thermofeopaum huic vento op.*
ponis, erit inliquore Thermometri, & in aere anabiente idem calor;
hinc , five qulefcens idem agr fuperficiei Thermofeopii applicatus maner ,
hve perpetuo ille alius fe apponit , erit unus idemque calor : ideoque ven¬
tus, vel maximus, nihil frigoris dabit Thermofeopio, nifi acir interim
aliam temperiem induerit in loco, unde ventus flat. Atque ex his intel-
ligitis facillime Vos , qui propofita medico corporis humani contempla¬
mini conditiones , nulla fere re , fubito magis faniffima , addam & rOi*
buftiffiima, corpora faeviffimis morbis, 6c fubitaneas morti, reddi obno-
jtiay quam fi a motu calefadta dc in. llidoxew fefoluta, yento exponun¬
tur

pE ARTIS THEORIA. lof

.tur; ittaxlme fi frigido in vento per motus validos incaluerint valde, &:
dein quiefcant. Hinc afthmata tota dein vita , angina , pleuritides , peri-
pneumoniae, arthritides, rheumatifmi. Quid vero dictam de' his, quibus
€X debilitate tenelli corpufculi mobilis fabrica laborat? nonne videmus^
miferos a minimo vento , a levi aura , incredibiliter mutari ? fimulac modo
per rimofam feneftram aer admittitur paulo frigidioris temperiei , quam
fuerat |n cubiculo, in quo degebant j maxime fi uni per Thermofcopium
diredtae- affueverant diu ; qua quidem re non aliam hominum valetudini
firmae magis noxiam cognovi.

Quarto licebit ex difiis jam , neque dein repetendis , aliquid de Ignis
natura , & adione quoque , fpeculari. Si enim duo corpora , denfa , dura,
valde elaftica , magna vi aguntur mota reciproce , &c celerrime, tum omnes
partes horum corporum , omni momento , comprimuntur ardliflime : &
<iuia rigida , renituntur fortiflime, hinc in unaquaque parte exoritur ce¬
lerrima , valdeque potens , contradio , & expanfio, five vibratio quaedam
celerrima, ut in chordis valide tenfis. Quantas ha; vibrationes fint cognof-
camus exemplo campanx metallicx , elafticx , femel modo , uno idu ,
percuflx. Nonne inde tota illa , eaque fxpe vafta adeo, moles tam longo
tempore, per totam fubftantiam per infinitas ellipfes fe expandit ,
contrahit? Atque ubi attritus ftatim defcriptus nafcitur , quanta ibi vi ,
q[Uo nixu , quali celeritate, comprimuntur, concutiuntur , laxantur, uni-
verfi attriti corporis elementa in imum fundum ufque J quantus exoritur
attritorum, quamque acutus, auribufque intolerabilis, ftridor, quo ma¬
xima illa vibratio certo prxfens cognofcitur ! Intelligimus ergo , totum
illud corpus ita attritum , preflum adeo & laxatum , in omnibus fuis par-
* ticulis rapidiflime moveri : quum omnes chordx celerius eant redeantque,
quo magis -elafticx , quo breviores, quo. validius tenfx. Illx vero condi¬
tiones onines fimulhic concurrunt. Qux ut evidentiflima ab Experimen¬
tis arbitror, ita haud minus liquidum videtur, quod interim Ignis, qui
intra meatus horum corporum hofpitatur, atque ibidem potentiam ha¬
bebat illa expandendi in omnem dimenfionem , rurfumque a vi contra-
dili renitente corporis expanfi fortiter repreffus fuerat , nunc per adionem
attritus, omni momento , in fuis loculis, violentiflime , comprimitur,
laxaturque. Hm^ igitur , quum idem Ignis videatur omnium elafticorum
efife potentifiimus ex animadverfa ejufdem vi omnia expandente, videtur
ejus propria vis, motufque, immaniter augeri. Unde & in corporibus ita
attritis , & in Igne intra illorum cava xquabiliter diftributo , fummus
motus oriri , & diu perfeverare creditur. Id vero fieri nequit , quin Ignis
vicinus, & ambiens, pariter ab utrifque modo didis agitetur eo violen¬
tius , quo propior. Id enim aliter fieri nequit : quum antea conftiterit
Ignem per quiefcentia corpora , & per fpatia extenfa omnis motus &
mutabilitatis femper incapacia , xquabillffime diftribui, & forte xquabi-
llter agere. Debebit ergo ille undique circumflans fequi concufTus illius
Ignis , qui intra fpatiola attritorum intercipitur , adeoque etiam recipro¬
ce urgeri, redire. Videtur quoque hxc Ignis vibratio durare tamdiu , quam
■corporum hxc vibratio ipfa ab attritu nata , aut donec illi itus , redi-
tufque , ipfius Ignis , redadi fuerint ad quietem , aut motum xquabilem

Adfo Ignis tri¬
tu oata,

Inde explican-
tui; nonnulla.

Ijcnij, ratio, quis
tc uipi maximus
ic minimus i

'lo'^ _ ^ ?ars altera

cum Igne vicino In fpatiis , & corporibus. Quum auteoa pet* Caufas fia<32:
trices attritorum corporum Igni motus addatur novus , praeter illum ,
quem prius communem habebat, debebit & hinc increfcere ipfa Ignis
vis; quae quum extendat corpora» ideo & hocce figno fuo fe manifefta-
bit ilico. Adeoque eatenus vis Ignis intelligi pofle videtur , quatenus
tritu excitatur. Simul certa habetur ratio plurimorum, quae hicapparenu
I. Cur elaftica fola Ignem tritu inprimis generant? quia fol^n ele¬
mentis fuis ofcillant. 2. Gur maxime elaftica maximum Ignem gOTerantJ
ut in chalybe duriffimo ad rigidam filicem celerrime appulfo ? quoniani
citillimae, & maximae, vibrationes inde contingunt. 3. Quare molliflima,
non elaftica, minus generant Ignem? quia non refiliunt , non reftituunt
fe , non eunt neque redeunt. 4. Quamobrem tamen plumbi ad plumbum
attritu valido calor fummus generatur? quoniam ultima Elementa cor¬
porum expanfilia & contradilia funt ab Igne , & propria indole : licet
compofita ex his elementis majora corpora nexum partium habeant mi¬
nus refiftentem , fed cedentem facile. Unde liquet , aliam efle elafticita-
tem Elementorum omni corpori communem a calore & frigore mutan¬
dam , aliam vero pulfui obftantem , & reftituentem fe in formam, quam
ante offenfam habebat. 5. An fluida ergo tritu calorem non generant?
Si elaftica, omnino. Si non elaftica, difficulter. Unde aqua difficulteC
tritu calet. Attamen; fi fluida non elaftica urgentur impetu fumrao, per
anguftillimos canales, calor ab attritu in iis fufcipitur; quia Elementa
ultima in his elaftica utcumque videntur effe. Si vero fiftulae eiafticae finc ,
per quas liquor agitur, tum tanto ardentior poterit calor gigni. Hinc
fanguis nofter elafticus,pef arterias elafticas , violente adus, calet in
motu fanitatis. At vero , quo indoles fanguinis plus vergit in ingenium' ‘
aquae , neutiquam elafticae , eo minus caloris intra corpus prc^ducitur ,
Aut etiam , quo in arteriis ipfis elater magis deficit. 6. Cur interpofitu
liquidi inter attrita impeditur . vel imminuitur , caloris ortus ? quia mo¬
tus impreffi eluduntur perpetua fluidi interlabentis fuga, & reditu, 7. An
proprietas ergo elaftica corporum multum facit ad augendam Ignis in cor¬
pora adionem? quam maxime, ut modo patuit, 8. Si gravitatis nifus cor¬
pora minus ad fe mutuo determinaret, quid fieret Igni ? Tum ejus effe-
d:us fere videretur nobis nullus : id fodinae profundiffimae , & altiffimo-
Tum montium faftigia docent. 9. Quid ergo in puteis profundiffimis fit
ubi fempiterna aeris quies ? refpondetur , ibidem xqualem femper caloris,

& frigoris gradum haberi, manere, in fingulis altitudinibus fingularem,.
prout ambiens telluris plaga ibi habet , fovetque. Quod fane pulcherri¬
mi^ obfei vatis in Obfervatorii Parifienfisputeoconhrmatur, 10. Quare fri-
gidiffimi tempeftate Chalybis ad Silicem percuffio dat Ignis fcintillas vi-
Vidiffimas , maximafque ? Sed quis foret finis, fi narrarem quae fpecu-
lanti ad haec nova affiduo occurrunt? nullus unquam. Gravitas , Elater „
Ignis, videntur tres capitales habendae inter univerfales , five commu¬
nes caufas adionum corporearum ; ad quas quotiefcunque attritio fuper-
addituf, plura communia omnibus phxnomena intelligi queunt,

Quinto rurfum dabitur inde deducere » quod maxima Ignis violentia
nafcetur > Ii corpora omnium ponderofifEma , atqtio fimul maxime eia-

I

DE ARTIS THEORIA. 107

fl:Ica,In profundiffima interioris telluris parte, aliis dein innltentibus for-
tiflime apprelTa ad fe invicem, tandem motu velociflimo omnium agita- '
rentur inter fe. Unde itaque quam maxime iterum probabile efl; , a centro
telluris, fummum aeftum fenfim decrefcere , atque omnium minimum
«vadere , ubi terminus habetur medius inter duos Planetas. Ponamus Ter¬
ram noftram , & Lunam , ejufdem indolis ; erit in centro telluris & lu¬
nas aeftus fummus , fenfim decrefcens donec perventum erit ad illud loci
inter hos duos globos fphaeroides , ubi utriufque vis definens limitem, /nimaiiavo-
ponit. Quare impofllbile penitus apparet, ut animalia Volitantia a tellure, tempetian
in lunam, aut inde ad nos tranfire queant; quod quidam Philofophi auiiof-

ftatuerunt. Pariter neque in abyfib exiftere queunt. Omnia autem, quae P*'^*^**
de Tellure & Luna dixi , pari ratione de reliquis quoque Planetis vera
erunt. Unde etiam credibile videtur , corpora gravia tantum circa Pla¬
netas , forte & circa Soles, feu Stellas fixas, aggregari, inde fenfim adeo
levia fieri per raritatem, ut vix, vel non , refiftant. Ignem tamen & ibi
effe aequali copia. Ignem igitur forte non efie gravem , fed indetermina¬
tum ad lofa ulla. Hinc ergo ex fe non habere vim nifi ^quabiliter fe ex-^
pandendi quaquaverfum , fine particulari in ullam plagam determina¬
tione. Indeque in locis illis altiflimis Ignis adlionem forte nullam fere elTe:
quia corpora denfa , elaftica, mota, attrita inter fe , ibidem abfunt. An
forte decurfus Cometarum fit per fpatia illa inter Planetas , Solefque
ubi illa minima obftacula, viam facillimam praebent, nondum accurate
definito horum mirabilium corporum motu, & gyro ?

Sed & Sexto iterum apparet, quod illa corpora , inter quorum partes,
meatus ubique interponuntur tam largi , ut aer , aqua, fpiritus, olea ,
intra illos poros introire, & exprimi poflint libere; haec, aio, maxime
inepta erunt ad calorem tritu generandum. Illa vero, quorum corporea
fubftantia adeo ar<5le compreffa habetur , ut pori intercepti adeo exigui
lint , ut nihil omnino intra fe admittant , nifi purum , fimplicemque Ignem,
tum h^c attrita contentum intus Ignem valide movebunt. Si deinde per¬
pendimus , fuperficies binorum , ad fe mutuo congruentium , corporun^i
tam exadle fibi invicem refpondere , ut inter hafce ipfas adaptatas , mo-
tafque , nihil omnino , nifi fincerus Ignis , fe infinuare queat ; tunc quo¬
que , dum rapide fupra fe mutuo verfantur , Ignis & ibi intercurrens follis
agitatur ; unde & hocce modo iterum fervens hujus motus. Iterum , fi tam
velociter agitatur rapidifiimo motu inter fe corpora , ut celeritate tam
praecipit! , neque aer , neque alia corpora , fuccedere queant , fed folus
modo Ignis in aere, vel aliis, latens ; vero quam fimillimum habetur,
tum Ignem illum ruiturum in loca tam celeriter , & reciproce , vacua ,
vel occupata rurfum ; atque fic vel ita quoque plus forte Ignis circa
proxima attritorum fuperfidei loca colligi , quam prius contingebat ;
hanc ideo aliam efie caufam , cur attritu excitetur calor. Denique , fi ali-
. cujus duri torporis elementa neduntur inter fe nixu validifiimo, fed ita
limul fadae inde fibrae , & ftrata , difponuntur, ut breviflima nafcantur,

& valde tremula , tum Ignem vibratione fua quam celerrime , fortifiime-
que, agitabunt , unde & calorem inter fe attritu celeri ingentem breyi
creant. Sane omnibus his . ingens motus Ignis fit,

■Oy

Allafcondltlorf
nes calorem «i
tu augences^

Car IgnJs tar
dius de raro,
^uam dcafo
e«ic i

Sola pcfcuffio-
HC Aatus Calor.

ic)8\ ^ PARS ALTERA

Septimo reflat Inquirendum quam feverlffime , an fit quaedam vls^Inf
corporibus ipfis, qua Ignis attrahatur ad ipfa corpora, ea lege, ut, quo
plus mafiap folidae ipfa corpora habent, eo etiam plus ignem fibi unirent ?
Verum in ipfis quiefcentibus hoc nequaquam ita obtinet : quoniam con¬
flanti Experimentorum fide evincitur, non plus vel minus ineffe caloris,
vel Ignis in vacuo Torricelliano , quam in auro; quoties ambo diu quief-
cunt in quocunque ejufdem temperiei loco. An vero per attritum toties
memoratum folida moles corporum vim nancifcitur fimilem virtuti ma-
gneticae, qua ita demum ipfum Ignem attrahat ad fe? atque adunatum
fecum diu retineat? Multa faepe fuper hac re cogitanti obfervatura certe
id fuit , eo citius calefcere ab eodem Igne corpus , quo rarius fuerit ; eo
lentius autem refrigerari calefadum femel , quo denfius fuerit ; eo citius
refrigefcere, quo rarius erat. Unde videretur colligi debere , in ipfa maffa
folida aliquid latere fimile attra<ftioni : inprimis quidem , quoniam lex
hxc obtinet aeque in elaflicis , quam in non elaflids. In foco Tfchirnhau-
liano Ignis fummus; fi vitrum tegitur umbraculo verfus Solis radios,
ftatim ceffat calor in aere illo in loco, ubi momento ante tantus erat. Si'
metallum ibi fuerit eodem igne fervidum , diu valde retinetur calor. Si
vas aere plenum, aliud aqua, utrumque dein eidem calori exponitur,
erit forte ad fic calidus , millies rarior aqua quoque ita calida , fed aqua
conceptum tanto tardius calorem tanto diutius retinebit , ut aer forte
millies eidus refrigefeat. Utique tamen ex his tantum id verum conclu¬
ditur, quod Ignis dilficilius intret, & exeat, ut eft denfitas corporum,
qiigc illi exponuntur : hoc autem omne eft , quod certo ubique experimur,
Neque fatis evidenter inde paret , aliam hic caufam efle. Si quid tamen
licet in his per conjeduram agere; forte Ignis, dum denfa ingreditur ,
ipfa Elementa concutit , inque vibrationes agit , pro expanfione majores ,
pro denfitate conftantiores; quae proinde, quamdiu perdurant, tamdiu
intus contentum Ignem agitant ; ut per tritum fiebat in elafticis corpori¬
bus. Re ergo omni perpenfa, nihil talis efficacia magneticx haAenus ex
illis obfervo.

Odlavo tamen iterum confidero, quod per Experimenti primi dodri-
nam conftiterit nobis , duriflima corpora , & folidiflima , a minimo Igne
penetrata in omnibus fuis totius maffae calefadae particulis , ufque ad in¬
tima moveri , & concuti aftiduo. Igitur etiam eadem , ubi ab attritu ipfa
calefada fuerunt ufque in intima , eodem plane modo aftiduo move¬
batur. Inde igitur ftamina haec, ea ratione tremula omnia fimul, fe mu¬
tuo rurfum tamdiu creduntur conterere; adeoque & fic movere, ac fl
contererentur extrinfecus. Igitur & movent Ignem contentum , hunc at¬
trahunt, colligunt, & in folido ipfius raalTae retinent diu in. fe. Tumque
iterum aguntur ab Igne eodem rurfus filamenta corporum , atque & ab
co conteruntur. A quibus omnibus etiam aliquandiu fufeeptus femel
calor confervatur. Princeps enim Philofophorum , Robertus Boyleus ,
Experimento capto, dudiim evicit, quod fruftum ferri frigidiflimi foli-
dum , incudi frigidae impofitum, malleis frigidis creberrime percuftum,

» folo hoc motu comprimente , & virtute elaftica refiliente , tantum in-
faluefit a ut injedum fulphur accendere potuerit, Rurfumque , clavum

DE ARTIS THEORIA.

ferreum duro impadum ad caput ufque ligno , malleo frigido compul-
fum, (imulae ulterius intropelli non poterat, quam maxime (latim In-
caluifle , licet malleus ipfe maneret frigidus. Idemque ferro , dum lima¬
tur, calefadlo valide a lima manente frigida , demonftravit. Vid. Tradta-
tus ejus aureos de Mechanica caloris & frigoris produdione.

Quod enim Nono advertimus ex praecedenti obfervatione j datur ca- Itu & rr-

lor ingens natus , ubi certi fumus , nihil aliud contigiiTe , nifi quod «laitieo-

ferrum elafticum, inter ferra elaftica comprefTum , omnique momento,
quo mallei idus interea ceflTat , fe reftituens , tamen colledum fuilTe
adeo notabilem Ignis calorem, ut flammam in adfperfo Sulphure potuerit
accendere.

Decimo polTumus credere , corpus ita elafticum , poftquam hac adione Afimpiid
calefadum femel fuit , dein diu retinere tales excurfus , & introcurfus in
fuis introprelfis & refilientibus partibus , atque ita quoque continuare
motum Ignis. Ut femel perculTa chorda tremores diu , dc ida campana
etiam, diutillime retinet undulationes fonoras auribus percipiendas.

Undecimo autem majoris momenti jam videtur inquirere, num tritu, tgnfs ifa aoa
&percufiu, ortus Ignis, quem ufque commemoravimus , per hanc par-
tiui^ vibrationem ibidem natus fuerit, qui antea non pra^eftiterat ? Ite-
ru^que, an ipfjE illte partes vibratae propriam fuam molem ita attenua¬
verit, ut abreptas , atque agitatae , ip(ius illius corporis partes tranfive-
rint in ipfum Ignem; ideoque corpora reliqua non ignea hoc tritu, per-
cuflfu , vibratu , in verum Ignem ita tranfiverint , ficque ex non Igne
Ignis queat fieri ? Mihi fane videtur id fieri non poiTe. Demonflravi enim ,

Ignem ubique exiflere. Evici , illum aequabiliter per fpatia diftribui. Pro¬
bavi quoque omni attritu cujufcunque corporis eum produci pofTe ma¬
gis, minufve. Conflat, illum produdum undecunque, quocunque mo¬
do, femper abfolute eundem efle, eandem ftatim proprietatem omnem
Igni foli propriam habere , quae nulli alteri rei communis , femper in
folo Igne conflans deprehenditur perpetuo. Quare nulla verifimili fpecie
cogitari poflit , hunc Ignem afliduo gigni, natum vero femel manere (em-
per , copia eundem ; fed in omnibus hifce adionibus eundem motu , SscT mottrs &
quiete, colledu , difperfu , diredionis diverfitate, ita variari, ut nunc
appareat , nunc evanefeat , noflris fenfibus. Mature meditanti univerfa ,

& fingula , quae hucufque de (ignis Ignis , ejufque produdione protuli ^
pofleriorem hanc meam fententiam adflruunt , redarguunt priorem. Quis
enim facile non intelligat, tritu & percuATu duri & elaflici , plus Ignem
moveri polTe , quam prius? Quis neget, hunc plus motum, fimu! & plus-
movere ? Quis facile non capiat, folidiflimi celerrimos motus , folun?

Ignem fequi poflTe , adeoque ibi colligi? Quis dubitet, quin omni hoc \

modo tantum Ignis aliis , maxime vicinis, locis pereat , quantum in hunc
locum magis colligitur.. Non enim difficilior haec migratio Ignis, quam
ullius alterius fluidi, intelligitur. Simulae vero ita ex majori fpatio, ubl
difperfus haerebat, in unum ardius jam fpatium colledus ardatur , debe¬
bit noflris fenfibus apparere,, ac fi recens- natus fuifTet, ob copiam,. ot>
eftedus.

Denique Duodecimo liceat rujrfum mihi commemorare , quod fupra conctuditdi^

O lij

IIO PARS ALTERA

jam enarravi. Sc. In quacunque haflenus plaga Univerfi cognita , ubi
frigus regnat maximus, quod narura.vel ars, producit, tamen Ignem illic
etiam magna copia prgefentem efife: quoniam tritu , & perculTu, uno mo¬
mento, fortiflimus ibidem excitari poteft ; ut allifio Chalybis ad filicem
monftrat; ut applicatio Thermometri ad omnia omnino fpatia, & cor¬
pora , ejufdem temperiei, evidenter immobilis docet : quare puto , Au¬
ditores Amatiflimi, quod aliquo modo intelllgibili explicui Vobis per Ex¬
perimenta, horumque Porifmrata, primum modum phybcum , quo fem-
per, ubique , certo , produci poteft id, quod per omnia fe penetrat , id,'
quod omnia cognita expandit, feii rarefacit, praeter folum fpatium. Id
autem ipfum Ignem vocari ab omnibus clare evidum fuit prius. Hinc ergo
aliquid jam de abfcondita ejus natura intelligere utcunque incipimus, ut-,
que pergamus ulterius, fatis animofi incitamur.

/

Experimentum. XI.

Ignis, juxta omnia explicata, jam cognitus a fua virtute rarefaciendi
omnia, a fua virtute omnia omnino movendi, atque fe penetrandi per
iiniverfa corpora , fi colledtus eft In quodam fpatio , vel corpore , ut i^^em
fenfibus noftris appareat, exinde fe virtute hac fua movet, & expai\flit,
quaquaverfum , a centro fui fpatii, vel Corporis.

Ut intelligatur afferti fenfus , fimulque demonftratio: efto globus hic
plumbeus ebullienti immerfus aquae , donec totus , penitus , acquifiveric
hunc caloris ab aqua gradum. Educatur dein ope illius fili , unde fufpendi-
tur. Sane in omni pundlo corporis aequalem fundit calorem , quoad fenfum
noftrum, Thermofcopium circumpoiitum in eadem diftantia aequaliter mo¬
vet , omni nota aequabilem caloris hujus , vel Ignis, difperfionem indicat.
Cernite hoc ferrum ignitum , & candens ab Igne , nonne videtis , illud
undique aequaliter lucere, fplendere, colorem fuum ignis exhibere. Sed
& calefacit nos in eadem diftantia , ab omni parte , aequabiliter? Quin effec¬
tu quoque omni, fufionis, exficcationis , uftionis , manifefto undique fe
eundem praeftat. Sed & maximum quoque hujus veritatis argumentum
eft, quod Thermofcopia, cuicunque demum liquori imraerfa, ftatim un¬
dique, aequaliter, ad ejus temperiem , fe accommodent rarefcendo, vel
contriahendo fe. Tota ubique rerum natura idem clarilfime evincit.

C O 11 O L L, I.

fgnis proptius

Patet ergo , hanc efte Ignis 'indolem , ut ejus partes nitantur in omnem
plaga.m aequabiliter , fe expandendo, id eft movendo. Igitur non plus, nec
minus, ad unum quam ad aliud, pundfum tendit. Fateor, hoc mirabile
apparere , atque vix intelligendum , imo vero hanc ideam ab idea quietis
yix differre. Conabor ergo levi exerpplo rem facere liquidiorem. Sit Sphae¬
ra cava abfolute vacua , in centro ejus concipiatur exigua fphaerula altera ,
centies minor , cujus fingulae partes vim in fe habeant , ut , ^quabiliffime a
fe invicem recedendo, replere queant accurate illam Sphseram majorem ,
^rit fum verus motus in omnibus partibus, tamen tct?imole§ fic mot^

DE ARTIS THEORIA. m

mdiffcrens ad omnem plagam fentietur. Intelligimus ergo, ex procedenti
etiam Experimento , Ignem, qui aere noftro communi horet, hac lege,
perpetuo fe expandere , compximi , fi nulla alia caufa accelTerit.

COROJLl. 2.

SHicet ftatum Ignis , procedenti Corollario definitum, vocare ejuf-
dem ftagnationem. Erunt Ignis ftagnantis vires , ut fpatia , in quibus con¬
tinetur. Erunt igitur & communicationes harum virium extra fe etiam
nt fpatia. Efto fphora A plena aere, qui calidior fit acre reliquo circumfu-
fo , in globo majore concentrico B Contento. Erit copia Ignis, & vis inde
emanans , in quamlibet partem circumferipto fphoro , ut fpatia partis cir-
cumpofito ad totum fpatium circumfcriptum. Id dein in quolibet cafu
Geometra facile fupputat. Quoad hanc ergo Ignis proprietatem res efl; ma-
nifeftiffima,

O R. O I. t*. ^ *

Facilioris Intelle<51us gratia concipiamus globum Geometricum Igneple-
num A , quem alius tangat aqualis B , fit centrum primi C , ducatur ex
hoc centro tangens ad alterumiiglobum CD, &;CE. Liquet jam ab Igne
globi A , ad totum alterum globum B , non poffe , ex lege data , Ignem per¬
venire , nifi a fediore A F G. Cujus proportio Geometrice ad totum globum
A reperiri proxima poteft , ut & magnitudo coni C D E , & fegmenti fphae-
rici D I E. Hinc copia Ignis 'communicati huic fegmento. Quae quidem
omnia fuis deraonftrationibus Geometrae facile explicant, Indicafle hic
modo fufficiat,

C O R O L L, 4,

' Hlfce mtelle<5}:is , ponamus enafci caufam quandam Phyfieam , quae
apta nata fit, ut omnem illum Ignem, qui in hac fphcera exiftet, agat ire
per lineas parallelas diredlum unam plagam verfus. Intelligitur ftatim ,
quod omnis ejus vis eo unita itura fit, ea nimirum ratione , ut, per cylin¬
drum E FGI tranfeuns, totus nitatur in Globum KG IB, adeoque jam;
omnem vim, quam habebat, impendat fpbxrae illi. Unde eflre(fl:us fie
diredli, refpedru prioris erit, ut totum ad partem , atque ut dirediio pa¬
rallela ad divergentem , combinatarum autem caufarum effedtu prodtieec
vim longe majorem priori^ Verum Ignis ad duplum inarefcens ftatim effi¬
caciam incredibiliter auget ; nam gr. 32. facit aquam conglaciari; duplo^
major, graduum t>4, conftituit aerem nobis valde calidum ; triplo ma¬
jor, graduum , calorem fani fanguinis humani jam fuperans , omn®
forte animali jam letHalis in aere, fextuplo major, graduum 2 1 6, jam ex-
fuperat aquam ebullientem , qui omnes partes quorumcunque animalium?
diffolvit, & deftruit. Quum ergo area maximi in hacfphaera circuli fit adt
fupferficiem totam ejufdem, ut i ad 4 , erit rn bafi cylindri didi Ignis
quadruplo compadior jam, quam in fuperficie fuerat fphaerae prius: unde*
etiam tanto plus vis unita Ignis hic augetur. Si jam accuratiffime cognof-
ceretur , quantum vis Ignis expandendi augetur ^ pro ratione fpatiorun»

Suppctfario Tiii»
jus Ignis qiioacj
copiam 8c

In ExemfISk

Afque (tefiaisai^
accutace.

iii P A R S A L T E R A

minorum, in qii^e denfatus compingitur, reliqua polTent fiipputari ; fl
enim hsec fe habuerit , ut areae ipfae , vis eflet quadruplo major a 'copia ,
quadruplo major ab expanlione , adeoque decuplo & fextuplo violentior
ab utrifque, Tentandum ergo per Experimenta, an determinari queat vis
Ignis expandens ad denfitatem ejufdem|? Utique credibile eft , hanc in
Igne maximam effe. Adeoque hanc diredionem in parallelifmum ingentis
fore efficaciae.

Experimentum, XII.

sol agit Ignem
in patallclil-*
(tium.

Si circumfpicimus omnia, an ufquam reperiamus talem caufam, qu*
Ignis adionera ita in parallelirmum agere queat in aiire noftro , videmur
manifefto cernere , quod Sol inprimis hanc poteflatem poffideat , qua id
efficere poffit. Etenim vaftus ille globus, quem vicibus 1345 1 Tellure
majorum Sapientes ftatuunt, atque fere 12-54$ diametris terrse a nobis dif-
tare, dum juxta lineas redas lucem , caloremque ad nos diffundere, om¬
ni argumentorum genere probatur, refpedu immanis diffaniiae apud nos
per parallelas omnino aget. Haud opus erit ex Opticis , Catoptricis , Diop-
tricis , citare, quae cognita Vobis omnino credo, documenta, per quae
evidentiffime demonffratur , radios lucis, a Sole emanantes, eatenus. Ii
non turbantur aliorum occurfu , femper iftdis lineis, porrigi; inflexos
vero, a pundo offenfae rurfus per redae viam progredi. At unum occurrU
evidens , ut mihi quidem videtur. Experimentum: quo abfolute cernitur*
quod omnes radii, qui emittantur , vel determinantur a Sole, iter femper
rediffimum affedent , id vero hoc eft. Sit hora duodecima nodis hybernae ,
media hyeme , tempore novilunii, tempeftate valde frigida , coelo quam
maxime fereno. Refpiciat tunc aliquis in coelum , nihil illi in vafto fpatio
apparebit lucidum , nifi minora fidera. De Solis calore , de luce ejul-
dem , in toto hemifphaerio fimul confpedo , apparebit omnino nihil, prae¬
ter id paucum , quod a Planetis , Solis luci debitum , ad tellurem refleditur.
Attamen ijlo ipfo tempore, radii Solis, univerfum illud per hemifphae-
rium diffufi , id quam maxime illuminant, excepto parvo illo cono in
immenfo hoc fpatio, qui pro bafi habet telluris circulum maximum, pro
axi, 114 diametros telluris. Quae quantilla, portio fola in umbra telluris
opacae non illuftratur hac luce folis. Unde igitur manifcftiflime cognofci-
tur, quod , licet quam lucidiffimuma Sole lumen illuftraverit fpatium ali¬
quod , tamen id nullo modo videri queat ab oculo polito extra redas a
Solis corpore ad oculum ducendas; nifi offenfi illi radii recurrunt a cor¬
pore repellente, quod radios redos accepit. Ipfum id propinquius cer¬
nitur in cubiculo tam arde undique claufo , ut nihil penitus lucis fpe-
dabilis in illud intromitti queat. Si enim tunc per foramen exiguum lu¬
centis Solis fplendor in hanc cameram admittitur , unicus in fpatio loci
hujus conus lucidus nafcitur , cujus apex in foramine illo, bafis in infi¬
nitum projicitur. Si tum nigerrimum abfolute corpus bafi hujus illumi-:
nati coni opponitur, lux apparebit nulla omnino in hoc cubiculo, nifi
oculo pofito intra conum illum ; fed inde ad latera deflexo videbitur nihil,
licet certo totus ille conus quam lucidiffimus fuerit. Fateor quidem, quod.
h Htere fpedaptj conun^i, appariturus fit debili luce ille utcunque cpnfpi-

cuusj

DE ARTIS THEORtA. tti

cuus ; fed Vos intenti mecum ilico videbitis , omnem illam Lucem , con-
fpedi^am ibi , unice deberi tantum pulvifculis in aere obvolitantibus , iU
lapfofque radios repercutientibus , qui fi abefient , nihil penitus illius Lu¬
cis appareret. Id enim manifefto cernitur, quando forte, id'namque ob-
fervare datur, illi pulvifculi ita difponuntur, ut lucem non repellant.
Atque hoc quidem argumento perfuademus , Solem Ignis partes a nifu
a centro in circumferentiam naturali , agere per lineas parallelas.

Si deinde cogitamus, quod omnia objeda vifibilia per lucem , at ob-
fcura ex fe , ftatim incipiant lucere , vel videri , firnulac radii , a Sole de¬
finiti , refti in illa incidere poflunt , atque ipfo illo tempore difparere , quo
prohibeturxedta a Sole in ha^c via , tum idem confirmabitur. Maxime au¬
tem , fi pariter intelligimus , quod radii a Sole incidentes in fpeculum per-
fedum planum , inde reflexi per proprias leges , iterum tantum illumi¬
nent eam plagam , in quam reflexio fit , confirmabitur illa dodrina ul¬
terius. Atqui hoc non fallax unquam Catoptrice manifefto evincit ; do-
cetque unum radium , a fole refte emiflum, in fpeculum nitidiflimurai
illapfum , inde repercuflum per lineam redtam in aliud fimile fpeculum ,
inde iterum repelli ; atque ita unus idemque toties reflexus , femper fa¬
cultatem lucendi retinet ; femperque videtur tantum per redam ex pun-
do lucido ultimi fpeculi refledentis ad oculum dudam. Id itaque quum
in tota imagine Solis fic agente contingat «que , ac in uno ejus imaginis
pundo , docet , vim Ignis , a Sole determinatam in redas parallelas , re¬
manere in omni tempore , quo emanatio , vel reflexio , durat. Simulae
vero Sol illuftrans recellit, ocyllime hxc per lineas redas determinatio
quoque ceflat, Ignifque iterum, in proprios expanfiles nifus relapfus ,
antiquum obtinet. Iterum ergo Diredor ita Ignis Sol habendus erit.

Iterumque fi in memoriam revocemus imaginem nobis apparentem im-
menfi Solis , ob ingentem diftantiam , apparere orbem ludiciflimum ,
cujus diameter cernitur implere circuli coeleftis vifibilis — y^,five

6T*

five 50*. 50”. videbimus denuo radios inde projedos , ratione fpatii exi¬
gui, in quo Obfervationes noftrae fiunt, eatenus pro parallelis haberi. De¬
nique idem magis inde rurfum firmatur , quia Optice , Catoptrice , Diop-
tricc, femper ponit radios lucis parallelos agi a Sole, dum itinera, re¬
flexus , refradiones, fupputat calculo quam accuratillimo , atque dein
punda determinat vera focorum , refledionum , & viarum : ita ut phae¬
nomena quam accuratiflime refpondeant demonftratis.

Ex omnibus ergo hifce, fimul praecifo fermone colledis, verilfimum
liquet, Solem efle caufam, quge, quoties agere valet, fine impedimento
alio , in materiem lucis hofpitantis in hoc noftro aere , eam uno momen¬
to cogat in radios parallelos.

Verum ab omni tempore animadverfum etiam eft , radios hos Solis ita
lucidos , & parallelos , calorem quoque efficere in corporibu": , ad quae
ita diriguntur. Unde ergo eadem evidentia de Calore vera erunt omnia,
quas modo demonftrata fuere de Luce. Quum vero hic loquamur de eo
calore, qui Thermofcopiis exploratur ; rurfus colligitur, eadem de vero
Igne etiam dici debere, qui hucufque fuerat expofitus. Inventa igitur

T /. E

lo Parallellf-
mo cenanic fta-
tim caloi dcd-

»1*.

Hybcrnacula
ftirpiutn X.-
diHcaada.

fi4 PARS ALTERA

fuit vera ratio» cur Sol reda a<51:ione fua Ignis vim expanfione notamiii'
notabile incrementum adaugere queat , fola tantum diredtione , abfque
ulla omnino materie nova addita , abfque ulla emiflioive Ignis de ipfo^
Solis corpore , abfque ulla excitatione Ignis ex non Igne. Quod qui¬
dem , nifi me fallit animus* eft praecipuumin Tradatu Chemico de Igne
inventum.

Si quaeritis forte , cur igitur candela incenfa , lucem per radios redos
quoque determinans, non facit locum a fe illuminatum fimul etiam calere ^
In promptu ratio effc : parvus ille radians conus non agit in parallelifmum ,,
fed diffundit in Sphaeram quafi emanantes radios, hinc Ignem , qui in
camera ell , non agit in unam partem , fed in omnes quaquaverfum. Si vero»
adeo propinque accefleris , ut vicinitas parallelifmum fere creet, ftatim»
calor ibidem quoque percipietur..

Atque inde quidem hanc difficultatem evanefcere puto ; inprimis
una perpenditis * quae de diverfitate mirabili Lucis , & Caloris , prius,
differ uL

C o B. O L L,. I,.

Hinc ergo,. intercepta reditudine radiorum a Sole Ignem in Paralle¬
lifmum agentium , ilico ceffat ille Parallelifmus , atque ftatim, illo ipfo
momento , Ignis partes expanduntur aequabiliter quaquaverfum unde-
facile patet folum illum Parallelifmum omnem illam vim prius praefti-
tiffe. Sit enim meridiano tempore fereniffimo fpeculum Viletti direde-
Soli oppoGtum, ejus foco violentiffimo expofitum efto corpus, quod Q(y>
jam adu confumitur * virga ferrea tum autem, dum in fuinma efl: vio¬
lentia ponatur opacum corpus adeo magnum, inter Solem, & focum
fpeculi, ut totam fpeculi aream uno momento, obumbret , ftatim, fine-
ullo temporis intervallo», totus ille ardenti ffimus focus penitus exftindus»
eft, licet aer inter umbraculum & fpeculum aeque calidus , id eft Igne ple¬
nus, fit quam antea, licet Sol fplendeat ut antei, tantum vero fola haec
diredtio ablata fuerit. Neque eft,. ut putes, plus Ignis fuiffe inter fpecu¬
lum & focum, dum Sol fpeculum reda feriebat ; nam calor certe , praeter
eum, qui a reflexu fiebat, major Ibidem haud deprehenditur. Igitur in..-
gens differentia habetur inter eum calorem, quem Ignis tritu Gorporiimi
facit, eumque, qulnafcitur in aere , per parallelifmumfolaremzqui prior
diu manet, perit ilico pofterior. Attamen, fi Sole incaluit corpus , idipfura>
fuiim gradum acquifitum , pro foliditate fua, diu retinet..

Atque omnia dida,. magno fuo damno experti fuere Cultores Plan¬
tarum, qui iis hyberno fervandis tempore caldaria conftruxere: fi enimi
lumina horum , quibus calor brumalis Solis elevari, inter horam decimam;
& fecundam intra hjEc admittitur, ita fabrefada funt„ ut illapfi radii ad
ipfum lacunar attingere non poffint ; fed ,, deorfum vergentes , relin¬
quant locum inter lacunar & irradiatum a fole fpatium, qui non illumi¬
natur ab admiflis radiis, tum femper in illo loco frigus fit majus ,. fi cae-
tera manent eadem.. Atque colledus ibidem humor frigidiffimus , deci¬
duus in ftirpes omnes fere teneriores perdit. Quare oportet femper haec
Hybernacula, direde meridiei oppofita^inftruere fenefttis e vitro eredis

DE ARTIS THEORIA. i,^

ad angulum 14 gr. 30' ufque ad pavimentum , iifque pellucidis , fi fieri
poteft. Poftea autem lacunar debet ita fieri , ut a linea horizontali, du<3:a
ab altitudine luminum , a feneftris parietem pofteriorem verfus , deor-
fum declinet angulo pariter 20 gr. 50. in regionibus, ubi elevatio poli eft
gr. 52-i Ratio ex Aftronomicis,& Gnomonicis, facilis eruenda , hic bre¬
vitatis gratia omittitur.

C o R O L I» 1«

Summus Ignis , qui producitur in aere noftro , atque in corporibus Quantu* fit hfo
inde calefadis, naturaliter a Sole Parallelifmum producente, longe minor co^para-
eft, quam ille, qui in homine fano , a vi vitas exoritur. Hic enim adfcen-
dere folet ad gradum 5) 2 inThermometro. Ille vero, quam rariflime ad
gradum 84 pervenit, neque unquam tumeo in gradu diu perfiftit, fed
mox declinat. Loquor autem hic tantum de illo calore, qui in loco aperto,
fine reflexionis vi , & colledu , a folo tantum radiorum redo decurfu naf-
citur. Nam nubes refledendo; globi aquei, in acTe nati, refringendo,
adionem hujus Ignis intendere plurimum valent. Attamen & ita nun¬
quam fuit inventus Ignis, per Parallelifmum, reflexiones naturales, vel

& refradiones, adeo magnus , qui alcohol , olea, vel fulphur, vel py- _ _ '

rium pulverem incendere potuit; nifi Fulmen forte eflet, de quo poftea.

Atque haec de Calore, fub ^Equatore ipfo , naturali vera funt; vera fune
de tota Zona Torrida. Quare etiam apparet , maximam Solis vim ne¬
quaquam adeo calefacere pofle corpora ulla nota , ut eadem , viva flam¬
ma excitata , comburat , ficque fpontanea incendia paret , cifi folo tan¬
tum Fulmine. Adeoque & hinc iterum liquent , nunquam fervidiflimum -

Solem in plaga telluris torridiflima, tantum Ignis excitare polTe , quan¬
tum moderatus attritus , in loco frigidiftimo , in corporibus gelidiflimis ,
cito producit. Si enim ferrum ea lege ad ferrum agitur , fatis propere in-
calefcent eo ufque, ut fulphur , aut pulvis bellicus, incendatur, fi illi

injicitur ; neque tamen tunc adhuc illud ferrum lucebit. Unde quoque in- - — -

telligimus iterum , mirum non effe , quod alia corpora lucida eirepoflint,
licet haud admodum calefaciant, neque neceflario fequi, lucet multum,
ergo valde calet. Lux enim Solis hyberni in meridiano verfantis , ferena
die, adeo valide oculos ferit, ut eos occaecet prorfus fatis diu : quum
tamen calor ejufdem eq tempore glaciem tenuem libere in aere fufpen-
fam iliique re6ta oppofitam , ne quidem eoulque calefacere potuerit ,

ut liquefeeret , ipfa hora duodecima: Ut hac hyemeipfe obfervavi. Imago . . _

Solis polito auro , argento , aere , ferro , ftanno , vitro , repercuflli into¬
lerabilis, prae corufeo fulgore, oculis noftris habetur , calorem fenfibus,
vel Thermometro , percipiendum dat omnino nullum. Ex quibus denuo
arguo , ingentem haberi differentiam inter naturam Lucis & Caloris ,
inter Lumen , & Ignem.

C O R O L Lt 2,

Cavit Igitur unice fapiens DEUS, ne vi Solis, redla ad nos perve- jtaro deflruir,
niente , deftrui queant corpora animantum , vel vegetantium , vel tenera.

p ijj

vathViociJ

i4eni<

\

Ob rixiii cau>
iiS,

tnptimis per
diverfos Colores
«crpotum.

fifj PARSAITERA

Dico vi re6l:a : ne quis putet reflexum , hincque colle(5ium , & magis inde
incitatum , hic intelligi. Qui revera longe violentior evadit , hincque in¬
habitabilia fepe loca efficit , ut in infula Ormo dudum confl:itk ,ubican-
didiffimi Salis montes elevati , certo adfpedu Solis , radios ita albitudine
fua refle(5lunr»_coguntque , ut illo tempore locus fit inhofpitalis. Atqui*
ne quidem durat diu admodum idem aeftuantis tempeftatis gradus j led
mox temperari folet fupervenienie haud ita diu poft frigore.

o rt o r JL. 4*

Si adeoque Sol feriret AtmofphaEram telluris , eo tempore , quo cor-
pufcula in ea obvolitantia omnia difpofita effient ad aequabilem radiorum
iranfmiffionem , tunc omnem Ignem in Atmofphaera haerentem ageret iit
parallelas lineas , excepta portione illa , quae in umbra conica telluris la¬
teret. Id vero incredibile , fieri aliquando pofle, obplures^ variafque»
eaufas. Unde valde probabile , miros reflexus , refradiones , colle<kiones ,
difperfus , omni tempore, ibidem fieri. Hincque mirifice ubique variatam
deprehendi Solis in Atmofphaeram , indeque & in tellurem ipfam, vim^
atque adlionem. In iis autem locis , quae extra noftrae telluris Atmofphae-
ram funt , Ignis diredfus a Sole , femper , eodem modo , videtur fe habere
ut fpatia ipia , in plagis fcilicet nimium non diftantibus.

C o R o L L. 5.

Unde jam credibile habetur , vix unquam Ignem , in diverfis locis pror-
fus eundem reperiri: five enim afpeftus Solis ad terram varios confide-
raveris ; five cogitaveris variam corporum in Atmofphaera ^natantium na¬
turam , motumque,* feu diverfam quoque in differentibus ejufdem alti¬
tudinibus indolem ; aut & alia denique : femper deprehendes , nihil ma¬
gis follicite cautum effie ubique , quam ne idem fit Ignis eftedus in diffe¬
rentibus locis. Quarum quidem caufarum per fequentia Experimenta
efficacia innotefcer.

Experimentum XII L

Si Ignis ille , a Sole determinatus , corporibus nigerrimis , quae repe-
riuntur , excipitur impreffus , haeret ejus calor in iis diu retentus. Hinc &
talia longe citius calent ab eodem. Imo & fortius quoque incalefeunt per
Ignem. Omnium etiam citiffime exficcantur , ubi ab aqua fuerant made-
fada. Quin & longe facilius ardent. Omnia haec quotidianis confirman¬
tur obfervationibus. Sufpendatur in aere ad Solem, pannus idem,tin-
dus colore aterrimo , alter ejufdem penitus texturae , fed coloris candi-
diflimi, alius iterum coccinei caloris, atque ita diverforum colorum alii,,
tum fbmper niger longe plus calefcet , & longe citius cajteris omnibus.
Reliquorum vero diverfis tindorum coloribus ille femper incalefcettar-
diffime, qui vividiffima lucis repercuflione oculos fortiffime afficit : Nam
albus pannus lentiffime calebit, & ruberrimus , caeteri autem tanto- citius.

DE ARTIS THEORIA. ny

'ijuo colorem minus fulgentem creant , ut in viridi debiliori manifefto pa*
tet. Atque ea quoque Nationes in Climate fervidiori certillime norunt :
veftis quippe exterior fi candida, urente fole, geftata corpus quam op¬
time ab aeftu defendit ; ubi contra nigra veftimenta fiiffocante calore idem
infeftant. Sed & notabile eft obfervatum eorum iis , qui Pannos de lana
conficiendo vidum quaeritant, quod , fi eodem tempore, & loco, ma¬
didi hi fufpenduntur ad eundem Solem, ater ilico calebit, fumabit, ex-
ficcabitur ; candidus quam diutilfime aquam fuam detinebit , reliqui vero
iterum tanto deficcabuntur lentius , quo colore vivaciore fulgent. Unde
rurfum inaeftu veftimenta alba minus exficcantcaeteris.

Etiam ante plures annos conftitit , quod omnia corpora nigra multo
facilius ab eodem Igne incendantur, inflammentur, ardeant, quam alio
colore prodita. Scobs ligni albiflimi incuflam Icintillam Ignis vix admit¬
tit , utluftineat; ubi vero hanc Igne excufleris in atrum carbonem , hujus
pulvis fufceptam fcintillam fovet, atque parva haec fcintilla accendet cito
omnem illum pulverem. Linteum puriflimura , candidiflimumque fcin¬
tillam immiflam non diu alit j fi haec in crrbonem lintei ejufdem accenli ,
iterumque , exftindli ut fit nigerrimum carbonis tenuiflimi genus , cadit,
totumper hoc corpus cito propagabitur. Nec ipfeTormentarius pulvis,
abeflet ejus nigritudo , tam facile incenderetur, ut Nitri albiflimi con-
ttitus pulvis cum Sulphure manifefto demonftrat. Hortulani dudum do-
luere , albiflimi coloris terram a Sole non calefcere , nifi in fola tantum
fuperficie extrema, atram vero ufque adeo fervere, ut radices ftirpium
exurat. Chemiftae nigra digeftioni commifla , vel eo arte reduda, faci¬
lius eodem Igne calere, in capite Corvi, colli Cycni, cauda Pavonis,
diverfos gradus Ignis requirente, jam olim fcripferant. Denique Philofo-
phi oculis exhibuere Experimenta , quas rem conficerent. Si vitri dioptrici
cauftico foco albiflima charta exponitur , diu erit , priufquam calefcat ,
valde diu priufquam incendatur ; ubi autem accendetur, primo albitudi¬
nem ponit, fufca fit, nigra , & tum uno momento flammam ibidem ca¬
pit. Ubi vero nigerrimam chartam eidem fococommiferis, ilico inflam¬
matur. Legite memorabilia fuper his obfervata in Adlis Sapiehtum He-
trufcorum. ( Sagg. Efperienz. 2 66, 2 67. ) Inde etiam plurima in ipfis Me-
teorls capiuntur : notum enim eft nunquam horrenda magis tonitrua, vel
fulmina violentiora, produci , quam ubi picea prius caligine , & nigerri¬
mis nubibus coelum obfciiratur ; unde & terribiles plerunque turbines fta-
tim exoriri folent 3 rarefado , immenfum per calorem fubito genitum , &
retentum , aere.

Experimentum XI V.

Nigra corpora lucem Igneam, five calefacientem, a Sole quam vivi-
'diflime impreflam , non reflecftunt a fe. Id vero conftabat nobis , dum
Speculum , urens quam validiflime ad Solem , fumo ardentis candelae te-
nuiflTimo obducebatur : poftquam enim ita evaferat nigrum , atque tum
idem, ad fitum eundem , Soli opponeretur , oculus in foco nil lucis,
nii caloris , deprehendebat , imo nullo figno manifeftabat ullam Ignis

Nigra v/x wJ-
dunt lucfin ac-
ceptaia.

Albacaiyi quam
maxime revi-
bfazu.

Aureus color
euam.

Ita cxceri ex-
plpran queunt.

I,S PARS ALTERA

notam, Simujac vero , deterfa nitide fuligo , fplendorem illibatum red¬
diderat eidem, ocyus Soli expofita eandem lucendi, urendique pote-
ftatem recipiebat. Inde & oculi ab atro haud offenduntur inflammati , at¬
que dolentibus ex ophthalmia oculis haud majus ab ullo colore folatium ,
quam a colorum privatione omnium denfiffima , fcillcet obfcuritate. Ipfa
quoque vitra Tfchirnhaufiana , fi leviffima obfufeantur fuligine de va¬
pore ardentis candelae, tumque objiciuntur Soli ardentiflimo , nihil pror-r
fus caloris fuo in foco , nihil lucis, generant.

Quibus igitur documentis evidentiflime liquet, quam parum requira¬
tur in aere faepe , ut fummi effedlus Ignei a Sole oriundi prorfus luffo-
centur; utque interim Calor ipfe variis locis, ab eadem tamen caufa, di-
verfiflimus fubito generetur- Qua in re maxime mirabile, quod fubtilif»
fima nigritudinis cruflula idem praeftet : adeoque fola quafi facie fuprema
nigra , abfque adjuvante craflide , id faciat.

Candidiflima autem corpora lucem Igneam illam acceptam a fe reper¬
cutiunt fere eadem vi , qua illam acceperant. Id evidentiflime docent Me¬
talla alba, ut Argentum folidiflimum , atque perfedle purum, in planum fi
formatur fpeculum. Illud enim imaginem Solis vibrata fe fere aeque vivi¬
de quam acceperat; oculos occscat , laeditque; dolentibus illisa phlogofi
intolerabile penitus efl. Vitrum fpeda pellucidiflimum, planum, Soli op-
pofitum ; radios tranfmittit,uc nobis apparet , fere immutatos ; fi infpicitur
oculo pofito inter Solem & vitrum dire<5fe , nihil fere in vitro videtur. At¬
qui, fi parte poftica incruflatur Argento vivo & Stanno certa proportione
permiftis, quas miftum dantalbiflimum, tum ffatim imago Solis vividifli-
ma , de hocce fpeculo repercufla , fulgorem dat intolerabilem.

Fulgor Auri fulvus colore pariter vibrat de fe fulgidiflimum jubar, ut
notum. Sed nunquam manifeftiusid vifum , quam in Speculo cavo ex ligni
materie folertiflime in cavum Sphasricum formato , polito , tumque aureis
bradeis quam accuratiflime Indudis expolito- Cujus in urendo effedum
Incredibilem Saxonia vidit. Neque putet quis, Metallicas proprietati id
4leberi, monet alterius magis mirabilis Speculi confedio , urentillimi quo¬
que, fed ex fragmentulis ftraminis fulvi induftrie adaptatis inter fe con-
fedl.

Ruberrimus ita, imo & casteri omnes capitales colores , fola Incompa¬
rabilis Newtoni fapientia definiti, ea lege explorari pofTunt, ratione Lu¬
cis , quam in foco colligunt , tum & refpedu virtutis Ignis , quam ibidem
exercent. Si enim Specula ejufdem materiei, magnitudinis , & formas,
expolita eodem modo , fuperficie dati coloris , Soli exponuntur , dabunt ,
differentia potentiae Ignis in illo foco , dodrinam de effedu colorum habi¬
ta ratione ad generandum Ignem docebunt ita fimul , quinam colores
calefaciant , frigefaciant , temperent , vim Ignis refledant , retineant , dif-
fipent ? Sed hxc mihi hic loci indicaffe fufliciat , properanti ad .ulterius
examen Iguis, Ergo iterum videamus , quae hinc fequuntur,

C O R O L L. I,

Specu’a caufti- notatis modo intelllgi potefl; vera dodrina Speculorum urentium :

DE ARTIS THEORIA.

quatenus illorum poteftas pendet a calore fuperficiei horum expolitae :
quum , paucis Experimentis fedulo captis , conflare queat » caeteris datis ,
de proportione virtutis foci ratione coloris.

C a R O L t. 2*

Neque minus evidens habebitur intelle<5lus virtutis Igneae , dum inda¬
gatur ^ quinam colores inducendi fint corporibus , ut fciatur , quis inde ef-
fe(flus futurus fit quoad vim calefaciendi , vel refrigerandi, loca , aut cor¬
pora? Id enim de colore foli, cui infiflimus, & quod oculis ufurpamus ,
certum habetur. Nigra terra pedes amburit, parcit intuentium oculis. Can¬
dida vix calefacit pedes , oculos praeflringit , inflammat, exurit, albitu¬
dine fulgida. Idem inde quoad piduras capitur , & periflromata. Umbra¬
cula praecipue, quibus calorem a corpore, lucis fulgorem ab oculis, aver¬
timus , quoque hinc poterunt valde commoda fieri. Sane aedes , extrinfe-
cus albae intus frigidiflimac ; nigrae externe , interne calidae reddentur ; po-
fita eadem murorum materie &:menfura. Petafus fuperna, aeri expolita ,
fuperficie , candidiflima , marginis inferiore fuperficie nigerrima, ingens
dat sftuante coelo capiti folamen»

C o R o E I,,

Contingit iifdem de eaufis intolerabilis in terra calor ^ ubi Sol feriens
nigerrimam terram, hanc calefacit.In aliis autem telluris plagis ipfe aer uf-
que adeo incalefcit , ut ferri nequeat. Id inprimis infula Ormus docet , al-
biflimis montibus ab oriente in occidentem porredlis, reflexo lumine, aerem
ira incendens, ut pereant homines, nifi dormiant aquis immerfi , capite
folo>per fuftentacula inter dormiendum elevato ; ut & Gamron, ubi idem
fit arenofo, albo monte , ita cogente rcfleden do radios ,,ut vix ufquam eo*
furore aeftus Atmofphasrae incandefcat , quam ibidem ; licet loca haec ipfa,,
ultra Tropicum, verfus Septentrionem declinent,. Videatur Nieuhof.ltin,.
terr,. & marin^a pag. 80-5? 1 . aliique,.

C O tl o t E, 4;

•

Aqua , caeterique liquores, vi Ignis terreflris , vel aerii, elevantur per
aera. Eo facilius a fe invicem recedunt per eandem vim Ignis, quo minore
pondere incumbentis Atmofphaerae comprimuntur. Quo igitur adfcendere-
altius , eofemper magis recedunt a fe invicem: tanuper au6la fpatia , quam;
per minorem, attradtionem reciprocatam.. H^ine afliduo minus teruntur,.
Minus. Ignis circa fe colligunt. Frigefcunt plus, atque tenuillimorum cor»
pufculorum imagine volitanrper immenfa fpatiorum femper minus, quo=
altiora funt , refi{lentium..Quamdiu ita aguntur forte partes aquas refo--
lutae fu nt in fua minima,.duriffima ,immutabilia,,elemenra',,quae,.feor»-
fum tigidifrima,, unita fimul molliffimam iterum aquam , ut prius, confli-
tuunr. Simulae caufe quaecunque efficiunt, ut plures vaporis aquei parresi
incipiant iterumadunari ;pin hac parte fuperiore', proinde frigidiore Jiiqiip-

Pigmenta cm
lefacientia , frw
gefaciencia.

Caufa calbtia
ili terta Sc aere*.

Hinc

rarallcllf.iii Ig¬
ni in focum
foiiiio.

rtrfeiSa in ca-
"vo patabolico.

120 P A R S A L T E R A ;

,di aeris; tum credibile eft, glacialibus llrlgmentis, exiguis timen , aer^
oppleri. A quibus, jam defcendere incipientibus, in ar&inra. fparia tel¬
luri propiora , adeoque ardius adunatis , accepti, reflexique , radii Solis,
nubes in ccelo candidi (Ii mas formant oculis nofrris. Quae , quo albi magis
coloris , eo fere certius nivem , grandinem , imbres frigidos , ventos geli¬
dos prae fagiunt. Quo aurem talis nubis facies oppolita Soli candidior appa¬
ret , eo femper averfa ejufdem pars a Solis adfpedu frigidior neceflario eva¬
dit pro rato, carens fcilicet calore Sol is eo tempore. Inde evidenter quidem
fequitur , tales nubes calorem in acre adaugere pofTe breviflimo tempore.
Inprimis quoties variae, per diverfas pofiruras ad Solem forte projiciunt
in unum exiguum locum aeris , Solis reflexos radios , atque ita foci cu-
jufdam fpeciem ibi fimul formant. Si autem aterrimx apparent in coelo
nubes , interim dum Sol fplendet ; folent quam celerrime Fulmina oriri,
& Tonitrua.

C O R O L L. 5.

Intelledus ideo praecedentium haud patitur, ultra nos mirari , qui fiat ,'
ut in certo loco Atmofphaerae oriantur quandoque adeo fubitaneae caloris,
frigorifque , viciilitudines : fi nimirum cogitare placet , quod ipfo mo¬
mento, quo Sol reda ferit aera, ftatim Ignis in illo agatur in vias «qui-
diftantes, qui antea vagus ; cernitur ilico ingens caloris audi caufa. Iterum
confideremus folum , cui infiftimus , fubito etiam exponi his parallelis ra¬
diis , certe di illud ocyus calefcet. Corpora denique omnia in hoc aere,
vel fupra hoc folum repofita, pariter prsfentis Solis irradiatione magis
magifque calefcent. Unde igitur , licet ne unica quidem Ignis particula
adfit fupra eum , qui ibidem antea erat , calor tamen in certo , tali loco ,
ratione dida augeri poterit, Adeoque repertus ita fuit in rerum natura al¬
ter modus Ignem latentem excitandi, fcilicet per adionem Solis inducen¬
tem partes Ignis ita, ut nitantur in vias parallelas.

Experimentum XV.

Si concipimus, cofporaperfede alba, politifllma, minima. Ita accom¬
modari inter fe, ut Ignis adione Solis parallelus redditus , inque fuper-
ficies illorum corpufculorum diredus , inde ita refledatur, ut omnes ra¬
dii repercufli coqant in unum , exiguum , pundum : tum erit in illo loco
omnis ille Ignis colledus, qui prius 3 parallelis his difpofitis corpufculis,
vel in eodem plano locatis , abiviflet in parallelifmum , veluti inciderat.

Unde igitur, tanto fortior ex fola copia ille Ignis erit in hoc loco col-
ledionis , quem focum deinceps appellabimus, quanto minor eft ille locus
radios adunans , quam tota fumma fpatii fuperficierum corporum reflec¬
tentium. Qui tamen Ignis jam per parallelirmum adeo audus cognofceba-
turin praecedentibus.

Adeoque , fi arte poffet conflrui Speculum cavum , cujus cavitas edet
formata perfediflimae parabolas primae Apollonii circa fuum axin revolu-
tione,adeoque conoidem parabolicam figuram cavam perfedepoffideret;
fi tum materies hujus Speculi foret omnium denfillima ; ut auri , & coloris

candidiflTimi

DEARTISTHEORTA. tzi

;candidi(Emi, ut hydrargyri optimi; denique elafiiciffimae Indolis, ut chaly¬
bis puriffimi; tandem vero & apertura bafos ingens; tum ad pundum,
quod in axe intra fpeculum a vertice diftat una quarta lateris redi didi,
efTet omnis vis Ignis, qui diredione parallela IngreflTus erat per circulum ,
qui bafin conoidis parabolici conftituebat, faciei difci Solaris parallelum
pofitum. Adeoque augendo capacitatem Speculi , vis illa intendi femper
ultra poffet. Verum induftria humana, exerciratiffima nondum valuit ta- sed Impos fierL
lem reperire materiem, neque potuit unquam figuram corpori cavoejuf-
modi inducere : ut eximiam hanc excellentiam , mente intelledam quidem,,
opere tamen ipfo alfequi nequiverit.

Proximum vero fuit , ut eledse materiae folidiffimae ; candidiffimae ; du-
rlffimae ; elafticiflimae ; abfque relidis in cava iliperficie expolita areolis
ullis inaequalibus perpoliendae ; figuram conciliaret fphaericam , quae tor¬
nando per attritum conciliari pofle credebatur. Neque tamen & nic faci¬
lis inventa via fuit ob politurae difficultatem. Sed Ignis interim excitatus
ita violentus , ut omnem fane credulitatem fuperaverit.

Ne igitur varia commemorem alia, fuffecerit omnium cognitorum ,

rj jA-r r • •• rri lettiano incredH

optimum coniiaerare , quod Artifices lurnmi, magnis impeniis , loler- biUs virtuti»,,
tiffima induflria , labore fummo confecerunt , pater & digni duo patre
filii, Vilettii Lugdunenfes; qui, ex metallica materie, per multa tenta¬
mina rite permifta, illud confecerunt formae Sphaericae cavae; ita ut chor¬
da fegmenti circuli , cujus revolutione formatum fuit hoc fegmentum
Sphaericum , vel diameter circuli, qui ejus planam aperturam definit,
fit quadraginta trium pollicum. Adeoque area hujus plani , qua admit¬
tuntur radii 145111 pollicum Gallicorum. Figura cava, efl& fphaerica ,

& convexa. Facies utrimque , qua fieri potuit, arte polltiffima. Maflavero
ipfa corporis fpeculi libras pendet quadringentas Gallicanas- Radii tan¬
dem, qui per amplitudinem modo definitam a Sole determinantur in fpe¬
culum direde oppofitum Soli lucenti , colliguntur In circulum diametri
femipollicaris , diftantem tres , & dimidiatum , pedes in aere , extra fpe¬
culi fundum. Quare radii , a Sole paralleli , ex circulo , apertura fpeculi , in
cavam fpeculi fuperficiem illapfi , fi quotquot inciderunt , reflederentur
in focum, eifent contradi ex circuli fpatio 6^96. ad circuli fpatium I.
erit itaque hoc in foco fepties millies , tercenties nonagefies & fexies plus
Ignis in eadem area, quam in aere tunc calefadoa Sole.

Quas fane immanis differentia. Sed tamen oportet confiderare nos po- piificulcer defi-
fuiffe omnes reflexos , qui inciderant ; quod certo falium cognofeitur
per Experimenta : quia nec figura perfede Spherica , nec perfede poli¬
ta , neque fine areolis , per Microfeopia cernitur , imo & oblique in-
tuenti undique fpeculi cavitas videri poteft. Qiiidquid fit, utique, fi un¬
quam inveniri poffet proportio reflexi refpedu incidentis , facile fup-
putaretur proportio ; dum jam conflat Ignem ibidem natum efle quam
violentiffimum. Captis enim , demonflratllque , toties Experimentis , con-
ftitit quam certiflime, quod omne corpus , ullo Igne combuflile, pofitnm
in hoc foco, unico temporis momento ardeat vi fumma, abfque ulla om-
ninp mora. Imo & ea combuflilia, quae magna copia aquae , qua madef-
cunt , impediuntur cito comburi , nifi prius , vi Ignis expulfa abundanti

Q.

Sed per efFeda
magna:.

Cmn mitis con¬
dicionibus.

Nulla per Lu¬
nam.

Ingens per lu¬
men SoJis a fpe-
ctilo p laao refie-

xum.

iti PARS ALTERA

aqua , exficccata fuerint in Igne , hic fine ullo intervallo temporis ffam-
mam concipiunt ; ut videbatur , dum viridis ligni cralTus ramus agitatur
hinc inde per hunc focum, ipfo momento flammam ardens exhibet, quae
fuflinetur , licet humidum hoc , cralTumque lignum non quiefcat , fed
moveatur , per focum ; flamma enim afliduo oritur in illa parte, quae foco-
exponitur. Intra brevis minuti fpatium fex Metalla in hoc eodem foco
t fufa cadunt: ut & Semimetalla omnia explorata hadenus- Quin ipfa quo¬
que lapidea, atque faxea, corpora momentaneo tempore fundit, fufa in
vitrum convertit : qua vero virtute id efficiat, quamque violenta, difci-
tis inde , Auditores, quod ofla ipfa , quorum cineres tam potenter Igni &
Plumbo refiftunt in catinis docimafticis , nidu oculi exprimendo tempore
fundar, lateres, argillam, arenam, crucibula , marmor, jafpidem, por-
phyritin , in vitrum fundendo commutat. Denique , quod nemo rerum,
peritus, Ignifque occlufam vim edodus tota vita, in animum potuiffet
unquam inducere fibi , ipfi illi lapides , unde experti csementarii furnos
aedificant fundendo ferro deftinatos ex duriflima fua matrice toffili fepa-
rando , hic illico liquefcunt , atque fufi in vitrum abeunt. Attamen hi la¬
pides potuiflent nec mutati plures per annos iramenfum ferre Ignem „
quo femper hi foci exercentur. Ut ita potentia hujus Ignis praeftet mi-
nutiflimo tempore , quod annorum fpatio Ignis , aliter fummus habitus ,
efficere haud potuiflet. Interim Ignis hic in liquido aere, imo forte in
vacuo, unde tanta vi Ignis aer omnis expulfus, haeret, abfque ullo om¬
nino pabulo; ibidemque perflat, quamdiu Sol radiat in hoc fpeculum.

Quo autem materies hujus fpeculi frigidior fuerit, eo femper vis Ignea
in foco fpeculi violentior. Adeoque quo denfior fada ejufdem Metallica
indoles , eo fortior effedus. Ipfa vero hacce frigiditate & elaflicitas mire-
intenditur; ideo & inde eo validior effedtus. Simulae vero incalefcit fpe¬
culi corpus , eo lenior adus illius ; & prout per gradus magis incalefcit ,
magifque, eo perpetuo plus remittit ignita poteftas. Inde quoque hyber-
no, fereniflimo , tempore, & frigore , longe efficacius fuam vim exer¬
cet , quam affiate ferena. Scimus ex praemiflis , laxari in corpore quolibet
Elementorum cohaefionem per Ignem afliduo, & proportionaliter; ma¬
jores inde evadere meatus inter elementa relidos , imminui contradi-
litatem , atque ottam inde elafticitatem quoque. Unde uberrima iterum
fuppeditatur meditanti opportunitas, nobis vero hic impoflibile omnia ex¬
plicare. Tamen oportet, hac iterum occafione moneam , quum plenilunii
tempore , node ferena , hyberna , plena Lunas imago direde oppofito
fpeculo excepta eflet , ortum inde focum lucidiffimum , ut nemo eum
ferre poflet , interimque mobiliffimi Thermometri bulla , in centro foci
locata , ne minimum in eo fignum caloris , vel frigoris , dedifle , perfti-
tifleprorfus Immotum. Quod tamen eo magis mirum videatur; quod ra¬
dii ab opaco Lunas vibrati in fpeculum , tamen a Sole diredi fuerint t
quum interim per experimenta conftitit, quod imago Solis fpeculo plano-
vitreo , optimo , excepta , atque ab eo direde repercufla in fpeculum Vi-
lettiannm , faciat Ignem in foco ejufdem ardentiflimum , fere tam vio¬
lentum, quam fi direda a Sole imago in fpeculum egiflet. Qiiare & hinc
rurfum differentia vera inter Lucem, atque Calorem, demonftratur, jam

DE ARTIS THEORIA. 125

prius commemorata. Atque haec quidem praecipua funt effedia Phyfica ,
quae ad nos in hoc inprimis negotio fpedant, accurate ita enarrata, ut
ab ipfo nobili Autore commemorata ex obfervatione funt, quaeque ftatim
fervient nobis a<5turus de ingenio Ignis.

Incommodi hocce habet unum hoc nobile inllrumentum, quod , quum Sprculi hujus
requirat Solem elatiorem, ut ejus vires recipiat , atque ita Soli debeat op- incommoda,
poni 3 ut axis lucentis difci folaris & cavi fpeculi fint in eadem redla , hinc
corpora in ejus foco exploranda debeant poni in eadem illa i’e(5la; quare
prohiberi nequeunt ne cadant, limul fufa fuerint : hinc autem fubdu-
cunt lapfa fe a vi Ignis , ne pofi: fufionem ulterius examinari queant , quod
tamen inprimis utile fore , facile intelligitis. Sed compenfatur utcunque ec commoda,
hoc incommodum inde, quod ipfa fuprema , indivifibilis, politi Metalli
fuperficies , lomnem illam reflexionem procuret; hinc parum diflipet ,
mutetve ; quum fpecula vitrea , opaco Mercurii incruftati refledentia ,
diflipent multum multiplicitate imaginum ex politura particularum pel¬
lucidarum vitri. Alii aurem modi fimiles focos excitandi per refradiiones
radiorum fadas per flgurata pellucida , minus fortiter agunt : quia in¬
credibilem copiam radiorum refledunt quaquaverfum ; multos pariter in¬
ter obliqua viarum fuffocant , atque in fe exftinguunt.

C O R O L L. I.

T- ji- • • r rt r • i Nullum corpus

Lx contemplatione modo traditorum , opinor , manitelro lequi , quod coelcfte prstec
corpora cceleftia, tam Planetae , quam Stellae fixae, nihil mutent, quod
fenfibile fit nobis , in Igne noftro quoad calorem , vel frigus. Enimvero, flexu igacm
feponamus Solem , cujus effedus jam enarravimus. Luna fane fola efl: ,
cujus imago fpeculo hoc excepta , inque fpatium adeo anguftum ardata
pofl: reflexionem , ne in aere quidem notam expanfionis , vel contradio-
nis , parit. Quid igitur lux emifla caeterorum Planetarum praeftabit ? nihil
omnino. Sed Stellarum fixarum lux ne quidem quidquam hic mutat. Si
ergo , quod non aufim negare , vis horum corporum in Calorem , Friguf-
que telluris , atque atmofphderas illius agunt : neceflarium erit, alio illud
modo peragant, quam emiflli radiorum fuorum lucidorum. Neque juva¬
bit Aftrologos allegare varios adfpedus , conjundiones fiderum , atque
conftellationes : quia femper evincitur per haecce Experimenta , nihil his
omnibus circa modo dida mutari. Liceat ergo dicere , omnem Calorem,
a coeleftium influentia lucidorum , verfus nos derivatum , unice Soli tan¬
tum deberi, neque deprehenfo hadenus ullo auxilio caeterorum adjuvari,

G o R o L L. 2,

Si quidem ea intelleximus, haud adeo poterimus dilucide videre, no- pravitas foia
tabiles in corporibus mutationes excitari per Altra : quoniam plerGeque
nobis notae calore, vel frigore, fiipantur , dum motus excitant, mu-
tantve. Oportet igitur , ut illas influentiae , per quas cceleftia Sidera agere
putantur in h^c inferiora, pendeant a caufis , qu^ neque Igni debentur.

Unde etiam direde viciflitudines illae communicatione , vel immutatione

Qij

Meteora a rei
lltxa luce mira.

114 ^ PARS ALTERA

Ignis, inde nata, haud videntur pendere. Neque hacftenus Experimentis
vera haec vis conftitit , qua fuperiora illa hafce inferiores plagas valde
commutarent, nifi Gravitati foli adfcribenda 5 cujus fane ingens eft ab
Igne , & Luce , diverfitas , ne ab hifce quidem dependens. Atqui hanc
vim per varios Siderum adfpedtus prorfus mutabilem efle , indeque re(-
pedfu variatae attradfionis , & repulfae , multiplicia mutari polTe in iphs
corporibus, ut nemo peritorum facile neget j ita alias , praeter hanc de*
jnonftratam, nondum proferre poteft.

Coroll,

Iterum poft haec omnia, audebimus ab Experimentis pronunciare dc
multis , in aere natis , Phaenomenis ; quae ex datis intelliguntur ; quae ope¬
rationes noftras Chemicas mirifice aliquando turbant , quae ad Phyficaper*
tinent. Conftitit aquam , perpetuo, copia incredibili, ab eximio Halleyo^
demonftrata , in aerem rapi; hanc autem, tempeftate valde ferena , altif-
fime adfcendere, itidem pelluciditas tum, & audtum pondus Atmof-
phaerae probat. Atqui ibidem & tum conglaciari, fi. elementa fua conjun¬
git in altis illis locis , quoque .certum eft.

Quid vero impedit, eafdem hafce, ita natas, adunari inter fe , inque
magnos globos fenfim coadas apparere nubium fpecie ? Quidni infinitis
de caufis figuras quoque fuas afliduo mutent , jam planas, fphaericas dein,;
alias omnes. Ponite autem , ita hasc fieri, nonne Solis radiantis per aera
adio , his excepta fpeculis, atque inde reflexa , mirabiles , atque fubi*
taneas , lucis apparitiones producet ? fi autem rurfum difponuntur alio
modo , & fitu, inter fe , nunquid ocyflime poftca exoriri poterunt, fuf-
focatis lucis radiis, craffae tenebrae ? Quoties apparent in ccelo a Sole,;
vel Luna illuftratae nubes quam candidiflimae , femper fere brevi poftea„
nix cadit , aut grando. TEftuantiflima aeftatis tempeftate ipfa , obferva-
mus, poft diuturnam ficcitatem, & ferenitatem , nubes nafci altas, exi¬
guas , albas , aflidue crefcentes augmento valde celeri , quae quo magis
crefcunt, eo minus albae evadunt, paulo poft, ex ingenti amplitudine in»
ardiora pyramidalia fpatia verfus terram lapfae , umbram faciunt inte¬
gram , atque ingenti cum impetu refolvuntur in imbres ; qui per magnas
aquae guttas cadentes demonftrant fe prius grandinem in aItiori,& fri¬
gidiori, cceli plaga, fuiffe, quae jam cadendo in deprelliora, & calidio¬
ra , loca , fubito regelafcunt; aut fi in alto fuerint nimis magni grandi-
nei globi, tum in ipfum folum forma adhuc folida dilabuntur, utraque*
ratione aerem inferiorem eo loco celeriter , & multum , refrigerant. At¬
que ea quidem ex folis hifce caufis fimplicibus videntur intelligi : nam „
quo altius evedae prius aquae partes, eo glaciales magis evadant , neceffe
eft , fed pariter eo quoque violentiori cum lapfu , deorfum cadent , quando
incipient iterum defcendere ex magna altitudine, dum acceleratur, ex
Galil^i dodrina , lapfus. Unde minima apparens , coelo fereno , in Afia ,,
nubes, oculo hinc bubulo comparata, delapfa coelo, quo propior , eo
major in reciproca quadratorum diftantiae ratione vifa , impetu fummo
terram attingit, aerem ibi compadum concutit, turbinem , vemumve

DE ARTIS THEORIA. 125

FacIt, faepe in procellam a centro verfus circumferentiam circuli hori¬
zontalis ruentem, producit. An ergo clariffima nubium albitudo femper
nivi, aut glaciei, ibi formata, atque fufpenfae, tribuenda? Aqua fane
Sole illuminata , nunquam alba refulget , nifi in fpumam , nivem , aut
glaciem, coada , nifi oblique illapfos radios oblique valde oculo immit¬
tit. Si rurfum cogitamus, aquam conglaciatam, undique concurrentem
per ventum , hinc in unam molem adunari , Soli opponi , indeque ab hac
parte fuperficiei refledi ; ficque aera , inter hanc glacialis nubis fuperfi-
ciem & Solem pofitum , calefcere, moveri , rarefcere ; dum interea circa
alias partes hujus femper alia fit, & alia, lucis, calorifque , adio ; imo
concipe globum illum magnum , fatifque folidum , nec pellucidum , erit
igitur omnium frigus tanto majus in parte a Sole averfa , aerque ibi
tanto denfior; unde igitur hifce de caufis mirabilis hoc in globo rotatio,
vel vertigo, nafci debet, eo quidem rapidior, quo calor Solis major ,
globi glacialis folidior denfitas , frigus a parte poftica intenfius , lapfus
globi ex aere alto leviflimo, in denfiorem fenfim, fortiufque refiftentem,
inferiorem offenfa.

Certus fum , Auditores, fi animum intenditis , ut pauca haec cum cura
velitis expendere , vos haudquaquam miraturos amplius , terribiles illas
tempeftates, quae diuturnas ferenitates excipiunt. Maxime, fi recordami¬
ni, quantus cadentium ex alto in gravem aera fubjacentem attritus, quan¬
tus calor , imo quantus faepe Ignis, quam fubitiflime nafci debeat. Verum
eadem fpeculatio eo quoque nos vocat, ut in memoriam revocemus , faepe,
certis telluris locis, fubito , calorem nafci intolerabilem, qui mox horren¬
das in procellas refolvitur. Si animum advertimus, reminifcemur , id fem¬
per contigifie, quoties coelum nubibus diftindis vagum apparuit. Si enim
aliquot nubes nivales , glacialefve , inprimis magnae , tum in Atmofphsra ita
difponuntur , ut forment Specula refledentia , quorum coeat in unum
quendam locum aggregata vis , quod fieri pofTe , imo & fa^pe fieri , omnes
conceditis , quid , quaefo , fiet ? orietur illo in loco calor incredibilis , aer in
eo expandetur maxime , ut vacuum quandoque ingens oriri queat ; circa
quod calidum Igne colledo vacuum nubes , aerque expulfus , miro motu ,
& fremitu, agentur, rotatiles fient Vortices, atque momento temporis
poftea, mutatus fitus nubium, deleto foco, ruent in haec vacua, impetu
iummo aer , nix, grando , aqua, quidquid modo fatis propinquum habe¬
tur. Dudum fane efl, a quo femper putavi, folis a nubibus glacialibus re-
pulfam , atque in focos ingentes coadam, lucem , caufam fuifle princi¬
pem tot, tamque formidandorum , eventuum , qui tanta crebro vi contin¬
gunt, ut mortales ftupeant, atque ruinam jure metuant. Sapiens in An-
glia Vir fubtiliter demonftravit, quae foret vis aeris communis gravis , &
elaftici , dum ruit in vacuum abfi>lutum Torricellianum ; tantam fcilicet
cam fore, ut Illi ne quidem comparari mereatur rapidillimi venti celeritas ,
quae 22 , vel 25 pedes fpatio fcrupuli fecundi horae,emetitur : hic aer i 5,05
pedes. Tranf.i <586^. n.i 84. p. 19 5. Vosautem cogitate, quam magna, quam
multa, quam folida , quam mire difpofita , hxc Specula nubium queant ha¬
beri ?ut forment fpatia hujiufmodi ftupendse certe efficaciae, ratione Ignis
geniti. Unde fiant fulgura , fulnfina , turbines , procellae , tonitrua , yenti ,

Maxime ubi re-
gelaicic.

Calor locis pro¬
prius unde ;

P A R S A L T E R A

& Reliqua Meteora. Forte intelllgitur hinc, cur, licet tempeftasaeftuet prae
calore , h coelum ferenum fit , & fine nubibus , raro hsc contingant ? Quum
e contrario poft genitas nubes ilico tam mirifice mutentur omnia ?

C O R O L L. 4.

Nunquam vero frequentlora contingunt ea , neque violentiora , ni(i
poftquam acuto gelu diu conftitere flumina, atque telluris crufta profunde
fatis in conftridtam. duritiem coaluit. Si nimirum tunc regelafcit fubito ,
fere flatim nubes plurima, calores infueti, dein fulmina, tonitrua. Om¬
nes quippe vapores, atque exhalationes pingues, a calore fubterraneo ,
agitata, fub illo tegumento haeferunt claufa ; ut patet, quoniam frigidifli-
ma hyeme, glacie foflarum incifa, fumofi ilico vapores, iique calidi, ex¬
halant , tanto copiofiores , tantoque calidiores , quanto durius gelu , quan¬
to craflior glacies. Simulae ergo fuprema hccc conglaciata gleba tepore
refolvitur , affatim , qua data porta , ruunt retenti halitus , atque mox
in fublimeadi, nebulas, nubefve formant, quarum circumvoluti globi
mox a Sole illuminati, omnia modo enarrata fubito creant. Hinc in Ruf-
fia, Sueeia, Dania, tam valida tonitrua flatim a regelafcente tempeflate.
Accedit etiam, quod corpufcula in frigore folidiflima adhuc motum attri¬
tus producunt ingentem.

C o R O L L. 5.

Sed, ohe , velimus etiam nobifeum perpendere, quod radii a folo nof-
tro reflexi , aut ab aedificiis , tum a montibus etiam , efficere queant , ut ad
eundem Solis adfpedlum loca quaedam fingulari , eoque faepe fatis magno ,
pr3s aliis Calore afficiantur. Namque intelligitis, ita faepe haec omnia for¬
te , vel induflria , poife conflrui , ut mire varietur in centro loci aeftus. Ve¬
rum & addi debet tum quoque colorum in circumpofitis iftis corporibus
diverfitas, quae modo prius explicato immenfum etiam mutat vim caloris,
ibidem jam prius explicatam. Denique omnino iterum fpeculemur, di-
verfoanni tempore, mirifice mutari afliduo, Solis directionem ad illa cor¬
pora, hinc augeri, minui, in reflexu, in foco, valde perpetuo , haec eun¬
da permutari. Etenim edodi haec omnia facile capiemus, undenam fle-
pe quaedam loca certo diei , vel anni, tempore , adeo differant a fe ipfis
quoad calorem , colorem , lucem. Ut notum vulgo , quibufdam plagis ma¬
tutinos , aliis vefpertinos. Soles calidiflimos. Oportet modo tria flatim
enarrata perpendere, inque locis propriis examinares Apparebit , quod
nos proprie hoc in negotio tangit , fieri poffe , ut Ignis major ita , minorve,
fiat alibi, fine ulla alia, praeter meram reflexionem, atque notam inde col-
ledionem, aut difperfum , caufa. Putatur vulgo, in editiffimis, planis,
locis , ^ftum , ceteris paribus , ardentiffimum dominari : fed obfervatur
femper contrarium ; quum fereno , arido , calido , tempore in porreda
quaquaverfum planitie, aer potius reficiens hauriatur, & temperatus,
durn interim idem flatim aeftuofus fentitur , dum in valles feceditur. Inde
fane fit , ut equi, & armenta, in planis Ericetis , quam optime fe habeant,
moveant, currant, abfque defatigatione , fine anhelatione , dum in locis

DE ARTIS THEORIA. 127

aliis eodem tempore aeftu langueant. Scilicet in planis ejufmodi locis , nulla
fere, nifi a folis nubibus reflexi luminis , adio caloris .prxter communem
radiorum allapfum. Quse fane omnia jam obfervata faciunt quam pluri¬
mum ad rite intelligendam Ignis naturam ; qui aliter falfo putatur infitus
efle quibufdam telluris Angularibus locis ; cujufque ideo mirae excogitan¬
tur , & a natura Ignis valde remotae , caufae. Quum interim , re rede ex¬
plorata , femper appareat , fua ex natura fola fpedata , Ignis ubique, per
omnia aequabiliflime diftributus.

C O R O L L. 6,

Verbo jam monuiflehic liceat; Meteora in aere, Calores in habitatis
terr^ locis , atque natos inde effedlus , omnium maxime debere fuam ori¬
ginem , gradus , viciflitudinefque , atque effedla , radiorum Solis paralle¬
lorum variato reflexui catoptrico,

C o R o L L. 7.

Verum longe fubtilioris foret indaginis, maximique , fuper omnia, ufus,
ut definiretur tandem ab ingenio humano , per artis induftriam , vera pro¬
portio inter copiam lucis ex dato fpatio incidentis in corpus refledtens, at¬
que inter copiam ejufdem illam , quae poft reflexionem peradam colledla
habetur in ipfo ita didto foco. Ponamus, lucem ex fpatio circuli bipeda¬
lis diametri illapfam in fpeculum rph;fericum cavum , inde reflexu cogi in
focum circularem diametri pollicaris. Jam ex Geometricis , areae lucentis,
foci colligentis, magnitudines facillime comparari queunt; quum fint in
duplicata diametrorum ratione. Inde & Mathematici ilico collegerunt,
efie ergo & lucem incidentem ad reflexam in ipfa illa proportione. Ve¬
rum , qui rem ipfam confideraverunt phyfice, majores longe difficultates
repererunt, ad folvendum hoc, ita fimplex primo vifum , problema.

Quid enim , Auditores, poteftifne definire prius , quot forte in univer-
fa fuperficie cava fpeculi tui ares fint vacuae , pori didti, proportione habita
ad corpus folidum , cujus extrema ibidem refledlunt ? Omnis fane hadfenus
ufurparaad hanc rem materies ferro fuit longe levior, igitur auro tanto
porofior, cujus ipfius nondum foliditas vera refpedlu molis innotuit. Hinc
itaque fcitur, impoflibile efle penitus hoc primum definire,- Atqui fummi
momentiid erat ,addefitionem hicqusfitam. Forte millionefima pars mo
lis in dato corpore verum exhibet , reliquae omnes partes vacuae

haberi poflunt refpedlu materiae , unde corpus illud conflatum habetur.
Quantum igitur inde ex incidente lumine periturum fit , plane cernitur.

Verum , fi liceret, quod nequaquam verum , ponere, adefle corpus ab-
folute folidum, quonam pofletis pado determinare, amabo Vos , figuram
ipfius Speculi ? Sphaericam aflumitis. Quifcitis 1 fi eflet talis, tum nigerri¬
ma ejus appareret cavitas , nifi in loco folo foci , aut in cono lucido verti¬
cali ad focum produdfum, aut paululum ultra in divergentibus , & aber¬
rantibus , coloratis radiis, ex pulchra dodlrina Summi NEWTONI. At¬
qui apparet fundus in omni obliquitate, Si-autem auderetis fperare, taleoi

Concludo do
Mstcotis.

Proportio Ignis
colledti iii foco
catoptrico diffi¬
cilis.

Primo ex ign».
rata foHiiitace
fpeculi.

Dein ex igno¬
rata ejus tigursi.

Tertio , quia
homogeneitas
nefcitur.

Qiiarto , quia
vis Ignis , non i
(bla capiai

Id 'exemplo
aliomm prinio

fatet.

128 PARS ALTERA -

Vos metallis Inducere pofle polituram , agite , politlffiml habiti fpecull cavi
extrema mlcrofcopio luftrate acutidimo. Cernetis, quam fcabra. Inaequa¬
lis, porofa, hirta fitilla, quam aequabilem promittebatis, atque coge¬
mini , vel invitilfimi , fateri , quod minima prorfus pars confpicui cavi
ejufdem fit formae, fed ubique fere Irregularis penitus figurae. Quomodo
igitur credetis poffibile ex data figura concludere 'fententiam fuper copia
reflexi luminis ?

Atqui, fi hafce feliciter difficultates fuperaveritis , alia adhuc fuperefl: ,
eaque haud levior prioribus : nimirum deberetis certi efle, num in omni
pundo Speculi caufticiadfit quidem materies homogenea, lucem ubique,
eadem prorfus virtute , aequabiliflime repercutiens? quum enim, ex de-
monftrationibus Nevvtonianis, iterum ingens hic fit in variis corporibus
diverfitas ; liquet & inde conflare debere prius , quam certi quid & hic
ftatuere queamus. Fieri quippe potefl , ut admifla interfit materies nobis
incognita hadtenus , fed quae forte vim refledlendi nullam poffideat ,adeo-
que pro ratr* tantum extinguit de vi accepti Ignis luminofi forte , quan¬
tum de hac materie immiflurapoffidet. Verum, ut Iterum certus demonfi*
tres ex tribus modo expenfis , quanta fit vis Ignis in foco habita ratio¬
ne copiae Ignis paralleli illapfi, tantum valebis exponere proportionem
coplae.

Inde autem cognofcere haud poteritis porro , quanta fit proportiona¬
lis virtus illius Ignis , qui in hoc foco corpora mutare potefl , ad illum
Ignem, qui diredione Solis adigebatur in circulum, qui facit bafin feg-
menti Sphaerici , quod fpeculum refert, quatenus & hie corpora mutat
ibidem. Ratio rei habetur, quod omnino refciri debeat prius, an partes
Ignis folo fuo agunt Impetu multiplicato juxta numerum illarum partium ?
adeoque an valeat regula, duplex Ignis quantitas , igitur geminato etiam
illius agendi potentia in alia corpora ? licet enim id ita pro demonflrato
vulgo habeatur, ingens tamen eft de hac re dubitandi caufa ; utque cer¬
tum efl , copiam majorem Ignis in minori fpatio , ibidem poteflatem
Ignis femper augere , ita ambiguum manet , an tantum per hanc quanti-
tatemaudlam intendatur virtus acluofa. Vultis, ut afferam rationes, cur ita
cenfeam ? en quafdam dabo. Experimenta certa funt , quag docent , quod cor¬
pora exiftant, quae feparata agunt nihil, at in diflantia definita quoties ad
fe mutuo accedunt , tum flatim motus creant novos , qui antea non aderant
in rerum natura , quique increfcunt omni momento tanto majores , quo^ma-
gis ad fe invicem appropinquant. Rurfum vero fimulae removentur adeo
longinque a fe mutuo , ut expiret per diflantiam hxc reciproca virtus , tum
flatim omnis prior motus ceflat. Exemplo Vobis funto Magnetes optimi :
horum unus quiefcat in loco certo ; quiefcet femper. At vero fi alium fen-
fim adducitis priori, attinges lentiffima appropinquatione pundfum pofle-
riore magnete , in quo , ubi hasret , flatim illum priorem diflantem mo¬
veat , agitetque ; utque fucceflive magis adducis, magifque, ita eviden¬
tius movebis utrumque , increfcente vi generandi motus femper magis ,
magifque , juxta vicinitatem , ratione hadlenus incognita menfurae incre¬
menti mbtus; quam ob caufas urgentes Ingens NE''j^TONUS fufpicaba-
tur fere in triplicata ratione reciproca diflantiaruro.

Cui

D E A R T I S T tTE O R1 A.

Cui deterttiinandae induftria fumma fedulitatem folertiflirriam impen¬
dit, pulchro fucceflu. Vir ClaridimusJO ANNES MUSSCHENBROE-
KIUS, in Academia Ultrajedtina ProfelTor. Imaginemini , obfecro , in fu-
perficie Sphgerica fufpenros , plures , aeque validos Magnetes , in ea diftan-
tia , ut fere incipiant fentire vim reciprocam; mox intelligite, hos om¬
nes , centrum fphaerae lentiflime petendo in ardliores ire vicinias. Nonne in
omnibus fiet mirabilis motus, adeoque,fi centum forent tales, illico om¬
nes moverentur ? Ponamus, jam in diftantia certa omnes manere quietos;
tum vero concipite unum Magnetem exiftere in centro fphaerae ejufdem,
fane , eo ipfo temporis indivifo articulo , exorietur motus mirabilis in
omnibus illis magnetibus fimul , ne uno quidem manente in eodem fitu,
quum paulo ante univerfi perfedte quiefeerent. Sed quando jam iterum
inciperent centro appropinquare , nafeeretur in lingulis diftantiis major ,

& femper alius, quam paulo ante, motus, mirabilis vifu: quum in fin-
gulis locis gigneretur prorfus alia adtio iqter polos attrahentes , & repel¬
lentes. Idem in aere atque in plurimis aliis demollrari pofTet. Vobis pr«-'
cedens exemplum fufficiat. Quid fi igitur in Ignis Elementis fimilis , aut
forte major, poteftas ingenita dominatur : fieri utique poterit , ut ex ag¬
gregatis incredibiliter facultas increfeat, quas in feparatis haud aderat;
adeoque Ignem in illo foco acquirere longe violentiorem mutandi vim
a vicinia adunatorum , quam ab ipfa copia , & numero , aflbeiatarum par¬
tium. Et fane obfervatio quam certiiTima evicit Jam dudum, hoc verum
cfTe: fi enirnTherniofcopium, in aere, frigidifumo , hyberno, meridia- igai*.
no tempore, ftat in loco per Solem illuftrato, ad gradus 20 , tumque in
foco fpeculi Vilettiani faxa fornicaria in vitrum deliquefeunt ocyflime;
quid exfpedlatis futurum in axi fpeculi, ad diftantiam quinque pollicum
ab illo foco ? fane ille ibi calor vix erit ipo graduum ; ut exploratio do¬
cuit. Nonne igitur manifefte cernitis, tantam differentiam a fola conden-
fatione nafei non poffe , fed neceffario oriri debere agitationem in ipfis
partibus novam ab contadu proximo. Quum autem fuperiora nos do¬
cuerint , virtutem propriam Ignis effe , qua fe expandit, atque omnia,
qute attingit , corpora; fieri poterit , ut h^c ipfa increfeat enormiter a col-
ledlione in unum locum : hineque forte uno momento adeo augeri poffe
ipfarn Ignis vim.

Tandem vero, nondum confiat , an vis refledfendi, qua: partes Speculi Deniqoe ;gn«.
ignitos reddunt radios, aque fortis fit circa axin, fecundum quem paral- cucvatu-
leli radii incidunt, quam circa fuperiorem Speculi ambitum; adeoque
tamdiu dubitari jure potefi , an quidem omnes radii , ab omni punifio
Speculi repulfi , & in foci area concurrentes fmul, ecquali vi ibidem con¬
currant ita , ut vere liceat afferere , vim colledtain refpondere numero ra¬
diorum colledforum. ir'.

C O R O L L. 8.

Multa quidem cogitavi fuper hac re; quanam ratione tandem certi quid, j,^oilus quidam
circa hxc omnia poffet determinari ? atque tandem confiitit , quod , fi quee detuuenai igui».
cunque Speculi pars opaco nigro tegitur; radii tamen a reliquis, non tec¬
tis partibus fpeculifemper quidem aggregantur in eundem focum omni-
Tem, I. ' R

Ut ftatuatur
ejus vi.

ijo P A R S A L T E R A

no , neque inde aberrant , a quacunque tandem parte SpecuK redditi fTntr l
SiC quacunque Speculi pars tedia fuerit»Si ergo concipimus totam apertu¬
ram Speculi regi circulo aeneo, nihil excipietur, refledtetur nihiL Quuni
vero illum circulum dividere poHimus in tot partes squales, a centro, in
quot volumus, poterimus quoque, ope h'c divili circuli admittere, vel
fecludere,tot partes radiorum per, totum planum talis orbis ingredientium,
quot volumus. Adeoque ea ratione erit certa proportio , pro arbitrib in¬
quirentis, radiorum admifTorum refpedlu totius plani. Sic dimidium ra¬
diorum partem eorum tertiam , millefimam , vel quamcunque denique
pro lubitu in focum colligemus , poterimufque etiam deinde comparare
inter fe hos ipfos Ignes in illo foco ita colledtos ; atque poftea inde quoque
elicere, an vis Ignis geniti fe habeat ut radiorum numerus, an aliaquadam?
lege : utique modus hinc inventus eft, radios lucis Speculi Vilettiani in to¬
tam aperturam illabentes dividere in ratione data, qua circulus geome¬
trice dividi poterit, atque dein omni ratione Ignium horumefiicaciam ex¬
plorare*

C O R O L L*

Quid fi , Experimentis rite captis , inveniretur pars illius circuli cognitai
radios admittens, tantum caloris facere in foco , quantus calor requiritur
ad ebullitionem conciliandam aquae in illo foco contentae. Deinde auterm
fucceflive iterum tanta pars Speculi aperiretur, quae calorem in foco face¬
ret, unde Mercurius in Barometroadfcenditad gradus 42 4, tum genitumi
foret duplum caloris , quatenus hic fe manifeftat dilatatu Mercurii. Pote¬
rit dein indagari fimul , quaenam jam foret proportio aperturae Speculi ir»
hoc calore , ad illam aperturam Speculi, quam habebat ad generandum!
calorem duplo minorem. Hinc igitur artifex comparando inter fe depre-
henfa fpatia aperturarum , & affedta calefaciendi inde nata , reperiet tan¬
dem quid quantitas radiorum, quid faciat vis audta ex adunatione eorun¬
dem. Quod , ut fummi ufus in perfpicionda hiftoria Ignis , ita fatis evin¬
cere videtur, vim fummam> talis Ignis, non tantum pendere a quantitate
£ola radiorum , fed ab augmento vicinitatis , unde afliduo potentiae Ignis>
increfeunt.. Ita enim pauca Experimenta , fpeculis caufticis vitreis capta „
omnino fuadere videntur. Sic ergo ultima vis Ignis , hadenus notahomi-
nibus,, uno fimplicL modo produdla, fatis jam explicata habetur , ex illa,
copia radiorum folarium , qus tranfmittitur circulo diametri trium pedum!
& feptem pollicum , in frigore hyberno; fi vero perrexilTent iidem radii
fine offenfa obftaculi, produxilTent modo parvum calorem in aere ; & fl
venifient femper hac refta via in aera liquidiorem , feciflent femper mis-
nus , minufque caloris . tandem forte frigus majus, quam unquam cogni¬
tum fuit. Unde rurfum feitur ,. quam parum rede fentiatur vulgo de Ignis
natura, & adione ; quum certo confiet. Ignem fummum unquam co¬
gnitum mortalibus , fola refiftentis adione , difierre a frigore maximo.
Unde & iterum audemus fere colligere , ut prius , Ignem effe aequabiliter
diftributum per corpora , & fpatk ; nullamque ejus apparere adionem-, ubii
nullo corpore excipitur, quod refiftat. Quum vero Specula talia augeri
femper queant in capacitate aperturae j intelligitur , Ignem infinite violen¬
tiorem fieri polTe femper-

DE ARTIS THEORIA.

C O R O L L. IO.

MI

Non fuit dete<5ius mortalibus Ignis major in ullo loco unquam , quam soiottltuma-
«juidem ille -eft, qui in foco Speculi Vilettiani incenditur : nam ne vitris igms cflec.
quidem Tfchirnnaufianis tantus excitari poteft. Hinc effedlus Ignis mo¬
mentanei , qui experientia cognitus hadtenus eft omnium maximus , eft re-
dudio filicis in vitrum, in foco Vilettiano. Hoc elfediu nullus unquam vi-
fus major : quum fulmen quidem ferrum liquefecifte uno idu obfervatum
fuerit , fed non , quod fciam , converterit faxa in vitrum , aut metalla.

Hanc igitur Ignis in foco hoc potentiam obftupefcentes admiramur , hor¬
remus. Quid fi ergo dixero , pofle huncce eundem effedum vitrificationis
produci uno momento, in loco frigidiflimo , in corporibus frigidiflimis ,
abfque ullo Sole , abfque luce , fine foco , fine materie. Adeoque maximi
Ignis fummum effedum produci pofie , ubique , omni tempore , in locis te-
nebricofiflimis , in fpatiis omnium frigidiflimis. Si enim frigidiflima nocfte
hyberna filicem ele(ftifllmum percuflerimus icftu chalybis optimi & felicif-
fime temperati rite impreflo, ftridentes exfiliuntfcintillae , quge vividifli-
mam fpargunt lucem , & vibrantiflimam , fonumque edunt ftridulum, per
aerem dum faliunt. Verum, fi fuppofica charta pura excipiuntur hatcex-
plofa corpufcuia , deprehenduntur efle globi vitrei ex fufo filice , vel ferro ,
vel utrifque , formati ratione per aerem : unde certi fumus oriri ufque adeo
magnam hic Ignis vim , ut duriflima haec abrafa corpufcuia ita penitus in
liquorem fundat, ut ratione dein per aera molliflimum aequabili tornetur
in Sphaeram. Sed fphaerula haec , ita fadla eft naturae penitus vitreae. Atqui
faxorum , & metallorum, converfio in vitrum, eft fere fumma & ultima
Ignis adfio fummi : quare demonftrafle me putem, tritum momentaneum
aeque violente agere , quam Specula cauftica fortiflima. Si ergo in maxi¬
mum, atque optimae notae filicem , immenfum, in ingentem maflam for¬
matus chalybs allideretur , quanta fieret ibidem Ignis produdfio ! Explicui
ergo iterum alterum modum , quo Ignis excitatur promptiflime maximUs;
fcilicet radiorum parallelorum , & reflexorum in pundtum ardfiflimum
colledionem.

Experimentum XVI.

Idem ille Ignis a Sole in parallelifmum adtus, fi in vitrum incurrit pel- Ignis prodiic-
lucidum prorfus , accuratiflime expolitum , atque fphaericum perfede coi- nioptttca.
ligitur in focum , qui validiflime urit.

Id quidem a multis jam temporibus conftitit. Sed nunquam accuratius
quam per Vitra Tfchirnhaufiana Ducis Aurelianenfis, in horto Palatii
Regii , adhibita ad capienda Experimenta circa naturam Ignis. Illa autem
res, quum omnium maxime faciat ad ingenium Ignis iterum cognofcen-
dum , omnino huc hiftorice referri debet : quia efledus horum in fuo ge¬
nere maximus fuit. Vid. Hift. Ac. R. Sc. 1 699. 90. 1700. 128. 1701. 54.

Tale vitrum orbiculare , habens pro diametro orbis fui quatuor pedes,
utrimque convexum , Soli rediflime oppofitum , seftivo tempore , aere
lereno, & per praecedentes pluvias ab aqua liberato , inter nonam raatu-

R ij

Corrpawlo
Ignis Cdtoptrici
& Diopitici.

Superat Catop-
tticus.

Qiiia & arftlus
adunat.

Dioptricus Ig¬
nis qui
mus }

J5Z ^ PARS ALTERA

tinam & tertiam pomeridianam , focum fecit in diftantia a vitro duodecim
pedum , qui focus erat diametri fefquipollicis; quo ipfe Tfchirnhaufius
ufus fuit.

Si combuftilia ponuntur in hoc foco , ilico ardent ; plumbum ftatim
funditur; lateres vitrefcunt fi diu in eo detinentur. Cum*his comparata»
quae modo prius enarrata fuerunt de efficacia Speculi Vilettiani , fequentia
dabunt Corollaria;

C O R C L L, I.

Speculi Vilettiani aperturae circularis diameter erat 4 3 pollicum. Adeo-
que circumferentiapollic. Vitri Tfchirnhaufiani Diameter orbicularis

erat 48 pollicum. Adeoque circumferentia poli. adeoque copia ra¬
diorum incidens in vitri TfchirnhaufianI circulum , ad copiam eorundem
incidentium in Speculum Vilettianum , erit ut 1304 ad 1849. Tandeni
adio Speculi Vilettiani longe habetur promptior , violentiorque multo»
quam adio vitre« lentis Tfchirnhaufian*.

C o R o L L. 2.

Unde & evidens eft, Catoptricen, exercitio artis promotam, radlos-
acceptos refledlendo magis fervare illibatos , quam DIoptrice in fumraum
eveda refringendo eofdemconfervare.poteft.Ideoque plurimos per aggre¬
gantia Diaphana perire.

C O R o L L, 3»

Quam magna vero eft focorum In utriulque differentia ? Circulus Spe¬
culi Vilettiani Apertura eft pollices quadratos. Focus vero eft ^

lineas quadratas.

Area circuli Lentis Tfchlrnhaufianae pollices quadratos. Focus
autem ejus eft lineas quadratas -ZHI ; adoque focus Speculi In focum Vi¬
tri ut 1 ad 9 :unde rurfum patet poteftas Ignis gignendi hac ratione longe
melior reflexu quam refradu. Adeoque vis longe magis promovebitur
fpeculis opacis , quam lentibus perfpicuis : quum lens diametri orbicularis;
quatuor pedum fit fere ultimus eftedus , quem ars vitraria ullo modo hac¬
tenus producere potuit conftrudione fornacum: fpeculortam autem con-
fedio forte nondum penitus exhaufta fit, licet fpes multum prsecifa. Quis
enim non doleat sequus rerum aeftimator ; nullum fuiffe Principem , qui
digno pretio perfolverit fummorum Artificum induftriam , atque excita¬
verit porro ad ulteriora ? fed haec infelix pulcherrimarum artium fors ha¬
betur l

Experimen tu m XVIL

Quum tamen praecedenti in Experimento nondum quieta Induftria No-
biliffimi Tfifiirnhaufii fuiffet , follicita fuit de contrahenda foci prioris
amplitudine in fpatium ardius ; ut ita unitis magis radiis intenderet urendi
violentiam. Quare lente vitrea minore, Segmento minoris fphaerae, direde

DE ARTIS THEORIA. 135

pofita parallela priori , excepit omnes radios , cjui colledli Ibant verfus
tocum prioris lentis majoris, atque contraxit eofdem in fpatium orbicu¬
lare diametri tantum odto linearum. Reduxerat itaqije radios nova hac
aggregatione ex fpatio 1 8 Hnearum quadratarum ad fpatium 1 6 eun¬
dem. Hoc modo ardiorem horum condenfationem aflecutus , nova ta¬
men refradione multum de illis perdidit. Effedum tamen urendi habuit
praecedenti majorem. Atque hic Eximii Viri ars fubftiiit. Egoque Vobis,
qua potui, fide, & evidentia, expofui ultimos, ufque cognitos , modos
excitandi Ignem per Catoptrica, & Dioptrica. Sed tamen puto requiri,
ut Chemicis hic proponam admiranda illa in corpora effeda , qua hifce
vitris peradafunt : ut iiiteiligere incipiant, non opus elTe ullo Igne craflTo
ad praeftanda illa omnia , imo longe majora, quam quae unquam forna¬
cibus Vitrariorum, Docimaftarum, Metallurgorum, violentiflimis peragi
potuerunt. Neque male quis ferat , quod hic defcribam , qus in Adis Aca¬
demiae Scientiarum habentur ; non libri illi femper praefto habentur , ego
hic de induftria de Igne agere cogor. Igitur praecipua haec funt,

1 . Arborum virefcentium humidi rami , aut ligna , quae’ in aqua ma¬
cerata funt , fi ponuntur in illo foco, ftatim ardent, unico temporis mo¬
mento , atque confumuntur in flammam , fumum , dilapfos cineres.

2. Si aqua, excepta vafe parvo , ut in hoc foco reponi queat , ibidem
ponitur, ftatim ebullit, abfque mora. Utinam exploratum fuilfet, an
eadem , in hoc loco ebulliens , magis calida fuiflet ad Thermofcopium
Fahrenheitianum cum Mercurio fadum ? an coada haec ibidem vivida
Ignis vis poterat aquam magis calefacere, quam alii foci, in quibus aequa¬
liter modo calefcit ?

5. Frufta metallica tenuia, in hoc foco pofita, non ilico , fed fenfim,
ad certum fuum gradum calefada , liquefcunt. Si crafliora funt, quam ut
foci vis penetrare queat per laminam , haud ita facile omnia funduntur.

. Lateres codi , aut in Sole ficcati , Talcum ipfum , & alia rubent uno
momento , mox dein in vitrum deliquefeunt.

5. Sulphur, pix, refina, fuperincumbente aqua teda, funduntur fub
ipfa aqua.

6> iEftivo tempore lignum tenerrimum ,pofitum fub aqua , in foco Illo
fortiflimo , ibique retentum , videtur integrum manere , ubi extrinfecus
adfpicitur; verum, frado ligno, intrinfecus apparet in carbonem conver-
fum, & exuftum. Mirabilis haec omnino res , videtur mihi fatis manifefto
docere, quodfummus hic Ignis nequeat calefacere aquam, nifi ad cer¬
tum tantum caloris gradum j qui quum in aqua ebulliente minor fit , quam
ut lignum accendat, hinc etiam impediat, ne calor foci fub aqua diredi
urat lignum in parte aquse contigua.

7, Si materies mutanda tenetur in bafi nigerrima excipiente, poteftas
foci incredibiliter augetur.

8. Si Metalla , vel alia corpora , hoc Igne exploranda, excipiuntur atro
carbone ligni viridis, neque penitus exficcati , ad nidum oculi fundun¬
tur , fcintillas emittunt , avolant. Citiflime Plumbum & Stannum fundunr
tur , fumant, calcinantur , vitrefeunt , evanefeunt.

c). Cineres quorumcunque Vegetantium ocyflime vitrefeunt.

R iij

Prscfpui effc'
ftus talis Ignis,

Ignis Diopt
cus ia acre.

154 P A R S A L T E R A

10. Si autem materies quaedam integra, & fatis magna mole ibi haeret;
faepe fit , ut non queat fundi hoc Igne; fed in pulverem converfa fuerit ,
fundi folet fatis facile. Quando autem & fic fufioni fu^ pertinax refiftit,
tum addito fale quodam facillime fundetur. ■

1 1. Omnia corpora nigra , quaeque nigra manent in hoc Igne, om¬
nium maxime ibidem mutantur; difficilius, & lentius, mutantur, quae
alba dum imponuntur, nigrefcunt deinde in hoc foco. Sed illa Corpora,
quae quidem nigra erant dum imponebantur, fed pofita ibidem albefcunr,
longe difficilius ibi mutantur, maxime , fi albefcunt, poftquam fuerunt
fufa.

Si autem in fummo hoc Igne , quaedam prorfus alba manent , haec
omnium minime mutantur; ut calx, creta Britannica , filex.

12. Metalla in vafe myrrhino, feu porcellano, cujus nulla crufta vitrea

adeft , pofita, omnia vitrefcunt; modo vas Porcellanum lente incalefcat,
ne frangatur fubito Igne ; & modo fit adeo craflum interim , ne ad ipfum
fundatur. ■

1 5 . Materies hoc Igne tradanda , ponitur intra amplam ampullam
vitream, focufque prudenter ita dirigitur intra capacem hujus vitri al¬
vum, ut materiem mutandam feriat, non vero vitrum, per quod tran-
fit , tum materies haec mutata dat Phaenomena intra hoc vitrum prorfus
mirabilia.

14. Nitrum tali vafe captum , adumque tali Igne, totum fit volatile
uno temporis momentulo; tumque mutatur integre in Spiritum volatilem
Nitri ; qui fane effedfus tanto quidem apparet mirabilior , quod Nitrum
alio Igne fufum vix mutetur, fed diffluat inftar aquae ; ut vero virtute Ignis
mutetur in Spiritum , femper requirat intermiftionem corporis terreftris ,
vel additionem Olei Vitrioli veri, vel calcis ejufdem, in qua ipfum Vitrioli
Oleum adhuc latet ; caeterum hic fine addito idem fit.

1 5 . Summa interim Lunae plenae lux , per hoc vitrum colleda, focum
dat lucidiffimum , fed caloris in illo loco omnino nihil.

i(J. Movet, pellit, agitat , cund:a fere corpora etiam , quamvis faepe
non abfque ingenti periculo , in vacuo ipfo.

Ex quibus omnibus, aliifque plurimis, confiat, focum hunc Tfchir-
nhaufianum , debiliorem Vilettiano , tamen Igni explorando per fua ef-»
feda aptiorem efle.

C O R O L L. I.

Si aqua in Atmofphaera , vel glaciei ramentula, caufis quibufdam Phy-
ficls in globos nubium ingentes convolvi queunt ita , ut inde Sphaerae oria¬
tur perfpicuae figura, licet minimo modo tempore ita perfiet haec irra¬
diata Sole , ad difiantiam femidiamctri a parte averfa , poterit uno mo¬
mento focum efficere longe violentiorem quam Tfchirnhaufianus ; aera
ibi rarum reddere quam maxime, hinc rurfurn Phaenomena fubitanea ma¬
xime , atque mirabilia prorfus , producere. Qui enim aquae , in altum
aera elevat* , liquidiffimam puritatem cogitat , fimulque perpendit , quam
magna faepe copia per imbres efFufa , fubito cadat , facile videbit ex Diop-
tricis, quid futurum fit , fi in Sphaeram ingentem conglobetur. Sed fi

DE ARTIS THEORIA. 155

cogitamus , radios in talem globum ados , perque eum tranfgrediences ,
facere , ut lux fumma, & Ignis , fit in axi Solis & Sphaerge illius , poft
Sphxram ; fed ut a parte irradiata a Sole nulla lux , fed denfa nigritudo ,
appareat. Forte & ille credet , tale quid contingere , quando aterrima in
coelo fpatia apparent, paulo poft in fumma tonitrua & fulmina exeuntia.
Sed inprimis tali nubium forma fphxrica efficietur , ut fpatia globis his
intercepta mire differant luminis , & caloris ratione , ab his ipfis Sphxris,
unde igitur mirae prorfus hic rarefadi , & ignefcentis , ubi denfati &
refrigelcentis aeris varietates omni momento , atque celerrimis vicifli-
tudinibus permutatae, exoriri, atque abire , pofTe videntur. Verum hxc
iterum ipfa , fedulo attenti ad Meteora, fenfim intelligetis per Vos ipfos»
monuifle fufficiat.

C O R o L L. 2,

Abefle autem nequeo , Auditores optatiffimi , quin , follicite in me- ignis tncui
moriam revocetis, rogem , quod & alia oportunitate jam monui. Aio igi- ptomptior , ma*
tur , folo attritu collifi chalybis & filicis , iterum longe promptius ,, & peni-
tiore mutatione metalla vitrefcere , atque penitus inverti quam geminato
foco Dioptrico omnium maximo.Conftat veritas rVilettianus Ignis Tfchir-
nhaufiano longe potentior. At ferri , in percufTujin vitri indolem permu¬
tatio celerior, quam in foco Vilettiano, Ergo patet iterum vis elaftico-
lum folidorum attritorum fumma.^

C o R o L L. 5,

Deduco & hic 5 quod non opus fit ulla a<ftione ,, nobis hadenus co- Ad ignem fUm*-
gnita, Solis , ad producendum Ignem omnium^ maximum , qui eftedu non opu»
velociflimo , maximoque , unquam deprehenius iuit; imo neque ulla om¬
nino inflammabili dida materie opus efle , ad Metallum fufii difficilli¬
mum omnium nidu oculi penitus & intime fundendum , eo tempore in¬
primis, quo idgelidiflime frigidum habetur, in loco omnium frigidiflf-
, mo; nulla fornace metallica; nullo ne vafe quidem, quo materies con¬
tinetur. Omnia quippe haec paradoxa vulgatiffimo Ignem producendi mo¬
do firmantur..

C o R o L L, 4»

Dubitavi diu , auderemne tandem publicare fententiam , quam diu foik soi taibmi
coxi mecum , atque recoxi ? facilitate veftra ufus , en , id facio. Credibile tenou.

videtur , in adione Ignis , hic apud nos deprehenfa , nullam Solem emittere
materiem igneam , cui illa adio tribuenda videtur. Hanc vero Solem po¬
tentiam tantum habere , utprxexiftentem in illo eodem loco Ignem , non.
adum , dirigat in redas parallelas. Unde illa eadem copia Ignis ex pa-
lallelifino, reflexa , vel refrada,, colligatur „folaque ex. difperfu aduna-
tione , atque inde fequente nova vi „ omnia agat. Priufquam abeam' ,,
iterum conabor , facili exemplo , rem paulo obfcuriorem ex praejudi¬
cata opinione illuftrare., Sit cubus cavus , aeneus „ fupra tripedalis longj-

F)flinitur mo¬
dius Phvftcus
yrsviucciidilgnis
maxinu»

i5<f PARS ALTERA

tudinis latus exftru(5l:us, undique quidem claufus , at , uno latere ablato »
ab ea parte patulus.Efto cubus hic quadrato patulo direde oppofitus So¬
li , fed charta alba tedus, in ipfo autem cavoadfit Thermometrum acute
fentiens Fahrenheitianum, fpiritu mobili conftans. Dum charta prohibet
adfpedum Solis in cavum oppofiti cubi, erit in toto cubi fpatio frigus,
fi ternpeftas fuerit gelidiffima, ingens. Tollatur ocyus charta , illo ipfo
ergo temporis lapfu irradiatur tota cubi capacitas a Sole, ilico exoritur
ibi calor, ftatim Thermometrum ibidem pofitum notat gradum audi
caloris in hoc fpatio. Philofophi aiunt Solem , velocitate inimaginabili,
afuo corpore emiliffe Ignem illum, qui nunc admiffus calorem fecit. Mihi
videtur, Sol egiflTe nunc , quod prius, quod feraper , fcilicet id, quod
Ignem appellamus, in redas determinando omne, quod fine obftaculo
attingere opaco poteft, 5c hinc Ignem prius , dum charta prohibebat, in
fex quadrata coercentia aequabiliter nitentem , nunc manentem accurate
eundem, cogere ut reda nitatur per totum hoc fpatium in unum , aperto
oppofitum latus quadratum. Hinc totum locum , inprimis hoc latus , aequa¬
biliter calefaciat, per folam diredionem , neutiquam per effufam copiam,
mutationem hanc Thermofcopio cognitam efficiens. Iterum Vilettianum
Speculum , oppofitum direde meridiano Soli , haereat tedum velo can-
didiffimo , non erit plus Ignis , nec caloris in ejus cavo poft velum , quam
alibi. Tollite velum, ipfo idu temporis Ignis hujus fpeculi cavo indeter¬
minatus inhaerens agitur per parallelas in refledentem fuperficiem cavam
fpeculi , fitque in foco formidolofus Ignis , non a Sole huc projedus; imo
vero, nec plus, nec minus, quam ante, fed aliter diredus tantum. Idem
in vitro refringente didum velim. Atque ita foret , ut nec Tritu genitus
Ignis , nec Speculo produdus , aut Lente, aliquid omnino Soli deberet
refpedu materise fuse.

C O- R O L L. 5. -

Quis igitur foret Ignis omnium maximus, qui hodie induftria humana
per artem exculta parari poflet ? fane ex iis , qui dilucide tradidi , omni¬
bus patet illum futurum in eo loco, ubi focus Vilettianus , & fortiffiraus
Tfchirnhaufianus oppofito diredum occurfu in fe invicem irruerent:quum
enim focus Speculi in aere libero aflurgat ad diftantiam trium pedum &
dimidii ad axin fpeculi ; poterit, fine ullo impedimento Solis ad fpecu-
lum, apparatus Tfchirnhaufianus poni ante Speculum ad Solem in ade
in axi Solis & Speculi, ad eumfitum, ut focus Dioptricus ille accurate
cadat in focum aflurgentem de fpeculo. In illo igitur loco concurfus Ignis
erit fummus , qui juxta hodiernam , cognitam , hominum induftriam
haberi poteft. Fateor , adionem tanti Ignis non pofTe adeo commode de¬
terminari in objeda,nifi momento temporis, dum ponuntur in hoc foco:
quum illico ac fluunt , delapfura fint ex foco ; attamen conftat ita de Igne
maximo poffibili. Si naturge haud repugnat glaciales nubes globofas &
cavas , ita fibi mutuo accommodari polle in aere , ut modo propofui ;
quanti inde effedus oriri poterunt ! ^

COROLL.

DE Al^TIS THEORIA;

C O R O L L. 6,

Efto igitur Ignis in illo loco fiimmus ; ille profedlo ibi manebit, 'cpiam-
diu Solis, vitrorum Dioptricorum, & Speculi axes in eadem redla, at¬
que Titus in eadem diftantia perfiftunt. Igitur & tum , (i affiduo defcriptse
fint Solis , Vitrorum , Speculi , vise in eodem fitu , poterit a nona matu¬
tina in pomeridianam tertiam , aeftivo tempore , fereno die , immanis hic
Ignis fuftineri, neque interim toto hoc tempore ad fuftentaculum fui vcl
minimo pabulo unquam indiguit, femper ut. natus, ita & perdurans.:
unde fane alia longe idea nafcitur maximi Ignis , quam qua^ unquam ha¬
bita fuit. Utique videmus inde., fieri pofle, juxta naturae perfpedlse leges,
ut in aliquo loco Univerfi definita potentiae , certaeque magnitudinis ,
Ignis , Lux , abfque ullo omnino pabulo , fit , maneat.

C o R o L L, 7.

Atque praecipuum quidem mirabile in hoc Igne erit , quod ipfo illo
temporis momentulo , quo caufa ejus, juxta apparatum debitum, enata
ell: , ftatim cum omni fua efficacia praefto fit, atque aequali ilico violentia
agat, qua unquam adurus eft. An vero adhuc magis mirum forte oefti-
matis; quod, quando focus ille hoc articulo temporis in iramenfa fua vi
exercenda maxime occupatur , atque ni(9:u oculi citius Speculum tegitur, ip¬
fo illo momento in loco illius foci , ubi jam jam erat Ignis fummus , nunc
ne veftigium quidem ullum Phyficum ejufdem remaneat , fed Lux , ardor,
aeris expulfio , omnis effedlus ipfo illo breviffimo tempore penitus perie¬
rit-; neque in illo loco illius foci quidquam ejus fuperfit? Quis talia cre¬
deret? PoJTet ne ergo in univerfo fumma Lux , Ignis efficaciffimus , in
uno momento nafci, perire? Ignis vero foci noftri , jam defcripti, nullo
fulgore vifibilis eft, nili tantum in axi Solis atque Speculi ; ad latera nihil
vifibilis lucis diffundit ; unde nullum lumine dat fignum fuae proefentise ,
nifi oculo in illo axipofito, ubiimmenfus fulgor aciem videndi uno mo-
mento hebetat , perditque.

C o R o L L. 8.

Quae dum ferio perpendo , iterum , ecce, videtur mihi fe revelare illa
mira Ignis proprietas , qua ille intelligitur , fi folus concipitur , efle po-
'teftas quaedam Phyfica , quae ex centro fuae confideratoe molis femper ,
aequabiliter, fe expandit inftar radiorum Sphaerae , uniformiter quaqua-
verfum. Quumque ubique ille idem Ignis fit, manebit haec aequilibrata
poteftas ubique eadem , adeoque mutabit nihil ; quando autem , quacun¬
que caurfa., permutatur hjec oequilibratx potentiae pax , tura vero immanes
prorfum effedtus produci , atque apparere , poterunt. Atque forte falfo ,
tum putabitur novus ibi Ignis natus effe, vel recens ejufdem vis adauda.

Tom. L S

Quid dfu I fiflc
pabulo.

Swtim agihst?
fuinma.

Inde nova af-
fercio luture
Igni*.

Igftfs unir! , 3c
figi pro tempore,
pacietu.

It quidem fin-
seiu£.

15» PARS 'Altera:

' Experimentum XVIIL

Ignis verus uniri potefl: omni corpori folido^quod hucufque explbra^^
tum fuit ; atque , ubi femel illi unitus eft , fatis diu unitus iilL adhaeref-
cere poterit; neque ergo in illis uno momento corporibus perit , ut in fo-^
cis modo explicatis.

Si enim exploramus quaecunque obvia hadtenus corpora , eadem conu-
mittendo Igni puro , forti , cuicunque , poterunt inde calefieri ufque adeo
tandem ^ ut luceant ^ fundanturque fulgida. Docuerunt hoc Experimenta,
quae Tfchirnhaufius , Hombergius, Hartfoekerus , alii; imo,,qua2 omnes,
fabri , coqui , & homines Igne utentes ; tandem , quae tota tellus Sole il-
luftrata, dedit. In quibus omnibus idem femper itadeprehenfum fuit omni;
experimentorum eventu. Terrae omnes fixae, omnes lapides, gemmae, fa-
xa, vitra, fales fixi, ligna, foflilia folida , metalla- Itaque veriffime funi-
mus NEWTONUS obfervat, aquam iplam , fi id unquam fieri potue¬
rit, in terram converfam , eoufque etiam Igne impraegnari poffe ut lu¬
ceat. Nihil autem magis obfervandum hac in re putem , quam „ quod,
efle debeat caufa quaedam, quae Ignem ibidem corporibus tamdiuconne-
d:at , praeter Ignem ipfum. Enimvero in foco Vilettiano maximus ille
perit , illo ipfo momento , quo irradiatio parallela ceflTat. Ignis ergo non
retinet ibi Ignem. Atqui difliliunt, adeoque deferunt fe mutuo , omnes
illi Ignes fimul , qui modo adeo ardte uniti erat. Sed fi globus ferreus
cujus maximus circulus aequalis ipfi orbiculari foco, hic tenetur tamdiu ,,
donec penitus percaluerit , tum Ignis hujus foci aflbeiatus huic globo
longo admodum tempore in illa fphaera ferrea manebit , cum omni nota;
fuae praEfentiae, ita quidem , ut Ignis, qui in hoc foco haeferat , atque ilico
avolaCfet , jam intra hoc corpus receptus,, ibidem per longa fatis inter¬
valla temporis jam unitus retineatur , & prohibeatur ab inftantanea fuai
exftindtlone. Quaenam eft haec caufa? corpus. Quonam modo hoc ita reti¬
net illum Ignem? maffa corporea. An ergo in illo loco, ubi focus fuerat
prius , folus aderat Ignis-, abfque ullo alio corpore , ipfo etiam aere vi
Ignis expulfo ? an ergo ideo ibi evanefeebar uno momento , quia non
erat ullum corpus , quo retineretur ? an igitur Ignis partes colledlse , fi
nullo denfo corpore retinentur , ftatim in aequilibrium antiquum reftir
tuuntur ? an ergo in ipfis Ignis partibus non eft. ulla attradlio mutua ? ans
potius elementa Ignis fe mutuo refugiunt ?r

Experimentum XIX-

Ignis ille elementalis , puriflTmus ita conciliatus corporibus , omnii
momento , quamdiu illi corpori inh^ret , ab omni punefto ejufdem cor¬
poris in ambitum omnem , prodit fe vero efFetftu Phylico Ignem, fin-
cerum,.

Primaria enim nota Ignis praelentis , Thermofeopio explorata ,. huic
adeft : fi enim , ut videtis , hoc ego Thermometrum teneo in diftanriai
certa ab hoc ferro candefa(ft,o, fp edatis ilico ijdrarefeere in fuotubo,,&.

DE ARTIS THEORIA: 155

afliduo , tanto magis » quo propius acceditur adipfum ferrum ; minus, ubi
ab eo receditur longius. Neque refert a qua parte adducatur Thermofco-
pium, modo eadem diftantia fit. Igitur Ignis ille, qui in ferro habitans
agit in hoc Thermomerrum , eft verus ille'lgnis prior, manet tamen jam ,
Ime tritu , line parallelilmo , in hoc loco , editque effedtus ibidem ut Jgnis
elementalis. En jam fulphuratum, hoc adduco fenfim ad idem hoc fer¬
rum ignitum, videtis, prout e longinquo per gradus accedo, incipit fu¬
mare, liquefcere , fcintillare , cor ufcar e , fulgurare , flammam concipere.
Intenti vero fpedetis jafU;:hoc mirum Experimentum. Hac in ampullula
flnceriflimum jam teneo Alcohol , cujus particulam lente, & prudenter ,
fundo fupra ignitum hoc ferrum. Quid exfpedtatis futurum ? an id accen-
fum iri ? neminem vel dubitare crediderim. Sed nihil minus. Ecce enim ,
limulae incidit in cavam hanc Igniti ferri fuperfleiem , ftatim cogitur in
globum pellucidum inflar Argenti Vivi , atque ea fpecie , ut illud decur¬
rit fupeream, fine ullo figno conceptae flammae. Poftquam vero acceflit
jam decurrendo in locum frigidiorem ejufdem ferri, jam cito in auras dif-
fipaturfine ulla flamms excitatione. Quid hic rei efl. Auditores? Sulphur,
pulvis pyrius, ligna , alia , huic oppofita ferro , ftatim inflammantur.
Alcol , quod lenirer calefadfum omnium fere facillime accenditur, fert
hunc Ignem , neque accenditur interim. Nodus hic veftro dignus acumine.

Experimentum XX.

Quum ergo deprehenfum fit. Ignem hunc , ita, tam diu , tam magnum,
detineri pofle in corpore folido ; inprimis inquirendum erit nobis ,, qualis
ille fit, qui ita ibidem adhaerefeit : quumque inter prsecipuas, maximeque
communes, proprietates in corporibus repertas, pondus inprimis fit; co¬
natus fui examinare, an ille Ignis corporibus fixis pondus addat , quod
fenfibus percipi poflit. Hunc igitur in finem elegi corpus , quod a magno
Igne, haud amitteret pondus , dum manet Ignis ille in hoc corpore, &
quod interim Ignem magnum recipere, imo diu quoque confervare pof-
fet, Bilancem adhibui accuratam, facile mobilem fupra axin. En ergo hoc
Parallelipipedon ex ferro optimo. Mafla ejus habet pondus librarum quin¬
que, & unciarum*o(fto , Amftelaedamenfis ponderis , dum jam friget. Pono
ferrum hoc, ut coram jam cernitis in foco carbonibus foflilibus large inf-
tru(9:o,quos folle incendo eoufque, ut ferrum, his ardentibus impofitum, un¬
dique ignitum penitus candefeat. Itaque id ipfum jam fic fulgens ab Igne ,
bene excuITo omni pulvere , in bilancem pono , appofitoque ad alteram lan¬
cem pondere requifito ad aequilibrium , videtis aequilibrium quietum in ju¬
go. Atqui exade appofits habentur librae quinque, unci? odo, ut prius.
Relinquam nunc in bilance , donec frigefeat prorfum. P(|gj|u am autem vi-
ginti & quatuor horis ita reliqui, reperi pondus igniti , 6l refrigerati ,
ferri , in tanta mole nihil prorfus audum , imrainutumve fuifie. Atqui
idem penitus expertus fum in mafla aeris ingenti , folidaque; omnibufque
peradis , ut in ferro modo dixi, eventus prorfus idem erat. Qui Experi¬
menta haec mecum capient, animadvertere fe putabunt , quod mafla igni¬
ta levior fit refrigerata: id vero , fi animum applicant, videbunt fieri inde ,

S ij

sine ponderis
augmento.

Experimento
aJ llaterani m
ferro.

Et cupro.

^4© . PARS ALTER A>

ouod bllancls retinacula, quibus lances jugo appenduntur ex funibus^i.auir'
(imili materie, quse humefcere, & exficcari denuo poteft-, confedta.fint
tum enim calore impoliti metalli ponderandi difflatur de funibus ih illa*
parte aqua, unde levior fit eadem. Quare oportet.uti catenis metallicis ioi
hanc rena.

C o R o L L. r,.

Ignis inrpatio Ig^Is evgo , fic adhaErefccns candefado corpori , ab eo inftar atmofpKae--
^aUfaao iibcr , j-gg alicujus, fe, vi fua extendit in ambitum, quaqi!feverfum ;,quum ab. om--
° ni pundo , ad notabilem diflantiam, diffundat fuas vires , perque has edacr

omnes effectus ipfi proprios, ea lege, ut quo propius eft fpatium cojporu
ignito, eo fit femper major fimul poteftas. Si igitur foret globus ita igni¬
tus, ille fane globum circa fe, formaret calidum, cujus centrum calidiffl»-
mum,.

. G o R o L= L. 2r.

In centro ma= Quare etiam intelligimus , Ignem verum , copia magna , in Koc corporea

ct^cit 'exdnir calefadto , adeffe ; atque etiam ibidem diutiffime manere. Si enim -cogita- -
T?rCus,, mus, in hac mafla ferri, &; aeris, ad magnum fatis undique intervallum , ,

ingentem calorem, veris effedlis fuam proefentiam monfiraffe ; atque ite¬
rum perpendimus , interim , toto hoc tempore , quo durat conceptus ca-?
lor, frigus ambiens ac'ris, affldue , tantum delibaffe de hoc calore , facilee
videbimus, quantitatem Ignis in hoc glo.bo ignito, primo tempore , in¬
gentem fuiffe. Adeoque in ipfa maffa hac calefacta , copia Ignis omnium.»
maxima eft in corpore ipfo, refpedtu acris circumfufi ab hoc corpore cale-.
ftdi. Rurfum, fi ponitur maffa tam diu in Igne, candefaciente detenta ,,
donec petiomnia candefada fit, rite penetrata ab Igne, in centro corpo¬
ris illius erit calor denfatus, maximulque :,id autem omnia .efFe<5ta docento .

Goroll. 3;.

Ut tasdeni , Scd 3 centro hoc , fuperficiem. verfus , fenfim debilitatur Ille Ignis : quo-_
wunies'^* niam extrema ejus fuperficies ipfi acri contigua , ejus frigore primo & ipfa
ad frigus perducitur. Quod, idem.etiam in Atmofphaera circumfufa aeria,
ftmper^verum eritj cujus orbes, globo calefadto primi ,. calidiffiihi , ex¬
teriores frigidi magis erunt fuccellive , donec ultimus , qui metam. calori ‘s
ponit , fit frigidus ut aer ambiens. Urtde iterum certi fumus , in tota hac.,
fph-^ja calefada , centrum quammaxime fe expandere quaquaverfum, hsec^

• m A -r • 1 • * !•/*• •.

repulfio , inter omnes orbes, totam illam atmofphaEram calidam confli- .
tuentes, ob.tinet; hinc videtur , quod toto illo tempore,, quo conceptus ^
Ignis in illa fphaera durat ultra SDquilibrum.cum acre non calefacSto .ab hioc.
Igne, fit.evibratio, & repercuffio , in toto illo globo perpetua, aeque in
cprpore. ejus ,jquam in acre- a.mbiente , in.de calefaftor Eftf^ue fane,.vi-:-

centro, maximj. bQd orbis lequens. , minus expan-
expanfionem ergo centri coercet, atque repercutit,
paulo minus calidus , id eft paulo minus expan-
contrajtftus. Ouoniam vero huiufrnodi expanfio., &

Hinc m-.Sphzta
caU ofcillatio
^rfCaiua. .

n,atur.a Ignis
fus quam cent
quodammodo’
fus , feu paufo mae

DE ARTIS’ THEORIA. r^v

Rratio H^C' magna , afquc aflidua , pro ratione violentiae Ignis. Facitne'

Haec ita perada vibratio , & repercuffio tritum hic ? An ex eo tritu Ignis'
ibi, ut in primo modo didum, de Igne per tritum generando ?.

G O R O L L. 4.

Quam foret optandum In Kis, ut definiri poflet quantitas proportiona-- M^^fura ignie-
lis hujus Ignis, quoad fubftantiam, qua tali corpori ineft ! fedid haud ita'
fkile fieri poteft , quam quidem vulgo putatur. Imprimis ideo, quoniam'
ab effedis deprehenfis vires Ignis aeftimaredatur, fed a viribus Ignis cognw-
tis cenfere non licet quantitatem ejufdem ; ideo praecipue , quia nefcitur'

Eadenus incrementum virtutis igne^ , quatenus illud ab appropinquatione
Elementorum illius oritur. Quamdiu enim ignoratur proportio virtutis'
igneae ab illius condenfatione pendentis , ratione illius, quae ab' ipfa ejus'
copia habetur , tamdiu non licebit argumentari de elfedu Ignis ad copiam?
ejufdem colligendam. Abundans cautela nunquam nocet- in Phyficis prae-'
cipue,,

G o R o L L. 5-.

Attamen Ignis, dum ita manet ih corpore calefado , non videtUrin eo’ g^^Knis,iJ/eiio?r'’-
uniri in unam mafiam corpoream concretam : quia quidem majus fit eo pL^^oncrcu!-*
ipfo'j interea tamen non redditur ponderofius. Nifi forte putes, Ignem ,
vel fic concretum, molem quidem facere pofle, non vero pondus-ideo*
acquirere. Utique , de quo fumus quam certiflimi , manet extenfio molis'
calefadae major tamdiu , quamdiu Ignis illi corpori inh^ret.- -

Goroll. 6y

Atqui neque minuit Ignis de pondere quidquam eo , quo ineft tem-^Nec levius fieki'.
pore , quod frigus reftitueret ; neque enim vel hujus quidquam per Expe-?
nmenta invenimus.,-

Go R O L L. 77

Inde videmur duci i ut Ignem hunc , ex. gr. globo ferri ignito circumfu- -
fum, concipiamus inftar fluidi, quod exiftit undequaque circa hUnc globum,

Stintra illum : cujufque omnes partes Itbere, &' indifferenter, ibidem mo¬
ventur. Si enim ullam determinationem ullam^-plagam verfusin his con-^
ciperemus , tum videtur neceflario fequi, ut ipfa calefadla moIes' gravior- 1
inde , yel levior fieret. .

Goroll. 8;.

Et neceflario debebit aliqua caufai efle-, quae efficit , uflgnisdlle tamdiu caufa merses^
praefens maneat in illo calefadlo corpore , quaeque impedii; neilico', ae
ea natus eft, iterum ex eo diffipetur.' Quum enim'*in -foco Vilettiano ;
Tfchirnhaufiano , «que fortis^ imo fortior, quam in hoc globo -ferreo ,

Ignis fit, illeque-tamen fhatim totus ibhmanere delinaf, rrifi' omni mo-'*
meuto-^regeneietUR in eodeci' loco jfighur ille fe in loco occupato-^confer*-

141 PARS ALTERA .

vare nequit, fed ab alia re, diftinfta a fua natura , ibidem retineri debeblr*^

C o R o L L.

Pliw» ,
molci.

SecjoJa, copia
J^ms.

Quidquid in hac re confideramus , invenimus nihil, praeter ipfum Illud
corpus , quatenus a fpatio diftindum concipitur , id eft . quatenus refiftens
eft , live impenetrabile , adeoque moles ipfa corporea : deprehendimus
enim , Ignem ab eadem caufa , conciliatum diverlis corporibus quoad
denfitatem , eundem quidem gradum caloris accipere tantum , fed tamen
acceptum illum gradum tanto diutius confervare , quo funt denfiora, pon-
derofiora , aut plus fubftantise corporeae habentia. Si enim in aqua ebul¬
liente diverfa pondere corpora aequaliter inde calefcunt, id diutiflime ca¬
lidum manebit, quod ponderofilllmum , id citiflime friget, quod leve.
Quoufque autem hadenus per Experimenta procedere datur , regula fere
generalis haec habetur i vacuum Torricellianum calorem in eo genitum uno
momento amittit. Aer calefadus in olla , citiflime conceptum calorem
perdit. Alcol lentiore gradu. Aqua diutius quamfAlcol. Argentum Vivum
tardius vero eodem calore refrigeratur. Ita inter folida quoque , lignum ,
faxum , metalla , Iterum sequaliter calefada , retinent quaelitum calorem
exade tanto ferius.

Sed & gradus Ignis in corporibus major egreditur Inde iterum tardius
quam minor : ita , ut fere & hsec fit in Phyficis generalis regula , quo Idem
corpus majore calore afficitur ; five , quo vi Ignis plus expanfum eft , ufque
dum per Ignem fluat, eo femper diutius illum acquifitum calorem retine¬
bit : quando nimirum duo corpora, in omnibus eadem , ita calent, ut
unum fit altero calidius ; tum exceflu caloris amiflb, quo calidius exfupera-
bat minus calidum , erit calidius adhuc tam calidum , quam primo momen¬
to erat id quod minus calidum fuerat ; unde adhuc etiam Indigebit toto
illo tempore, ut iterum refrigefcat ad communem temperiem. Verumta-
men valde Inquirendum reftat , an prseter pondus , & gradum caloris ,
non fit praeterea alia caufa , quae Ignem diutiffime fervat femel partura ?
fi enim aqua , & oleum, eodem Ignis gradu aequaliter calent ,*& quidem
oleum fuit levius aqua , quodnam ex his binis intra idem tempus frigi¬
dius erit ? utique omnes Philofophi cenferent , olei tenacitate irretitum
Ignem longe diutius in oleo haefurum. Igitur bina vafa , aequalia, accepi,
quorum unum aqua , oleo implevi olivarum alterum. Ambo repofui in
vafe, in quo feci ebullire aquam , retinui in illa ebulliente aqua, donec
certus eflem , utrofque liquores eodem bullientis aquae gradu aeque calefac¬
tos ; exemi tum ex eo vafe, repofui in eodem ambo aere, ut viderem tem¬
pus , quo uterque liquor reducebatur ad eundem refrigerationis gradum,
atque inveni , pro ratione ponderis comparari , prorfus aequale, *

Interim abftrufiffimae videtur caufae, quod ignis ipfe , & quidem in¬
gens , non poffit , nifi certum gradum caloris , corporibus dare , ut in Aqua ,
Alcohole , Oleo , Argento Vivo , ad ebullitionem dedudis pater. Attamen ,
quum ebullitio non aeque cito accidat , liquida leviora faepe longe plus Ca¬
loris, & Ignis , recipere poffiint, quam ponderoliora , fi modo nequeant
tam cito deduci ad ebulliendum. Aqua eft oleo Lini ponderofior ; aqua

DE ARTIS THEORIA. 145

ebulliens calarem habet 213 graduum , tumque maxima Ignis vi plus non
poteft calefccre ; oleum tanto levius majore , & diuturniore , Igne tandem
ebullit, & tum gradus caloris acquifivit 600 fere. Quis hujus rei caufam
alTequitur ? certe Argentum Vivum quod hoc oleo quindecies pondero-
lius, ab Igne ebulliens , tantum eundem caloris gradum: nancifeitur. Uti¬
que videmus hinc , elTe aliquid praeter ipfam corpoream molem , quod
corpora quaedam apta reddat, ut modo definitum Ignis gradum accipere
queant; alia , ut longe plus in fe capiant. Rei non poteft forte dari
ratio.

Sed inde eft evidens , cur Aqua Ignem exftinguat , qui combuftili ma¬
terie fit : nam facit hanc ipfam cingi Igne minore quam qui requiritur
ad accendenda combuftilia, quae nunquam gradibus 213 inflammantur
nec ardent.

Hinc ingens Ignis Stannum aqua plenum non fundit : nam requiritur
ad ejus fufionem gradus Ignis longe major , quem tamen , dum aqua vas
opples, folum admittit. Si autem ftanneum vas oleo impletum Igni impo¬
nitur, vide an non cito fundendum fit, priufquam id in eo vafe ebulliat?
Idem' de Plumbo verum cum aqua Igni impolito. Hinc omnia haec con-
fideranti fere videbatur, quod ubi Ignis corpora ita difpofuerat, ut per
meatus eorum jam jequabiliter agere, & tranfire poftet, tum illis amplius ,
ultra hanc tunc obtinentem copiam , uniri non pofte ; id vero obtinere in
liquoribus limulae ebullirent , in folidis tunc quum vi Ignis perfede fufa
diffluerent in fpeciem liquoris fcintillantis , vel ebullientis, ut in Metallis ,
Vitro ,, Salibus , omnibus, ita fulis , contingere experimur,

Foecunda haec Obfervationum utilitas docet tandem,, quod Ignis ali¬
quid nexus habeat cum corporibus. Quod major diutius adhaereat. Quod
idem denfiori diutius adhaereat. Quod certis corporibus, oleofis inprimis ^
majori copia adhaereat. Quod haec lentius, & diuturniore , &. majore , Igne
tandem hunc magnum calorem femper acquirant. Quod , quo denfiorai
corpora, eo longiore tempore indigeant, ut ab eodem Igne ^qualiter in-
calefcant cum alio raro corpore. Quodque rurfum tanto pluri tempore;
egeant , ut poflint redire ad temperiem eandem cum rarioribus citius re¬
frigerandis. Quas omnia , qui perpendit , multas natura leges , circa Ignis;
naturam ftabilitas 9 & obfervatas intelligit, quarum perpetua recordatio-
ufum in Phylleis fummum habet. Mihi lingulare videtur , quod , fi do<5lri-
na haec ultra promovebitur , tandem fieri poterit , ut quis per Experimen¬
ta’ folvat hasc Problemata : Datnm fpatmm implere talu corpore , m ad
definitum gradum cale fc ere modo pojfit Igne maximo^ Et rurfum :
tum fpatium replere tali corpora , ut maximus Ignis poffibilis in eo re¬
tineri queat. An ferrum, auro lentius fundendum, ubi fufum- eft,, npii
cft calidius auro fufo„ quamvis denliori ?. digna inquifitu res,.

C O R. O L Lr IO*

Tnterim & ad haec aliud quoque inftitutum natura nobis fe offert. Sci¬
licet corpora -quas Ignem jam in fe concinent copia majore, quam am-
bieniia, fluida.» vei vicina corpora illum Ignem amittunt eo citius, 3, quo

Qus ma}©!?
quibufdam
gularibus dati
poieli.

Cur aqtt*
tinguit Ignem s

Cur aqua. Stan¬
num a fulu Gsc-
vac i

Calor

delinit appiit.,/.*;

■Curfa lefiigc
;ixi triplex.

/Cur dsnfa ei
•tius «alorcm
{oliunt /

jAifcela frigidi
& calidi
.facit.J '

144 ^ P ATl-S ALTER A^

in fluidum denfius Immittuntur refrigerandi causL Quod ita' intellectum,
velim. Sit Aer, Aqua, Argentum Vivum, in vafis, ejufdem accurate tem¬
periei in.on:>nibushis. Efto tum igniti -Ferri fruftum triplex, aequale, per¬
fecte ignitum. Unum horum trium relinquatur. in aere notats temperiei,
immergatur fecundum in aquam accurate tam frigidam quam aer hoc tem¬
pore. Tertium vero intrudatur in Argentum Vivum etiam .asque frigidum
ac priores , Aer .& Aqua. Quid fiet > in raro aere ferrum diu retinebit fuum
calorem, inaqua citius amittet, -in Argento Vivo -^itiflime. Et q[uidem
videtur in illa aqua fere tanto refrigerari citius, quanto hasc aere denfior>;
adeoque oClingenties ocyus. dn Argento Vivo forte quater decies citius ,
quam in aqua. Id Metallurgi norunt , qui, ut Metalla .molliant certis ufi-
bus, ea candefaciunt penitus Igne , dein asftivo tempore, esftuante ceelo,
in ipfo Igne , fenfim dilapfuro in cineres frigidos, relinquunt, donec om¬
nia fimul refrigerata fint. Quando. autem eadem dura in alios ufus aptant ,,
tum in frigidiflimam aquam immergunt Gcyflime hyberno tempore,

Igitur binas ita caufas reperimus accelerando refrigerio , fcilicet fri¬
gus, & denfiratem fluidorum, in quas calida , fed refrigeranda, immer¬
guntur. Tertia vero caufa efl, quas refrigerationem promovet, agitatio
nimirum calidi per-fluidum frigidum , unde ocyflima obtinetur refrigera.-
tio ; dum refrigerandum xorpus aflidue novo frigido liquori applicatur-
Patet inde, ut hoc moneam.obiter hac oportunitate, caufa Phyfica qua
ferrum redditur duriflimum. 'Quandoquidem Ferrum , adeo ignitum uc
fere jam funderetur, fubitiflime ducitur per aquam frigidiflimam ,ica ut
uno momento.penitus refrigeretur ,; tum elementa ferri Igne laxatiflima^
emollita 'fimul , ab frigore, undique , fubito , applicato , quam intime
adunantur, compinguntur , comprimuntur , inter fe , hinc poft hanc refri¬
gerationem partes omnes ardiflime funt in fe mutuo comprelfe, ;duriffi-:
msE, at fimul & valde fragiles.

C o R o L L,

'Undenam ergo hoc contingit , quod denfius liquidum cito adeo refrigC)^
i-et immerfum calidum.^ certe prius quam calidum immittebatur, erant
omnia «que frigida igitur Eoe a frigoris diffepentia non venit , quod
unum altero ocyus refrigeret raaflam calidam immerfam. An ergo denfior
frigidi moles trahit plus Ignis ex calido , pro ratione fuae denfitatis ? Igi-
tut in hanc rem decidendam Iterum Experimenta advocanda funt. Si ergo
fumuntur duas quantitates asquales diftindas ejufdemEuidi , ( Acetum fue¬
rit , Alcol, Aqua, Oleum, ) atque h«c reducuntur ad calores diverfos^;
tum , fi ocyflime confufi inter fe permifeentur penitus , obtinebunt calo¬
rem , qui efl: dimidium excelfus calidioris fupra minusxalidam portionem*
-Si V. g. aquae ad gradus 2 1 2 bullientis tbj. ita mifcetur ad tfej. aquae frigidae
ad gradus 3 2 ,tum aquae miftss habebunt calorem graduum 90 , fcilicet di¬
midiati caloris 1 80 , qui exprimebat differentiam inter 2 1 2 & 3 z unde ap¬
paret , quodhic dlflributio Ignis fit ut moles ; quod ergo Ignis a coutaiflu
per minima , in corpus ejufdem indolis, ilico tranfvolet aequaliter, prifti-
num .corpus deferens,, alterum occupans. Qua in re, fic.coiiftaater expio.-

rata ,

t) E X ft “r 1 S 'T H E o' R I A. t^y

fata , valde fubtile eft intelled:u , c^uod gradus caloris comm'unis pereat ,
atque excefliis dein per binas moles aequaliter diftribuatur. Si veio (umitiir
Argentum Vivum, Aqua , ejufdem exquifitae menfurae , fed caloris di-
verfi , atque permifceantur pariter quam celerrime inter fe ; tum orietur,
ex hac mifcela , temperamentum aliquod , fed cum notabili quadam diffe¬
rentia. ^

Si enim Aqua erat calidior , quam Mercurius, dum horum aequales ,
refpedlu areae, partes permifcebantur , tunc femper erat temperatura ex
milcela hac natacalidior , quam differentia dimidiata, quae expedlabatur.
Contra vero fi Argentum Vivum foret calidius quam Aqua, tumque
utriufque aequales extenfione partes inter fe commifcerentur , exfurgebac
temperatio minus calida ,quam effet dimidiata differentia \ atque depre¬
hendebatur femper talis diverfitas , ac fi in priori cafu fuiffet fadta per-
miflio trium partium calidarum aquae cum duabus partibus aquae frigidae.
Aut in pofteriore cafu , ac fi miftae fyiffent tres partes aquae frigidae > cum
duabus partibus aquae calidae. Quando autem fiimunturtres moles exten¬
fione aequales iMercurii , & duae tales moles Aquae ; tum , fi Mercurium ca¬
lefeceris, vel Aquam, nihil refert ipermiflionefada, nafcetur temperatio
refpondens dimidiatae differentiae caloris in utroque , ut prius in aqua , fi
«quales permifcerentur portiones.

In hoc autem Experimento quam maxime notabile habetur , quod
inde mirabilis lex naturae pateat, dum Ignis per corpora ut per fpatia, non
juxta denfirates, diftribuatur. Licet enim pondus Argenti Vivi refpediu
aquae fere effet in ratione 20 ad i , tamen vis calorem pariens effedfu men-
furata tantum erat eadem, ac fi Aqua Aquae aequali fuiffet permifta copia.
Sed hoc ipfum aliunde omni Experimentorum genere confirmatur ; ut jam
^ fupra notavi , dum dicebam , Experimenta me docuiffe , omnia corporum
genera, commiffa fatis diu eidem temperiei caloris communis , nunquam
accipere diverfitatem ullam caloris, vel Ignis, ullo refpedlu , nifi tantum
ratione fpatii , quod occupant ; unde nihil in corporibus obfervai i poterat,
quod Ignem traheret: licet denfitas femel fufceptum Ignem conftantius
detinerer. Experimenta modo memorata inftituit mihi Celebris Fahven-
heitius. Qusenam ergo habetur caufa , cur Ignis tanto citius exit de fuo
corpore in aliud craflum corpus , quam in levi (fimum, & fubtile fpatium,
in quod tamen multo faciljus exire poffe videretur ?

C o R o L L. 12,

Rurfum & hoc concipimus, quod unumquodque corpus, quo majus
cft, eo femel conceptum calorem diutius retinebit in fe, fi caeteta omnia
manent eadem : femper enim denfitas extremi impedit egreffum citum
Ignis, qui ab "intimis conabatur egredi. Sic orbis hic proximus iterum
tertium coercet, & hic quartum , atque ita ad finem ufque : unde calefac¬
tum per omnia corpus , in intimis fuis omnium ultimo refiigefcit. Quum
igitur corporis magnitudo ulterioris femper fit incrementi capax , pote¬
rit tandem adeo magnum fieri , ut calor ei communicatus in longifliraa
tempora durar.e queat,

Tm. /. T

Etqux
fetentia )

Ignis in corp»
te juxta magni,
tudinetn

Maxima cor-
pota calotis te-
n.cillima.

,4!< r ARS ALTERA

C O R O L L. I

Minima fupff- Demonftraverunt Geometrae , corpora , femper eadem manentia in

teris , tanto minus habere fuperficiei externae , quo majora iuerint : unde
intelligenti ftatiin Iterum patet , corpora ingentia femel conceptum ca-
l,orena fuum retinere longe diutiflrime. Adeoque ex hac lege fequi , omne-
a '.Co;pus , quo habet plus malTae corporea fub fuperficie minore , eo diutius-
ipraper Ign.em fuum confer vare; ficomparatnr cum aliis,
ir-osc Sphx-I Sed rurium iidem Mathematici docuerunt, malTam corpoream, ma-
nentem in omnibus eamdem, nunquam reduci pofle fub minori fuperficie,,
quam ubi inde formatur Sphaera- Igitur haec figura caloris tenacifiima : tam-.
.ob fu.perficiei ratione molis parvitatem, quam ob partium .aequabilem ad
infimum centrum accommodationem, atque a fuperficie aequabilem recef-
, furri. Hinc globus maximus , calefadus femel, caloris fufcepti tenaciffimus..-
. Qu» forte dc una ratio, eft figurae globofae in Sole & Stellis fixis»

C O R O L L» 14.

Divifa citius Quoties autem corpus , idem in caeteris , reducitur ad molem minorent^

; ^ idiv>ifien.do , itum augetur .afliduo fuperficies , ddm manet malTa eadem

' = ^unique etiam femper eo citior refrigeratio. Cubus in bina parallelipipeda;

;3eqjuaUa , .vrna tertia plus accipit fuperficieL Sph^ra in duo Hemifphaeria:
_p.ai:tita ftatim duos circulos maximos, adeoque duas quartas prioris fuper¬
ficiei , acquirit. Hinc eo citior refrigeratio calefadi. Adeoque divifio cor-^
poris calefadfi in partes minores, atque ejufdem-a fphaerica in planas fuper-
^cies ,redu(5ti0,iunt binae caufe, quibus quam maxime refrigeratio ac¬
celeratur : quum conta4fvts a.d frigidiora ita mirifice augeatur. Libra aquae*
bullientis in fp,ha£ricam.:reda6i:a figuram diutilTime calorem retinebit^
^flfufa fupra laminam frigidam ferri magnam valde illico refrigefcit,.

C o R o L L. If..

De calore di-. Idcm autefti rite confideratum facit , ut etiam aliis in rebus caloris dim
ueriohomiauir. jj^^rientis caufas aifequamur evidentius : obfervatum diu fuearat.j.corpora-
horainum denfa ,,dura , exercitata ,. robufta,. atque humores compadtos
habentia, Sc ponderofos, femper longe calidiora deprehendi , atque tar¬
dius longe refrigefcere ; fed varitE prorlus caufae fuerunt effidlas hujus etfec-
tus. Ex didlls autem clare patet ,. talia corpora , dum vi valida partes cor¬
poris. firmas, fluidis applicant compreflu denfatis,.& plus Ignis colligere'
intra fe cebere , & partum-lemei quam tenacifllme retinere. Pariter notum»
cadavera, calore vitali carentia , in interioribus lentiilime , ad, exteriora,
.ocyifims, frige fcere. Rei caufamanifefla ex memoratis : neque opus vifce-
^ibus interioribus veftalem Ignem aflerere , ut explicetur ratio PhtEnome-
.ni. Contra vero laxa-,, mollia, pigra, debilia», corpora,, nunquam valent:
tantum Ignis conciliare fuis aquofis humoribus l quia femper minus atte¬
xuntur omnia ^ denfantur minus, in latiores laxantur fuperficies , ajqueitai

t)E/ A RTTS : THEORT A.
genitum ]am calorem, ne retinere quidem apra funt. Inde & pa^t©f , quid'
ina'i ur.irque metu ndum, quid medela’ ad fortunatum, curati- mis fiic-r
ceflum inprimis anhioendum (ic, Ita ufu praedans per om-uia, ha:c

C o

Vix contineo me , quin hac de refrigeratione corporum doffrinaa me ubUncorp^r*
adhibearur a. i explicandum quid , quod adeo exagitavit induit: iam Che- . Hu nano caioe
micorum , Medicorum , Philofophorum i Icilicet au fanguis humanus fit
in corde calidill’mus ? Et cu' ? fi ita fe res habet. Quot commenta habe¬
mus apud Audorcb fuper hac re ! Quam varias opiniones ! Kem ego
ita limpliciter exponere conabor. In venis fanguis frigidbfimus. Omnes*
ita fentiunt ; quaie id haud eget dcraonflratione : remotifijnuts a corde;
redeuns ab exterioi ibus frigidis; miftqs recentibus corpus ingi e/fis humo-, ^

ribus, fere frigidioribus ; in vafe debili, capaci, laxo, inerti,; redit in.
cordis thalamum dextrum. Igitur foret, ex fe, (anguis venolus nuda in,
plaga corporis fiigidior , quam in antro dextro cordis. Sed nimium hoC.
futurum frigus , atque ipfi vitae periculofum in corde, in viaKinterim pqc
venas ad cor ducente in calore temperatiore utcunque confervatur a cali-r
do arteriis fuppedirato, corpori communicato , venis applicato. Atqui,,
vel fic tamen .erit in corde dextro omnium frigidifliraus, fi arteriofo com¬
paratur. Hic autem fanguis , ita frigidior, , in ardtos , elaflicos , fortes , ca¬
nales arteriae pulmonalis, vi cordis dextri, atque molimine ingenti refpi-
rationis , preflus , atStufque . neceffario per unum pulmonem feitur copia
aeque magna, quam , eodem tempore, per univerfum corpus, omnefque
ejufdera partes, fimul. Hinc igi'ur idem fanguis nulla in parte corporis
ufque adeo atreri , adeoque & calefceie poterit, quam in pulmone folo.

Foret ergo calor illiius, homini intolerabilis, imo lethalis. Verum aer, quu calor ;*
refpirando dubtus in pulmonem eft femper frigidior longe, quam hic acte mfpuaad»!
fanguis. Er , per Malpighiana , fanguis hic in arteriolas minimas fufus,

^uae veficulis pulmonum tenuiflimis applicantur undique , per fuperficies
ergo incredibiliter latas , exponitur acri per omnia momenta temporis re¬
novato, adeoque femper frigido : unde fanguis, ex fe , in nulla iteruni
lotius corporis plaga refrigeratur plus , hoc refpebtu,. qu^m inipulraono
noflr-o. Vah I qu» mirabilitas ! ubi , in alios , necell^ios , ufus maxime ca-
Jefieri debebat fanguis, ibi rurfum maxime refrigerari oumino debuit ob
alias , seque neceffarias , caufas. Salva vit$ integi itate , non poterat fan-
guis, chylufque recens, apte agi per omnes totius machinae fiftulas vita>»
les , nili vi fummi attriius lolveretur in elementa fubtililllms, uiaximequf»
divifa, in pulmonibus; id vero fieri haud poterat line ingenti
jcalore. Si autem ille tantus manfifiet applicatus^fangiuni nbu
Emul -per alias ,.dc quidem eodem pariter ten^poretapp!,icata(^.,

.omnis ille fanguis, inquam , brevKfimo tempore , totus compunuiflctj at-
^ue fufluliflec omnium fane pefiilentialifiimo morbo vitam. Obfervaver-
lani dudum iniUo officinae recellu, ubi pepurator^s S^chari, Conosf -ac-,
c:harinqs fubitp exficqant , ficcilfimum reperti , & calidiifimum , acra^

^uem.^^o, nemomentulo equidem temporis fugapiirmat>,.. %iepqter4m^

Calidioris aeris
sriri eire(^us.

<4« altera

abfque prsfentiflimx inftaniis fuffocaTionis mortalis metu. Quare puta¬
bam , naftum me opportune hic oc^afionem explorandi caloris in aere ,
quem animalia fpirantia ferre poflent. Atqui avocabat intentum quam
foiliciriflfime huic propofito negotiorum inevitabilium multitudo. Rogavi
itaque folertiffimum Virum , & toties in hifce laudatum, Fahrenheitium,
atque amicum fummum meum, & cognatum, Jodocum Provooftium,
ut vellent ex voto meo , atque praEfcripco, Experimenta capere, atque
dein fideliter mihi referre fucceflum. Id illi fimul utrumque exfequuti funt
quam fideliflime. Rem enarrabo , 6c illa audita, forte cenfebitis mecum,
vix aliud Experimentum magis facere ad intelledum Ignis aerii in ani¬
malium corpora, horum humores, atque partes. Neque pariter Chemicas
ad artes forte aliud Experimentum luculentius.

Camera igitur, qua panes faccharini conici exficcantur apud Depura-
tores Sacchari , erat adeo calefadta, ut accuratum ex Argento Vivo Ther-
mometrum , in ea diu faris detentum, gradum notaret 146^. Tunc paffer
cavesE inclufus repofitus fuit intra hunc locum , vefperi hora fexta. Pofl-
quam ibi circiter uno fuerat minuto horae , hianti jam ore anhelabat fum-
ma cum anl!fetate , & molimine; crefcebat omni momento numerus reci¬
procationum refpirationis , ut brevi celerrima haec foret repetitio , cum-
imminutione virium fumma , ut bacillo inniti ultra impos , illum dereli¬
querit , fundo caveae jam infidens , ibiquecum nifu intentiffimo, celerri¬
me refpirans, moriebatur intra feptem minuta. Eodem illo tempore , fi-
mul una cum paflTerculo in eumdem locum fervidum inclufus fuit canis;
qui, poflquam ibidem feptem minutis haeferat , hiando, linguam exfe-
fendo , atque refpirationis adfus quam velocitTime reciprocando , fatis no¬
tabat , quam foret moleftus illi ingens ille aeftus. Caeterum tamen quietus
manebat intra feptum, quo coercebatur ligneum, elapfo fere quadrante
horas fonitum refpirando edebat canis , atque refpirabat quam fortiflinie,
omni ope moliens exitum tantis nixibus , ut mirum appareret. Vires paulo
poft animal deficiebant, refpiratio incipiebat retardari in vicibus , atque
ultimo tardior exerceri tardiorque , lenta valde pedoris , & diu durante
rnfpiratione, atque expiratione, cum valida adhuc vi. Deinde &haBipf3B
languidiores reddebantur adeo, ut paulo ante mortem ne audiri quidem
polfent. Toto hoc tempore copiam falivae ingentem demiferat , quae , ru¬
bella prorfus , foetorem edebat adeo intolerabilem, ut nemo praefentium
illi ferendo eflTet ; eratque fimul adeo infertus terribilis hicfoetor , tam fu-
bito narus in hoc animali , ut in oculi nidu propius accedens fere exani¬
maretur, atque Spiritu Vini cum Myrrha refici debuerit. Contigit hinc,
dt correptus tali deliquio , artifex haud potuerit mortui ori Thermome-
trum immittere ad explorandum caloris gradum, dum modo jam mor¬
tuum erat animal. Quum autem paulo port , ufu didi liquoris refedus ,
Thermometrum intruderet ; rtetit illud ad gradum 1 1 o. In fummo hoc
aertu, maximifque moliminibus , ne minima quid.em nota fudoris in hoc
cane apparebat. Erat vero canis pendens ad ftateram decem libras. Dum
hac in avicula, & cane, inrtituebantur Experimenta, etiam eodem tem¬
pore felis, caveas ligneas inclufa , repofita fuit in eodem caldario. Quae
poftquam iriinvitohoi;»? ifeidetu fuerat, incepit f^ {imni prorteraeye ,anhe-

DE AR TIS theoria. 145,

life, 6c poft horae elapfum quadrantem , cum fibilo , & fonltu quoqu»
fpirare; deinde etiam incredibili ludta niti in effugium ; atque, poftquam
ita prorfus eadem penitus palfa fuerat , moriebatur. Atque erat fudore
haud minus perfufa , quam li de mediis edudla fuilTet undis.

Haec igitur monftrant, quonam pafto, aer gradibus quadraginta oflo
calidior pueri fani fanguine in ore explorato , acutidimum morbum ocyf-
fime fufcitet, cum omni ligno violentiflime detonantis morbi, ipfam
breviflime mortem. Sed quam mire limul omnes mutati funt humores ,
dum foetidillimae putredinis figna adeo in illis manifefta forent ! Non eft
fane in natura rerum formidololior mephitis , qtiam rancidiffimus ille ni¬
dor, omni cadaverofo putidior, qui adeo fubito natus in animali modo
bene fano, exhalabat. Qui fortem, durifque afluetum laboribus , in mor¬
tis periculum prsefentillimum praecipitabit folo fuo contagio. Quam re-
foluti fuerunt, quam mutati a nativa indole humores, dum faliva ipfa,
tam brevi temporis fpatio , colorem elfet adepta rubrum! Atqui Ignis ea
folus haud effecerat ; mortui namque animalis caro , in hoc calore fuf-
penfa, tantum exliccata fuilfet , haudquaquam in olentiffimum tabum
refoluta. Sed vitalis in his beftiis motus fuperftes , dum generat ipfe at¬
tritu calorem, & nixum in putredinem, jam in pulmone fervorem exci¬
tabat exquilitillimum ; quum vero nulla jam ei accideret per refrigeratio¬
nem temperatio , longe adhuc magis ibidem excrevit , quam in ipfo cal¬
dario. Unde olea, fales, fpiritus horum animalium penitus computrue¬
runt intra viginti forte & odto minuta, dum avi unum modo minutum
duravit hoc in gradu vita. Quando autem loca eoufque calefadla funt ,
tum famuli, his negotiis operam dantes, pauco tempore in illam came¬
ram ingreffi , mox iterum exeunt , ut reficiantur. Ita & in fornacibus fer¬
ratis , ubi fufum ferrum diffluens in laminas magnas fcinditur , Artifices
pvo momento fervorem tellus fuftinent ; fed , nifi ocyus retrogreffl a ca¬
lore , atque frigidiorem mox aerem fpirantes , fe reficiant cubando , ocyf-
fime defedli viribus caderent. Quoties autem aer arte calefcit ad gradum
fano homini proprium , percipit mox pofitusin eo homo tantum aefluni,
aoguflias tantas, ut notabili temporis fpatio eum ferre nequeat , fed co¬
gatur omni arte, omni nifu , querere refrigerium , aliter illico dilaplu-
rus. Hinc calidus refolvit vires aer, inftaur^t frigidus. Nifique alterno fri-
gufculo temperetur aelluans fervor , brevi adum , ut de plantis , ita &
de animalibus.

Atque hinc quidem tandem colligitur , fatis tequabilem elfe venofi ,

& arteriofi , cordis , pulmonum , aliarum partium corporis fanguinem.

In pulmone autem eum & calidiffimum fimul & frigidiffimum fieri , adeo-
que , acceptis necelfariis pulmonis effeClis , & illic tamen temperatum
reddi.

C o R o I. i"» ^-7*

Quo ergo corpus aliquod conflat materie denfiore , quo majus exillit qu?
mole, quo denique figurae exadius fphaeric«,eo etiam idem erit aptius
Ignem receptum diutius in fe confervare ;id & experientia ubique con¬
firmat, Sed fi tum fimul hoc corpus fpatio inhaeret omnium rarillinw , aut

corpoxi

tciucitkf

Sfcrcuae.

<|uid vibratio
ad «'eretn fa-

Rcnfa lentius
calcie*

, je PARS ALTERA

inani pankus , tum confpirabunc omnes caulae Phyficae ha<^enus not#'

calori diu confer van do.

C o a o L L. iS.

Attamen, nobis tradantur, ignita ad fufionem jamjam inftan-
tem, corpora , fblida , magna , fphaeric^ , in acre pofiu > brevi redeunt
«d temperiem aeri ambienti limiiem.

C o R o L I.. 15,

An igitur licet , vibrationem Elementorum corpus unum conftltuen-.
tium habere pro fola, & integra, caufa, quae feci:, ut Ignis in corpor«- '
calefado maneat; ut Illuftri NEWTONO yifum ? Sane campana ingens^
uno ictu a corpore metallico , elaftico , in uno tantum ioco , percufla ,
fremitus fonoros per aliquot minuta fecunda continuat , tremulos vero
concufliis, nobis haud audibiles, longe diutius poftea exercet , ut arena
infperfa docet. Aliter vero excurfus, & repurfus, elaftieorum cito fati§
delinere folent apud Nos.

Experimentum XXL

Quo denfiora corpora, five fluida fuerint, live confiftemia, eo pluri
tempore egent, ut ab eodem Igne aequaliter incalefcant.

Sit vas cavum, parallelepipedum, fupra apertum, ex aere , aqua re¬
pletum; cui imponantur vafa cylindrica vitrea , aequalia, repleta ad eam-
dem altitudinem diverfis pondere liquidis ; dein fupponatur Ignis , ut
aqua intra hoc vas, aflidue mota, aequabiliflime incalefcat, cernemus
nudo oculo, liquidum levius, adeoque rarius , citiiE me expandi, den-
lius vero multo lentius; quin & Thermofcopia impofita idem docebunt.
CalefcitocylEime Acr , deio Alcohol , Oleum Petrolei , liquidiffimumpo*»
Ilea , tum Oleum Terebinthinae, mox Aqua pura, de^ip Aqua falfa , JLir
xivium fortiflimum , JVleMila , Mercurius , Aurum,

, C O R o L L. I,

Igitur malTa corporum Ignem difficilius admittit, & dimittit: unde corW
pus , ut corpus , hoc refpet^lu ,, tenax fui temperamenti mane: , cum
renixu.

Experimentum XXII, .

Corpora, quo majora, reliquis paribus, eo lentius ab eodem Igne in^
calefcunt , quo tenuiora chius. Id ka notum eft omni Experimentorjjnj.
yulgarium genere , ut pro.Axiomaie Phylleo Iere haberi queat.

DE ARTIS THEORIA;
Experimentum XXII I.

■ Quo denfiora , fimulque majora, corpora , eo fane plus Ignis, & diu-
fius etiam, requirunt ut pervenire queant ad calorem fuum maximum, cakkant»
item quo accuratius reduda fuerint ad figuram fphsericam, five figuram
fub minima fuperficie plus molis continentem. Sic enim tbj. ferri in lami¬
nam tenuem parallelepipedam’ cufa , allafphsericam formam habens , im¬
mergantur ambae,, aqux bullienti , lamella cito, fphasra lente, fufcipiet
calorem aquae : Ergo eatenus fuperficies videtur menfura caloris & frigo¬
ris fufcipiendi , 6c dimittendi.

Experimentum XXI V,

Inter omnia corpora > quae induftria humana reperit hadlenus in uni- Nullam aorptr^
▼erfo rerum fibi explorata , ne unum quidem inventum fuit , quod ex fe , caiuHus
iponte prorius propria, caleret magis , quam cetera omnia. Id autem
mirabile penitus, atque paradoxon omnino, effatum , indudione patuit;

-quoniam, ut jam prius Experimentis captis docui,, omnia ulla , quae in
fe calidiffima habentur, tamen fi diu quiefcunt in aere ejufdem tempe¬
riei , femper ad eundem plane gradum caloris, aut frigoris, reducuntur.

Sane Phofphorus ipfe urinofus, aquae immerfus , teque frigidus ac aqua
eum ambiens , admiffo aere tam aduofe mox incalefcens. Phofphorus de
calcinatis pinguibus cum alumine .paratus, quamdiu intra fuam phialam
vitream conditus fervatur, temperiem habet fuae phialae eamdem, neque
eam mutat; ad ingreffum liberum admifli aeris illico incenditur in urentem
Ignem,. Oleum Lini , quod in frigore naturali fummo nunquam confirin—
gitur in maffam folidam , fed fluidum manet, tamen vel tum aeque frigi¬
dum efl:', quam glacies frigidiflima. Neque Alcohol Vini lediflimum pu-
riflimo Argento Vivo tum calidius habetur. Ille mirabilis Nitri fpiritus ,
qui fubtilitate artis Glauberianae , fumme igneus didus , paratur , illucl
eleum fiillatitium , quod Chemia de ligno Saffafras elicit , in vafis claufis-
quiefcentia aeque funt frigida , ante commiftionem peradam , quam ge-
lidiflima rigida glacies ,. mifta vero Ignem fummum , conflituere viden--
tur. Chalybs & filex quiefcentes frigidiflimi tempeftate glaciali,, folo mo¬
mentaneo allifu , ocyflime Ignem omnium violentiflimum in ipfo frigi-
diflimo aere natum faciunt. Ufque adeo , ut , quatenus explorata habe¬
tur hucufque ftrum natura , nullum cognituiitfit corpus , quod ex fe ma*»-
gis in calorem , quam in frigus , vergat , nullum , quod prae aliis fua fponte?
plus calear. Attamen alte adeo infedit opinio hominum animis de contra¬
rio, ut putent utique,, animalium corpora faltem aliis calidiora femper
manere. Id vero concedo, ira fe habere,, viventia fi fpedaveris, in qui¬
bus attritus vitalis partium Ignem colligit,. calorem conciliat; verum ubf
pleno cum corpore faniflimushomo aquis fubmerfus , in omnibus prlorE
idem , folo hoc motu- atterente jam carens . exploratur , cadaver ejus g.e-
lido frigore aqux refpondet Imo vero diceris, contrarium apparet fepe-
bumero : dum. cadavera fentimus qpam calidiflima faepe a niorce,. Fatear^*

151 PARS ALTERA

Auditores, Id ita comperiri. Ergo inflabitis , corpora dantur animalium ^
cjLitE calorem In fe alunt, fovencque. Nec nego; Vos modo mecum con-
fidcrare velitis, adeflTe tum putrefadlionem , live motum, ut afliduum ,
ita violentum fatis , qui attritu , affriduque fuo , iterum Ignem non fpon-
taneum fuo corpori conciliat. Fcenum frigidum in acervos denfos com-
prelTum penitus per omnia madefacito , calor exorietur fummus, in flam¬
mas quandoque erumpens. Fermentatlo profedo, & Putrefadio, Effcr-
vefcentia, Sc mifcela, calores producunt maximos faepe, ut poflea de in-
duftria docebo , neque unquam negavi ; fed hi motus nunquam uno,
fimplici, in corpore obtinent, neque ergo unquam funt ullo in corpore
proprii , aut fpontanei. Castera de genere hoc , quae opponi poffent affetr
to , quam facillime dilui poterunt a Vobifmet iplis,

C O R O t L, I,

An igitur corpus denfum, quo per gradus varios magis calet, magifque,'
eo plus fubftantiae Ignis habet in fe ? An major illa comparata Ignis copia
debetur majori Igni applicato ad illud corpus? An & diuturna ejufdem
Ignis applicatio etiam facit? ut Ignis copia major concilietur copori illi
ita calefado?

C o R o t, L, a.

An caufa Phyfica, qu$ efficit , ut Ignis tam diu retineatur In corpore
calefado femel , efl ipfe Ignis, qui tam magna copia, atque mora tana
longa , infinuatus fuerat calefado corpori ?

C O R O L L. 3.

An potius ipfa quoque maffa corporea calefada , & illi jam conciliatus
Ignis ipfe, fimul, confpirantibus , & fociatis, viribus illud praeflant?

SCHOLIUM.

conciiiJit c!e Huc ufquc conabar , Auditores Exoptatiflimi , per pauca , fimplicla,'
eiemcntah. Experimenta rerum, tradere ea, quae verillima addifcere potui de natura
illius Ignis , quem Elementalem appellant Philofophi. Illum fcilicet , ita
confiderando , prout creatus ipfe in rerum natura exiflit feorfum, extra
reliqua omnia creata , quaecumque demum fint, corpora. Dein & contem¬
plati fumus una eumdem , quatenus in corporibus nidulans purus manet ,
neque pabula inde fumit , fed ut fin(;erus ifiidem exiflit , adus in paralle¬
los , convergentefve , radios. Rurfumque quatenus folo motu , attrituve,
idem colligitur in corporibus ipfis. Operana dedi gnaviter,ut hanc prius
cognitionem traderem , quam accederem ad fpeculandum Ignem, qui ma-f
terie combuflili dida vulgo fuflentatus , longe alius a praecedenti habe¬
tur, atque elfedis quoque fuis , inde quam maxime differt. Enimverp er¬
rores plurimi orti fuere in Chemicis inde , quod artifices fatis cafle haud
diflinguerent inter has duas jerum fpecies > quas omnes uno vocabulo

Ignei»

r>E AUTIS theoria. I5J

Ignem dixerunt. Agite ergo , tranfeamus jam ad Ignem vulgarem excu¬
tiendum , quem multi folum Ignem eflfe putant. Attamen prius liceat mihi
nonnulla proponere , quse ex do(5lrina hucufque data intelligi queunt ,
utique ad Hirtoriam Ignis porro pertinent : ut haec Hiftoria femel habea¬
tur quam completihima , atque Inventoribus fua laus fit.

Virga ferrea , pedem longa , candefa<51:a fiebat longior — Cylindrug

vitreus, fpithamam longus , candefadbus, fiebat -^-longior, Sturm. Coli,
part. I i.pag. i ®i. Annulusmetallicus candefafius habuit diametrum fuam
audam Yo|- Saggi di Natur, Sperienz. p. 182. Vitreus globus diftendituL*
ad calore manus in fua capacitate. Amontonius. Mem. Ac. R.

1704. p. 12. 1705. pa^. 4. Thermometrum immilTum calidiori liquido ,
primo momento delcendit, adfcendit mox; fi autem immergitur frigi¬
diori, primo adfcendit, defcendit mox. Sagg. di Nat. Sper. pag. 178. ad
181. Idque ab expanfu , vel contradu , primo vitri pendere multis pro¬
batur. Ibid. Calor calefaciendo liquores , creditur non aequabiliter eos ex-
plaudere , fed per faltus quofdam. Halley. Tranfad. Abrig’d , T. ii. p. 5 4.
Mercurius phiala vitrea receptus, cum illa dein aquae immiflus , fuppofi-
tiim per Ignem calefada fenfim aqua, donec ebulliret , adfcendit aequa-
bilifiime ; at ebulliente jam aqua , non potuit , majore Igne applicato plus
dilatari , fed tum fubftitit : hinc ex Mercurio Thermometra optima con-
ftrui pofilint. Id Ibid. Atque haec quidem hic ex allegatis inferenda cu¬
ravi, ut materiem darent meditationi : quum unum faepe alterum emen¬
det. Virgae metallicae , frigidae aequiponderantes; fi una candefada appen¬
deretur bilanci , altera frigida, tum candefada levior. Si frigidae pruna
fupponitur , fit aequilibrium. Si de bilance pendent duae virgae metallicae
in aequilibrio , tum levior fit , cui pruna fupraponitur , gravior , cui fup¬
ponitur. Saggi di Nat. Sper. pag. 256.

De Alimento dicto Ignis.

Poftquam igitur confiirit fere pro certo. Ignem eumdem , immutatum,
eadem copia, femper exiftere; illumque aliquibus corporibus , auro fci-
licet argentoque , inhaerere diu poffe'colledum , abfque tamen horum
corporum deftrudione notabili; jam aggredimur explorare illa corpora,
quibus Ignis quoque conciliari primo, atque dein confervari in iifdem diu
fatis, poteft. Sed ea tamen lege, ut dum in iis ita captus retinetur , imo
& quandoque augetur , interim corpora haec in hac ipfa adione confu-
mantur eoufque , ut fere difpareant a fenfibus noftris, Enimvero tamdiu
folet Ignis femel hic colledus eo modo confervari , inque fua aduofitate
perfiftere , quamdiu nondum difparuere illse partes horum corporum per
hunc ignem, in quibus partibus ille alfiduo fuilinebatur. Dum vero ipfa
hac vi abiverunt hae partes , tum ipfe Ignis difparere folet, neque diu
poftea vim fuam exercere, in illo fuperflite corpore.

Quare , quum tunc fenfibus noftris & fubducitur praefentia Ignis ipfa ,
atque firnul etiam evanefcit corpus , In quo prius Ignis hgerebat , inde
Utraque de caufa fadum eft , ut corpora illa , aut horum illas memoratas
partes, homiries appellaverint Alimenta Ignis vel Pabula: quod quidem
7m. I, Y

Et

ti AudoLum.

Duplex modus
quo Ignis iacot»
poic.

Cur qusdat»
pabula Ignis Ji»
da?

154 PARS ALTERA

hac lege ha(^l:enus liceat. Ubi vero nimis ftride Cc vocant hsc Pabufafe
ideo , quoniam asftimant , illa nutrimenta veri Ignis „ per Iprum Ignem
permutari in ipfam Ignis Elementalis fubftantiam , atque deftrudia penirus-
propria, &prifca, natura, abire in recens creati jam Ignis ingenium , rem>
induxerunt, quas, priufquam pro vera admittatur, maturam hercle con-
liderationem meretur ; quia ut aflertu facile , fic demonilratu quam diffi-
’An pabulum id «^iblmum, id habetur. Sane quicumque haec ita praecipiti fententia ftatuunt ,
igpis,? putent necefie eft, corpora omnia , quae Ignem modo ftatim enarrato^
alunt , fuftinentque, eo ipfo imminuere femper copiam aliorum omnium»
corporum , augere interim & pro rato copiam ipfius Ignis Elementalis ii^.
rerum univerfo. Inde igitur Ignis omni a<5i:ione fic audtus, interim dimi¬
nuens alia omnia tandem , feculorum decurfu , jam dudum fic caetera de-
ftruxiflet , ut folus ubique reflaret, devidtis caeteris , fuperfles.. Interea,
tamen , ex antiquiffimis obfervationibus in noflra ufque tempora produ¬
ctis ne unum, quidem talis augmenti fignum habetur. Contra vero idem,
potentia , ergo & copia , Ignis perdurare obfervatur , neque augerivalde y,
neque imminui ullo modo , videtur. Exemplo funt,an argumento dicam ,.
accuratiflimoe , atque fummo ut excogitatae ingenio ,. ita incomparabili
perfeCtas diligentia , Tabulae Mcteorologicae quas infignis Geometra , Ni¬
colaus Cruquius, a multis annis confecit in ufus publicos, ex quibus efl
difcere ingens profecflo aequalitatis in calore aequilibrium. Quin & , pofl-
fumma incendia fylvarum per multos quandoque menfes produdta,, nun¬
quam vel minimum poflea caloris incrementum remanfifle,- unquam con-
pertum fuit. Crederetis . Auditores pofl fex fere annorum millia toties-
jam diu combufta totius telluris habitatae ab hominibus Igne utentibus ma¬
terie nondum intolerabilem evafurum plantis tenellis, atque animali¬
bus ira auCfum ubique ..quotidie, Ignem ? Utique in omni telluris plaga,
calor manfit idem Lnam tepor definitus aeris & foli requiritur femper , 8c.
idem , ut embryones tenerrimi plantarum in ftirplum feminibus abflrufi
fori, udo humore impleti , diflentique , fubtiliflima fua , dc debiliflima
flamina explicent ; fi excedit hic , ultra limites tolerandos , calor ; exurir
primo in ortu fluentem fere machinam; fi languet nimis, heu propere in
origine occidunt. Quid’ animalia memorem ? Semina horum mafculina
ovis infinuata foemellarum egent adeo quidem temperato Ignis tepore,
ut in gradu centefimo Thermofcopii Fahrenheitlani pereant exufla , in
gradu feptuagefimo vix unquam. ad frugem perducantur..Ipfa infeCforum
ovula impraegnata rigidilfimae brumx gelidiflimum gelu fuflinentia , ar¬
dore. Ignis paululum modo acutiore quam perniciofillime deflruuntur.
Currite univerfam per naturam, manifefto cernetis, durare perpetuo ,.quL
fuerat femper, Ignem. Neque pofl tot infortunata ope meteororum incenr
dia; neque ignivomorum montium inflammationes ; neque pofl tot culi¬
narum ,. hypocauflorum , officinarum ,,focos ; neque pofl tot per dete-
flata bella. Igne facflas vaftationes, maxime inventis jampyrobolis machi-
Idtviif; credibile., nis*, ullum Ignis hodie augmentum a nobis deprehendi. Sed & aufim fere
promittere ,,fequu£urum.modo'examen Pabuli Ignis evidentiffime demon—
Araturum ,. alia Ibpge omnia hic fieri , quam vulgo quidem putatur. Agitem
ei‘SP^.rem.uiiliilimam^, atque contemplatu puldierximam .^aggrediamujj

DE ARTIS THEORIA. 15^

^ortEderantes primo , deprehendi in vegetanribus , animalibus, foflilibuf-
ijue , combuftilem materiam. Comrnodidime ergo hanc dignofei , li primo
in cialTe Vegetabilium indagemus hanc materiem : ex illa quippe animalia
aluntur , fuftinentnrque , hasc eadem follilibus facilius cognoici atque ad
explorationem revocari, queunt.

Omnia nota nobis V'^egetantia Igne comburi queunt, & hunc , dum id
contingit , alere , ne laiice excepta. Quum autem vel cruda haec occurrant
Igni , prout vitam fuam adhuc integram polfident , & fucco plena viridi ,
aut mortua jam arefaita, in utroque illa flatu fpedlare oportet : fed
quum viridibus cognitis, facillime capiantur ficca, ordo didtat, acriter
examinemus, quid proprie in vivis his combuflile fit.

Itaque cruda vegetantia , quacunque fuerint , omnia habent in fe
aquam ;fpiritus didtos, five corpufcula invifibilia, exhalantia , plerumque
odorata., quae in ipfa illa aqua plerumque haerent, atque inde feorfumfe-
parata inauras abeunt; falem acidum, volatilem, forma liquida ferefem-
per apparentem ; falem alcalinum volatilem; oleum volatile, leve, odo¬
ratum fere odore proprio plantae; oleum magis fixum , ponderofum; car¬
bonem atrum, qui vafis claufis Igne adlus & fummo & diuturno , fixus,
nigerque , manet ; cineres albefeentes , qui manent ex carbone nigro , poft-
quam aperto Igne ille combuftus fuit ; falem , qui in hifce cineribus latet,
lixivio inde edudlus, fixus, alcalinus; denique cinerum partem alteram ,
pofteaquam fal inde edudlus, quae Terra fincera vocari folet. En , Audito¬
res , recenfione accuratilliraa partes, quae in Vegetabili , combuftili, inven¬
tae fuerunt. In his igitur , per varias adtiones ignis mutatis , quaerere opor¬
tet, quidnara proprie illud infiammabile, vel combuflile, refpettu Ignis,
fit.

Si ergo cruda illa Vegetantia , in quibus jam omnes modorecenfitae par¬
tes, Igni vivo committuntur, dum madida adhuc funi, primo omnium
Fumum dabunt, vel vaporem, qui fpecie nubis de vegetabili adfcendit,
proque varietate ipfius plantae colligi potefl fpecie aquae vel acidae , vel al-
calinae, fere femper proprium odorem fecum vehentis quodam modo.
Atque fumus quidem ille levis, tenuis, pellucidus fere.

Pofiquam prima hac parte orbata funt in Igne Vegetantia, adeoque
exficcaii incipiunt , tum alius incipit Fumus prodire, qui ater plerumque,
crallior, acer, opacus , denfus , & foetens; qui omni temporis momento ,
cralfior , denfior , tandem piceus, evadit , atque valida fatis vertigine glo¬
meratur circa vegetabile hoc.

Neaiie diu poftviva, lucida, crepitans Flamma exfilit, atque loco crafli
illius fumi fuccedit; ille enim definit , ubi flamma adefl, tantoque femper
minus fumi fiiperefl, quanto apertior flamma flagrat. Si vero flamma hsec
iterum exflinguitur, mox fumus iterum denfa caligine fubfequitur. Si fu¬
mus ille liquidus , & volatilis , in corpus iterum denlatiir , tum cuicumque
fe bafi applicuerit, format aterrimum, pingue, tenax, foetidum, amarif-
fimum, pigmentum, quam Fuliginem vocamus.

Confumptum ficiii Fumum, Flammam, Fulginem, Vegetabile relinquit
in fundo partem aliam , quae quidem igniri, ut metallum , potefl: , fed pe-
fflitus inepta, quae ullo modo Ignem alat , Cineres vocantur. Sunt vero hi

V n

Pabula Ignis
de Vegecanti-i
bu$.

Examen •
quod in his Ig¬
nem alie.

EnairatJo pri¬
mo faiti in viti-
di planca.

$n licca,

In aridi/Tima.

Ixamen eo¬
rum , qu* Ijn-
giilaiiahic. •• pii-
mo Aqus.

if6 ^ PARS ALTERA

cineres varii, pro differentia vegetabilium combuftorum. Si enim haC
valde volatilibus, acribus, falinis, alcalinis , fumis ad Ignem fcatebant ,
tum cineres hi plerumque infufi fere reftant , ut in Allio , Cepa , Co¬
chlearia , Eruca , Eryfimo , Nafturtio , Porro , Sifymbrio , Sinapi , Thlafpi ,
omnibufque fimilibus , acribus , antifcorbuticis , conflant , in quibus vix fal
fixus urendo nafcitur. Si autem plantte acidae , fucculenta? , fumos fundunt
fimiles , tum in cineribus multum falis reflat , ut de lignis viridibus arbo¬
rum fere omnium, quae magno flipite Igni impolita aquam ad extrema
acidam copiofe flillant, videre eft. Si denique planta fuerint auflerae aci-
ds, vel aromaticae amarae, tum exuftu copiofiffimum in cineribus falem
dabunt.

Quando autem Vegetantia , moderate ficcata prius , difflata jam eorum
aqua, neque tamen interim annofa nimis, Igni exponuntur , omnia eadem-
fiunt, atque ordine eodem, fed primus ille aquofus fumus longe parciori
copia adeft.

Si autem Vegetantia cariofa, fungofa , levia, ficclllima diu , vetuftlfli-
ma, fuerint, tum impolita igni haud ita flagranti flamma deflagrant, fed
ignita fulgent quidem ,dncent aliquandiu , in cineres cito labuntur, qui^
bus nihil fere falini ineft, fumum autem vel fuliginem vix dabunt.

Quum vero enarrata modo in omni vegetabili cremato obtineant , li¬
cebit nobis eruere exinde , qusenam fit proprie in his materies , qujE ardeat.

Primo igitur Aqua confideretur,quas in omni vegetante cremabili partem
conflituit magnam fatis. Hsec fane Ignis copiam definitam, accipere atque
in fe retinere aliquandiu potefl , fed non nifi ad gradum caloris 212, aut
paulo plus, tum vero, Ignis inter ordinata elementa aquas talem effecit fitum,
ut nihil plus Ignis in aqua locari , aut retineri , queat. Hinc igitur , artibus
hadlenus cognitis, non pofllimus unquam aquas partes ita impitegnare
Igne, ut fulgorem ignitum induant , adeoque fumum penitus lucidum fa¬
ciant. Imo vero, ipfa hasc aqua, fi copia ingenti, fervida fuerit an frigi¬
da, in ardentes injicitur flammas , vel in quamcumqiie materiem jam ar¬
dentem , ffatim violentum illum Ignem a gradibus fuis reducit ad 21 2 gra¬
dus, adeoque omnem omnino combuftionem fiftit, ignitionem tollit ,
flammam exftinguit, corufcum Ignis fulgorem abolet. Quando vero aqua ,
violenti Ignis ope, in vapores refolvitur agiliflimos , & quam fortiflime
quaquaverfum fe extendentes , tamen vel fic in fumi fpeciem redadla
eadem ratione eofdem effedtus prasflat Ignis refpedu. Id autem eviden-
tiflime apparet, quia, fi fumo denAflimo aquae calidiflimge carbo, aut ar¬
dens tseda, imponitur, perfedle, ut ab aqua affufa , exftinguitur. Etiam
deftillationes noftrtB Chemicae demonftrant, aquam, quomodocumque Igne
adam, manere tamen omni nota aquam puram. Interea tamen negare haud
poffum , aquam in vegetantibus cremandis multa praeflare , quae aliter haud
contingerent , fi aqua abfuiffet : fi enim oleo ferventi ad ignem infpergi-
tur aqua, oritur nova adio inter ignem , aquam & oleum , quae longe alia
eft , quam unquam futura fuiffet aliter. SitJibra olei aheno contenta, ebul¬
liens jam , & ardens inflammatu , Ignis erit in hoc oleo ad gradus circiter
<5oo, fed pacatus, fi aequabiliter per oleum illqd movetur , illud in flam-
jnam luculentam agit j injiciatur , uno jadu uncia aquK in hoc bulliens ^

DE ARTIS THEORIA. 157

flagrans oleum , fremitus, ftrepitus, crepitatio , disjedlo partium exorie¬
tur incredibilis, motufque per omnia maxime inaequalis. Aqua enim haec
oleo injedta adeo calido , dum intra poros ejus pondere fuo decidit, oc¬
currit ubique calori triplo fere majori quam fervidiflimae ebulliendo
aquae , unde illa aquae elementa , vi incredibili dilatata , atque pernicillimo
agitata motu , omnes olei tenaciores partes concutiunt , dillipant , movent,
fecum in auras difpergunt. Si ergo inter comburendum aqua & olea agi¬
tata concurrunt, alius longe ignis orietur : quod & Fabri ferrarii bene
norunt , qui carbonibus folle inflatis ignem excitaturi rapidiflimum , fpar-
fae in guttas roridas aquae aliquantum infpergerc folent. Quin & aliud
quid hic obfervandum , nimirum aqus poteft plus caloris communicari,
quando pondere audo gravioris atmofphaerae magis comprimitur qui¬
dem adeo notabile hoc augmentum , ut ad lingula ponderis audi incre¬
menta fenlibilis gradus caloris addatur. Si ergo aqua inter cremandum
aliquando coerceretur prefla , ut a duplicato atmofphaerae pondere , quam
foret ejus vis in difplodendo terribilis ! Quee faepe cogitans in contemplatio¬
ne ignis miratus fui, quantum increfcere debeat vis Ignis aquae commu¬
nicanda , li aqua elTet in centro telluris. Sane aer ad profunditatem 4 opdq o
hexapedarum fub fuperficie terrae foret auro pondere par , ex lege Mariot-
tiana , li femper ita obtinet. Quonam ergo pondere ibi elfet coinprefla
aqua? Quanto igitur majore gradu ignis ibi incendi polTet ? An non ibi
aqua ad fummam ebullitionem calefada teque fulgeret quam metalla igni-
tilTima ? Sane id plufquam credibile apparet. Confer, Hift. Ac. R. 1 70 5 .

& Mem. p. I o I . Sedipraeter ha;c & alia, vis aquae in Igne mirabilis valde &
Angularis habetur. Si nimirum fal alcalinus fixus. Igne valido fufus fluit
in crucibulo inflar aquae , tumque citiflime eftunditur in vas ferreum , vel
aeneum, ut in mortarium , v. g fuerit vero vel pauxillum aquae in fundo
illius valis, impetu prorfus incredibili diflilit fal a vi aquae tanto igne uni¬
co momento agitata, ut fummo cum periculo, damnoque, fuerunt ex¬
perti faepe Chemici. Sed nihil tamen terribilius , violentius nihil unquam
vifum, quam quidem eft Aquae vis applicatae ad Ignem, qui in aere per
Ignem liquefafto obfervatur. Si in fornacibus aerariis magnis in valis fu-
fum decurrit aes , atque aqus pauxillum infortunio inciderit , fragcr , toni¬
tru , tamque immanis impetus , extemplo exoritur , ut fornices fornacum
disjiciantur. Si aeris fufi pauca grana injiciuntur aquae , tam tremenda mox
exoritur vis , ut vas fortillimum ad latera , fundumque uno idu difplo-
dat, ipfumquein pollinem aboleat haud vifibilem. Vid, Hift. Ac. R. 1699.
p. iio. Unde itaque apparet; quid aqua, qu« in vegetante cremabili na¬
turaliter ineft , efficiat refpedtu Ignis comburentis illud vegetabile, fi fpe-
dlatur ut aqua fola. Et quantum poffit augere vim Ignis, dum in eo oc¬
currit oleis , falibus , aut metallicis quibufdam partibus. Ira ut corpus, quod
haberetur domandae vi Ignis proprium , certa conditione evadat fummum
intendendis illius viribus inftrumentum.

Secundo examinemus jam illos didfos in Vegetantibus Spiritus , qui
cum aqua, & in illa , natant, volitantque, ab ipfo nimirum naturae motu,
abfque praegrelTae fermentationis effedlu. Sane utcumque hos colligere
conamur puros, acervatos, ab aqua feparatos, tamen nihil quidquara

y iij

Secundo Sp‘ri.
tuum iiitivO'
tum.

fitm Salium a-
ti^lorum Yolaii-
Ji um.

(Qyrto. Alcali
v.o]aulw.

P A R S A L T E R A

in his unquam reperire poiTumus, quod alat flammam , Ignemve. Contrs:
vero follicitilTime depurati , injedi Igni ardenti hunc exftinguunt brevi;
modo omne oleum abiit, Rofmarini viridis herba, fl Chemica arte para¬
tur , ut exhalet fragrantiflimam odore aquam, nihil dabit inflammabilis.
Quin , fi igne leniflime , claufis penitus vafis , inde feparans partem iterum
odoratlflimam, nec ha^c tamen unquam deprehenfa fuit apta alendo Igni.
Sed lucentem jam exflinguet.

Tertio autem, li & undique confpicimus partes illas, quas Salium aci¬
dorum nomine Chemici intelligunt, quique una cum aqua, & fpiritibus
odoriferis modo memoratis, exhalant ; dudum patuit hofce Sales acidos
volatiles fepe quam acidillimos deprehendi, ut in lignorum acidorum
combuftione fumus demonflrat , atque acida inde quandoque fuligo col-
leda. In deftillatione autem lignorum ponderofiflimorum , ut Buxi, Juni¬
peri , Guaiaci , QueVciis , & aliorum , patuit prodire holce fpiritus inftar
aceri ipfius , acidos. Certe d? fcobe rafi Guaiaci , in vafe puriffimo , Igne
moderato liquor exprimitur , qui acidus valde habetur omni quidem
nota. Hic tamen , ut faepe expertus fui , fi cum cura feparatur ab omni
oleo adhserefcente , quod filtratione , leniqiie deftillatione , facile perfici¬
tur, obtinetur penitilfime acidus , inftar aquae liquidus , fatifque vel fie
volatilis. Verum omni hoc artificio fincerus redditus, tamen igni injedus,
fiamm^ve, exftindionem , non excitationem, excitat. Imo vero, alter
ille , pure acidus , vegetabilis , fpiritus , qui de.balfamis nativis vegetan¬
tium Igne elicitur, ejufdem prorfus ingenii. Libras purillimae Terebin¬
thinae , de vafe mundiftimo , (i fenfim intento Igne refolvo , ex mero hoc
oleofo. pinguique, balfamo , producitur limpidus liquor , aquae intime
mifcibilis , fapore perquam acidus , nobiliftimum forte omnium Diureti¬
corum. Atqui , quod forte non exfpedaffetis , Jgnem injedu fuo haud
aliter quam fimplex aqua exftinxit. Quae igitur experimenta omnia do¬
cent , falem acidum , volatilem , qui de vegetantibus. Igne crematis, gi¬
gnitur,' flammas non alere , nec Ignem, contra vero delere. Verum cogi¬
taretis forte , fulphur accendi igne. Ita eft. Atqui , pergetis , fulphur de aci¬
do folli Ii chalcanthi, aluminis, pyritis, immifto ad oleum vegetabile ,
vel foflile conflatur. Et hoc ut plurimum verum habetur. Igitur , collige¬
tis , in fulphure acidum latens pabulum Igni apertum praeftat. Sed recor¬
dari oportet , Auditores , folum tum oleum Igni alimenta dare , acidum
vero, immutatum de ipfa hac flamma diilipari fumi fpecie , qui non ma¬
net in ilia excitata flamma , fed guttatim deftillans, genuinum idem aci¬
dum , titulo olei , vel fpiritus fulphuris per campanam , reddit.

Quarto iterum, & explorati Sales alcalini, volatiles, qui de plerifque
vegetantibus crematis exhalant , inque fuligine inde colleCla , deprehen¬
duntur; aut ex quibufdam etiam ipfa deftillatione feparantur , ficut de
Allio, Cepa, Cochlearia, Eruca, Eryfimo ,.Nafturtio , Porro , Raphano,
Sinapi , Thlafpi , aliifque , fieri notum eft; hi , inquam fales , ira orti , fi ab
Aqua, Spiritibus , acidoque Sale, follicite feparantur, inepti prorfus funt
igne comburi , neque in illo inflammari , fed vel avolant inde quam ocyt-
lime, aut illico lucem ignis, flammaeve ardorem compefcunt. Tandem ,
P]ui de putrefacio prius vegetabili arte producitur fal alcalinus volatilis.

DE ARTIS THEORIA. 159

priore coplofior , acriorve , ne ille quidem illo efFedu fe probat aptum
alendo Igni, Attamen moniti fimus , fales hofce, de quibus jam eft meus
ad Vosfermo», intelligi debere ad puritatem- finceram redudios omnino
fic, ut nihil prorfus olei illis adhaerefcat. Inter deftillandum enim aeque,
quam inter comburendum , pars volatilis falina , alcalina , furlum eveda
fecum rapit, fibique perfede fatis unit oleum foetidum , pariter volatile,
fatifque permiftum, cujus refpedu fallere poffet apparens , fpecies , dum
fal ille, oleo adhserefcente pinguis , Igni injedus revera accenditur. Ve¬
rum fimulac;, artibus poftea explicandis, omne oleum perfede feparatum
& ab hoc fale ita quidem , ut purum exiftat, tum omnis prorfus inflam-
mabilitas hujus falis ablata prorfus erit.

Quinto igitur ,, Oleum, quod ex vegetabilibus producitur, dum illa
coda in aqua vafe claufo deftillationi fub alembico committuntur , atque
illorum eflentiale vocari folet; maxime volatile inter csetera olea inde ele-
da, fincerum inprimis oleum, neque alienis accedentibus adeo, ut reli¬
qua , inquinatum , fi ita folum in vafe puriffimo' Igni admovetur , ut ca¬
leat, ferveatque; dein, flamma admota , incenditur, capit flammam, de¬
flagrat, fumat parum , confumitur , relinquit paucas faeces , nigras , fun-
gofas, fragilefque , carbonaceas , terreftres. Quando autem hoc ipfumi
Oleum, adeo purum vulgo habitum, denuo ex ebulliente aqua deftillac ,
purius, tenuius, levius, multo prodibit , atque relinquit hac lecunda vice
multum novae faecis non adfcendentis. Qua arte. Oleum ita emendatum ,,
redificatum vocant artifices , iterum Igni applicatum , ut modo prius
riirfum incendetur, minus fumi inter ardendum dabit, quam prima vice,,
longe minus faecum pofl: combufliionem relinquet. Faex vero ,, in hac def-
tillatione fecunda , in aqua remanens pofl: redificationem didam , lon¬
ge minus combuftilis erit. Unde apparet, hoc experimento minus qui¬
dem materiae inflammabilis ,- gigni , fed & illam quae fuperefl in-
flammabilis , longe aptiorem femper evadere Igni alendo , fuftinen-
doque. Si jam haec Olei repetita femper ex aqua depuratio deflillando-
fada continuatur ,.tum tandem ingens Olei copia , prius inflammabilis pu¬
tata , jam evadet naturae terreftris , & minus deflagrans in Igne ; femper
interea oleum, quod in deftillando evcdum fuit furfum, & feparatum a<
faece renata non combuftili ,. evadet qualibet vice levius , limp’dius , te¬
nuius , in Igne clara flamma deflagrans , femper minus fumi generans ^
femper minus faecis in exuftione pofl: fe relinquens. Ita tandem ut ,
multoties atque ad tcedium ufque , fubtiliflimum redditum oleum ,
fere fine fumo , & faece deflagret ,. fed tanto plus fecum prius depofue-
rit. Sed rurium illud ffillatitium , totum lege modo dida inflammabile ^
fi recens ex retorta puriflima vitrea , leni Igne , per gradus prudenter
fubminiftrato , de novo deflillat , hocque iterum repetitur afliduo , do¬
cente Boyleo , maxima illius pars , in feces terreftres , in fundo rema¬
nentes ,. neque multum combuftiles, mutabitur; Oleum vero fingulis def-
tillationibus 3. purius „ magifque inflammabile , evadit , fic ut iterum
abfque notabili fece, fine fumo, per flammae fpeciem , exuri queat. Sh
enim omnes ilfe fecesdimul colledae ,. qujE poft repetitas hafee- deftilla--
tiones manent„ dein in vafe puio< aperto ,, ^in aere aperto uftulantur,.

Atque itcrill»
Olei.

1^0 PARS ALTERA

igniuntur , fcintillant , fumum dant , quandoque Sc flammam , tandent
vero In Cineres dilabuntur prorfus incombuftiles poftea. Atque hxc qui-
dem*Expenmenra , Auditores, rite confideretis velim: quum hinc vel
jam infpicere poffitis , quam parum fit in ipfo Oleo, omnium quidem pu-
rifllmo, quod vere tandem deflagret in flammam , fine fumo, fine fa:ce,’
Koc efl: , quod omnino perfedte comburi queat. Idem enim ulum habet prae¬
cipuum in cognofcenda accurate Ignis natura, quatenus in pabulum luum
didum agit, atque ab eodem iterum Ignis ipfe mutatur. Sed hoc jam ita
explorato , rurfum mecum animum advertite ad hoc novum Experimenti
genus. En prunam vivam , Igne fane fcatentiflTimam , pono *in hoc vafe
cupreo , fuperfundo jam huic Oleum setherium , frigidum , Terebinthinae,
quod omnium Oleorum habetur flagrantiflimum , cernjtis, contra exfpec-
tationem veftram, ignitum illum carbonem aeque certo, g:que promptQ
inde exftingui cum fumo, & fibilo, atque fi aqua fuit obrutus undique.
Ita ut Oleum frigidum ab Igne vivo non eo accendatur modo , ut quidem
vulgo putatur, fed requiratur modus quidam in ea commiflione olei ad
Ignem. Sufpicamini , credo , flamma requiritur ad hanc incenfionem
olei. Igitur & hoc experiamur. Candelam hanc ardentem , vafi cavo fic
accommodo, ut apex flammae infra marginem recondatur, atque itaalfu-
fo oleo impleri queat vas. Affundo jam , his ita paratis prjus , Oleum idena
Terebinthinae flillatitium , purum ,& videtis ipfam inde flammam exftin¬
gui penitus , neque tamen incendi Oleum. Jam autem Oleum idem cale¬
feci in hoc altero vafe, ut fumet, atque fere ebulliat, dumque iterun>
ferventi Oleo prunam injicio parvam ardentem , nonne obftupefcitis, & ne
jam quidem incenfionem, certo exfpedlatam, contingere, fedrurfus cun;
jftrepitu fubmergi, exftingui ? Igitur tandem & ardentem hanc candelam in-
verfam fervido iere oleo immitto ; iterumque videtis hanc ipfam in e(>
prorfus exftingui, nullo modo incendere oleum , vel ab eo incendi, ut quis
putaret. Sed illa quoque Olea vegetantia exploranda fnperfunt , quge per
deftillationem , ex vafis ficcis, fine adjundla aqua, vi Ignis elevantur, at¬
que empyreuma redolentia, foetida, opaca , fpiflfa magis funt, Hsec fane,
ii eodem modo, ac jam ftatim commemoravimus in Oleis ftillatitiis , trac...
tantur , eafdem prorfus apparitiones quoque exhibent. Primo inflam-
mabilia deflagrant. Fumos atros copiofos effundunt, f$ces relinquunt
multas, interim repetitis deftillationibus puriora , leviora, limpidiora ,
magis deflagrantia, minus fumantia, parcius faeces relinquentia, evadunt,
atque ita tandem magis, magifque , ut priora , defaecantur, uruntur.
Unde ea arte redudta in fpeciem priorum effentialiura , omnia eadem , qua:
ibi ftatim diximus, patiuntur. Quae jam omnia , quum ita obtineant in
Oleis vegetabilium , quae quacumque etiam conditione in iis exiftunt ; five
nativa concretione in aliis partibus, five fecretione naturali in fecretioni-
bus gummi , balfami , refinae, picis; five deftillatione ; aut combuftion^
denique ; hinc , inquam , intelligere poffumus materiae maxime combufti-
lis veram rationem, & plurima inde elicere neceffario requifita ad Hifto-
riam veram Ignis; quibus non prius animadverfis, mire ubique fallere-
niur in conftituenda tam Ignis , quam materiae combuftilis, natura. Quum
veto didla modo intellexerimus, fatis non praevifa , in illa re, quae in ve^

getantibus

D E A R T I S T H E O R T A: i^t

getantlbus unice conflagrando comburitur , id efl: , in oleo illorum, five
Sulphure dido , tanto clarius in reliquis quoque poflea poterimus progre-
ditquarecum cura, ferio. Vobis mododidacommendo, ufu futura poftea.

Omnia Vegetantia in Igne, combufta eoufque, ut a fuperficie fua ufque carb®;

in medium corpus ignita (int , nec tamen adhuc in cineres confumpta , fi
tunc cum aere elauto cito fuftocantur , aut aqua exftinguuntur , aut fub
altis fepelruntur cineribus , aut fub aliis undique accurate incumbentibus
corporibus, Ignem fuum amittunt, funtque tum mutata in corpus ater¬
rimum per omnia , poflquam incumbens lorte ad exteriora cinis inde ex-
cuflfus efl ; tumque vocatur, hoc ita paratum corpus , Carbo. Sivero quod-
cumque vegetans ex retorta metallica, figulina, vel vitrea, urgetur tam
violento , tamque diu applicato , Igne, ut nihil fere amplius de retorta in
excipulum exftillet, haseque vafis rite claufis , abfque admiflfu aeris , rite
perada fuerint ; tum , omnibus iterum frigefadis, in fundo retortae hae¬
rebit materies vegetabilis prorfus nigerrima , eritepe & hic verus Carbo,
fimillimus priori omni dote. Uterque igitur ille , fi & bene ficcus habe¬
tur, & Igni apponitur accenfo, illum quam facillime concipit, acceptum
fortiter retinet , & fine fumo fere totus ab illo Igne confumitur tamdiu ,
quamdiuilla nigritudo In illo fufpereft, fundit interim toto hoc tempore
exhalationem , quae loco claufo accepta omne animal , cito , fine fenfu,
necat ; & non refert , herbas, ligna , cefpites bituminofos ita tradaveris.

Pofrquam autem confumptum ita Igne fuit id omne, quod nigrum in
carbone erat, pulvis tantum fuperefl: in albitudinem vergens , hos omnes
tum Cineres appellitant. Quos dein ultra in flammam agere, quocumque
demum Igne, fruftra tentabitis. Tantum poterit ipfis uniri Ignis ita, ut
' in metallis , faxis , fimilibufque vidimus fupra. In hifloria corporum Ignem
fine tali confumptione retinentium. Efl: autem maxime memorabile , quod
hxc ineptitudo alendi Ignis In carbone tantum nafcatur , fimulac nigri¬
tudo periit in albitudinem cineream; remaneat autem conftans, praefente
atro colore. Id enim carbone tenuiflimo, vegetabili, fcilicet charta in-
cenfa ad nigritudinem ufque , puefili quidem , fed eleganti tamen , Expe¬
rimento pater. Videmus fcilicet, fi fcintilla in chartam hanc ab accenfu
nigram cadit, quod illa mox igneae fcintillae fpecie obambulans , non am¬
plius ignita , jam cinerea apparentia loca , deferen^^cupat mirifica tranf-
migratione alTidua illas plagas fua fponte. In c^blfsjMuid nigri fuperefl:,
quod fimulac iterum confumpfit, illlco defei^^vic^ycn nigrum ilicet ite¬
rum occupans , donec itafenfimdepafcendo, om^^pgroconfumpto peni¬
tus, relinquatjchartae tenuiflimae, de folis albis cinereis, utcumque adhuc
coh^rentem fpeciem. Carbo vegetabilis igitur efl: illa Vegetabilium pars,
vinde Ignis expulit aquam, fpiritus, fales volayles, aliquid levioris , mi¬
nus immifti eseteris, olei ; reliquit vero terram, falemque fixum, ita qui¬
dem , ut horum audae fuperficiei rarefadum, attenuatum, in nigricolo¬
rem redudum, urendo, oleum fuperextenderit. Omne enim, quod In car¬
bone nigrum apparet , id mere oleofum efl: , quod prima Ignis adione ra¬
pide motum, maxime extenfum, a non inflammabili liberum, quodam¬
modo extricatum, flammae proximum , in fuperficiem attradum per fuf-
focationem manfit applicatum exteriori faciei cavernularum , in quibus
Tom. L X

O^avo , Cme
tes.

Quorum Sal
ineptus pabulo
Jgnis.

Vt & Terra.

Wono, Fumus.

1 fi PARSALTERA

prius aqua, fplrltus, fales volatiles, hcerebant, ante parationem carbo¬
nis. Unde igitur de cunftis his liceat tandem colligere, combuftilitatem
carbonis rotam, in folo tantum oleo , quod in illo manfit fuperftes , unice
haerere , reliquas aurem in illo partes neutiquam igniri , aut inflammari
ita , ut alimenti more ab accepto in fe Igne confumi queant.

Ne vero quidpiam omittamus , quod ad hanc Hiftoriam fideliter con¬
dendam quidquam facit , agite , excutiamus quoque & hos ipfos Cineres
combuftorum perfede vegetantium. Erunt hi lemper fere , de mero vege¬
tabili tantum produtti fi fuerint , colore fatis albo , fapore , paucis excep¬
tis prius , falfo. Quando autem , in vafe quam puriflimo fimplici cum
aqua ebulliunt, dabunt in hoc lixivio faporem acrem , alcalinum , igneum,
urinofum. Si dein , repetito hoc eodem opere , aqua fupernatans hoc fa¬
pore impraegnata effunditur de Cineribus, nova autem pura refiduo fu-
perfunditur , ebullit cum eo, effunditurque, donec tandem ultimo a ffufa ,
& cum cineribus coda, aeque inde redeat infulfa, quam affufa fuerat;
deIn autem omnia hsecce lixivia fimul confufa,Igne exficcantur , manebit
femper in fundo vafis Sal albus , acer , alcalinus , igneus , fixus ; qui qui¬
dem in fummo Igne candefcere potell. Ignemque lucentem aliquandiu
retinere , fed nullo iterum modo Ignem alere, flammam excitare, confu-
mi. Sales igitur alcalini fixi incombuftiles funt , ut faxa , &c.

Refpicite illam Jam partem cinerum , quae poft falis illius omnem fepa-
rationem remanfitin fundo aquae ; exficcata haec foll icite , & bene confer-
vata ab.omni admiftione aliarum rerum, erit levis, alba, Terra, fimpli-
ciflima fane , maximeque immutabilis vi Ignis; ita quidem, ut Docimaf-
tx ex hac cum aqua pura fubada, teftas conficiant probatrices , quae in
maximo , &diutiflime continuato Igne , candefcunt , ut cetera folida in-
combuftilia ; fed terra haec nequaquam comburi, inflammari , in Ignis nu-
tritionem cedere poteft.

Incipimus ita fenhm aflequi , quid proprie illud fit , quod , Ignem vul¬
garem ex Vegetantibus ftruendo, illum Ignem , flammam illam , alat ex
iis partibus vegetantium, quae tamdiu^in illo inflammato, vel accenfo.
Igne manent. Sed interim dum haec ita fiunt denfus ubique de foco incen-
fo Fumus oritur, qui primo aquofus , tenuis, omni dein momento craf-
fior fadus , tandem m^fus ater, denfufque evadit, atque inprimis ater¬
rimus tunc, & denMpmu^^cernitur , quando jam flamma viva oritura
inflat , quae mox fere ^ieWPm crepitante impetu profilire; tum autem,
erumpente jam flamn^ ilicet Fumus minuitur, & quidem tanto magis,
quo flamma vividior enda fuit, ita, ut flamma fada lucidiflima. Fumus
videatur prorfus definere ; licet & tum tamen adfit. Hinc Fumus fere vi¬
detur confufa valde mifcela partium diverfarum de vegetabili Ignis pa¬
bulo, per ipfam vi Ignis valide quidem motarum, in fublime adarum ,
inter fe contritarum, fed nondum tamen incenfarum ad plenam ignitio-
nem ufque. Ubi vero continuato, audoque , hoc impetu, ipfs ilis par¬
tes agirats jam a copiofiore Igne conciliato in aere candefcunt , flamma
fit de fumo, atque undique refplendentes jam fumi partes, fimul quam
maxime attenuats, apparent pure ignes. Hinc etiam liquet, cur flam¬
ma cor ufca,fuperarabiens totam materiem flagrantem , omnes in infero-i

DE ARTIS THEORIA; 1^5

tibus agitatas Igne partes , in flammae vi fine fumo confumere videatur.
Certe Fumus, nifi aqua mera fit, totus in flammam converti poteft. Ut
Experimento eleganti Foci acapni dudum patuit. In quo evidentiflime
oculus ipfe videt, quod fumus ater vegetantium Igne excitatus fit carbo
combuflilis in magno Igne , five in flamma ingenti : nam in meros colla-
bitur ita fumus cineres , vel ufque adeo attenuatur ejus materies, ut fen-
fus fugiens noftros dilabatur in auras.

A utor Inflrumenti fimplicis ingeniofus fuit Artifex Dalefmlus, anno
-i58(5, Lutetiae Parifiorum, ut Diaria Eruditorum Gallica eo anno edita ,
pagina 1 1 6" , narrant. Egregius deinde Britannus Juftelius figuram primo
publice exhibuit in Adis Societat.^Britann. eodem fere tempore, quae ta¬
lis efl:. ABCD cylindrus cfl: de ferro lamellato conftrudus , cavus , utrim¬
que patens , cujus inferiori bafi BD intus accommodatur craticula BD , hic
cylindrus , qui focus efl: in inftrumento, anneditur tubo cylindrico EFG
ita , ut cavitas ejus cum cavo hujus refpondeat. Ille autem tubus EFG ,
ejufdem capacitatis ac ABCD, atque ex eadem materia, eodem modo ,
conftrudus , patet ad G , claufus ad E. fi tum tubus EFG valde calefadus
efl; primo, atque craticulae BD imponuntur prunae, hifque materies com-
buftilis , tum flamma excitata defcendit in tubum EF , itque per FG, at¬
que omnis calor exit per orificium G ; fumus vero excitatus omnis , eam-
dem hanc viam affedans per eumdem tubum EFG, cogitur ire per flam¬
mam , quae totum hunc tubum replet. Unde in toto hoc itinere , adus hoc
Igne , amittit craflitiem , & indolem, fumi, convertitur in flammam, atque
tali fpecie per G exeuns evanefcit abfque fumo apparente , aut fuligine,
Clariflimus DE LA HIRIUS loco ex Diariis citato notas quafdam ma¬
chinae defcriptae fuperaddidit. Ut igitur Vobis coram rem raram exhibe¬
rem, en , hanc ego machinam, de, ferri ad malleum dudilis, laminis, con-
flruendam curavi. ABCDEF efl: vas cavum de quinque laminis ferreis
aequalibus arte fabrili ferraria quam curatiflime confolidatum , tantum
apertum fuperius ad ABCD. ad altitudinem EI intra hoc vas , efl: crati¬
cula IKLM. tum de latere DF , fit foramen ellipticum NO, latitudinis MK,
altitudinis EI. cui applicatur dein tubus OGH, apertus adON, & H,
ejufdem ubique latitudinis. Videte jam , quaefo , effedum. Ecce , craticu¬
la LK impono prunas ardentes , ut calefcat vas. Simul calefcit aer in aper¬
tura tubi NOGP , impono prunas ad partem hujus tubi N P eodem pro-
pofito. Simulae aer, infra craticulam, & in tubo NOGP, calefcit, incipic
calor, qui prius in vafe CK ,fupra craticulam, a prunis erat , minui; dein
pro rato calor in LF fub ci^atlcula , & in tubo NOPG increfeere ; ita , ut
jam cernatis vim Ignis ipfam cum flammulis fuis deorfum agi , quo ipfo
frigus jam nafeitur fupra prunas craticulge impofitas. Poftquam eoufque
jam inftrumenti hujus proceflit praeparatio , videtis jam , prunis illis , ftra-
men impolitum quanta rapiditate flammam conceptam trajicit per infe¬
riora fub craticula , & per tubum totum OGH , ut furfum per H erum¬
pat, fine fumo, ibique calorem faciat fummum , dum interim in fpatio
CK frigus efl:. Atqui , dum jam ligna, cefpites, fulphura, olea, admitto,
idem contingit , atque eo ufque vis Ignis agitur per hunc tubum , ut fpec-
setis jam ab Igne candere 5 fimulque tanto ardore , & rapiditate , furic

X ij

Qui catbo vo*
latilis.

Focus &: Ca*
minus acapnos ,
fumo ipio ac-
cenfo.

Tab, 4. Icon, xi

Tab. 4.-lc0n. ii

P A R S A L T E Ft A'

Ignis intra tubum hunc , ut fragor audiatur agitatsc flammae. AnlmadvefS
titis jam fimul, quod corpora, inter comburendum intolerabilem fceto-
rem, vel ruavillimam fragrantiam exhalare fueta , huic foco impofita
nullum omnino odorem fpargant , fed fine ulla ejus nota perfe£le confu-
mantur , folis in fundo vafis , fub craticula , relidis cineribus. Caetera ofn-
nia , vi aeris in foci aperturam gravitantis , in tubum altiorem foco , & an-
gufl-iorem, pelluntur ira, ut omnis flamma, & Ignis excitati violentia,
haereat in fpatio LFOGH. hinc igitur partes combuftiles in foco hoc, vi
Ignis adaein fumum denfiflimum , impelluntur jam in hanc puram flam¬
mam , non in aera liberum. Hinc ergo ibidem fumma Ignis violentia agi¬
tantur intra Ignem , ficque in tam longa via , atque adeo forti Igne , ita
attenuantur , ut omne id , quod iis combuftile , five vi Ignis attenuan¬
dum, ut prorfus infenfibile evadat, diffipetur, fine ulla nota adhaeref-
cente fingularis indolis. Erit itaque Fumus materies combuftilis valde agi¬
tata , necdum corufcans , aut candefcens ; Flamma autem eadem materies
prorfus jam candefada, divifa in minutiflimas particulas. Sed & aliis Ex¬
perimentis Fumi inflammabilitas patet. Si enim fcobs Guajaci fumma vi
Ignis ex retorta in fumum denfum extillat , in fine operationis , ubi fo-
lum tandem oleum, valde attenuatum , & rarefadum, adione Ignis ex¬
primitur, fane fumus hic exfpirans per rimofum gluten, a candela addu-
da incenditur , flammam capit, fatis cum periculo. Quod idem in omni
parte animalis fic tradata obtinet. Hinc ergo Fumus Flammas proximus,
& quo ille magis ater, eo propior ; quia verus tum carbo rariflimus,.atre-
nuatiflimus, prorfus volatilis, nafcitur, facile incendendus ; utdehiftoria
. carbonis pr^milfa quam facillime intelligi potefl: cuique. Ergo tandem in
hoc fumo nil praebet Igni Pabulum , praeter oleum , quod in eo efl: i quod
mox clarius patebit.

Ultimo igitur in combuftione combuftilis materiae,Fumus in altum eve-
f-dus , elati camini parietibus applicatus , penetrabili , atro , pingui, hu-
more.eos penetrat , nigerrimo colore inficit , atque fuperficie tenus accref-
cit forma floccorum nigrorum , laxorum , facile decidentium : materies
fic colleda Fuligo dicitur , eftque ipfe Carbo volatilis , fed maxime pin¬
guis, adeoque, ficca ubi fuerit, quam facillime inflammabilis. Eft ama-
riflima , ut ambufta olea ; pinguis a copia olei ; nigerrima , ut omnis car¬
bo, ab oleo exufto. Vera ipfa hxc materies , ira fimplex apparens, de-
ftlllatione Chemica iterum accurate refoluta, dat primo aquam fatis co-
piofam , quae feorfum accurate colleda , flammas , ignemque exftinguir,
Ipfe vero aquofus vapor, ita exhalans in ha(? prima deftillatione, quo¬
que Ignem prorfus fuffocat ; ita ut fpiritum vere vix dixeris. Dein autem
ex hac fuligine per Ignis applicati vim oleum copiofum , flavum, inflam-
mabile, prodit, quod luculentum dat Pabulum Igni, alitque flammam.
Pars tum olei hujus fubtilillima , fpiritus nomine veniens , quoque in¬
flammabilis in Igne habetur. Sed falem exhibet fimul maxime volatilem,
minus volatilem , tandem ficciorem ; a quibus omnibus , fi omne oleum ,
& fpiritus modo didos , curatiflime feparaveris , nihil omnino inflamma¬
bilis invenies, nifi falem modo incombuftilem. Ultimo denique in hacana-
lyfi invenies carbonem, ut modo antea in obfervatione fepuma,&oda-

DE ARTIS T HEORI A.

va, fatis Gonfideravimus. Patet igitur ex his y qua^nam fit Fuligo? Quae ejus
pars ex omnibus combuftilis? Quando autem tota Fuligo, de camino fic-
ca, recens. Igni imponitur, tum vero quam flagrantillime ardet, atque
apertam in flammam refolvitur ab Igne, aeque fere , ac ulla alia maceries
in Igne ardens. Quod nimis cum periculo animadvertunt homines, dum
caminis, fub quibus ingens copia combuflilis diu arfit , non repurgatis,
fed undique adhaerente fuligine obfitis, a foco infra large inflrudlo, viva
flamma concipitur , atque alto exeuns damnofa faepenumero pericula
excitat.

Atque univerfa quidem haec dida nos fideliflime docuerunt, quaenam
proprie pars fit in crudo vegetante inflammabilis ad Ignem ita, ut pabu¬
lum fentiatur Ignis efle , folum fcilicet ejufdem oleum , quocumque de¬
mum modo illud ibidem prius exftiterit , five craflum , live fpirituLim in-
flar tenue fuerit.

Quando vero omnia fuper natura Ignis dicenda , atque excutienda ha¬
bentur : ut femel perfede conflet , quidnam proprie , quid unice de vege¬
tantibus materiem prasftec Igni inflar pabuli alendo aptam; jam cogite¬
mus, nos per prsmifla cognovifle quam certiflime, nihil repertum fuifle
in vegetabilibus crudis, quod in aqua poterat diflblvi , & tamen Ignem
modo dido alere. Si vero nobis placet refpicere ad vegetantia, qus per
fermentationem veram , Chemicis excultam , producuntur in vegetabili-
'bus illis , quiE apta funt admittere hanc ipfam fermentationem , tum no¬
bis iterum conflabit , inde liquorem nafci , qui Vinum dicitur. Hoc au¬
tem lege Artis depuratum , & ideo fincerum, fi Igni injicitur luculento ,
hunc prorfus exflinguit brevi , neque incendi unquam potefl , neque vero
aptum flammsE alendae habetur. Atqui , fi exploratum ita Vinum vafi
commiferis puro vitreo, atque fuppofiti modici Ignis calore partem ejus
maxime volatilem leniter furfum expuleris, inque fumum coegeris, ipfe
ille ad flammam addudam vix ardebit , imo vero plerumque exflinguec
potius.

Si autem frigefadus hic vapor in liquorem cogitur , iterumque fic tra¬
datur , liquorem dabit , qui quidem aqus mifceri potefl: , fed tk fimul ad
Ignem penitus incenditur , luculentam flammam alit , inque ea confumi-
tur. Id autem de vegetabili, quod de Vino reflat, five faex fuerit ejuf¬
dem, five refiduum a deftillatione modo dida. Igne exploratum, dabic
fere eadem , quae prius de vegetabili crudo , Igne examinato , retuli. Quo
igitur patet exemplo , fermentatione oriri vegetabilem humorem , aquae
mifcibilem, flammas alentem , qui prius in crudis haud aderat.

Iterum jam fpeculemur, neque pigebit nos. Vegetantia alio rurfum
tradata modo. Itaque vegetabilia recentia, naturali fuo fucco plena, fi
demefla in magnos conjiciuntur acervos , aut in vafis ligneis ingentibus
repofita conduntur, claufa,& comprefla valde, fponte fua concipiunt
calorem, fervorem, fumum aquolum , foetorem , fumum atrum , flam¬
mam , fcintillationem. Si vero demefla h^c , in aere ficcata , magnos in
acervos congefla, itaficca manent, tum immutata perflant. Talia autem
fi fuerint , & dein aquae affiifu humedantur penitus , tum iterum , eo¬
dem , ut de humidis ftatim memoravi , modo calorem , dc Ignem»

Conclufio dt
Pabulo Igais
crudo.

Vinum non ac*
cendicur Igne.

Sed ejus Spiri¬
tus.

Putrefaaib Ve.
getancium I-
giietn ejccirac.

Et partes ali^
quas inflamma-
biles.

Conclufio de
omni rc in
piantis combu*

PARS ALTERA

fufcipiunt. Poftquam autem illa ipfa , ratione jam expofita , calent fpohtft
diu, tandemque rurfus , fine inflammatione fubfequuta , frigefcunt , tum
putrefada erunt prorfus , & in pultem converfa fixtidam deprehendun¬
tur. Si puti efadta hsec puls , Igne iterum deftillat , dabit pro parte , primo
prodeunte , vaporem aquofum, qui Ignem fuffocabit flammamque. Eo
autem aquofo, primoque , liquore expulfo, fi dein fuperftites, exficca-
tae, partes Igne uruntur aperto , dabunt fere eadem omnia , ac cruda ve¬
getantia exufta, aut fermentata.

Tandem fi vegetabilia, quam perfediflime putrefadla , patienter ex
retorta deflillant vitrea , moderato femper Ignis gradu , donec jam fere
ficca evaferunt , exibit primo aqua foetens, fubpinguis, vel turbata , in
qua arte dein deprehenditur praefens , fed dilute difTolutus fal volatilis ,
alcalinus :inde autem potius, quam quidem ab admiftu veri olei, fubpin¬
guis ille humor apparebat. Sive autem aquam ita praegantem immifto
oleo Igni injicimus , five compofitum Illum humorem in aquam purio¬
rem , & falem fuum prius feparamus, & tum feorfum Igni injicimus,
eventus erit idem , Ignis utroque cafu exftinguetur.

Ubi iterum materia putrefada, poft feparatum hunc primum liquo¬
rem, ficca jam fere in retorta fuperftes ulterius Igne urgetur, exibit flui¬
dus, pinguis , tenuis , liquor , qui aquae innatat , foetet , flammam alit ,
inftar olei , aut fpiritus vini. Poftquam dein feparatus hic fpiritus, vel
oleum tenue, fuit , ignifque cietur incitatior iterum , tum ial alcalinus vo¬
latilis , atque oleum , priori cradius , adfcendunt fimul , magna fatis co¬
pia. Atque , uti oleum illud iterum inflammabile, ita fal denuo Igne in-
cumbuftilis , reperitur. Denique, fi jam tandem refiduum, a praeceden¬
tibus expulfis fupermanens , urgetur Igne valido, diuque, oleum prodibit
craflius, lentius, quafi piceum, quod fane valde combuftile invenitur;
quin etiam tempore eodem, quo hoc exprimitur , vapor adfcendit den-
fus, qui admotu ardentis candelae flammam avide fufcipit in aere aperto,
Poftremo , fi pertinaciter Ignis femper fummusfuftinetur in hacoperatlo^
ne , Phofphorus exprimetur & ex hoc vegetabili quoque , fi non forma
ita folida ac in animantum partibus gignitur, multis utique dotibus quam
proxime accedens. Ultima tandem hac lucente materie penitus expulfa,
carbo in vafe fuperftes nigerrimus, qualis pius defcriptus fuit, deprehen¬
ditur , in quo nigrum oleum inflammabile quidem fuperat , fal autem fixus
nullus reperiri poterit.

Edodti hxc omnia libere pronunciabimus , & fecure de partibus fingu-
lls, & univerfis , quae tales in Vegetantibus infunt fponte naturae , ut
Igne appofito in flammam queant confumi, atque Ignem ipfumtamdiu In
illo loco continuare, aut alere; tum etiam de iis, quae per artificia quae¬
cumque ex illis in iis , queunt elici Ita , ut eumdem effedlum praeftent.
Certi fumus igitur, inter illas partes, Aquam, Spiritus didlos naiivos ,
Sales quofcumque, atque Terram , plantarum , apta nata haberi, qua; ab
Igneincalefcere queant, adeoque Ignem ipfum in fe' recipere , acceptum
vero diu fatis retinere , confervare , juxta definita difcriraina , jam fupra
data. Sed & poteft fufceptus quoque ille Ignis , horum ope , applicari
pro lubitu aliis corporibus, Quin etiani fales fixi, & terrae, horum Vege-

D E A R T I S T HEO R t A,
tantium pofTiint candefcere ab copiofo Igne , eumque candefcentem
rplendorem confervare aliquandiu. Sed tamen nulla harum quatuor par¬
tium ulla ratione unquam poterit cum Igne in flammam agi, non pote¬
rit in eo ita confumi , uti Pabula di£la Ignis folent. Deinde vero Olea
plantarum , qusecumque demum fuerint , atque Balfama earumdem , aut
& Gummi in iis nata , tum Refinae quoque, atque ex gumrai & refinis
commiftis produda corpora, quae Gummi-Reflnas vocant, quinque in¬
quam haec partium aliarum in ftirpibus genera poterunt etiam ^ Igne
incalefcere. Ignem diu retinere, aliis applicare , abfque ignitione , abfque
inflammatione , verum deinde ad majorem Ignem fundi, ebullire, flam¬
mam & Ignem alere poflunt. Attamen haec illorum inflammatio , quae ab-
Igne fit , non occupat nili eam illorum partem , quae tantum oleofa in
hifce adefl : reliquje autem , qu$ in iis adfunt, & inprimis terreftres ha¬
bentur, iterum patiuntur tantum, quae in prioribus jam defcripta.

Tandem Spiritus fermentatione produdti , vegetabiles ; olea quoque in
fermentatis reliqua, atque indeedudta; fpiritus denique, & olea, quae
putrefcendo produda fuerunt ; haec omnia , quatenus funt puri tales fpiri¬
tus, aut olea, abfolute inflammabilia efle deprehenduntur ubique. Unde
ergo jam per evidentiflima Experimenta, undique capta, edodri fumus ,
fola Olea V egetantium , quatcumque flnt , tantum efle materiem In vege¬
tantibus illam, quae fola, fine ceteris partibus additis , ab Igne ita poflic
agitari, ut flammam veram cum Igne faciat, eamque femel natam con¬
fervet tamdiu , quamdiu oleofum hoc fuperqfl:, Interim ab Ipfa hsec flam¬
ma fenfim conlumatur, atque difpareat, tumqiie eo ipfo fimul ceflare
flammam eoufque durantem. Quum vero oleum illud diverfis plane modis
in vegetabilibus exiftat , atque diverfis caufis valde mutetur, tamen fem-
per fenfu modo explicato, quamdiu manet oleum, manebit inflamma-
bile. Sed quia fermentatio, & putre fadio , illud oleum ufque adeo atte¬
nuant, ut abeat in fpiritus tam fubtiles, qui aqua dilui fe patiantur, vel
ita tamen penitus inflammabiles manent hi ipfi fpiritus, atque omnia ea¬
dem praeflare valent , qu^ ftatim de oleis veris , ut Ignis pabulo , dixeram,
Caeterum , quotiefcumque de toto compofito vegetabili, aut de fingulis
ejufdem partibus , perfedliflime feparatum id omne efl: , quod veri olei in¬
dolem habet , tum omne illud , quod deinde fupereft , nulla arte cognita ^
nullove modo , potefl: eo adigi , ut flammam fufcipiat , vel alat. Interea
Tamen aquofae , fpirituofE naturae , falinae & terreftres , partes , dum haec
olea continent , atque coercent, intra fe, in accenfione olei ab Igne agi¬
tantur, moventur, vibrantur , vim Ignis ipfius valide augent , dum inter
Ignem ab oleo fuftentatum violentiflime agitantur , atque ingentem in
illa ipfa flamma, agitatione omnium illarum partium, attritum efficiunt.
Hinc etiam illas partes , ita agitatas , ipfam Ignis vim ad alia corpora longe
fortius applicant. Imo vero etiam olea defendunt pro tempore , ne adeo
celeriter a flamma confumantur, ne igitur Ignem a4hs ma^teries diffipe-
tur nimis cito, neque de foco exhalet.

Quos omnes eftedus qui confiderat rite , facile videbit vim Ignis ve¬
getabilis non tantum pendere a folo Igne Elementali, atque ab oleo per
cum incenfo jfed omnium maxime ab aliis iftis partibus incombuftibili-

De modo > quo
IgnisPabulo hoc
puiricac.

i«S P A R S A I- 1 E R A'

bus fimul fummo cum impetu agitatis in illa fphaera a(5i:lvltatls Ignis^
Unde Ignis Elementalls agitans omnium purlflimum combuftile, alcolfin-
ceritlimum, non facit tam violentos eftedus, neque tantum calorem, quan¬
tum carbone ponderofo foffili, magnam partem non inflammabili. Oiiln.
& lignum opimae pinguis taed^ de Pino dat fortiorem Ignem quam oleum
ejus depuratillimum , & ab omni fere materie non inflammabili fumma
cum cura depuratum. Rurfum & paradoxon illud hinc patet, materiam
inflammabilem folam , cum Igne lolo puro, faepe minus Ignis dare in fo¬
co, quam inflammabile permiftum cum non inflammabili. Hinc AUTOR
rerum inflammabile purum creavit nufquam , illud vero femper abdidit
intra venas aliorum non combulHlium corporum; per quae longe fortio-
reseffedusedat. H$cvero res, quum (it tanti in his momenti , fic, quaefo,
a Vobis intelligatur ; dum pingue lignum vivo imponitur foco , tum a
folo ejus intermifto oleo una cum Igne potefl: flamma fieri, & re ipfafit.
Haec ita nata flamma ligni fuperficiem lambens arripit , incendit, confu-
init , in novam flammam converrit omne id olei , quod poteft nudum at¬
tingere ; hinc haec flamma prima fufiinetur , augetur afliduo , quamdiu
hoc oleum in hujus flammae adluofam vim incurrit. Interim vero , dum
jamfal, & terra, hciic comburendo oleo quam ardfiflime cohsrent , fi-
inul haec in partes divulfa tenues per hanc rapiditatem accenfi olei , intra
ipfam hanc flammam agitantur plus, quam oleum ipfum, hinc quam ra-
pidiflime conteruntur ira, ut vix ulla celerior agitatio nofcatur. Atque
illa ipfa adeo fortis partium*harurn duriflimarum , ardtiflime comprefla-
rum ab Atmofphaera , attritio violentiflima Ignem ipfum eo allicit, atque
hoc in foco longe ardentiorem , copiofioremque , colligit , qui iterum
oleum plus agitaP: unde igitur facile concipitur vivida vis hujus incenli
Ignis. Atque h$c quidem dum contingunt, interim folidum corpus ligni
huic foco impoliti in omni fuo interiori corpore calefcit , funditur, ra-
refcit, elafiica ingenti cum impetu difpellit , olea fufa promit , ficque
tanto diutius hac fuccefliva adione Ignem continuat. Atqui , fi jam co¬
gitatis , folum puriflimum oleum incendi in Igne, tum folae illse oleofae,
lentas quidem & tenaces , at certe molliores partes, omni modo celerri¬
me agitantur ab elementis Ignis; fed neque tantum attritum in foco fa¬
ciunt , neque tam fortem Ignem. Sane deflagrabunt velocius ; fed erit bre¬
vis , neque Ignem adeo fortiter colligens , impetus, Qu$ jam expofita fuf-
ficere arbitror de Pabulo Ignis vegetabili.

Noftrum jam porro erit, fumma cum cura fpeculari naturae adionem ,
dum materies hnec, jam fatis enarrata in regno Vegetabilium, Igni com-
miflaeum ita, ut didum eft, alit. Neque hic fane parum laboris , ut alfe-
querer ipfam rem, adhibui. Omnia igitur undique contemplando didici
primo , quod omnes illae partes vegetantium , quae cum Igne poflunt flam¬
mam facere veraix^tales funt , ut fe patiantur commilceri omnes inter
fe , quoties inprimrrfincerae , atque fimplices , inflammabiles funt. Etenim
veniamus in rem praefentem. Alcohol eft unum notum nobis perfedte in¬
flammabile, id vero undecumque paratum, modo puriflimum fit, omni
jilteri Alcoholi, undecumque parato, abfolute per intima commifceri po¬
teft, fine ulla apparente nota difcriminis poft permiftioaem peradam.

Deinde

DE A R TT S THE O Txl A,

Deinde autem olea purlllima , ab alienis rire defaecara , omnia etiam fo-
lent inter fe commlfceri abfolute ; ut in omni exemplo undique patet. Fa¬
teor, in oleis quibufdam paratis ex femifollili materie , ut Succino , fi-
milibufque, per luccellive intentam deftillafionem , exlurgere olea, quae
per diftindta ftrata bbi invicem non mifta incumbunt ; led notum eft po-
ftremo haec ponderofa, ultima vi Ignis extorta , olea fere ipfam liquefa¬
ciam concreti molem valde permillarn continere : quin & Icitis, me de
folis hic Vegetabilibus tantum agere. Adeoque omnia vegetantium olea
ejus funt indolis , ut patiantuiTepermifceri facile in liquidum concretum,
vix dein ulla nota diverhtatis diftinguendum. Iterum olea depuratiffima
quaecumque, atque Alcol finceriflimum , permifceri poliunt ilicet adeo ac¬
curate inter fe , ut prorfus deinde evadat homogeneum , quod ab hac mif-
cela enafcitur, liquidum , neque vel acutiffima microfcopia ullam hic cer¬
nant diverfitatem in permiflo. Attamen ita me capitis , ne ulla infit aquae
guttula in hoc Alcohole vel oleo, tum enim foret impoflibilis exfpeClata
haec commiftio. Quin etiam Camphora, 'quae inter folida Vegetabilia to¬
ta incenditur, in Alcohole non modo , imo & in omni oleo puro perfeCle
omnino diflolvitur. C.£tera quoque Vegetantium perfeCle inflammabilU
in oleis milceri queunt , & in Alcohole , eo magis , quo purius inflamma-
bilia fuerint. Id de refinis , balfamis, gummi refinis , ubique verum de¬
prehenditur. Quando autem hac lege permifla funt , etiam leni Ignis gradu
fluida reddi queunt, aut fponte diffluunt. Camphora, quam levi aCHone
Ignis mox fluit ! Quam liquefeunt facile balfamir, colophoniae , refinae !
Multa quidem horum inflammabilium nulla haClenus deprehenfa frigo¬
ris vi conglaciari unquam pofllint, ut in lini oleo, aliifque patuit. Sed dc
valde hic quoque illud etiam obfervandum , quod omnia illa pure inflam-
mabiiia, five fincera fuerint, five commifta flmul, habeant partes, quae
lenta quadam tenacitate vifeofam quamdam inter fe cohaeConem produnt,
fuaeque divulfioni haud parum repugnant. SpeClate , omnium cognitorum
liquorum fubtiliflimum , Alcohol. Nonne deprehenditis vel illius ipfius
partes in fpiras decurrere, quae habendo lentefcunt? Quin etiam , quo¬
ties Alcohol purum aquae commifeemus , vel tum videmus , partes Al¬
coholis in cohaefionem nitentes, inftar anguillularum inter aquam de¬
currere , fuifque fpiris ipfam hanc tenacitatem teftari fuam. Si & olea
cum Alcohole diluimus, tum quoque eafdem obfervamus ftrias manife-
flari. Sed etiam vifum fuit, omnia olea, quae inflammabilia habentur,
tanto promptius, perfedlius, minori cum fumo , ardere , tantoque minus
cinerum a combuftione fua relinquere , quo minus craffitiei poflident , quo
tenuitate fumma magis ad Alcoholis fubtilitatem accedunt. Haec enim
femper ita vera efle ubique intelligimus. Sed & erit flamma haec flmul eo
ubique debilior , quo haec olea tenuiora fuerint. En , Auditores , hxc
jam data funt , de natura Pabuli Ignis , conftantiffima rerum Experimenta,
quibus utendo poterimus jam forte boni quid proferre de modo , quo
Ignis in fuum alimentum, hoc in ignem , agit, Rurfuoi rem perferieipt
Experimentorum deducere licebit.

Tom. /.

Y

Flamma» &
Jgnis exftin&io
ab Akohoie.

Flamm* &
3|nis conferva-
lio per AlcolioL

i-16 f ARS ALTERA

E X P E R I M E N T U M. I.

Inhoc vafe aeneo, cylindrico , puriflimo, contineo jam Alcohol fince-
rlflimum, frigidum, quod liquidum quidem inter omnia , auae nota funr,
eft quam maxime inflammabile totum. Videte jam bacillum hunc Sulphure
incruftatum, atque ab Igne accenfum, ardentem igitur adhuc fubito im¬
mergo in hoc Alcohol ; credebatis , incenfum illud iri ab hoc Sulphura¬
to : nihil minus ; namque illico exftinguitur, haud aliter, quam fi aquae
purae fuIlTet immilTum. Sed agite, aliud exhibeam longe magis inexfpe-
ftatum. Ergo hanc vivam fcintillantem, ardentem, prunam de focofump-
tam , in idem hoc Alcohol cito fubmergo; quid fit ? Exftinguitur prorrus"
haud aliter, quam fi frigidas Immitteretur aquas. Quando autem Sulphu¬
ratum idem notabili fatis longitudine corporis (lu ardens, apice fum-
mo In Alcohol demergo ita caute, ut pars ardentis flammas ad fuperficiem
Alcoholis adhuc fupra emineat, tum incipit attra<5i:um Alcohol ardere.,
atque haud ita diu poft tota ejufdem fuperficies incendi.

o R o r. E. I •

Hinc manifeftiflime apparet , Ignem ardentem non pofTe accendere
materiem omnium maxime inflammabilem , nifi modo in ejus fuperficie
fumma , quas ipfi eft aeri contigua. Sed eumdem exftingui prorfus , dum
intra corpus ipfum inflammabile undique immergitur ita , ut nulla ejuf¬
dem pars fupra illud in aere emineat. Id vero, notabile inprimis phaeno¬
menon vix obfervatum.

C o R o L L. 2.

Falfum Igitur , Ignem aftuofum ita facile accendere vel Illa corpora

q[U3e fummopere inflammabilia ad Ignem funt,

^ •

Experimentum II.

- Nunc iterum idem vas fincerum puriffimo Alcohole Impleo * idque Al¬
cohol calefacio prius ufque adeo, ut fumet jam, videtifne? Dum jani
cum hoc Sulphurato accenfo accedo ad fumum exhalantem de calefacfto
hoc Alcohole , fimulac flamma incenfi ellychnii attingit vaporem , ocyf.
fime vivam capit flammam, quae ardet illico, atque fe extendit perfedie
fupra totam fuperficiem calidi Alcoholis. Sed flamma illa, ira concepta
manet accurate in tota hac fuperficie extenfa, ut in bafi firma ; fed nulla
arte poteft eo adigi , ut ipfam molem Alcoholis fub ejufdem fuperficie
latentem, convertat in flammam. Hanc enim molem , videtis integram,
pellucidam, non incenfam, inundam fere, fub hac inflammata fiiper-
ficie perfiftere, nullo modo confumi , nifi quatenus tantum fpiritus, ca¬
lore feparati de hoc liquido, furfum elati , perveniunt ufque ad fuperfi¬
ciem ejufdem aeri contiguam, Tunc enim illi foli, nec alii, (latini in-

t)E ARTIS theoria. 17«

tenduntur, Inflammantur illico. Neque erit poflibile plures incendere fi-
mul , quam hos, qui jam eo pervenere ut in aere volitare queant. Id au¬
tem clarilllme vidi; fi enim Alcol frigidum, lente tantum accenderis a
fuperficie fua, admoto fulphurato ea lege, ut dixi prius, ut fcilicet una
ejus inflammati portio fub fuperficie Alcoholis parum demerfa, altera
ejufdem inflammata pars emineat, tum lenis valde, debilis admodum ,
& omnino parva flamma tantum excitatur. Ubi vero calefadlum prius
Alcohol , fpiritus multos in aera per fuperficiem fuam exhalat , tum
flamma ftatim violentior, fortior, major, flagrat : quoniam plures tum
ad aera accedentes a flamma accendi queunt. Igitur in hoc vafe , illud Al¬
cohol idem femper dat plus flammae, quo magis illud per univerfam ejuf¬
dem molem calefadlum efl; : adeoque fi eoufque incalefcit , ut ebulliat jam ,
tum quoque dabit flammam fortiflimam. imo vero, fi vas ebulliente Al-
cohole plenum, exhalat per aera fuos fpiritus , hique intra fpatium aliquod
ardius coercentur mobiles , vagique , fi tum acceditur ad illud vaporatum
fpatium cum ardente candela, totus ille locus in corufcam flammam in¬
cenditur , atque levilfima , momentanea, luce refulget , fimul fubito ten¬
dit ad fuperficiem vafis, fimulque ac eo pervenit , flatim ita regit illam
exhalantem prius libere per aera fuperficiem , ut jam nullus amplius fpi¬
ritus diflipetur per prius fpatium , ut ibidem accendi ultra queat ; fed co¬
getur ille nunc omnis agi per incumbentem illam flammam, atque in ea
fic mutabitur, ut & ipfe tamdiu flammam creet, fed deinde; mutetur in
materiem, quas non amplius Alcohol efl. Id ita fe habet , ita obfervando
didici, dum ad omnia circumfpido. Sed porro, flamma haec ita ardens
perfiftet in hoc vafe tamdiu , quamdiu vel minima guttula Alcoholis in
eo fupereft, & tiun demum definit. Non potefl: igitur id Alcohol uno mo¬
mento hac flamma depafcente confunai , fed tantum quoad folam fuper¬
ficiem aeri contiguam. Quo ergo latior fuperficies , eo confumptio citior.
Unde pro arbitrio, augeri, & accelerari poterit hasc confumptio. Bini
ergo nofeuntur modi accelerandas Alcoholis flammae, adeoque & confun>
ptionis ejufdem, codtio fcilicet illius ad Ignem , atque ejufdem efiufio pec
latiorem (uperficiem. Porro Alcohol, ita ardendo prorfus confumptum,
fascem nullam relinquit; puriflimum fi fuerit penitus, ne maculam qui¬
dem praebet pro veftigio. Sed in fuperficie flammas non deprehenditur ul¬
lus fumus, oculis qui percipi queat. Sialbiflima, nitidiflimaque, charta
ardenti flammae fupraponitur , nulla haec inquinatur fuligine , madorque
purus excipitur tantum. Nares vero odorem Alcoholis fragrantias fimilem
percipiunt. Flamma autem hasc incenfi Alcoholis , in aere filentiflimo
flagrantis , figuram habet conicam : quia circa centrum Ignis maximus
aera incumbentem potentius elevat ; qui Ignis , verfus ambitum bafios
hujus minus coadtus , atque proinde debilior, ibidem aera eumdem minus
elevare valet. Flamma hasc intuenti casrulea apparet; fed cum cura ob-
fervanti ita fe habet. Bafis flammas casrulea femper, fed apex ejus duplex:
cernitur fic, ut interior apex femper flavus appareat , exterior autem cas-
ruleus. Denique hoc in Experimento nihil vobis forte videbitur mirabi¬
lius hoc jam demonftrando eventu. Animum igitur advertite, dum fpe-
^itatis jam hoc Alcohol in fuo vafculo quam flagrantiffime ardens , ego

X ij

yiamma pu-
riiliina exami¬
natur.

H*c dat va¬
porem; tenuenij
iimpidilTimum.

<71 PARS ALTERA

vero vivam hanc , Igneamqiie per omnem luam molem prunam Inji¬
cio in hoc Alcol, quam ipli fped:atis fubmerfam exftingui ilHco , ne¬
que fub Alcohole , & intra hoc Ignem fuum retinere pofle. Quac-
4iiam mirabilis eft hujus effedi caufa ? Pruna ardens longe majorem
Ignem requirit , quam qui eft in Alcohole ebulliente. Ebulliens Al-
,cohol dein majorem calorem haud acquirit. Pruna calidior. Alco¬
holi immilTa , in hoc frigidiori liquore, amittit illum majorem calorem,
qui requirebatur ad hanc ignitam retinendam : ergo exflinguitur ; live re¬
ducitur ad gradus caloris i 8o , circa quos Alcohol ebullire cito incipit. Illo
gradu nemo materiem ullam combuftilem poterit accendere, id eft , Ignem
cum oleo ejus lucentem producere. Quoniam vero limul pruna hxc, tota
immerfa Alcoholi, ab omni commercio cum aere externo prohibetur ,
hinc neque & illa hinc poterit accendere Alcohol , fed tantum primo im¬
petu efficere, ut illud plus motum, difplodat magis in altum fuos fpiri-
tus , ficque , ut jam ante expofui , eo tempore augeat flammam. Sed fi pru¬
na hacc fic impolita fuerit Alcoholi ardenti, ut ignita prorfus , una parte
-emineat extra Alcoholis fuperficiem aeri contigua , tum fane ardebit cum
Alcohole fatis fortiter.

Experimentum III.

Diu olim deliberavi , quanam, evidenti fatis ad fenfus , Experimento¬
rum ratione addifcere poffiem adiipnem Ignis in fuum pabulum; tandem-
que rem ita fum profequutus , uti jam coram Vobis inftituo. Ecce igitur ,
iterum hoc in vafe aeneo , cylindrico, puro, calidum Alcohol accendo pu-
riffimum; pofitoque vafi jam ardenti fupra hanc menfam , in loco hoc
quieto, -fuprapono hoc ingens vas vitreum, id videtis efle recipiens ma¬
ximum , quod in ufus Chemicos a vitrariis conflari poteft, figurae cucur¬
bitae. Ejus imum fundum orbiculari, prudenti, exfciffione, itaabftuli, ut
carnpana jam vera fit. Supra quoque, ubi in anguftum exit, apertura eft
orificio digitum minorem admittente, quum infra pateat orbe, cujus dia-
metrus eft decem pollicum. Videte figuram. Quando jam campana hxc
pellucida, pura, vitrea fic circumpofita ardenti Alcoholi, evidenter jam
fpedlatis omnia phaenomena , quae praecedenti modo Experimento enar¬
ravi , vobifque oftendi , in Alcohole ardente.

Primum autem jam notabile habetur , quod videatis jam totam hujus
Campanae fuperficiem opacari vi flamma intus ardentis, quamdiu haec
ipfa campana frigida manet. Verum poftquam jam calere incipit ab eadem
flamma, eo ipfo & pellucere hanc iterum coram quoque cernitis. En calet
jam a perdurante intus Igne, fed & perfede jam iterum pellucet. Si jam
intenti contemplamini , in toto fpatio hujus Campanae non videtis ullum
fumum nafci, qui ullo modo cerni queat, fed totum in campana aerem
abfolute liquidum obfervatis. Quoniam vero vas Alcoholis cylindricum
eft, flamma, quantum acies oculorum fequi poteft, perfiftit a fine ad ini¬
tium , quam maxime aequabilis. Jam autem videmus ad infima interiora
Campans ftrias decurrere formatas fere, ut a fpiritibus deftillantibus fieri
(olet*

t) E A R T I 5 T fl E O R I A. 175

Attamen liaud funt illi veri Alcoholis fpiritus : namque fapor humo¬
ris plane aquofus eft. Ut autem eviclentiflime idem inrelligatis ipfi, cer-
- niris orificio fupremo tenuem exhalare vaporem ; qui, fi elFet calore dif-
fufijm Alcohol s flammam illico caperet, admoto ellychnio accenfo, juxta
praecedens Experimentum. Sed videte, dum jam adhibeo Sulphuratum ac-
cenfum illi exhalationi , ipfo hoc vapore, fulphurati flamma exflinguitnr,
haud aliter, quam fi vapori imponeretur exhalantis aquse. Jam iterum
idem ellychnium Sulphuratum accenfum , fub vitrea campana intra fpa-
tiurn illud immitto, & detineo , in quo accenfi Alcoholis, & hic accenfi
vapor diftundltur ; videtifne ?Manet illud accenfum, atque ardet; donec
confumptum fit, fed nullo modo accendit in flammam illum vaporem , qui
ex ardente Alcohole erudlatus totam campanam opplet; quique omnino,
fi retinuiflet, poffquam per flammam tranfiverat , naturam fuam priorem
Alcoholis, ab hoc intrapofito flammante Sulphurato incendi debuerat.
Apparet hinc , materiem hanc, omnium maxime inflammabilem , dum
ab Igne in flammam verritur, dum ergo Ignem vere alit , videri murari
in aliam materiem, quas, pofl; hanc mutationem , ipfum Ignem nutrire
nequit amplius , fed in aquam quamdam abit , quantum nobis judicare li¬
cet. An hsec aqua in Alcohole prius haeferit , nulla , nifi hac , arte fepa-
rabilis i An vis Ignis comburens. Alcohol in aquam puram vera commuta¬
tione converterit? An aer inter ardendum hanc aquam fuppeditaverit? Alia
dein Exempla docebunt a prudentibus inftituenda. Utique Alcohol ad hxc
fumi debet illud, a quo leni deflillatione , ex alto vafe , fafta fupra fic-
ciflimum Salent Tartari alcalinum fixum, omnem aquam feparavit prius
ita , ut ulla prorfus arte impoflibile fit , plus aqus ieparare a vero vini
fpiritu. Sic enim, & cum hoc, ego hxc Experimenta vobifeum inftituo
gnarus , quam ardle aqua fpiritibus finceris vini nubat conjugio haud te¬
mere diflblvendo. Vidi poftea , Viriim Clariflimum, ingenii ad h^c nati ,
atque diligentias fummae, Geoftroyum juniorem , in Monumentis Acade-
mias Scientiarum , anni 1718, obfervationes dedifle circa hanc ipfam
rem, alio licet propofito, & accuratas, & ingeniofiflimas, quibus ele¬
ganter confirmatum vidi , quse ego deprehenderam methodo flatim def-
cripta Mihi quidem follicitus valde fuerat animus fciendi , quidnam tan¬
dem illud eflet naturalis, quod materis inflammabili accidat tunc, quan¬
do Igni immifla , flammam , five Ignem purillimum omnium facit. Ec
quid rurfum contingeret Igni, dum hsc combuflilis materies cum eo in
flammam abit. Putabam quippe, fi femel modo eo poflem pervenire, ut
illud cognofeerem penitus, viam paratam fore, ut intelligerem magis
Ignis ipfius indolem. Paravi ergo materiam, qux in vafe cylindrico ufla,
adeoque per flammam quae hic totam fuperficiem comburendi tegit ac-
curatilfime , omnino tranfire coadla , tota flammam alit , tota in flammam
vertitur, fine fumo, fuligine , faece. Hanc foli aiiri puro , fine quo ad-
miflo nulla flamma , inflammatam , vidi exire in flammam , haneque
flammam dare liquidiflimum vaporem, hunc vaporem refolvi in aquam,
aut faltem eam generare- Hucufque perveni, non potui ultra. Si tamen
abundarem tanto otio ad haec, quam fum animo in illa propenfo , co¬
narer , harum campanarum vitrearum ope reperire capiam aquse ita ge-

Y iij

Et qtiIJem
aquofuni.

aliam par¬
tem non exhi¬
bendam fenl>

iUis,

574 ... P A RS At TEIt A

niras : quia vidi partem longe maximam , ut modo ipfi vidiftis , egredi
fumino orificio. Igitur , fupra hoc fufpendenda foret campana fimilis ;
ut & ille vapor ea exceptus iterum condenfaretur , exciperetur , fenfibilis
redderetur. Quin & tertia rurfum ita applicanda, donec tandem cape-^
retur omnis vapor. Foret autem gelidiffima omnium tempeftas huic ac-
commodatiffima examini , ut vapor illico coagularetur conftringente fri¬
gore, ut in fupremis conglaciaretur. Simul tempore ficciflimo, in loco
& ficco , & tranquillo, experimenta capienda erunt. Neque dubito equi¬
dem , quin res tandem cognofceretur fcitu hercle.fi quae alia, inPhyficis
dignilTima, in Chemicis ufus infiniti. Vidi quidem laudatiffimum GEOF-
FROYUM fuo de Experimento colligere , quod de Alcohole fincero , ope
flammae, dimidiata majorem aquae copiam elicuerit; utique eum ita hanc
exhibuilTe conflat. Sed novit Peritillimus Ille Chemicarum rerum , quam
fubdole aqua in aere haereat copia quidem ingenti ! Quam latenter haec ex
acre aqua irrepat in corpora falina , ficca, fpirituofa , atque immifeendo
fe quam fubtiliflime decipiat obfervatores ! Sane inflammati Sulphuris
flcciffimi caerulea flamma in auras exhalat quam latiflima per fpatia, atque
acerrimum dat , fi colligi potefl , acidum humorem , tempore ficco quam
parciflimum fane, at tanto femper fortiorem. Ubi vero tempeflas nebu-
lofa , humida , tum de accenfo hoc fulphure fub campana copiofus , at
aquofus valde , colligitur liquor. Ab eodem leni igne , de vafe puro ma¬
gnam aquae infipidae portionem feparamus , de reliquo exiguam partem
fpiffioris , acidiflimi, liquidi paramus. Simulae autem hoc ita feparatum
fincerura exponimus lato in vafe aeri , aqua flatim puro acido fe jungit,
pondus ejus auget molemque , fimul fincerum diluit , debilitat, enervat.
F'orte idem 5c (piritibus ita contingit interea, dum deflagrant. Utique,
honoratiflimi Auditores , effecerunt haec omnia, ut rurfum in memoriam
revocarem Alchemiflarum veterum di6la , qui Spiritum motorem , vel
Redlorem, filium Solis, prolem Ignis, Ignem internum rerum , voca¬
bant. An forte id , quod totum , fincerum , inflammabile , habetur in
corporibus, efl pars totius corporis hujus adhuc minima, diflributa per
largam valde aquae intime unitae copiam , cumque Igne flammam faciens?
Jpfe hic^Spiritus ? Conamur certe fubtiliflimum illud , & femper fugitans,
principium indagine circumdatum , capere. Ego laflus fateor Vobis, ni¬
hil me ardentius defiderafle a longo tempore , quam intelligere indolem
propriam illius vere inflammabilis penitus in ipfo Alcohole : quia nove¬
ram, me hic habere, me hic tenere, rem, qus perfede inflammabilis
efl. Imo fcivi dudum per experimenta , caetera inflammabilia, talia modo
elle, quatenus hoc Alcohol habent, aut faltem aliquid huic Alcoholi
in tenuitate quam fimillimum ; reliqua autem crafliora, quae, fubtili hoc
inde feparato , fupererant, non efle amplius inflammabilia. Putabam igi¬
tur laetus , fi modo femel in Alcohole id potuiflem alTequi, quam facillime
incaeteris corabuftibilibus me capturum omnem rationem Ignis fuflen-
tati per pabula. Sed quam fui percuffus illico animum, poflquam vide¬
ram , Alcohol adura per flammam fieri vaporem , in quo non reperiebam
Alcohol , poflquam flagraverat; fi quid vero invenirem reliqui, id demum
#06 aquam quam puriflimam! Limites ergo fcientis? fixos agnofeo! Pabulum

DE ARTIS THEORIA. 17-

Igms, Igne confumptiim , aquam relinquit , evadit vero ipfum adeo tenue
iic in chaos aerium dilapfum haud appareat ultra fenhbus.

Experimentum IV.

Jam vero Experimento hoc novo clarius adhuc manifeflabitur femen-
tia mea, quam modo de alimento Ignis protuli. Igitur fumo jam pru¬
nam ignitam in hactefta Bgulina puram penitus , ime ullo omnino fumi
figno. Ipfa quoque tefta & purilTima eft , & penitus ficca. Huic jam im¬
pono hancce fcuiellam aeneam , rite depuratam , deteiTamque, qute polli¬
cem fere profunda, fundi orbicularis, diametri vero quinque pollicum
eft. Infundo huic jam Alcohol vini depuratiffimum ad altitudinem femi-
pollicis. Mox earndem campanam vitream iterum fuperpono. Poteflis jam
videre , quomodo Alcohol vini , in hac pelvi tenea , vi Ignis in tefta fup -
politi ebulliat fatis fortiter , neque tamen incendatur, neque fumum ul¬
lum vifibilem per fpatium campanae fuperpolitae diffundat. Quin etiam,
licet jam ex fuperficie adeo lata ebulliens exhalet, tamen in orificio fupe-
riori nullus omnino vifibilis halitus apparet ex campana. Interimad latera
campanse, maxime circa inferiores ejufdem partes, incipiunt apparere decur¬
rentes utcumque ftrix fpirhuum. Quum veroconfpiciatis, jam notabilem fa¬
tis Alcoholis copiam ebulliendo exhalaffe de patina aenea, tempus poftulat,
ut orificio fupremo apponamus fulphuratum accenfum, exploraturi quid
futurum Iit. Id dum facio , cernitis flammam ellychnii hujus , fupra patu¬
lum orificium detentam, non accendere volitans intra campanam Alco¬
hol ; verum hanc potius exflingui, Adeoque jam in eo eftis , ut cogitetis.
Alcohol hoc , ita jam per campanam difperfum , quum hoc modo non in¬
cendatur, igitur prsecedens experimentum non demonflraffe , Alcohol per
flammam combuflum quoque non amiflffe luam inflammabilitatem , aut
hanc etiam hic, fola exhalatione, flne Incenlione, amiffam fuiffe. Sedexfpec-
tetis , velim , paululum , atque attentiflimi advertaris animum , mox aliter
fentietis. En ergo, fumo hoc incenfum fulphuratum , quod jam forcipe
teneo , ut apericulofo experimenti eventu remotior abfim. Illud igitur iic
e longinquo, prudentiffime , horizontali dudtu , juxta menfam , fub infimo
campantE vitreiE margine, & fupra menfam, admoveo, ut flammula incenfi
ellychnii veniar fub campana. Jam videtis, quod, fimul ac hoc fadfum
eff, fulminis inftar, totum fpatium (ub campana , repletum vapore difper-
fo Alcoholis ebullientis, magno cum fonitu, uno momento , flammam con¬
cipiat, tanto quidem cum impetu , ut ha?c primo hujus incenfionis mo¬
mento vi magna fe explodat extra campanam ad inferiora inter menfam,
& inter marginem Ipfius Campanae , circumquaque. Quod fit , quia totum
illud intra campanam fpatium , fcateus minutatim divifo Alcohole , uno
momento incenfum, tantam flammam continere nequit, fed vel eam ef¬
fundere debeat per libera fub campana fpatia, quae ibidem ad infima pa¬
tent, aut fatis cum difcrimine tota elevaretur , vel difploderetur campa¬
na , fi laxum fatis ad inferiora fpatium exeundo haud reperiret. Moniti er¬
go a me fedulo fitis , qui experimentum aliquando repetere' voletis , ne
accedatis propinqui nimis campanae^ipli dum admovebitis ellychnium , ne

Flamma’ pu-
piodii-
tiio moineata-
nea.

Qus JncenJit
Alcohol ebul-
Jitus,

Se«l eo ipfo ip«
(a exilinguicur.

175 PARS ALTERA

que etiam unqnam illud manibus detentum admoveatis, fed femper fot*
cipe captum introducatis fub campana, ut (itis in tuto. Secus fi feceritis;
facile erudlata velociter flamma faciem exureret & capillos , faciem laedereC
& manus. Ita fatis de prima hac Experimenti parte, convertamur ad al¬
teram.

Ipfo fane momento , quo flamma ita fub campana nata efl: , vidiflis to¬
tam fuperficiem ebullientis in patina aenea Alcoholis in vivam mox tranfi-
vifle flammam, quam antea videbatis haudquaquam accendi, licet fup-
pofito fatis valido Igne ebulliret fortiter. Unde fine accedente ignita flam¬
ma Alcohol haud facile inflammari certum efl. Manet autem jam femel
accenfi Alcoholis flamma ardens fub campana ad finem confumptionis Al¬
coholis ufque, donec, patina prorfus ficca fadla prius , demum definat.
Nihil tamen in pulchro hoc Experimento magis mihi placuit olim, quam
quidem illud, quod mecum vidiflis omnes.

Scilicet flamma , quse ope Sulphurati excitata fuerat valde remoto in
Joco a patina aenea , in qua ebulliebar Alcohol , haec , inquam , flamma per
capacem campanae alvum fe diffundens accenderat in illa patina hserens
Alcohol. Sed illo ipfo temporis momento, quo ibidem illud Alcohol,
ab hac ipfa flamma, accenfum ardebat , flatim tota flamma in campana
defiit , verum ad fuperficiem ardentis jam Alcoholis folummodo remanfit
ad finem ufque , donec omnis materia Alcoholis abfol-ute ardendo fuit pe¬
nitus confumpta; neque unquam iterum talis flamma fub campana appa¬
ruit ad finem ufque. Nonne igitur Vobis omnibus palam efl, quod Al¬
cohol fincerum , licet valido agitetur Igne , modo non inflammatur , dif¬
fundi per ingentia fpatia , atque in iis haud mutatum perflare, inflam-
mabilitate fua illibata manente, huncque admotu ardentis flammtE ardere
quam ocyflime, quam violentiflime. Verum illud idem , ipfiffimumque
Alcohol , poftquam ex vafe fuo , per flammam fuperficiei fuae incumbentem
tranfire cogitur, ficque eadem opera etiam ipfam flammam alere cogitur ;
tum, poflquam ex hac flamma, per campanse aream dishalat , omnem
fuam inflammari aptitudinem fic penitus, unico temporis momento , per-
didiffe, ut , licet jam tanto magis Igne attenuata illius Alcoholis materia ,
nequidem incendi porro queat a vi' illius ipfius flammae , quae fub hac cam**
pana ardet. Meretur fane rari Phaenomeni infignis admirabilitas medita¬
tionis maturae impenfum laborem. Quid enim ? Credibile haud videtur ,
Ignem , unico momento , omne Alcohol , quod combuffit , illico expulif-
fe ex toto fpatio tam magnae campanae penitus. Si vero , ut maxime qui¬
dem habetur credibile, exeuns deflamma Alcoholis materia per campanae
vacua obvolitans , maneret inflammabilis , ut quidem prius erat, tum de¬
beret haec neceffario inflammari, ab illa eadem flamma. Quid igitur dice¬
mus, 6 Auditores ? Si unicum fincerum in tota rerum natura, nobis crv
gnitum , inflammabile , femel inflammatum, totam fuam inflammabilica-
tem perdit , nonne tantum ergo in univerfo rerum de rebus Ignem alen¬
tibus quotidie perit , quantum ignita flamma quotidie abfumitur ? Num-
quidergo haec deficere tandem deberet ,nifi renafci iterum poffet ? An ergo
pabulum Ignis in tellure, per aflidua naturae opera, reficitur? Quibus vero?
lisfane, quae oleum generant & fpiritus. Itaque vegetando , fermentando ,

putrefaciendo.

DV. ARTIS THEORIA. jjj

-putrefaciendo, deftillando, inprimis. Atqui omnes iterum illae operatio-
neSj tam artis, quam naturse , folius Ignis virtute tantummodo perficiun¬
tur lemper. igitur, qui materiem deftruit combuftilem Ignis illefaeit
in rebus hunc l enafci iterum in univerlo. An vero potior Vobis habebi¬
tur ante prolata fententiaf qua proponebatur , num materies penitus Igne
.combuftilis conftaret aqua plurima & parciore huic nexa parte altera , quae
•eflet fubtilifiimi , Igni fimilHmaipfi, imo forte Ignis ipfe? Unde combu¬
rendo Ignis hic, au aqua fepararetur , atque liber prorfus beret, iterum
elementum ipfum Igneum fic conftitueret. Tum certo inflaramabileulti-
•mum foret ipfe Ignis; adeoque folutus omni alio corpore adhaerefcente
evanefceret penitus in auras.

Experimentum V,

Sulphuratum ab Igne ardens immergo in hoc oleum ftillatltium Tere¬
binthinae , frigidum, purnmque, exftinguitur pari ratione, ac fi aquae ipfi
'immerfum luifiet ; pertedte fic ut antea in Alcohol contigit. Quin etiam
prunam hanc ardentem , dum pi aecipitem do in ipfum illud Terebinthinae
'Oleum, pariter eam exfting-io, (ine u''a excitata inflammationis fpecie,
•Unde rurlum omnia illa de Oleo hoc dici fere queunt, quae prius deAlco-
bole dixeram-: inde igitur , C fuerit ita v.fum , petantur.

Experimentum VI.

SumpE nunc iterum puriflimum de Terebinthina Oleum {lillatitlum In
boc cylindro aeneo, id Igni impono aperto donec ebullit. Jam igitur, dum
ebullit, vapori inde exhalanti Sulphuratum accenfum admoveo, videtis.
Sentius longe, quam Alcohol ebulliens, tamen tandem incenditur, atque
deinde etiam ardet. Senfim vero fumum inde enafcl fpedtatis atrum; quo
apparente, fenfim longe violentius arder , tandem vero flagrat quam ar-
dentiflime, ut fere furat flamma agitata. Foeces nullas relinquit in fun¬
do, fed totum ardendo abfumitur. Quo vero hoc Oleum fuerit limpidius,
puriufque, eo minus atri fumi dat, eo placidius deflagrat. Unde repetita
deftillatione depuratius faeces femper aliquas ponit in unaquaque, fed Sc
iimul iSanto femper magis accedit ad Alcohol levitate , hmpiditate, deflo¬
ratione, conflagratione quoque. Unde quidem ita femper propius fit Al-
roWi, non tamen fit Alcohol, aquae fcilicet mifeeri impatiens.

Experimentum VII.

Jam Vobis idem Oleum Terebinthinae vafe exceptum aeneo, expolitum
igni donec ebulliat, tumqtie accenfum , orbi figulino impolitum , ita ar¬
dens fub campana vitrea expono. Ardet, ut in praecedenti hxperimento
fexto. Sed fumum atrum , fpilTumque, effert per os fuperiuscampanae, imo
vero totum campano fpatium , ipfaque ejuflJem latera, inquinat fuligli e,
£mul vaporem quafi aquofum undique ad vas apponit ; ut & hic a ^ua
«alci de Oleo incenfo , vel de aere concurrente , crederetur. U nde liquet ,
Tom, /. Z

Oleo flamnu
exitia^».

Oleo Flamma
augeeut.

Examen flam¬
ma olei iocenii.

.178 P A R S A L T E R A

Olea Alcoholi proxima, vi flammae aila , & per eam tranfire coacta, aliJ
quas ramen partes inflammabiles, haud penitus crematas , fed formam car¬
bonis retinentes, fpecie fuliginofi fumi expellere , atque has, ab Igne flam¬
mato repulfas ex ipfa flamma , procul abire, atque dein motu primo or¬
batas parietibus camini adhaerefcere. Quod ipfum & late difperfiis foetor
ardentiumOleorum manifefto demonflrat.Nimis autem tenaces videntur,
fpiflaeque , quam ut celeris flamma adtione tam cito deftmerentur infub-
jtilitatem tenuiflimi Alcoholis. Quando autem olea hsec, pervulgato mo¬
re lampadum, ad ellychnium aere undique cindum, parva flamma, len¬
to gradu , deflagrant ; tum multo plus fuliginis fundunt ; ut charta pura
flammae ardenti fuprapofita, concepta flatim nigritudine, docet. Quando
autem in vafe hoc cylindrico accenduntur, quia tunc tota Olei incendendi
fuperficies accurate tegitur flamma incumbente,adeoque omnes Olei com¬
burendi partes agitantur per ipfam fuprapofltam fiammam,hinc tum omnes
* illae partes longe magis , fortiufque, vi Ignis attenuantur , mutanturque ,

quam in lampadibus Heri folet; ubi per omne pundlumfuperficiei flammae
tindique liber eft in aerem ambientem exitus, & avolatio agitatarum, 6c
.modo femimutatarum ab Igne flammae partium oleofarum. Ex omnibus
vero credibile valde videtur,quod H quis Olea arte quadam poflet reddere
tam tenuia, quam Alcohol eftj tum quoque flammam inde, fine fumo.
Ignem , abfque fuligine, oriturum efle.

Experimentum VII L

r Examen AI- ■ In vafe hoc aeneo , puro; cylindrico, mifcui inter fe partem Aquae purlffi-
m3E cum aequali copia Alcoholis purilTimi , ut jam appareat , pofl concuf^
tiuai. * fionem , liquor homogeneus. Calefadam hanc mifcelam incenfam fub
campana iterum pono vitrea. Flamma exoritur longe debilior, quam in
Experimento circa haec primo ; neque color flammae quoque fulgore ac¬
cedit corufco ad flammam puri Alcoholis. Poftquam vacillans diu ante
exflindiionem flamma definit;, in vafis fundo aqua manet , parum admo¬
dum in fe continens refidui Alcoholis , ut fapore certe evidenter docet,
Inde fcitur , Alcohol aquae immiflum inde elici ope Ignis, in Igne cou-^
fumi ,, aquam autem tum , & ah Alcohole , & ab Igne, repelli.

Experimentum IX.

Alcoholi? & Jam iterum Alcohol videtis puriflimum , in quo optima diflbluta Ani-
Camphor.E, phora efl. Haec iterum eodem ,ut jam in procedentibus, modo accendo,
llibque campana pono ardentia. Res fatis lingularis: primo fane ita in¬
cenduntur ac fi foret Alcohol fincerum prorfus, apparent enim omnia ea¬
dem phaenomena. Atqui purum ita Alcohol hic primo confumitur, Cam-
phora autym nondum exufta in fundum vafis-depreffa ibidem colligitur
fola. Poftquam autem Alcohol jam prima exuflione confumptura efl: ,
exoritur jam alia prorfus flamma , quam quae ab initio erat, duirr Al¬
cohol flatim primo ardebat ; etenim longe nafcirur haec jam fortior ,
candidior * lucidior , magis vibrata. Simul quoque fumus oritur niger ex

D F. A R T I S T H E Q R I A. 179

Jp(a hac flamma. l\'ra OjUoque odor, faporcjue Camphorae de hac ipfa
incenfa flam.tia enafcitur, arque per rotum fe vas non modo, imo ve¬
ro & per huncce locum, fe difpergit. Atque flamma hxc durat in fi¬
nem ufquc ; neque r ‘linquit a combuftione faecem in fundo. Ex quo
difcere efl: , quod inflaminabilis mate-.-ies diveifae indolis, obtinens per-
mifta in eodem compoliro , non comburetur fimul , femelque ; fed quod
pars fubtihflima coofumatur ab Igne primo; quod reliqua craffior , tam-
diu quafi Jefenfa fub ardenre flamma, haereat, atque deinde demum,
conlLimpta priori , aruere incipiar. An ergo inter combuflilia primofem-
perid incenditur omriium pi imo, omnium facillime, quod inter ea om-
nium leviflimum habetur > Sic fane apparet per omnia. An flamma, nata
de Alcohole folo accenfo , nimis debilis efl, quam ut queat incendere
Oleum ? Et hoc quoque probabile valde efl : hinc ftatim, ac Oleum ardet,
velfoluta Igne (.amphora, Kmgefir acrior flamma illico. An igitur ipfe
Ignis, comburendw aeque, quam deftillando , dividit diverfa inflamma-
Jdilia , in eodem combuflili concurrentia , juxta varias feries fubtilitatum,
fpiiritudinum/e, ut primo fpiritus, dein Oleum tenue. Oleum paulo craf-
fius poflea , ultimo denique fpiflum , piceum , tenax ? Id manifefto appa¬
ret in his. An hinc fit, ut carbo. Igne paratus. Oleo hoc ultimo craf-
fiflimo, fupra terram &falem extenfo, conflans, longe fortiorem Ignem
det, quam lignum unquam dare potuiffet ? Sane , in omnibus apparet ,

€o femper haberi de Oleo incenfo Ignem fortiorem , quo ipfum combu-
ftum Oleum erat ponderofius & /pillius. Idemque flatim in combufto Al¬
cohole, & Camphora , obtinuifle , Vos iplos habeo tefles autoptas. At¬
que in fubfequentibus quoque , omnia hxc confirmantur , & vulgatifli-
mis quoque Experimentis adftruuntur ; ut quiique norii focum ardentif-
fime calefcere, quoties ad confumendam ultimam incenforum materiem
perventum fuit. Non eft igitur Igne fadla combuftilium accenfio , habenda
pro acfrione , quae omnia Elementa inflammabilia uno momento inifceat ,
confundat , comburat ; fed diftindte & fuccellive.

Experimentum X.

Agite, jam exploremus fimill examine Alcohol vini intime commiftum oiei ac Aicoho-
ira Oleo fiillatitio, tenui Terebinthinae , ut prorfus homogenea haec Vo-
bis mifcela appareat. Hanc igitur mifcelam, in eodem vafe cylindrico ,
fub campana, incendo : ut videre queatis eventum. Iterumque, Jucundo
fane fpedfacuio , primo oritur ab accenfis flamma fortis , lucidiflima , ma¬
xime aequabilis, bifida; quae, quantum jam fpedare licet , nullam fpeciem
fumi oculis exhibet , nullam vihbilem fuliginem generat, aut deponit;
attamen, uti jam videtis, inquinat atro colore chartam nitidam, quae
fupra Campanae orificium detinetur , fic ut tota inde nigrefcat , ficque vere
docet , in hoc ipfo liquore tam puro, tam fimplici, ftatim a mifcela nalci
quid , quod per flammam expediat , antequam per hunc prorfus con-
fumptum fit; fed neque foetorem in vaporibus hujus flammae repetimus;
atque deflagrat adeo pacate, ut nullum fonum inter ardendum , nullum
ftrepitum excitet. Sed fecundo , videtis jam , poftquam flamma eft de-

Zij

pffx Helmon-

PARS ALTERA

pafta illud fere Alcohol , cjuod in hac mifcela fuerat admlffum, janTall»
oritur facies : enimvero Oleum reliquum Terebinthinae in fundo ardet».
jamfalit , fcintillat, ftiidec . flamma-, fumat valde, dat fuliginem ater¬
rimam , exftinguitur deinde , atque relinquit in fundo faecem relino^
fam , quae ardere ultra hoc Igne negat;.

Experimentum X F.,

Atqui commifcni finceriflimum prorfus Alcohol, atque meraciflimum»
falis Ammoniaclalcalinum Spiritum ad partes omnino aequales, obtinui,
fle coagulum hoc mirabile, Lullio jamolim- notum, celebratum adeo ab?
Helm >ntio. Itaque operae pretium duxi, coram Vobis repetere, .quid in»
eo fimiliter, ut in prioribus, accenfo obfervaverim. Quid vero praedi¬
citis futurum ? Cautos reddit toties decipiens non praevifas fuccefflis rea¬
rum. Expediamus igitur. Jam refpondebitis , accendi primo Alcohol , eo-
que difflato , flammam exftingui , in fundo autem vafls Spiritus haeret
falis ammoniacl alcallnus fere integer. Ita fane-, ut jam videritis in hoc
Experimento , quod Offa haec pura , Helmontiana , calefafta ,, atque,
deinde incenfa , fub campana poflta , dederit primo flammam debilifli-
mam , aequabilem , vix viflbilem , flne fumo , abfque fuligine , flc.tamen „
iit- a vapore accenfi campana parte inferiore fatis reddatur opaca. Sed
fecundo obfervaviflis , quod dein flamma flat fortior, lucidior , fein--
tillans , fibilans , inaequalis , atque- undulans , quando paulo poft exftin-
guebatur. Odorem tum mox fundit falis volatilis-, alcalini , fpirituofi-;,
vapor in liquorem colledlus ad latera Campanae fere inflpidus eflr; nTanfic-
que-in fundo Vobis exhibitus Spiritus urinae acerrimus valde-volatilis,.,
odorus-, fortis. Unde & illud obfervare datur fatis Angulare-, quod fal in
Spiritu falis Ammoniaci alcalino longe fit volatilior ipfo Alcohole; ut
docet Offae Helmonrianae leni-fflme fadtafublimatio , ubi femper falflccus
primo adfcendit. Et tamen in hac combuftione primo comburitur Alcohol
ex hac mifcela tradlum furfum in flammam , licetque fit in.vafe aeneo ca--
lefa<5:a. mifcela, atque fuperne per Ignem agitata quam validiffime.jiihilo-
minus volatiffimus hic fal deorfum cum aqua fua deprimitur , ibi coercea¬
tur ab ipfa flamma incumbente, neque per flummam erumpere potefl,
ut fe- expediat. Quaefo , Auditores , confiderate hoc , ut addifeatis mi¬
nus Kadfenus obfervatam naturam flammas , atque combuftiiis. Quoniam»
vero- Gamphora a multis praeclaris Cliemicis habetur pro fale- volatili
oleofo , folido, inflar Offae Helmontians; concreto ex binis illis principiis.
falinls .& oleofis ; operaeerit pretium hanc quoque fub hac- campana com^
burere-. Itaque experimini , hanc facile-accendi- admotu flammae. Sed &.
flammam tam Angularem fpedfatis admirabundi^ Eft haec flamma alba ,,
aequabilis , longa, in conum- fumofum-, gracilem-, longiflimum > abeuns.-
Sed’qt»am copiofum-, denfum-, atrum, fumum dat per totam campanamL
Vid'efe fimul , ex hac flamma difploduntur quaquaverfum vifibiles parti--
eul3e..fuliginofei atrae , tam- ponderofae, ut ad fundum dilabantur. Manet:
in his ipfis ita dilapfis odor„& fapor , Camphorae. fuperftes-, licet colot'
Bjgpi'rfir,.F3cx autem fexe: nfflra.Ih fundo--remanet pofl: pera<3:ani: combu-^

DE ARTIS THEORIA. i8i

ffTonem. Judicate hinc jam de mirabili hoc corpore , atque mecum cre¬
dite, illud efle refinam perfediifimam , fimplicillimam , five Oleum for¬
ma folida rubhlfeiis-.

Experim^entum: Xlf..

Dtim rurfqm puriflimam aflumo , deCreta Britannica in pollinemcon-
frita, Terram; huicque, quantum fieri poteft, quam intime admifceo
Alcohol idem vini, atque uniendo fub campana , ut prius; Alcohol defla¬
grat prorfus, ut in Experimento tertio. Sed Terra poft deflagrationem,,
integra , pura haud mutata,, in fundo ficca penitus ,. relinquitur , ut vi¬
detis,.

experimen tu m xrir.

Sed, quid in hifce fpedatu jucundius haberi poterit, quam quod jam
«xhibeo Experimento ? Permifcui enimvero inter fe , ut accuratiflime
forent inter fe diflbluta , fimul Alcohol , Camphoram , Oleum Terebin¬
thinae , dein hifce primo follidte ita permiftis Olfam ruperaddidi Hel-
montianam, quae & prioribus commode mifceri patiens; omnia dein haec
adunata iterum cum Terra fubtili Cretae Britannicae fubegi, ut fic natam
haberem maflam de hifce omnibus permiftam' fimul’, & fubadam,. ad¬
didi & ligni fcobem. Haecce jam. Vobis fpeftantibus, incendam ea lege^.
ut im prioribus. Videte , quaefo , Alcohol' deflagrare primo , eodem fere;
modo , ac fi foliim fuifletinflammatum. Succedit jam , primo comfnmpto',.
accenfio Olei Terebinthinae, quod fuis fe phaenomenis, fupra memoratis,
perfede oftendir. Tertio jam fuis fe exhibet notis ardens Camphora,.
Spiritusautem Alcarlinus fdis Ammoniaci , Scobs ligni , mera cumTerra,
in fundo remanent. Quam fortis, insqualis , rubra,, crepitans , Aridula',,
fuit Fise flamma ! Quam parum fumi dabat in initio ! Sed fenfim per gra--
dus increfeebat fumus , ultimo aterrimus , cralliflimus. Fuligo vero fub fi--
nem aterrima fimul', & quam denfiflima, fuit. Quin & circa finem vi-
diflis floccos fuliginofos vage volitantes per campanam. Lignummequi--
dem attigit flamma. Ex quibus omnibus exploratis fedulo crediderim',,
natam fuilfe Vobis opportunitatem facilem , ut poflitis affequi modum ,,
quo Natura utitur . dum ope ignis confumit materiem combuAilem , quh
fane longe alius eA, quam qui vulgo quidem- putatur. SimuFdidiciAIs',,
nihiP forte in Phyficis intelledu difficilius, quam quidnam fit proprie il¬
lud* corporei , quod unice combuAile fit in materia combuAili. AlcohoA
nominare,. Olea, fulphura, utque falfo ubiqueaddunt nitra, reseAquam'
facillima, nihilque proinde facilius-, quam dicere , hsec facere materiemi
infiammabilem. Sed extricare id, quod in fys fincerum- inflammabile*,,
eA^equidem laboris ardui , nec deprehendi hadfenus , qui quid boni dh-
ceret; longe minus conAitit, quidnam foreridl, quod Ignis comburendo»
mutationis in. hanc rem- induxerat,. Sed abfiAoi^

Aicoliolis 54'

Terr*»-

Alcoholis,
lei, Campliorae ,
OfFiHdiiioniia-
n£ , Teris , <a-
mul.

PARS ALTERA

AUoliol uHum
puram ipjlatn-
uMbilct

Se natam
flammam fufti-
nen».

eo COII»
Tjuipto perip.

Nec fumum dat.

Sed acjuai»,

iSi

SCHOLIUM I.

EU: igitur primo repertus in rerum natura , & ibi inter Vegetabilia
per fermentationem , & deflillationem , produdtus , liquor quidam, om¬
nium cognitorum hadlenus limpliciflimus , limpidiflimus , leviffimus ,
mobililTimus , maxime immutabilis , aqus oleif-iue milcibilis produs;
qui Igne calefadus , flamma admota incendi poteft , ardere totus , flam¬
mam puram alere & fuftinere In tota fua fuperflcie , qua hzc acri conti¬
gua eft, atque ita tota quidem fua fubftantia, juxta fuperficiem fuam,
in eam flammam prorfus confumi ita , ut quamdiu adhuc vel guttula
ejus fuperfit , flamma ardens maneat , fimulac autem penitus confumpta
& haec eft, tum ftatim tota illa flamma lic evanefcat , ut ejufdem ne ul¬
lum quidem veftigium fuperfit. Repertus ergo habetur , qui vere meretur
nomen alimenti, aut pabuli Ignis : quum ad fenfus noftros totus quantus
in Ignem puriflimum abfolute convertatur ardendo viva, pura, flamma.
Si enim placet Vobis attente rem ponderare , quid fadlum eft de omni
hoc Akohole ? Mera tantum puriflima flamma. Sed an non omnis hsec
inde nata , fuftentata , flamma , h^c, inquam , flamma , an non fuit
omni effedu talis Ignis , qualem fupra ex notis fuis Phyficis deftripfimus >
Protedio nihil quidquam in Igne vero deprehenfum fuit in tota hujus
tradita hiftoria, quod non pariter in hac flamma Alcohole nutrita de¬
prehenditur.

Sed aliud hic fecundo cognofcimus; fcillcet ille Ignis, qui hic colle-
(ftus circa hoc Alcohol, .manebat ibi 'ignis femper, quamdiu adhuc ade¬
rat Alcohol , abfque ullo alio Igne fuperaddito , aut eo ulla arte dedudto ,
ita, ut, accenfione femel modofadta, idem femper adeftet , neque etiam
opus erat ullo alio corpore, pabulo alio nullo, ad continuandum hunc
jam natum in aere aperto.

Tertio tamen & illud fimul admirantes cognofcimus , quod fimulac
hocce Alcohol confumptum erat , nihil prorfus de Igne , vel flamma ,fu-
pererat ; fed non durabat vel minimo temporis momento , fimulac modo
confumptum erat Alcohol. Pabulum igitur hoc vera eft caufa, qus efficit
faltem prsefentiam omnis illius Ignis. Non durat Ignis ille diutius quam
pabulum, non definit, quamdiu idem fupereft.

Quarto , maxime fingulare in hoc alimento Ignis , atque in flamma
inde nata , erat , quod ab initio primo , quo incipiebat accendi , ufque
ad ultimum momentum , quo exftinguebatur , nunquam emiferit ullum
fumum , qui in his aliis ojnnibus , vel in initio faltem , vel in fine , folet
obtinere.

Vaporem humidum erudarl de hac flamma Alcoholis vidimus, fed
ille, aqua limpidior, pellucidiffimam modo exhalationem dabat. Ha?c
autem collefta meram , j^ram , aquam exhibuit , in qua nullus color,
crafiities, pinguitudo , apparuit- Quod quidem ita mirum , ut fane in
tota rerum natura nufquam deprehendamus hadenus ullum liquidum,
folidumve corpus, quod alat Ignem fine ullo prorfus fumo, praeter folura
Alcohol tantum.

pE ARTIS THEORIA. igj

Quinto didicimus de illo Experimentis , quod non fit in Alcohole hoc ,
ulla materies fixa , incoifibuflilis : quum , fi fuerit abfolute puriffimum ,
quale in hoc Experimento femper requiritur, ne maculam quidem ,poft
fe combuftum relinquat ; imo vero totum quantum in meram abeat, fine
ulla relidra faece, flammam. Neque 6<: hoc alibi deprehendimus , nili
in folo Alcohole : extera etenim , licet quaedam valde parum faciant fae¬
cum , attamen aliquid pofl: combuftionem relinquunt , quod uri ultra ne¬
gat. Naphtha, Petroleum , Camphora, ardent flagrantiflime in flammas
lucidas;veiumtamen folent aliquid tandem in fundo vafis.inquo arferunt,
deponere, quod non ita combuftile ; Alcohol folum nihil.

Sexto , rurfum Alcohol ita incenfum neque foctorem ullum exhalabat ,
qui erat alienx indolis ab illo odore, qui fine combuftione in Alcohole
erat prxfens. Id vero rurfum in omni alia materie incenlili haud ita
obtinet, quum foleat femper olidi quid fuliginofi , vel empyreumatici ,
nafei de rebus, dum in flammam rapiuntur ab Igne. Quare putaret quis
forte omnes Alcoholis partes , prorfus homogeneas , ante combuftio¬
nem , in hac , & poft illam manere; nifi alia illa obfervata , de aqua ex
Alcoholis flamma erudante, obftarent , atque in eo aliquid non com¬
buftile adefle docuiftent.

Septimo inde quoque addifeamus , in illo corpore , quod folum in Igne
habet memoratas dotes, nihil quidquam apparere ullo modo, quod
acutiflimis humanis feniibus , vel per microfeopia omnia acutiflima ar¬
matis fub forma folidi vel minimi appareat unquam : adeoque formam
confiftentis corporis nequaquam requiri ad naturam pabuli Ignis , fed
materiem modo liquidiflimam omnium , quas hucufque humana obfer-
vatio detexit.

Odavo jam novimus , quod hoc Alcohol fit ejus naturae , ut aquam
puriftimam elementalem in fe attrahat , ebibat, libi uniat ; verum quod
flamma , in Alcohole nata, iterum ex Alcohole & aqua Jam perrniftis
attrahat in fe fpiritus Alcoholis folos , puros , eos imbibat alledos ad fu-
perficiem mifceloe, dein ibi confumat , in flammam convertat , eaque
ratione Alcohol fincerum ab aqua admifta feparet ; rejiciat fimul aquam,
haneque colledam, repudiatam a flamma , in fundum vafis deponar.

Nono & miramur, tale Alcohol, omni dote idem, produci ex omni
Vegetabili nobis noto , fi modo illud aptum natum veram fermentatio-
nem pati , eaque perada , dein lente deftillari. Si vero extra vegetantia ,
atque extra fermentationem abiveris, in tota dein natura rerum cognita
per Experimenta fimile nihil invenis, in quo hxc jam deferipta natura
obtinet.

Decimo hinc quoque cogitamus in Alcohole , ut puriflimo , tamen
adhuc diverfitatem obtinere differentium partium, quae arte nulla, nifi
vi exurentis Ignis, manifeftantur , atque tum aquam exhibent, qux fola
Ignem exftingueret, & partem inflammabilem vere Igne confumptamin
tenuitatem invifibilem. Scripferat quidem Helmontius, polfe fe Spiritus
vini puriflimos attadu falis Tartari ocyflime convertere in aquam purifi>
fimam ad dimidium , altera parce relida in Alcali han: retinente. Sed du¬
bitavi femper, an non ibi fit inielligendus de Spiritu Vini redificato,de

f Non dat Cine¬
re;.

Nec fectorem

»

Sine ullo folido
inde naci<».

Sed e(l aouae
tenax.

Et proles ve¬
getabilis.

CompoCw

tamen.

C*tera In Igne
ut Alcohol mu-
rancur.

Alcohol Igni
.cenvenit.

Reliqua pabula
rfaut f*cv.

Gue

ulla aqua quid
faceret Jgni ?

Pabulum Igni*
puiiim tn eaeva»
aiclcic integre.

:!n4 PARS ALTEUA

quo ic! veriffimum , non de Alcohole vero Periti arte confecflo, de qu®
credam neminem demonftralTe unquam. Porer, fi ut videntur , vera
liint , Alcohol tum fimile Sulphuri : utrumque totum confu meretur ira
Jgne; daret flammam c.'Eruleam ; evanefeeret in .unam partem Igne in-
flainrnabdem ^ darec in hac .combuPaone .alteram partem ,quae flammara
exftinguat , quae in Alcohole combafto aqua iners , in Sulphure acidiili-
mum Sal Cnalcaiithi in portione quadam aquae dilutum . hineque vapore
fuo prorfus (uffocans pulmones..

Undecimo denique hinc cernimus, quod & fiolida vegetantia, com-
pofica , eadem lege , in combuftione mutentur, agitenturque; fola fcili-
cet inflammabili parce per Ignem confumpta . caeceris iterum diflipatis in
materiem , quae colledla iterum vifibilis, quandoque & denuo combuftilis,
redditur 3 vel in fixum , quod dein cineres vocamus, aut fieces,.

S .€ H Q L I lU M a..

Primo itaque Alcohol Igni videcuf aliquantum fimile. Id multis patet
«flfe^iibus. Utrumque coagulat fanguinem , Serum fanguinis, bilem , car¬
nes, nervos , vifeera , albumina ovorum, panem injedtum quafi torret.
An efl: magnes Ignis? Lucem certe in fe trahit appropinquantem. An Al¬
cohol Igni commifliim cum eo eftervefeit , ita ebulliens flammana
facit?

Secundo . omnia reliqua liquida inflarnmabilia, licet quam fubtiliflima
Cnc , tamen jdum lege dida inflammantur, femper dant vifibilem , nl-
grumque , fumum , fuliginem, atque aliquam taE«.em , aliquid non pror-
fuscombuftile. Id non combuftile in Oleis depuratiflimis pr.imonaera eft
terra, cui terrae femper adhuc adliaerefcit aliqua pars olei, quo refpedii
naturam carbonis retinens femper adhuc inflaminabile quid fuperefl:.
Quando antem Olea haec dellillarioneartificiofa, faepe repetita, depuran-
tur, femper terram deponunt, femper tenuiora fiunt, femper plus ar-
deiit, minus fumi, fuliginis, cinerum danti propius ad naturam Alcoho¬
lis accedunt; fed quamvis tmdiofiflime id cpntinuatur, tamen 090 du.cun^
tjjr ad illam fufitilitatera , ut in aqua queant dilui.

Tertio igitur illud corpus, quod novimus totum abfolute inflamma-
bile efle, ita ut flammam alat, inhocipfo Igne nihil omnino ullius fumi
dat, neque ullam unquam fuliginem creat, neque etiam ullam relin¬
quit faecem, fed tota fua fubftantia jn Jgnem tranhc, quantum noftris
fenfibus apparet , aut aliquid tantum purae aquae dat. Si ergo pollibile
foret arti , ab Alcohole illo feparare id , quod comburitur jam hadenus
nobis incognitum , ab illa aqua , quae in .fombuflione nobis apparet ; at-^
que dein illud prius folum applicaretur Jgni , aut flamma, quid inde
heret ? An quidem fucceflive arderet, ut jam admirtu illius aqute fuccefli-
ye exuritur? An vero, inftar fulminis , uno momento confumeretur ? Uti¬
que fpeculatio meditabunda plurima hic fuggerit ; fed coercenda eft: ve¬
locitas nimia difputantis mentis pondere Experimentorum.

Quarto jam & illud ex denfonftratis aflerere audeo, quod, in vegetabili
inflammabili , Alcohole , vel Oleo quocumque , abfolute npn combuftile

eft.

t)E ARTIS THEORIA. i8j

teft , illud in iis e fle , vel ex aqua adhsrefcente quam intime, vel de fale
quocumque, aut tandem, de natura terr*. Haec fi ar:eulla perfeftj fepa-
rare quis poflTec ab Oleo, vel Akohole, tum foret id fimplex, p.num ,
fuperftes, perfedte combuftile in flammam puriflimarn abfque fdece, fu¬
mo , fuligine. Quod ufque adeo quidem verum videtur , ut ille limpi¬
dus , fubtiliflimus , vapor , qui inter ardendura de Alcohole in campana
Crolligitur, ipfe totus tantum fiat a parte aquofa in Alcohole non com-
buftili. Igitur omnis cinis, fumus , fuligo , (i mlfl:a funt vero inflamma-
bilij fola funt de aqua , fale , terra, nec ex ulla alia re nobis cognita.

Quinto quoque fcimus. Fumum, Fuliginem, vapores vifibiles , tanto
copiofiora fore femper in rebus vegetantibus combufiis , quo plus aqu«,
falis, terrge in iis praeexftitit, ratione Olei & Alcoholis; id enim Experi¬
mentis fuperioribus quam certiflarne non modo, fed & quam univerfa-
lillime , demonftratum habetur. Nimirum dant talia inter ardendum par¬
tes, qutB in flammam raptse , inque ea celerrime rotatje , tamen in id
fubtiliflimum converti evanefcens nequeunt , fed ex flamma furfum ex¬
pelluntur , vel in fundum dilabuntur. Lignum viridiffimum foco impoli¬
tum fi comparatur cum fe ipfo modice, fervato Icilicet oleo fuo , exficca-
to ; apparebit aflertorum modo vera probatio.

Sexto etiam novimus, fieri polTe , ut in vegetante combuftili , ita ex-
fuperet pars non combuftilis , aqua, fal , terra, ut altera pars combufti-
lis. Alcohol, Oleumve puriflimum , indigue inflammari nequeat , fed
tantum merum fumum dare. Alcohol centenis aquse immiftum partibus ,
calefadlum plus quam A*lcohol dum ebullit, accendi nequit, injedtum
Igni eum exftinguit. Lignum bene oleofum, fed viridiffimum, & aqua
plenum , undique quantum fumi , flamma nihil dat. Pinguis , argillofa,
terra, figulina^ certe oleum habet , quod feorfum inflammat i utique
poteft , iam vero adeo exfuperante terra immiftum illud efl , ut parum illud
olei in pluri terra ardere nequeat. Vos examinando omnia, reperietis rem
ita fe habere in unoquoque.

Septimo tamen memorabile inppmis puto in hac re, probatum jam in
prsmiffis modo Experimentis, quod fcilicet , fi in vegetante combuftili ,
compofito ex combuftili , & non combuftili, IgViis applicatus tantam vim
exerceat, ut & combuftile accendat fimul, & eodem illo tempore, at¬
que & eadem etiam adtione, ipfa quoque incombuftilia in eo haerentia ,
minutatim divifa agitet, tum flamma excitata a combuftili , & non com¬
buftili fimul agitatis, erit longe fortior, quam illa flamma, quse exci¬
tata fuiflet ab illa materia combuftili fola , feorfum colledta & incenfa,
Semper enim reperimus flammas , ceteris paribus, eo debiliores , quo
puriore materie conflant. Erit & flamma , ex his commiftis nata, multo
insquabilior , quam illa, quae de fola fincera inflaromabifi materie. Hinc
& fonantior omnino talis Ignis ex commiftis, ut crepitando, diffiiiendo-
que , fspe fit moleftiffimus , fumofior erit , erit faeculentior. Et , quo
plus incombuftilis in comburenda materie hasret , eo femper omnia vio¬
lentiora, fi modo Incendi queat.

Oftavo rurfum & illud femper , ubique, verum, quod, quo incom-
buftile oleo unitum , denfius, compadius , five ponderofilis , habetur ,
Tom. /, A a

Unde Fumus»
ic CinU i

Minui comfeO;
AilU i

Ignis vis maxi¬
ma a non com-
bultili.

Et a pabulo
pondetoliffiino.

Nullum Pabu¬
lum Ignis ex fe
ardec ^ fsd ab
Igne.

SuCceflive af-
dei , & cum oi-
diuc.

It certo tem-
pote maxime.

Tn Akoholc de

iU _ PARS ALTERA

eo combuRIIe illud Igne Incenfiim dabit flammam , Ignemqiie, tantO
violentiorem. Ita non modo in uno vegetabili pars ejus folidiflima for¬
tiorem Ignem dat. Quis enim petala , quis arboris folia , folido ejus ligno
praetulerit, quando validum inde Ignem excitare vellet? Sed & fcimus ,
varia ligna , comparata inter fe , dare femper fortiflimum Ignem , per li¬
gna maxime ponderofa , debililfimum per fungofa. Cedrus Salici , Sidero-
xylon populo, comparetur , apparebit , fore Ignem, ut eft pondus ligni
foco appofiti^

Nono tamen tum ratio habenda erit dodrinae fuperioris , nullum Vege¬
tabile ardet , nili calefcat prius ab Igne , eo quidem caloris gradu , ut
oleum ebullire queat ; calefcunt autem citius eodem Igne levia , quam
ponderofa ; igitur hac in re fciendum , ponderofa lentius accendi , leviora
ocyus : unde fomites Sulphuratos nemo folido de robore , fed de fungola
arundine, parat. Verum, quo incenditur citius, eo & debilior erit inde
nata flamma, & quo tardius , eo deinde Ignis melior , fortior, durabi¬
lior : unde ergo femper tanto plus Ignis jam prius excitati requiritur prae-
exiftens, quo gravius incendendum lignum eft. Aliter fcilicet non calef-
cet , non ignietur , neque accendetur,

Decimo porro, hifce jam confideratis, & illud fequitur, quod in ar¬
dore deflagrantium Vegetabilium, femper combuftile confumatur ab Igne
fucceffiva , nunquam fimultanea , vel momentanea , adfione ardendi.
Quin etiam in hac combuftione fuccefliva femper eft materiae comburendx
confumptio & feparatio , ita quidem , ut femper id, quod pure combuftile,
adeoque leviflimum., inter incendenda ubique incendatur, feparetur,
permutetur primo : id enim fuo in genere citiflime calet , & primo mo¬
vetur, facillime extricatur. Hoc dein ita jam conlumpto , tum fuccedit agi¬
tatio , calefadio , incenfio , feparatio , ejus materiae , quae ordine primo
minus erat incendenda, quam illa prima. Denique, & nac jam prius con-
fumpta , omnium minime ardens inflammabitur ultimo. Id autem rur-
fum per infinita Experimenta demonftratur , quod illud ultimum , pau¬
cum fit oleum , quod multae , fixae , terrae tenaciflime adhaerefeit. Inde igi¬
tur patet , cur vafis claufis , fine admlflu aeris crudi, oleum hoc de terra
tenente feparari non poflit. Et hinc etiam novimus , ultimum hoc combu¬
ftile nunquam dare violentum Ignem : quia parum olei combuftilis fenfim
pluri terrae incombuftili adhaeret; unde igniri poteft hoc ultimum, & lu¬
cere, raro inflammari.

Atque undecimo intelligere eft , Ignem materie combuftili, compofi-
ta, excitatum, omnium violentiflimum haberi eo tempore , quo fere in
media combuftione tenetur , dum fcilicet omnia Elementa fimul quam vi-
vidiflime inflammantur: quum ultimo fere follibus opus fit, ut aftuofus
teneri queat ; dum terreftres , & falinae , fixae, partes , cinerum inlperforum
pulvere , vim Ignis in pauciori oleo fuftentati , fopire femper incipiant,

Quamobrem duodecimo , etiam fcimus , flammam omnium purifli-
mam, natam ex mero combuftili abfque ullo admiftu aliorum corpufcu-
lorum fimul, nunquam dare pofle valde validum Ignem, fed quidem per-
fe6ie aequabilem : conftitit enim ex fuperioribus Experimentis, quod
puriflimum pabulum det Ignem debiliflimum. *

DE ARTIS THEORIA. 187

Decimo tertio igitur , praeter opinionem praeconceptam , colligimus ,
V) n flammae , aeque pendere, imo forte magis , ab illis Elementis incom-
buflilibus, quae adfunt in materie accendenda , quam quidem ab iis, quae
in illa macerie combuflilia vere adfunt. Ideoque copiam Ignis , in flamma
de combuftili excitata , magis in flammae fpatium ibi colligi , a rotatione
corpufculorum immutabilium ciEteris immiftorum & rotatorum , quam ab
illo tenui , volatili , oleofo , folo , quod per Ignem ibidem agitatur.

Decimo quarto , quidni ergo credamus , efle in Igne materiali caufam
duplicem j primo fcilicet Ignem elementalem atque illius proprium , fin-
cerum , Pabulum , quodefl: ipfum, folum , purum , Alcohol ; Secundo
autem in hoc puro dicendo Igne adfunt etiam aliae partes , quae folae Ig¬
nem elementalem futtiriere nequiviflent , fed agitatae in flamma priore
pura ibidem violentam aftionem vibratione fua efficiunt, quae quidem
faepe multo major ita nafcitur, quam unquam oriri potuiflet ab hac
ipia agitante caufa fola. Ut capiatur fenfus meus a Vobis, Auditores,
rogatos Vos velim, cogitetis femi unciam pulveris pyrii. Hxc accenda¬
tur in aere aperto , dillilit , fere ubique flamma , atque uno dein tem¬
poris momento definit : verum fi in canali cylindrico , angufto, poft glo¬
bos plumbeos rite immiflbs , idem pulvis accenderetur , tum ille motu
fuo proprio projiceret illa dura , crafla corpora de canali , impetu & vi
incredibili , qualis nulla fere in elementis pulveris pyrii , in accenfu fuo
in elementa fubtiliffima rcfoluti , deprehendebatur. Ita quoque intellige-
tis , corpufcula illa incombuftibilia , dura , in hac rapida flamma circum-
rapta , & vibrata, maximam vim corpori flammae dare.

Decimo quinto igitur Ignis hujus fumma vis valet intendi aqua , fale ,
terra, fi haec & intime mifta funt materiae combuftili, & inter fe, in ipfo
Igne puro excitato, fi modo vis hujus Ignis tanta , ut queat in motum ce¬
lerem illa reducere.

Decimo fexto jam & animadvertemus caufam efle , caufam requiri ,
ad flammam confervandam , vel continuandum Ignem hunc femel ac-
Cenfum , ut perduret. Caufa haec debet illud facere , ut pabulum Ignis
inter comburendum maneat arde applicatum ad Ignem ipfum , ne inter
hxc duo, leparatio queat fieri , qu^ inprimis a vi propria Ignis contin¬
geret uno momento. Sed & eadem haec requifita caufa eft in eo , ut partes
illsB durae non combuftiles , vi priorum agitat* , jta coerceantur intra
fpatium Ignis accenfi , ut neque hae inde temere exfilire queant , fed co¬
gantur manere in illo loco , ubi ita moventur , ut ab hoc motu pellan¬
tur omni momento ex hoc loco. Nifi enim & talis adfit caufa, deberet
omnino, omni momento temporis, omnis haec materies agitata difli-
lire ab Igne agitante, ficque iterum definere & haec adio vibratorum
horum corpufculorum intra fphaeram Ignis. Igitur patet. Ignem omnem
tantum fore momentaneum , abeflet haec vis aduniens, applicans , com¬
primens. Sed videtur tamen caufa haec comprimens non debere ita com¬
primere haec ad fe invicem , ut vi compreffionis adigantur iii molem im¬
mobilem ; fic enim illico foret fuffocatio accenfi. Sed videtur talis inpri¬
mis requiri compreffio , ut craflae illae partes*i vel combuftiles , vel non
<x)mbuftiles , in Igne agitatae , fucceflive dilabi queant pro rato , quo novse

Infombuftile
(juid ia Igac fa¬
cit»

Hinc duplcJt
mateiies in
flamma.

Augmenti

Igni-v

Caufa unien*
Ignem fuo Pa»
bulo.

Mo^us Pliyncits
in Igne vulgari
explicatus.

^8S _ PARS ^ALTER/^

agitari ihcipiunf. Omnium vero maxime apta huic propoEto videtur illai
caufaquae hoc ipfum reciproco , ofcillatorio , compreflli, & remilTu, per¬
agit, dum ipfa tota quam fluidiflima interim ht , maneatqiie femper ,
nunquam confolidari potens. Atqui talis caufa Atmofphsra ell: tota, quae
nos cingit undique, femperque premit. Hic ergo locus eft , qui poftulat,
ut quam redliffime intelligamus , quid poteftas hujus Atraofphxrae Igni
alendo faciat. Id vobis evidentiflimc proponere ita conor.

Sit fupra laminam ferream accenfus focus ex ligno optimo perfedle per
totum ardens, cujus bafis fit quadrata, latus longitudine pedis Rhenolan-
dlci. Incumbit igitur bafi hujus foci pondus Atmofphasrae, ut fe habet in
prifmate aerio , cujus bafis eft pes quadratus Rhenolandicus. Ejus autem
prifmaris pondus conftat ex Torricellianis fe habere variis temporibus va¬
ria menfura , ita tamen, ut raro fit differentia major , quam una decima
inter ponderofiflimam repertam , & inter leviffimam. Nos igitur ponamus^
effe eo tempore Atmofphaeram ponderofiflimam, triginta pollices Rheno-
landicos altam in Barometro Mercuriali. Pofito igitur Argento Vivo ad.
aquam in pondere ut 1 4 ad i , & pes aquas hoc fereno tempore 6^ libra¬
rum argentariarum ; erit hoc tempore preftio ponderis incumbentis At-
mofphasrae in illam quadratam bafin 2240 librarum argentariarum. Hxc
itaque vaftitas ponderis agit hoc tempore in hunc focum. Verum in illo
foco quadrato ardet jam vivus Ignis; qui a fe removet undique , atque
elevat furfum vi incredibili omnem hanc molem obftantem Atmofphisrs,.
Cmul expellit ex accenfi foci fpatio omnem materiem gravem illius At-
mofphaerae, adeoque pondus ipfum Atmofphserae adhuc adauget. Igitur
r.Lirfum ex Hydroftaticis , liquidum refiftens repulfae Atmofphasrae premet
omnia pundla fuperficiei accenfi in hoc foco Ignis , qui ergo coercetur un¬
dique ab hoc pondere seque fortiter , ac fi premeretur fornice tam valido,
qui non rumperetur vi incumbentium 2240 librarum. Igitur partes in-
flammabiles in hoc foco agitatse’ per vim elementalis ibi jam colledt
Ignis, fimulque omnia alia corpufcula non combuftilia fimul ada viutriuf-
que prioris, conantia ab Igne effugere, repercutiuntur verfus centrurti
Ignis illius tam magno pondere , idque afliduo , femperque accurate tan¬
to magis , quo magis intus agit ille Ignis. Inde igitur nofeitis , quod &
partes ipfius Ignis, & materise combuftilis , vi tam ingenti applicentur ,
apprimantur , & comprimantur, inter fe, fimulque incredibili virtute il¬
lius Ignis , dilatantis omnia , atque moventis , quam rapidiffime concu¬
tiantur, atque circumvibrentur inter fe. Nonne igitur in hoc foco fit at¬
tritus maximus inter h^c omnia folidaj Nonne eo proportionaliter ma¬
jor attritorum in fe Invicem appreftio > quo attritus ab ipfo Igne major ?
Sed Ignis, cum combuftili ardens , per concuffus agit femper inaequabiles
in Atmofphaerarn femper aequaliter contra nitentem. Itaque & focus , per¬
petuo , ita recidente Atmofphaera, percutitur haud aliter, quam fi malleo
2240 librarum pertunderetur, omni momento. Quum rurfum cernamus
aera fupra Ignem quam violentiffime ebullire, ut contingit , dum pruna
ardens Soli expofita fpedatur ab oculo verfus Solem fupra prunam, direc¬
to , utique elafticiflimi liquidi hujus , fortiflime ebullientis , fubfuirus tan¬
to funt ad Ignem foytiores , crebriorefque, Si autem iu uno loco tum foci

DE ARTIS THEORIA.

Ignis tnlnus refiftit ; eo aer impreffus ab Atmofphsra veloclflime Irruet ,
iterumque vi Ignis illico rarefadus , repulfufque, faciet ofcillationes per¬
petuas, violentas, fupra omnem foci illius ambitum. Quamdiu ergo fatis
Ignis in hoc foco ad faciendam flammam cum vero fuo pabulo ; quamdiu
reliquae partes ab hac flamma agitari poterunt quam fortiflime ; quamdiu
per fornicem illum fortem aerium comprimuntur tanta vi inter fe , ut exi¬
re inde nequeant , tamdiu fiet intra hunc focum tantus attritus, ut necef-
fario advocetur Ignis , qui fufficit ad fimilem flammam continuandam in
illo foco. Simulae vero in hoc foco deefl: vel Ignis elementalis agitans, vel
pabulum inflammandum , aut Spartes agitandae crafliores, durie, immu¬
tabiles inter illa priora; tam cito , focus debilitabitur, definetque. Si vero
fornix ille aerius debilitatur , minufve ponderofus fit, tum ftatim Ignis in
foco reddetur debilior. Ubi autem valde minuitur, tum ftatim, diflipa-
tione fadla, difliliunt a fe mutuo Ignis, pabulum, alia. Unde omnis flam¬
ma primo , mox & Ignis fcintillans , in vacuo Boyleano definunt : non
enim partium fupereft ad partes applicatio. Inde & ventus flammae vim
multum incitat: quia eft potentia idem, ac fi fieret Atmofphaera tanto
ponderofior in illam. Si autem ventus adeo fpirat fortis in focum, ut ip-
fum hunc fornicem aerium queat deftruere , tum flamma uno momento
flatu exftinguetur , ftatimque iterum forte excitabitur eodem flatu , qui ex-
ftinxerat.Hinc igitur folle adus focus, fi ejus Flamma vento haud exftingui-
tur, vi nimii venti rupto hoc fornice, femper tanto fortius applicat ha:c ,
ficque violentiorem flammam facit. Quando autem bini validi folles , a
partibus oppofitis in eumdem focum fpirant quam fortiilime, tum ingens
flamma in medio fic adi Ignis oritur, qua cito folent metalla liquefeere ,
aliaque opera fieri. Quas fane apud aurifabros , atque alios metallurgos ,
quotidie videre eft. Denique & intelligitur , cur tanto ardentius urantur
foci , quo acutiffimum gelu aera gelidius conftringit ? Tum nimirum fornix
aerius, focum cingens tanto femper ardius, fortiufque, eum coercet , adeo-
que lamdiu corpufcula in hoc Ignis torrente volitantia magis impedit ,
ne ex eo evolare queant ; nifi prius diuturna Ignis adione ufque adeo fint
imminuta, ut apta evadant exfilire per ipfum aera , atque a foco aufugere.
Simul inde nafeitur hujus foci preflio maxima in fuperioribus, minor ad
ambitum bafios, unde & ea parte aer, facillime fuccedens , fl.ammam ,
Ignemque , furfum premit; quumque in medio denfatiflimus fit , adeoqiie
fortiflimus , Ignis , inde in medio foci fuperiore acumen altius affedat flam¬
ma , quam ad latera , ubique minuitur fenfim vis Ignis : inde figura pyrami¬
dalis flamma in hoc foco exoritur. Simulae autem undique cingitur fuper-
ficies hujus foci corpore duro , quod aera arcet , tum Ignis , pabulum , ro¬
tata corpufcula, ab omni parte aequaliter prefla, & reprefla, cito inter fe
quiefeunt, flamma definit , ipfe focus excitatus brevi exftinguitur; qui ta¬
men, ablato hoc operculo, admiflu liberi aeris, iterum in flammam vi¬
vam , vel utique in Ignem ardentem , fulgidum , illico revivificati po¬
terit.

Decimo feptimo tandem , atque ultimo , dum confideramus omnia huc-
ufque demonftrata , & enarrata , non conftitit Nobis , quod ulla res , quae , *
commifla Igni elementali , in eum ipfum tranfierit. Inquifivi equidem ,

A a iij

Comburtilis
nuueiics exAni-
iTialibus.

holi

htha Alco-
finiilis.

190 ^ PARS ALTERA

circumfpexi ad omnia argumenta, nullum invenio. Quare a^erere noit
audeo, Alcohol , Olea , aut ulla alia corpora, Ignem fieri in combuftione.
Fateor, evadere perfedie combuftilia inflamma fic mutata, ut nihil pror-
fus de illis porro cognofcere queamus per noftros intelligendi modos :
adeo evadunt per fubtilitatem fenfus noftros eludentia; led ideo, falvo
vero, dicere non licet, hasc piopterea in ipfum Ignem mutata efle.

Di Pabulo Ignh ex Animali.

Pofteaquam igitur cum cura difterui de illa materie , quas in Vegetanti¬
bus vere combuftilis habetur; ordo didat, ut in Animalibus hanc quoque
quam follicitiffime indagemus. Verum notiflimum quum fit. Animalium
corpora conftare vegetabili nutrimento in iis fubado , omnis jam fere hic
labor in hiftoria Vegetantium exhauftuseft. Etenim, fi fides hiftoriis , hu¬
mores corporis animalium, aliquando in eam fubtiliratem oleofam tran-
feunt , ut Alcoholis inftar in debilem , puram , flammam abierint. Ut 6c
de flammis circa hominum exhalationes accenfis narratur , & Helmon-
tius de vento hominis inferiori in candelam explofo ardentem, ibique ia
flammam mutato, obfervat. Quae quidem, fi vera, rara tamen funt. Olea
autem Animalium reliqua refpedu oleorum Vegetantium, ratione in-
flammabilitatis, nihil fere diverfitatis habent, fed omnia adeo eadem, ut
incaflum inanis hic repeteretur fuperioris dodrinae commemoratio. Sunt
& hic aquae , fpiritus , fales , olea , terrae. Omnium autem harum indoles,
praeparatio, depuratio, effedus in Igne, perfedte eadem funt in Anima¬
libus , ut in Vegetabilibus. Ideoque commendo Vobis , ut eadem illa jam
dida conferre velitis , & applicare , his ; ita tum clara fatis dodrina ha¬
bebitur. Verum putabitis forte, Phofphoros tamen Animalium docere,
quod in hifce fint alia inflammabilia, quam in Vegetantibus. Sed fciatis
hos arte Chemica ex Vegetantium carbonibus pinguiflimis produci pofte ,
praecipue fi fuerint Vegetantia, quorum fucci funt quam fimiUimi*Ani-
malium humoribus , ut in Sinapi exemplo dudum conftitit. Igitur puto,
ulteriori me inquifitioni fuper his fuperfedere pofte.

De Pabulo Ignis ex Fojfdibus.

Id quidem memorabile inprimls in hifce, quod & in ipfa Foftilium
clafte, iterum eadem lex combuftilium obtineat. Obfervatur enim , Sc ibi
. quoque fola olea inflammabilia efte, caetera nequaquam; iterumque, fin-
gula quaeque olea, tanto minus fumi, fuliginis, cinerum dare, quo fue¬
rint fubtiliora, leviora; tanto plus eorumdem exhibere, quo funtmagb
crafla, ponderofa. Forte & in iis quandoque Alcoholis obtinet fubtilitas
fere : licet nondum fciam , eoufque vifum tenue, in his oleum repertum
fuifle , ut aquae mifceri pofte conftiterit.

Legi quidem, defluere faxis quandoque agitatum humorem , qui facis
admotu ardentis flammam cepit, atque ita exarfit; memini obfervafte &
fontibus dimiflum laticem, in flammas pariter abivifte. An vero fuerit
liquor ille, & incendeudus, & aqux fimul commifcibilis , non memorant

DE- ARTIS THEORIA. 191

Obfervatores. Certe, quando intellexi ex Hiftoricis , quod Naphtha Ba¬
bylonica , adeo fuerit fubtilis , volatilis, facile ardens , & flammam haud
adeo perniciofam dans , ut nodu difperfa per plateas , a dudis funalibus
nodurnis ardentibus ita incenderetur , ut quafi fponte ardere fua vide¬
retur , omnemque viarum latitudinem occupare diftula, caerulea, neque
inultum interim depakente , flamma ; cogitare debui , liquorem illum
quam proxime acceflifle tenuitate fuae fubtilitatis ad Alcoholis ingenium :
quoniam in fervida illa regione idem forte & Alcohole noftro ita diffufo
prseftari poflet eodem plane eventu , ut jam in Experimento Alcoholis fub
Campana exhalantis , fomite fulphurato accenfo docui ipfe fupra. Sed quum
veram hujufmodi Naphtham comparare vix ullo queamus pretio , certi
quid fuper hac re vix datur cognofcere : id enim, quod hoc titulo nobis
hic loci venditur , haud efl: tanta unquam inflammabilitate praeditum, fed
longe femper craffius, tardiufque.

Petroleum etiam fubtile quidem , neutiquam tamen comparabile vel
Naphthae Veterum, vel noftro Alcoholi. Quando autem & id quoque ar-
tificiofa deftillatione emendatur, fenfim evadit femper fubtilius, & citius
tunc quoque accendendum, attamen vel fic oleum manet femper, rion fit
Alcohol. Caeterum & hic fit, quod in Vegetantibus obfervavimus, fcili-
cet, quodefaecatior, fubtiliorque , & levior, in foflilibus materies ,oIeofa,
incennlis, eo femper & minus fumi, fuliginis , foetoris , faecum , dat,
flammam vero fimul leviorem , puriorem , debiliorem.

Alia autem inflammabilia Foflilia , in quibus crafla , ponderofa , neque
combuftilis, materies permifta eft , femper accenduntur difficilius , requi¬
runt aera validum venti , folliumve , ut fortiter ardeant , gignunt vero
flammam & Ignem tanto violentiorem, ut in Lithanthrace exufto quam
manifeftiflime videtur. Verum & talia corpora etiam fumos nigerrimos,
craffbfque , dant , qui & foetorem utcumque , inprimis vero colledi fuli¬
ginem faciunt j relinquunt autem copiam magnam cinerum fixorum, in*'
fulforum plerumque, fed maxime ponderoforum.

Ultimo denique in alimento Ignis, quod de Foliillum genere petitur,
quaedam deprehenduntur , quae compofita funt ex mere combuftili pror-
fus oleo, & adjundlo fimul ad illud acerrimo, eoque acidiflimo pariter ,
fale. Sulphur me intelledium velle, jam ipfi perfpicitis. Hujus faneoleo-
fa , combuftilis , pars dum in Igne deflagrat, pars falina interim acidiffima
CJhalcanthi fummo Igne expreffb humori, oleo Vitrioli dido , quam fi-
millima , incombuftilis Igne, feorfum colligitur fumi vaporofi inftar, at¬
que frigefadta dein , titulo fumi Sulphuris per campanam nafcitur. Qui ab
aqua , illi inter ardendum admifta , accurate feparatus , ficque fua in in¬
dole fincerus prorfum redditus , eft omnium liquorum ponderofillimus
poft Argentum Vivum , aliorum vero acerrimus. Hinc quoque ftatim fe-
quitur , quod flamma incenfi Sulphuris haud nafcatur prius, quam illud
ad Ignem liquefadum fuit, adeoque valde prius calefadum. Dein vero
quando jam flamma ejus nara ex accenfa parte illius inflammabili, tunc
interea ponderofiffimum illud, & acerrimum rofu, falinum , acidum, agi¬
tatum , attenuatum, ebulliens in flamma, hinc diffipatum extrorfum , fa-
4it in illo Igne primo , Ignem hac de caufa quam violentiflimum in ac-

Petroleum

Naphtham.

Lithanthrax

Sulphur.’

rarefacit

omnia.

Sollis uhlque
“SiqiialiS.

Allcdus tritu.

Exji.in Jejis fe.

Dirigendus d
Sol;.

^ PARS ALTERA .

tione Ignis ; fed deinde , quando jam a durante illius ignis ai^llone ufque
adeo eft divifum, ut de fornice igneo exculTum ]ain per aera liberum
divagatur , vaporem erudiat potentifllme inflammantem omnes partes
animalium , quas attingere valet , quorum inde pulmones fuffocar.
Sed alia corpora, quae feriuntur hoc vapore deaccenib Sulphure emilTo,
inde mire mutantur pro natura fua , & pro illo refpedlu , quem habent
ad acidilTimum acidum , quod in natura cognitum eft. Quae tum effedla
Ignis a Sulphure inflammato falfo folent adferibi Ipli Igni elementali :
quum interim omnino inde diflingui deberent, & bene perpendi, quod
ab Igne Sulphurisincenfi efledus fiant partim adferibendi igni elementali ,
& parti Sulphuris combuflili, partim ab acido illius volatili reddito. Haud
equidem crediderim opus jam efle, ut fingulatlm explicem, quid Bitumi¬
na , Afphalta , Piflafphaltu§ , aut Pix Judaica in Igne agant, quid pa¬
tiantur? Putem ex praecedentibus adeo liquide intelligi, ut necefle non ha¬
beam ultra his inhaerere. Satis efto, fi dixero, in his omnibus permifta
fimul efle olea foflilia , pinguia , fales plerumque acidos , fimul terram ,
faepe & Metallici quid , aut faxei, Inde etiam in his omnibus id proprie
erit ardens, quod ingenium habet olei. Sed alia illa permifta in hoc ipfo
dabunt volitantia in hoc Igne fpicula , qux vibrata faciunt eximiam ho¬
rum Ignium violentiam , aut fingularem illorum in certa quaedam cor¬
pora poteftatem Phyficam. Ex his jam pertraclatis putem , quantum ad
noftrum facit propofitum, fatis aftum de natura Pabuli Ignis. Unde janx
ex tota hac Hiftoria Ignis puto haecce Corollaria deduci pofle, tanquatn
certiflime demonftrata jam antea,

I. Ignem fimplicem , purum , elementalem , immircendofe , rarefacere
omnia corpora , quae in tota rerum natura fenfibus noftris obfervata fue^^
rint , folida , liquida, mifta ex his.

z. Hanc autem poteflatem foli , uni, Igni huic Ira propriam efle, ut
nulli fit alteri corpori hadlenus noto cornmunis . quoufque hadenus na¬
tura rerum hominibus perfpedla habetur ElFervefcentise , ferrnentationes^
lingulares corporum rarefadtiones vix aliud docent,

5, Ignem illum , quatenus ex hac fua proprietate cognofcltur, fempej*
efle ubique praefentem, fam in pleno porporeo pleniflimo, quam in
cuo inaniflimo,

4 Etiam per heeeee omnia Ignem hunCsequablliflime diflribui tamdiu ;
quamdiu non nafeitur caufa fingularis in lofo certo Ignem hunc difperr
fum colligens.

5. Caufam illam colligentem primam, forte & primariam , efle atr
tritum corporum quorumdam inter fe.

6. Ignem movqri ex fe 'quaquaverfum ; aut utique ita expandi fpont^
fua.

7. Sed int.erim determinari pofle ita , ut motus ille, vel expanfio , diri¬
gatur in parallelifmum , aut per lineas convergentes , huneque alterum
.efle modum maxime communern , quo iterum colligitur Ignis.

8. Caufam vero , qux valet Ignem ex fe indeterminatum ita in paralle¬
lifmum cogere, elfe Solem praecipue } quippe qui ea in re omnium rpaxi-
mi momenti cognofeitur,

Caufatn,

DE ARTIS THEORIA. 195

‘ff. Caufam , deinde , quae facit, ut radii igniti dein convergant colle<ai ii\
parvum fpacium , focum didum , efTe vel reflexionem, vel refra(5tionem.

IO. Inde rurfum tertium nafci Ignis colligendi modum.

I r . Chalybis frigidiflimi ad frigidiflimam filicem celerrimo percuflu;
in frigidiflimo loco, tempeftategelidiffima, Ignem produci uno momen¬
to fortiflimum. Hunc ideo quartum efle modum Ignis colligendi.

IX. Ideo igitur Ignem hunc non efle a Sole , quoad materiem fuam
ullo modo.

1 5 . Eumque interim manere aliquandiu in corporibus , iis unitum pro
illo tempore.

Tempufque illius perfeverantiae in illo corpore refpondere denfi-
tati illius corporis , cui Ignis ille unitil'3 erat.

15. Non tamen eflfe ullum corpus notum, quod Ignem hunc acceptum
femel retinere poflTec femper.

16'. Hunc autem Ignem, per hofce quindecim numeros defcriptum,
illum efle revera , quem omnes Elementalem efle adfeverant.

1 7. Efle autem prseter hunc & alium Ignem vulgo putatum , qui confu- igds autritu».
mit corpora combuftilia in aliquid invifibile, qui ali putatur, qui falfo

creditur combuftilia in ipfum Ignem convertere : ille nafci creditur tunc,
quando Ignis primo excitatus , in aere aperto committitur pabulo apto
Ignem confervare. Eftque ope talis artificii , & foci , modus natus quin¬
tus colligendi Ignem , ifque vulgatiflimus omnium.

18. Obfervari in univerfo rerum unam modo materiem , quae illum Akohoic.
Ignem ita alat, ut per eum integre confumatur fic, ut nihil inde nafcatur

prgeter puram , finceramque flammam , nihil exftinda confumpto pabulo

flamma fuperfit ultra. Hancque materiem efle folum, fincerum Alcohol, Et oico manet

1 9. Caetera autem, praeter Alcohol purum, quae admifcentur alimento ‘«lem.

Ignis , dum ab Igne moventur fimul cum hoc nutrimento Ignis in Igne,
augere poflTe vim Ignis.

loi ignem igitur , incenfo foco , nullum creari , neque nafci , non dei- Nacgcavie.
trui exftindfo foco , neque mutari , neque forte gravem efle. Quod ulti¬
mum tamen tot , utque videtur tam folidis argumentis adftruitur , ut poft-
quam tradfatum dedit de flammae ponderabilitate Boyleus , nullus am¬
plius locus dubitandi fupereflTe videatur, longe autem minus, poftquam
Hombergius fua dedit , adeo manifefta dc pondere ingenti nato ex ipfo
puriflimo elementali Igne , abfque ullo nutrimento Ignis corporeo ad-
mifto, ad corpora non combuftibilia; ex quibus fane videtur omnino, quod
elementalis Ignis fubito cum corporibus concrelcere abfolute poflit, at¬
que illis ingens pondus fuperaddere. Quie Experimenta Vobis recitem
candor exigit , jubet veritas. Primo igitur Argentum Vivum , per me¬
talla accurate depuratum , hinc liquidius nativo , in vafe puro , flamma
accenfae lampadis, idbneo' tempore digeftum , fit pulvis niger, albus,
ruber , pondere audus quodammodo in hac operatione. Secundo Clarifi
fimus Du Clofius, Antimonio calcinato ad focum fpeculi ardentis , de-
monftravit Academiae Scientiarum , audum ita fuilfe corpus calcinati fu-
pra pondus adhibiti Antimonii ad unam decimam fextam partem , dum
interim tantum difllpatum fuerit de eo fpecie fumi. Sed Celeberrimus
/. J3 b

Colle£lu im¬
manis ficti pc-
tclt.

1^4 . _ P A RS ALTERA

Homberglus vitri Tfchirnhaufiani foco, in vafe cavo,' rem accuratiu?
profequens, longe evidentius videtur evici0e, verum ignem uniri cor¬
poribus , unitum iis concrefcere , facere cum illis novum corpus , penitus
diftindum a priori , atque magni momenti pondus fuperaddere. Qua-
tuor ergo Unciae Reguli Antimonii Martialis in pollinem redadae , foco
magni vitri Dioptrici Ducis Aurelianenfis ad diftantiam fefquipedis a ve¬
ro ejus foco , fuerunt expolitae foco dido , fepeque agitatae cochleari fer-
reo , donec non amplius fumarent ; quum in initio , & longo dein tem¬
pore poftea fumum edidilTent denfum , 6c magnum. Dein pulvis hic qua-
tuor unciarum audus eft tres drachmas, & aliquot grana ; adeoque circU
ter decimam partem totius molis. Pulvis hic expolitus foco vero illius
vitri illico fufus , amifit eo ipfo odavam priftini ponderis reguli , & ad-^
huc illas tres drachmas & grana augmenti. Unde probabile, fumos pri¬
mae calcinationis femiunciam de Regulo abftulilfe, & fulionem hanc ab-
ftulilTe tres drachmas Ignis introdudi. Minii, Calcis vivae, aliorum prae¬
parationes in Igne idem docere videntur. Haec equidem , & alia Experi¬
menta Boyleana, circa hanc rem, ita fe habere, non dubito , fapientiam.
in capiendis Experimentis in maximis Viris agnofco , fidem illorum can-
didiffimam in narrando. Sed tamen malTa odo librarum Ferri, ignita per
totam fubftantiam , nihil acquiliverat omnino ponderis. Nec in foco fef-
quipedem remoto a vero, neutiquam tantus calor vel tanta Ignis eopia,^
Ponderavi autem pondus Ferri igniti , reliqui in ftatera ufque donec fri-
gefceret; nil mutati ponderis. Calcinatio illa fit in cochleari ferreo, vel
in figulino vafe , moventur dein calcinanda perpetuo inftrumento fer¬
reo ; hinc moles accrefcere pulveri poteft. Magnus focus ftatim expulit
Ignem , qui putabatur unitus Antimonio. Quis dixerit, Ignem fuilTe?
Omnia corpora fic caicinata eodem Igne, haud itaadquirunt illud ponde¬
ris augmentum; fed illa modo, quae Sulphure rodenti plena, ut Antimo-
nium , Plumbum, Stannum, Ferrum , Auripigmentum. Hinc forte exter¬
num illud adquiritur rodendo , terendo , mifcendo ; tandem in liqifeYac-
tione inde feparatur. Intra vafa vero vitrea augmenta ponderis ab infinua-
to Igne fuppofita, tam parva funt, ut forte adfcribi queant iis, quae
aliunde ex vitro addita fuerunt. Sane oportet, ut ea Experimenta, de in-
duftria , fumma cum cautela capiantur ; quum undique dolofae infidiae cir¬
cumdent. Ne vero haec obftinatione quadam , nec fatis ex aequo , cenfuifle
videar, ablegabo Vos ad Virum in fcribenda hiftoria Experimentorum
folertifiimum Du Hamelium , in hiftoria Academiae Scientiarum , pag^
14. I 5. ubi videbitis, quas prudentiflimus ipfe difficultates moveat, poft-
quam recitaverat Experimenta. Neque deerunt ibidem alia quaedam Ex¬
perimenta , a Clariffimo Boulducio inftituta , quibus contrarium fere evin¬
citur. / J ■ '■ - , i i -

2 1 . Apparuit , hunc Igneiu Elementalem augeri pofle , in certo locoj,
immaniter : ut inde effedtus quidam Phyfici in corporibus nati , neque
aliunde temere addifcendi , oriantur, obferventur, in hiftoriam natura¬
lem referantur. Dioptrice id docet, docet Catoptrice, maxime, fi utrae¬
que adhibitae fimul confpiraverint in eamdem adionem. Quam quidem
adionejii Jgnis; talis pluris facigjus, vel ideo , quod fine admiftu hetero-;
i l

D E A R T I S T H E O R I A.

genei , abr<][ue pabuli materie, Solis huc Elementalis, puriflimus , agens
nos doceat fim propriam finceri Ignis in corpora illi expohta. Si autem
accurate fpedtamus ejus eiFedia, duo quidem deprehendimus: liquida
enim & folida. Igne volatilia , diffipantur inde uno momento , folida
autem fixa, fere omnia , ha6lenus explorata , in vitrum abeunt , fi non
ab hoc Igne diffipantur. Igitur Ignis fummus , Elementalis , hadenus co¬
gnitus hominibus, diffipat, aut vitrificat. Sed tamen, toties dixi , omnia
haec nos modo novimus de illo Igne , qui artenoftra, hodie exercita, ex¬
citari poteft maximus. Quum vero infinitos per gradus ille in rerum na¬
tura colligendo augeri, atque intendi, queat : nemo putet definitam efle
adionem poffibilem Ignis in corpora. Sane vis Ignis , quae nobis maxi¬
ma, vix inchoamentum habet ejus, qui poffibilis major fieri; & quum ta¬
men videamus , in illo modico ejufdem incremento , quod nafcitur a fri¬
gore fummo ufque ad focum arte Vilettiana, & Tfchirnhaufiana , con¬
currentibus fadum a Sole ; quum, inquam, videamus , in illa parva latitu¬
dine extenfi Ignis , tot diverfa , mirifica , fingularia , fada fuifle ; quis
adeo infaniet, ut putet, hac in parte , fe exhaufiffie Ignis omnem agendi
in corpora potentiam ?

2 2. Iterum conftitit , Ignem Elementalem , certo Ibco prius colledum
quacumque demum de caufa, in eo poffie confervari pabuli idonei ope,
idque femper effie folum Alcohol , aut Oleum de triplici rerum genere. Sed
illum tum Ignem , in illo loco , per illud nutrimentum , fuftentatum , im¬
maniter rurfum & ibi augeri poffie ; per audum libere agentis Atmof-
phaerae pondus ; fubminiftrationem largam alimenti oleofi,ponderofiffimis
aliis intime , idonea copia , fortiffime , immifti ; follium maximorum,
celerrimorum, multorum, ad unum foci centrum confpirantium , adio-
nem. Ultimus autem talis Ignis cogniti hucufque cffedus erat in Anima¬
libus & Vegetabilibus Phofphori produdio, in Vegetabilibus Vitri con-
fedip ; in Foffilibus fufio Auri in hoc Igne conftantiffimi.

25. His ita politis, poftquam jam enarrati funt modi Phyfici mihi co¬
gniti, quibus Ignis colligi poteft , & confervari in aliquo loco , fupereft,
ut adhuc dicam de alio, eoque efficaciffimo, & frequentiffimo , modo,
quo idem fit, fcilicet miftura diverforum corporum inter fe ; qua in re
multa , eaque valde mirabilfa , obfervari folent ; quum vero fint haec
quam numerofiffima, omnia enarrare impoffibile, quaedam delibare ne-
ceffiarium eft.

Dc Calore ex Mi^nra corporum oriundo Vegetantium.

Dudum fciverunt Obfervatores rerum naturalium, nafci quandoque
notabilem fatis produdionem caloris, aut frigoris, fubito admodum ,
ex hac fola caufa , quod diverfa , certaque corpora , intime permifta fi-
mul confunderentur inter f&; ea tamen lege , ut nec calor ille , nec frigus ,
in alterutro horum praeexifteret , antequam permifcerentur ; fed neque
duraret diutius , nifi quamdiu permiftio fieret, qua dein perfede perada,
calor ille , frigufve , fic nata definebant , atque redibant ea corpora ad
cam temperiem , quas in illis obtinebat ante ipfam permiftionem fadam.

B b ij

Vatiis rnodU.

_ • PARS ALTER A

Hanc inprimls hiftoriam Verulamius inchoaverat , perfecit Boyleus , 8c
Hookius , ego qugedam Vobis exhibeo: quod ut faciam , velitis primo
ut Vobis Inftrumenta exhibeam , quibus adhsec omnia excogitatis, dein-
yabif.lcon. i; ceps coram Vobis utar. ABC Thermofcopium efl: magnum, repletum
juxta artem Spir. Vini tindo , id applicatum ita afiferi in medio fulcato ,
ut in parte inferiore MBA fit a ligno liberum, quo vafa ibidem fupponi
queant , fine impedimento ullo , in quibus liquores explorandi commifceri
queant. In aflere EG notantur ad latera numeri graduum adfcendentis ,
defcendentis liquoris. Satis fpedabiles afferes pidi pigmento nigerrimo ,
numeri candido. Ponitur dein vas cum liquore ita inter hoc inftrumen-
tum, ut Thermometrum totum A B fit intra vas , in liquore redudoad
gradum ipfius Thermometri ; tum infunditur alterum liquidum , & mif-
cetur movendo fiftula vitrea, vel tubo vitreo, ut permiffio fiat intima?
unde tum Thermometrum ftatim notat mutationem a raifcela fadam , ra»
tione caloris , & frigoris nati effedu mifcelae. Hoc inftrumento , hacce
methodo , faciam ut vel e longinquo pollitis cernere totum , ut peragitur»
negotium. Igitur ad rem.

Experimentum I.

En , in hoc vafe efl: Aqua pluviatilis, deflillando ex alto vafe. Igne leni,
puriffima reddita , ad uncias duas- In hoc altero eadem copia Spiritus
Vini vulgaris. Ambo haec liquida exploro hoc parvo Thermometro. En ,
utrumque efl: graduum 44. Pono jam unum horum vaforum fub Thermo¬
metro modo explicato , quod etiam efl notans 44 gradus. Permifceo jam
fubito Aquam & Spiritus Vini affundendo, &tubo vitreo, aeque frigido,
movendo. Videtis liquidilTime , a miftione hac incalefcunt tantum , uC
affurgat liquor in Thermometro ad gradus 5 z. Unde difcimus r. Aquam
puram, &Spiritus Vini, in aere aeque calidos fuiffe ante miftionem. 2. Ae¬
ra, Spiritus Vini & Aquam aeque calefcere ante permiftionem, 3. Aera
& Aquam , Spiritus Vini & Aera , fi mifcentur , manere aeque calida,
4. Aquam & Spiritus Vinipermiftos calefcere ftatim , non a calore, qui
prius in illis praeexiftebat : erant quippe aeque calida , vel frigida, y. Sed ab
aliqua Phyfica caufa , latente in his, a qua,*poft permiftionem illico inca-
lefcunt. 6. Illum a mifcela natum calorem non durare diutius , quam dura
mifcela fit , ea vero perada definere , licet poftea dein moveatur longe
vehementius, quam inter mifcendum fadum fuerat. 7. Totam ergo cau-
fam Phyficam produdi tam notabilis caloris effe folam tantum primam
applicationem partium Spiritus Vini ad partes Aquae : illoque momento
Ignem nafci hic in illo ipfo contadu moxque poft contadum ibi rurfum
^ perire. 8. Ignem illum fic natum ibidem ab hac mifcela, vel manifefta-

tum, effe verum Ignem Elementalemj quod ipfa dus adio in Thermome-
trum clare docet. 5^. Multum caloris geniti periiue dum Thermometrum
a miftis incalefcit eoufque»

DE ARTIS THEORIA.

Experime n t’u m II,

Rurfum duo hic vafa habeo ; uno teneo Aquam ut prius , eadem co¬
pia, aeque calidam nempe gradus 44; altero Alcohol Vini fincerum eadem
copia, aeque praecife calidum ut illa aqua in priore vafe. Simili condi¬
tione, ut in priore Experimento, dumThermometrum eumdem gradum
fjgnat. FacSa permiftione, ut prius, adfcendit Thermornetrum ad gradus
uique 61. Hinc i . omnia colligimus, qus in praecedenti Experimento dida
fuerunt. 2. Aqua & Alcohol mifta calefcunt fortiter, & fortius longe
quam Aqua & Spiritus Vini. 3. Igitur caufa hujus majoris caloris pendet
tantum a proportione Alcoholis mifti ad copiam aquae cui permifcetur. 4.
Aqua, quae affunditur ad Alcohol, facit affufione fui plus Ignis venire
in Alcohol , quam prius fuerat in ipfdAlcohole, quod Igni adeo fimile : •
nam Alcohol Alcoholi immiftum non generat plus caloris , fed Aqua ad
Alcohol addita idem efficit, y. Quo Aqua illa, quae affunditur Alcoholi,
habet minus Alcoholis in fe , id eft , quo purior fuerit aqiia , eo plus caloris
generat in Alcohole , quocum mifcetur ; & contra.

Experimentum III.

Accipio jam Alcoholis Alcalifati uncias duas. Aquae puriflimae tantum-
dem. Ante permiftionem funt aeque frigida, nempe graduum 41 , ut &
Thermornetrum. Mifcela dat calorem graduum 54. Hincfcimus i. dida
in Experimento primo ,& fecundo. 2. Aqua & Alcohol Alcalifatum mifta
calefcunt fortiu^ quam aqua & Spititus Vini ; fed minus quam Aqua &
Alcohol fincerum. 3 . Ergo haec caufa caloris in his eft a folo Alcohole Sc
Aqua pura.

Conferri poterunt cum hi^r, quae habet Clariflimus Geoffroyus, in Mo-
num. Ac. Reg. Sc. anni 172-5. pag. 5 3 .Haec quidem Experimenta notabilia
fatis contemplationi noftrae objeda dant ad caloris generationem procu¬
randam, in quibus praeter jam obfervata id puto maximi momenti, quod
in omnibus his calor generetur tantum in ipfo pundto permiftionis , neu-
tiquam poftea magis. Unde quo celerior illa perficitur , eo femper gradus
caloris acquiritur major , quo lentior fuccedit , magifque fuccefliva , eo
minus caloris femper per eamdem copiam permiftorum acquires. Poft-
quam enim femel ita eft perfeda hxc mifcela , ut lingulae partes aqua?
haereant ad fingulas partes Alcoholis , fruftra deinde expedabitis ulterio¬
ris caloris produdionem. Neque tum juvat ingens concuflio hujus mifti
liquoris ; manebit enim idem poftea caloris gradus non modo; imo vero
ftatim poft commiftionem abfolutam in tribus illis Experimentis , ftatim
incipit remittere calor genitus , ficque omni momento increfcens fuc¬
cedit frigus , donec cito liquor redeat in illum gradum , quem videramus
in Atmofphaera eo tempore : ita quippe femper expertus fiim. Quare jam
inde deducimus, i. quod in illo articulo temporis , quo attadus nafcitur
inter Elementa Alcoholis, & Aqu$, fimul oriatur caufa Phyfica , quae-
Ignem eo allicit. Qujenam vero haec eft ? didu difficile. Id tamen obferva:

£ b iij

ip8 ^ PARSALTERA

tur, quod illo inprimis tempore, quo hxc prima mifcela fit, turbetur
urriulque prius limpidi liquoris pelluciditas in miftis , quodque duret haec
nata opacitas tamdiu , quamdiu calor ille generatur , quo jam fadlo , redic
ftatim pelluciditas. Quin etiam bullularum eo exquifite tempore enafcitur
ingens numerus , quae exiguae admodum , moventur per mifta elementa ,
fubito crepant, evanefcunt , renafcuntur. Poftquam autem calor jam ge¬
nitus eft , non magis dein apparent. An hae bullulae autem motu fuo ca¬
lorem faciant ipfum , non vero potius ipfae nafcantur a calore nato , dum
aeriae particulae ibidem calefcendo rarefcunt, ambiguum rnanet. z. Idfal-
tem fcimus ex his, quod calor ille non pendeat ab unita fubftantia utriuf-
que commifti liquoris , fed ab alia quadam re, qute pendet tota a prima
illa adunatione partis adpartem. Unde valde credibile , omnem illum ca¬
lorem natum exiftere ibidem uno momentulo temporis tantum. Quod
utique fingulare admodum hac in re videtur. Nec forte pulvis Pyrius
ocyus flammam parit admifla fcintilla Ignis , quam calor ille exoritur a
miftis his humoribus, 5. Quo vero intento acrius animo cundfa haec excu¬
timus , nonne eo plus haeremus ancipites, quaenam ergo res fit illa proprie,
quae hic Ignem colligit? Eftne vis reciproca attradtrix inter haec Elemen¬
ta , per quam appropinquantia inter fe , magna ftatim velocitate ruant
in amplexus mutuos, eoquecollifu igniculos moveant ? An vero attradio
tum,moxque repulfio fuccedens, attritum excitat inter haec, celerrimum,
cujus effedu calor tum producitur; quique tritus definat, ubi diftributio*
ne aequabili fada eunda quiefeunt inter fe ? 4. Quum autem calor ille a
miftione hic ortus contingat in Aqua & Alcohole confufis inter fe , five
prius feorfum hunc , illumve , gradum temperiei obtinuerint ante com-
miftioncm.oriaturque femper novus calor tanto major*poft: mifcelam ;
hinc itaque Alcohol confufum cum aqua noftri fanguinis, poterit eam
calefacere quoque quam citiflime, ad certum gradum , ad certum tempus
ufque; deinde vero nihil anaplius eo facere poteft. 5, Igitur inde quoque
corporibus aquofo madore frigidis fridiones cum Alcohole fadae cale¬
facere queunt ; imo & balneorum , & fomentorum , cum Alcohole para-:
torum eifeda intelligi queunt,

Experimintum IV.

Si jam Aqua puriflima, &: Vinum optimum, generofum, fimili pror-
fus modo confunduntur, miftione perfede fada , non dant ullum fenfi-
, bilem calorem audum vel minutum ; aliquid calidi quidem , fed quam
pauciflimum apparet ita, ut vix obfervari queat. Unde patet i. Aquam
Vinum, aeque calida ex fe, atque pofteommiftionem quoque adhuc aeque
ac prius calida manere, z. Vini ergo applicationem ex fe vix plus , aut mi.,
nus , plefacere , quam Aquam, 5, Adeoque calorem corpori humana
conciliatum ab accepto Vino , non pendere a calore prius prseexiftente ia
Vino , indeque communicato humoribus; quam a ftimulo, quo velocita¬
tem fanguinis per vafa augendo , attrituque inde inter vafa & humores
nato majori, ipfe Ignis in partes advocatur.

DE ARTIS THEORIA.

Experimentum V.

ip9

Ex Aqua , & Aceto Vini ftillatitio fortiflimi , quae in aere aeque calida
perfede fuerant , fubito commiftis inter fe, videtis nihil omnino notabi¬
lis caloris gigni , fed perfiftere in eodem gradu , ut ante commiftionera.
Quare iterum, i, Aqus, Acetique, ex fe aequalis calor; iifque in miftis,
& feparatis , prorfus idem. 2. Vis Aceti refrigerans , ratione corporis hu¬
mani, celebrata Medicis, pendere debet ab alia omnino caufa , quam
a frigore illi vere infito.

Experimentum VI.

Oleum Tartari per deliquium, & Aqua puriflima, aequali copia fumpta
in his duobus vafis , funt aWolute ^que ac aer externus calida; urque
manifefto eft cernere, poftquam accuratiflime , & fubitiffime confundun¬
tur , perfe(5i:e aeque calida manent. Unde i. ille liquor, qui nobis appa¬
ret inter alios omnes maxime Igneus , in fe calidior nullo modo eft quam
Aqua pura; neque aqua haec illo calefacientiflimo humore eft ullo modo
frigidior. Hoc aftertum ignaro hujus Experimenti homini videretur
quam maxime paradoxum , fed tamen nihil eo veracius. 2, Idem adeo
Igneus habitus liquor aquae commiftus nihil tollit de frigiditate illius. 5,
Alcali fixum Igneum, poftquam prius folutum eft in tanta aquae copia,
quae illi diluendo fufhcit , deinde nullum amplius calorem in alia aqua po-
teft excitare. 4. Neque igitur hoc refpedu aquae fanguinis immiftum hoc
liquidum Alcalinum poterit ullum calorem excitare.

Experimentum

Aqua, & Oleum ftillatitium Terebinthinae, feorfum aeque calida ut
Atmofphaera hoc tempore , vobis oftenduntur coram ; fed dum haec jam ,
quantum fieri poteft , intime agitando permifcco , ne fic quidem vel mi¬
nimum caloris novi pariunt, Igitur‘iterum i. Oleum eftentiale ftillati¬
tium , quo humanum corpus ufque adeo folet incalefcere , & contra fri¬
gus , tam egregio fucceffu , defendi ; tamen in fe caloris plus nihil habet ,
quam frigida , limplex , aqua. 2. Hoc ipfum, quum Alcoholi adeo pro¬
pinque plurimis dotibus accedat, tamen, fi aquae commifcetur , nullum
aquae calorem participat : quum tamen Alcohol admiftu aquae adeo nota¬
biliter incalefcat. Quod mirum fane obfervatum docet probabilem & hinc
dodrinam fupra datam , de attadu primo aquae ad Alcohol admiffo pro
caufa praecipua caloris generati. Iterum ergo non poteft & hoc Oleum fuo
admiftu & aquam noftrorum humorum calefacere.

Experimentum VIII.

Alcoholis perfediflime parati nota forte certiflima habetur , fi folo
poncuflu intime fe uniri paritur oleis ftillatitiis, Si enim quam minimum

200 P A R S A L TE R A

aqu^eilllinhaeret, nunquam erit po{IibIlisperfe(5l:a horum, comnllftio. En
igitur, tale hocce Alcohol elt quod aeque jam calidum ac hoc purifli-
mum oleum aetherium Terebinthinae , adeoque quam ipfe hic aer : jam
permilcebo fimul. Quid jam expeclatis? En colliquefcunt fimul inftar Al¬
coholis cum Alcohole : led cernitis nihil omnino inde permutari caloris
gradum , qui ante miftionem fuerat utrique liquori praefens. Id vulgus
quidem credidifTet futurum. Sed qui periti erant Experimentorum fupe-
riorum, credo, omnes praevidiiTent oriturum calorem ex intimo con-
ta<51:u Alcoholis & Olei. Nos autem hinc vidimus partes Alcoholis intra
partes olei aeque perfede , aeque aequabiliter dilui pofle ac Alcohol &
Aquam ; (ed tamen nihil inde produci poflTe caloris. Igitur & Alcohol
immiftum noftris oleis ipde tamen haud produdlurum calorem majorem,
quamvis in aquam noftri fanguinis praeftare illud queat- Quam nova ,
quam non pr^vifa , animadvertimus in rerum natura , dum de induftria
corpora corporibus componimus i Colamus grjaviter hanc methodum !

Experimentum IX.

Acetum ftillatitium, & Oleum Terebinthinae, feorfum aeque calida ;
ac Aer jam , fcilicet graduum 44, dum vero commifceo inter fe , fenfim,
& lentius , calorem per fuccelliva incrementa creant ufque ad gradus 45.
Quare hic i. Acetum & Oleum ex fe aeque calida, 2, A confufione autem
calor aliquis. 5. Hinc incipit jam fe manifeftare poteftas acidi in gene¬
rando calore cum oleofis , licet in gradu minimo : quia in aceto fortif-
fimo , tantum acidi veri ineft pars una oduagefima , per Hombergiana.
Ac.R. Sc.T. i.p.52, 4. Acetum igitur refpedu olei noftri quoque, ra¬
tione fuae commiftionis , parit aliquem calorem. 5. Acetum & hoc modo
differt ab Aqua.

Experimentum X.

•

Idem Acetum , idern Alcohol , ante jam capta , iterum exploro , aeque
calida ac aer , permifceo : en , quam fubito calor hic manifeftus oritur !
Quid enim? Videtis a gradu 42 , jn quo erant ante commiftionem , jam
adfcendiffe permiftis iis Thermofcopium ad gradus 52. Quare jam i.
Alcohol & Acetum aeque Calida ex fe folis. 2. A confufione calor adeo in-
fignis, j. Alcohol cum Aceto, tanto plus, quam cumpieo, calefcit.

Experimentum XI.

Oleum Tartari per deliquiuna, & Oleum Terebinthinae , ante com?
mlftionem, utraque graduum 45 , mifta vero jam in Thermomecro dant
gradus 48; unde i. Haec exfeasque calida, z. In .permiftione npt.abilU
calor.

Experimentum XII.

Acetum idem, idemque Oleum Tartari per deliquium, in aere , feor¬
fum, atque calida . ad gradus fcilic.ec 4<J , ac.curate , fubitoque, perraifta fi-

muf»

DE ARTIS THEORIA. zot

irui * manebant perfe6te seque calida : permifcui vero in hoc Experimento
Aceti partes tres ad unam Olei Tartari per deliquium. Quamobrem fcitur
in hac falium oppofitorum adunatione , Ignem non colligi.

Experimentum XIII.

Alcohol & Oleum Tartari per deliquium , aeque calida ac aer ambiens,
copia aequali permifta, quantum fieri poterat , dederunt a 64 ad 68,

Experimentum XIV.

Nunc teneo in hac phiala Alcohol idem, calidum , ut aer jam eft, gra¬
duum 47. Illi infundo jamfalem Tartari alcalinum fixum, ficcum , pu¬
rum ; quo fado, illico adfcendit in Thermometro liquor ufque ad gradus

51-

Experimentum XV.

En Aquam puriflimam, cujus triplo affundo falis Tartari , alcalini
fixi , unam partem Cccam valde j a 47 ad 5 7 adfcendit liquor in Thermo-
metro.

Experimentum XVI.

Aceti ejufdem triplo, falis Tartari , alcalini, fixi , ficci, partem unam
commifceo i lurgit Thermometrum a 43 ad 4^,

Experimentum XVII.

V ^

■P

Olei Tereblnthinse partibus tribus, falis Tartari , alcalini, fixi , ficci ,
partem admifceo unam ; dum interea a gradu 45 ad 48. adfcendit Ther-
mometrum.

Hinc didicimus huc ufque i. Simplicia , quae Chemia producit ex
Vegetantibus , ex fua natura h^ere in fe omnia eumdem caloris gra¬
dum , eum fcilicet, qui communis eft aeris, illo tempore. 2. Quaedam
horum , jam definita, acquirere calorem majorem, illo tantum tempore
dum permifcentur. 5ed non durare hanc caloris produdionem ultra , quam
dum peragitur illa mifcela ; qua dein perada , non manet ille tempore
mifcelae genitus calor , fed fenfim redeunt mifta ad temperiem tum in
aere obtinentem. 3. Hanc itaque illius caloris generationem haud pro¬
duci ex fubftantia illorum permiftorum, fed tantum ex adunatione jam
■ contingente. 4. Alcohol & Aquam effe praecipua , quae hic in fluidis Ve¬
getantium inveniuntur , quibus ineft haec definita poteftas generandi ca¬
loris. 5. Salem Tartari 6c Aquam effe hic praecipua inter haec, quae com-
miftu fuo calorem maximum generant, ex folidis ^ liquidis permiftis.
6. Poft illa Alcohol & Salem Tartari , praecipuam efficaciam habere.
Hifce igitur ita abfolutis ad animalium partes examinandas circa haec
progrediamur eadem cum feduUtate,

Tow. /.

Cq

PARS ALTERA

%o%

De Calore generando ex Mifcela corporum Animalium &

Vegetantium.

Experimentum Pr imum , Diversis Modis.

Urina recens , coda vi vitae bene fani hominis, detenta in aere , acqui¬
rit brevi temperiem illius , fique tum, ut videtis, mifcerur aequali quan¬
titati aquae aeque temperatae , manet in Thermofcopio gradus idem.

Si mifcetur cum Alcohole increfcit calor ab 58 ad 49.

Cura Oleo Terebinthinae non mutatur.

Cum Sale Tartari ab 58 ad 39. ^

Cum Aceto fortillimo non mutatur inde.

Cum Spiritu Urinae non mutatur inde.

Cum Sale Urinae defcendit per duos gradus.

Cum Spiritu Nitri adfcendit ab 58 ad 43.

Cum Spiritu Salis adfcendit ab 39 ad 43.

- Cum Oleo Vitrioli adfcendit a gradu 39 ad 54.

Experimentum Secundum, Diversis Modis.

Urina fani hominis, diu detenta in lagena claufa , hocque modo vaHe
putrefada, temperiem habet ut aer illo tempore , quae dein raiftaaequaE
quantitati aquae pui'i(Iimae„ paululum fecit defcendere.

Cum Alcohole, eodem modo permifta incaluit ab 38 ad 45..

Cum Oleo Terebinthinae non mutatur.

Cum Sale Tartari ab 5 8 ach‘3(5'.

Cum Aceto fortiffimo ab 37 ad 58.

Cum Spiritu Urinae ab 38 ad }6,

Cum Sale Urinae ab 3 8 ad 3z.

Cum Spiritu Nitri ab 3 8 ad 40.

Cum Spiritu Salis Marini ab 3 8 ad 4 1 .!

Cum Oleo Vitrioli ab 38 ad 45.

Experimentum Tertium, Variis Modij,

Sal Urinae, deftillatione paratus, fine additione, nifi aren^ de lotio
recenti, dum mifcetur, lege toties jam didla, cum Aqua, fecit defcendere
iThe'rmometrum a 40 ad 3 8.

Cum Alcohole adfcendit a 40 ad 41.

Cum Sale Tartari a 40 ad 45.

Cum Aceto fortiffirnoab 45 ad 41. Sed cum aceto fortiflimo infpiffato
ad dimidias a 41 ad 44.

Cum Spiritu Nitri ab 43 ad

4

DE ARTIS THEORIA; loj

Experimentum Quartum, Diverso Modo,

Cum Spiritu Alcalino , volatili , ex Sale Ammoniaco parato cum «quali
copia Salis Tartari , faris forti , commifcui copiam «qualem Spiritus
Aceti fortiffimi ; quum eflent utique «que calidi, ac aer ambiens, fac¬
tum efl, ut liquor in 1 hermofcopio alTurgeret ab 44 ad 48.

Cum Aceto fortiflimo ad dimidias infpiflato ab 44 ad 47 i..

Cum Spiritu Salis cum bolo deftillati, dein redlificato , a 4dad <^4.
Cum Spiritu Nitri dellillaii cum bolo , ab ^6 ad 82.

De Calore generando mifcela Fojfilium,

Experimentum Primum, Multis Modis,

Sumo Aqu« puriflTims , 47 gradus calid« , uncias tres , iis admifced
Nitri puri in pollinera triti unciam unam , defcendit Thermometrum ad
gradum 5^.

Aqu« puriflim« , 48 gradus calid« , unciis tribus admifceo Boracis
puri unciam unam, defcendit liquor Thermometri ad gradum 45 i,

Aqu« puriffims , 45 gradus calid« , unciis tribus admifceo Salis mari¬
ni unciam unam, defcendit ad gradus 45.

Aqu« puriflim«, 47 gradus calidae , unciis tribus admifceo Salis Am-
moniaci unciam, defcendit ad gradus 28.

Aqu« purifrnn«, 45 gradus calid«, unciis tribus admifceo Olei Vi-
trioli non redificati unciam unam, adfcendit ad 6^0.

Alcoholis purillimi , 47 gradus calidi , unciis duabus admifceo Olei
Vitrioli non redfificati unciam unam, adfcendit ad gradus do.

Aceti ftillatitii , gradus 46 calidi, unciis tribus admifceo Olei Vitrio¬
li non redlificati unciam unam, adicendit ad gradum 60.

Cerufla in aqua forti debili , dum ebullit , adfcendit a gradu 44 ad

gr* 5 7*

Stannum rafum in Aqua Regia , dum ebullit, adfcendit a gradu 44
ad gr. 5d.

Ferrum rafum in Aqua Regia , dum ebullit, adfcendit a gradu 44 ad
gr. ido.

Plurima, pr«ter h«c, inftitui Experimenta fatis fimilia : fed metuo ,
ne odiofus fip recitando. Unum monebo jfcilicet, fi omnia fimplicia ita
examinantur, qu« in Vegetantium, Animalium, Foffilium , hifloria in¬
veniuntur, eo ordine, ut primo capiantur obfervata , qu« nafcuntur ,
quando juxta regulas combinationis , ea feorfum in qualibet lingulari
claffe occurrunt , eaque annotentur fedulo; tumque eadem lege dein mi-
fceantur inter fe fimplicia nata in diverfis claflfibus, brevi certo erit h«c
hiftoria certa , & completa, de calore orto ex permiftione fola variorum
corporum inter fe. Sed moneo iterum , illa Experimenta, qu«egohic co¬
ram Vobis feci, tantum rudia fuifle , neque ea cum cura exculta, qu«
feic adhiberi poffet, deberetque. Nam nimis feftinare juflic temporis bre-

C c ij

204 PARS ALTERA

vitas, metus abufus Veftr^ patientiae. Sed fimul, quum plures unabono-^
retis fpeftabili Veftra praefentia hos aftus , egoque conarer omnium ocu¬
lis fidelibus fubjicere eventum Experimentorum , utendum cenfui adeo
magnis Thermometris. Illa vero, ut Vobis notiflimum, corpore fuo tam
magno immerfo in parvam copiam liquorum , /multum de nato in mifiis
calore , vel frigore , mutant , illud in fe trahendo , eventum mutando.
Hinc & eo tantum lenfu annotata haec intelligatis , non habebitis autem
pro exadis ob rationes didtas- Sed quando Vos , pro ea, qua eftis ad haec,,
lolertia & accuratione, haec profequemini , utamini tum , commendo ,
illis pulcherrimis Thermometris Fahrenheitianis , quae de Mercurio con¬
ficit. Quibus ufus fum , dum fupra Vobis produdlionem Frigoris enarra¬
bam ; quam ope Salis Ammoniaci confeceram. Haec enim & acutiflime
fentiunt calorem , frigufque, & adeo lunt parva , ut parum valde mutent
liquorum calores, quibus explorandis adhibentur.

De Igne generato vero m corpore frigido ex folo accejpt Aeris.

rhofphorus

Cxafttii.

Chemicorum nunquam requiefcens induftria quotidie nova eruit v
quae priora latuerant fecula ; inter ea vero, poft Pyrium pulverem, nihil
vifitm fuit mirabilius , quam corpora arte hac produci , qutc frigida
funt ut caetera omnia, quamdiii prohibentur aera communem, liberum,
contingere; fed quae limulae aer fuperficiem illorum diredle contingit-,'
verum Ignem, imo & flammam vivam, fponte inde folum concipiunt ^
abfque ullius alterius corporis acceflli , aut attritu ulk) Mechanico „fine
ullo Igne admoto. Corpora haec Phofphora dixere, eaque hic fola in-
telligo Ignem generantia; neque alia illa intelligo, quse folura lucent ia
tenebris , abfque excitato fimul Igne.

Igitur primo humores Animalium, maxime prius putrefadfi , Ignis vi
orbati omni volatili parte , quae Salem volatilem , aut Oleum refert , re¬
linquunt carbonis fpeciem; quae dein mifla cum triplo arenae, autcarbof-
Hum ligneorum polline Vipio, aut cum duplo carbonum & dimidio alu¬
minis ; fi tum ex retorta de terra crucibulorum confedfa , lutata, urgetur
Igne aperto, reverberii , fenfim audto , furamo, diu aequabiliter con¬
tinuato; retorta fic accommodata furno „ ut colli ejus os aquam tangat
In recipiente contentam rite agglutinato; ultimo Igne, poft fumos, dat
materiem ponderofam , cineream , granularim in fundum aquae cadeii-
tem , in aqua no«n folubilem , liquefeentem Igne , fic fundendam in maf-
fulas ad Ignem fub aqua. Haec Phofphorus Crafftii , Kunckelii, Boylei,,
di<fta , fi vafe claufo, fub aqua, in frigore, confervatur , diu incolumis
fervari poteft. Nato autem in acre calore majore fulgurat in tenebris
per aquam incumbentem ; fed quando aeri aperto, tepido , committitur
lucet; fi autem aer incalefcit ‘paulo plus, tum Microfeopio confpedfa
Phofphori pars oftendit motum ebullientem, perpetuum-, partium in¬
ternarum, paulo poft in flagrantiflimas flammas accenditur >confumitmj,
relinquit Oleum Vitrioli, aut fimiliimum aeedine , & pondere, liquorem..
Qui ergo novus eft , & penitus diverfus ab omnibus prioribus. Ignem ex¬
citandi Modus» Aq aer , qui , paulo calidior » ebuUfie femper creditur ^

9

t>E ARTIS THEORIA. 205

trtncuflibus fuse ebuliitionis , partes Phofphori atterit concutiendo, fic-
que in materie facillime mobili , tamen fatis fixa , calorem primo aliquem ,
mox lucem, dein flammam , excitat? Sane fummo in frigore, aeri conti¬
gua materies vix lucet, non calet, minime accenditur. Sed femel aper¬
tam flammam concipiens, vix dein exflingui iterum potefl. Omni fere
dote, & analyfi per deflagrationem fada , quam proxime accedit ad na¬
turam Sulphuris vulgaris puriflimi j fed mollioris eft, & magis fufliis ,
plus ad ceram accedentis , naturae. In eo ab iis tamen differens , quod exi¬
guo Ignis gradu ebulliat , incendaturque. Vid. Boyl. Noftiluc. Aer. Slare.
Acft. Phil. 1(^85. p. 1457. Homberg. Memoir. de Mathem. & Phyf anni
1692 , pag. 74. ad 80. Nieuvventyd. pag. 5 zo. Hofmann. Diflert, Chem.
Phyfic, pag. 3 5<^.

Secundo dein alius, ifque longe pulchrior inventus eft modus confi¬
ciendi materiem, quae ad aeris tantum contadlum, calidus fuerit, frigi-
dufve , illico Ignem urentem conficit. Quem quidem primus mihi litteris
fuis fignificaverat Lutetiis Pariliorum Eximius Hombergius decimo fexto
Aprilis 17 1 z. datis mihi manu Nobiliflimi Domini Hasb^ergii , qui notan¬
das fimul obfervationes coram addidit. Quem poftea faciliorem reddi¬
tum, miniilque ingratum , exhibuit Diarium Eruditorum anni 1716'.
pag. 60, fcilicet ut prior ille, modo memoratus, Phofphorus originem
debebat ftudio Alchemifiae , infaniente fapientia quaerentis Lapidem Phi-
lofophorum in urina; ita jam defcribendus alteri ejufdem fedtae deliro in¬
ventus , dum in ftercore humano lapidem occultum quaerit. Res ipfa ita
fe habet. Sumitur pars Animalis mollis, minutiflime concifa , aut aliquis
ejus humor, vel & excrementa ; in fartagine ferrea. Igne modico, agi¬
tantur tamdiu fpatula ferrea , donec in pulverem ficcum nigrum, ita tor¬
rendo , converfa lint. Aut fumite aliquod tenue Vegetabile , farinam quanj-
cumque verbi gratia. Nec enim multum referet, quodnam ex hiselegeri-
tis. Sumatur tum una pars talis nigri, uflulati, pulveris, eique commifce
conterendo Aluminis crudi partes quatuor, fiat pulvis fubriliflimus , quem
impolitum fartagini ferreas fuppolito Igne uftulare oportet , femper fpa¬
tula , fere ignita, movendo, conterendo , agitando , in forma pulveris
terendo; quoties ab Igne fufum alumen in maflam coit cum pulvere fta-
rim iterum triturando, femper agitando quam accuratiflime , donec tan¬
dem nullos amplius fumos ad Ignem fuppofitum exhalet, fed tota mallit
in pulverem tenuem, ficcum , fixum, converfa fit, prorfufque nigrum.
Hunc dein pulverem nigrum , ficcumque immitte in phialam puram , fic-
cam , vitream , colli anguftioris , eoulque illo replendam , donec ampullje
tertia pars fuperior vacua fit hoc pulvere. Orificium colli hujus phialae
claudatur chartaceo laxe operculo , ut aer libere per illud ingredi , egre¬
di , perpetuo queat ; utque vapores interim libere ex collo phialae poflint
exire. Ponatur dein hasc phiala intra tigillum, vel crucibulum, ita ac¬
commodata , ut nufquam crucibuli fundunt , aut latera , contingat, fed
arena fic cingatur, ut haec, inter fundum , & parietes crucibuli, bene in¬
tercedat; atque obruatur porro ampulla phialae fic arena, ut per partem
ejufdem profpici queat intra cavum ejus ,, quo dein queat videri intus , ait
jBoatefia in ampulla jam ignita fit ^ Cingatur tum hoc crucibulum , euia

C e ii)

rfiorphorus

Igueus.

PARSALTERA

arena, unpofita pliiaia prunis accenfis lente & prudenter, donec undi¬
que percaluerit : auge tum Ignem, ut crucibulum , arena, phiala, mate¬
ries in illa, candcfcant ab Igne. Id ubi animadvertitur , fuftineatur dein
in hac violentia Ignis fpatio hor$. Tum , dum vis Ignis adhuc perftat ,
orificium colli phialas fiiperius cera accuratiffime claude , ut prortus nihil
acris introire queat. Refrigerentur fponte omnia. Erit in phiala carbo ni¬
ger, pulverulentus, ex pulvere, & alumine. Si de hac materie , fic-prge-
parata, aliquid ex vafe excutitur in aera frigidum, ipfo illo momento
Ignem concipit, ardetque. Sed fi attigerit femel aerem, amittit hancce
vim ignefcendi in aere. Atque hic quidem Modus Ignem excitandi
nium cognitorum maxime mirus videtur ; quoniam & hanc vim confer-
vat integro trium menfium fpatio, fi modo cautifiime prohibetur omne
cum aere externo commercium. Certe hoc in Experimento , vi Ignis cal-
cinantis carbo fit verus. Animalis, aut Vegetabilis, ifque quam fubtilif-
fimus profedo , adeoque omnino aptiflimus , qui minimam Ignis fcintil-
lam fufceptam. foveat , in Ignem nutriat,; ut exhiftoria carbonis prasmifla
evidum fuit. Ille vero carbo adeo eft redditus ficcus, quam Ulla arte effici
potuit, ut ex totoproceflu patuit : fi enim vel minimum humidi, imo tan¬
tum illius pauci , quod in ipfo aere hofpltatur , hunc pulverem tangit >
adum eft illicode totius Experimenti eventu. Quin & obfervare oportet,
quod omnis pariter aer inde fit expulfus ingenti Ignp ; oportet enim lage¬
nam follicite obturare tunc, quando fumma vis Ignis , quam vitrum fine
fufione tolerare poteft, expulit ex ejus cavo , & ex materie in illo contenta,
omnem aera; fi enim rurfum aer ullo modo irrepere valet eo, non fucce-
det unquam Experimentum. Interim de alumine , qui videtur efte lapis
Calcan-ius Oleo Vitrioli derofus, inque formam Salis converfus , expulfus
eft illa diuturna calcinatione aer , aqua , fpiritus acidus volatilis , remanente
modo Oleo Vitrioli fortiffimo, omni aqua orbato , in terra illa ficciflima
relida fixato. Talia autem corpora, ficcitatisimpatientiftima, ad aeris ad-
miftum calent , illeque in horum vacuos meatus irruens impetu fupra fup-
putato p. 153. illo momento atteret vividiffime illas partes , Ignem forte
excitat ; qui exceptus carbone illo tenuiffimo fuftinctur» foveturque facile.
Si vero hxc fuerjt mirabilis apparitionis caufa, vel fi alia forte; utique
inde nobis hodie certo conftat, fieri pofle , ut frigidi , communis, aeris
attadus fimplex, corpus frigidum , abfque vel ullo Ignis adjumento in¬
cendere prorfus queat, ita, ut totum dein confumatur in cineres aeque
certo, ac ullo alio noto Igne fieri queat. Sed quantum fcimus, ultimum hoc
Experimentum folum habetur, quod efficere hoc ex voto, quoties libet ,
pollit. Quis ergo definiat fuos intra limites Ignis potentiam ? Quis , ante
viginti quinque annos, hanc rem poffibilem credidiffet? Quis praefagiat
ea , quae fequuturis dein fint revelanda feculis? Quid fieret, fi lagena vi¬
trea, qua hic continetur pulvis frigidus, frada effunderet in Pyrium pul»
ferern hanc fuam materiem ?

De /gne prodn^lo ex frigidis Fojfilibus ope Aqua,

Si crudi Ferri, recens limati, nec rubiginofi hadenus, fcobs, cum Sui-

Ignis per Fer¬
rum , Sulphur
& Acjurttp,

DE ARTIS THEORIA, 207

phure puriflimo , ad ae^^ualem utriufque copiam , diu , fortiter conteri¬
tur fic , ut de utriufque ita fimul attritis pulvis oriatur valde tenuis ; ille , in
aere ficco, frigidus talis manet, licet quam diutilTime ita fervaretur , cu-
ftodiatur modo de omni humidoj fi vero pulvis ille fublgltur cum tanta
aquae fimplicilTimae copia, ut valde crafla pafta fit i tum poft aliquod tem¬
pus oritur in illa mafla calor, vapor, tumor, aeftus, fumus denfus, fer¬
vidus , fulphureus , Ignis flamma. Deprehenditur , operatione peradfa ,
calx fufca , nigra, tenuis; cui affufa aqua educit Vitrioli fpeclem de ferro;
quam fimillimam illi Vitriolo Martis, quod vulgo paratur cura Oleo di-
fto Vitrioli. Si vero utriufque hujus foflilis ingens fumitur copia , v. g.
ad tb XXV Ferri & tantumdem Sulphuris, hincque fada pafta cum Aqua
fepelitur ad pedis altitudinem fub terra , poft horas otfto incipit terra im-
pofita inflari, exeunt vapores fulphurei, calidi , viva dein flamma pro-
fillt.Fitque verus Ignis fubterraneus.Vid.Hift. Ac. Reg. Sc. 1700. pag. 5 2,
Monum.pag 1 01. Quum enim Sulphur fit Oleum inflammabile co^ncre--
tum cum acidiftimo Oleo Vitrioli ; Ferrum autem metallum in acido Vi¬
trioli femper folubile cum ingenti calore enato: videtur, quod, ubi hxc
bina minuratim contraria fimul, veniunt in contadlus ardtos, & adeo mul¬
tiplicatos , vinculoque aquae longe adhuc ardiius adunantur, incipiat aci¬
dum Sulphuris agere in ferrum rodendo, calorem confuetum ita exci¬
tare; unde majore vi, omni momento , per huncce calorem increfcente ,
folutio omni momento increfcit , hinc & aeftus : unde ultimo flamma
partim ab oleofa parte fulphuris jam libera ab acido, quod ivit in fer¬
rum ; partim ab erudato vapore ferri ab oleo acido fulphuris jam refo-
luti, qui tam facile inflammabilis ut pulchro ibidem & apud Hofmann»
DifiT. Phyf. Ch. 159. altero Experimento paret, dum fcilicec Olei Vitrioli
unciae tres in Phiala vitrea, cujus collum abfcKrum , mifcentur cum aquae
unciis duodecim, dein retineatur haec phiala, qus mediocris efto capa¬
citatis, in calore modico, injiciatur tum diverfis vicibus limati ferri fe-
mi uncia , aut uncia , exorietur vapor albus , qui, nidore fulphurato al¬
lii de collo phialjE erudans , ab admota candela , fulminis inftar accen¬
ditur vehementis, cumque ingenti impetu intra phialam arripitur, ibi-
que violente repercuflus , mira fane praeftat : ita quidem, ut videatur ma¬
teries tales halitus formans, qui furgenti in vapores ab Igne fuppofita
ados Alcoholi aflimilantur penitus. Detedus ita fuit novus iterum mo¬
dus Ignem excitandi de materie frigida , minime inflamraabili, adjumen¬
to aquae. Atque certiflime credimus, infinitos alios in natura rerum tedos
haerere modos , quibus eadem haec mirabilitas praeftari poflit ; quique forte
poftea detegentur. Foenura madidum aggeftum in acervos facit idem.

De Igne produBo mifcela Liquorum frigidorum.

Si nitri puriflimi, ficcifliml , In polllnem contriti, felibrae , in retor¬
tam punflimam , ficciffimam , immiftoe, tantumdem admlfcetur Olei Vi¬
trioli puriflimi,. & ab omni omnino phlegmate liberi; tumque fit , Igne
arenae modico , diu fuftentato , deftillatio in. excipulum ficcum , purifli-
mum , iu ut vaporis flavefeentis fpecie ad.rcendat Spiritus Nitri Glaube-

rgnis fui/Ttr—
n^ns de liquidi».

De natura fg-
nis Eicment Iis
qui corporeus i.
quia etftealus.

i. mobi¬
lis , & poten^s
quiticcrc.

t. Quia eft re-
idliens coippr^.

208 P ARS ALTER A

rianus, liquor habebitur; ergo, fi ad drachmam in vafe vitreo ponitur
oleum ftillacitium Cariophyllorum orientalium , ligni ^affafras , Terebin-
ihinsE, Carui, atque dein defuper infunditur aequalis, aut fefcjuialtera pars
illius Spiritus Nitri Glauberiani , oritur violenta , de frigidis ante com-
miftionem , fiamma. jMit urn rurfus , atque utilitatis infinitae , in ChemU
cis , Experimentum, in quo de frigidis liquoribus, uno inftanti , flamma
lapidiflima , ambos liquores fere conlumens, tantum pauculum refinofi
relidui relinquens pro cineribus. Jn quo iterum cernere efl, acidiflima ci ni
oleofis multo fpiritu Redtore fcatencibus materiem conftiruere Sulphuri
fimillimam , facillime incendendam. Vid. Borrich. A6t. Hafn. 167. Hof-
man. Obf, Phyf. Chem. 50-4^. 1x3-127. Slare Philof. Tranf. n. 150.
p. 2 9 1 • ^ ^

Si omnia jam memorata cum cura perpendimus, poterimus forte quae¬
dam de natura Ignis fatis certo pronunciare. Itaque primo conflat , Ignem
verum Elementalem corporeum efl^. Quandoquidem hoc nomine omnes
iritelligimus rem geometrice menfurabiiem trinis ab uno centro dudis
a,d fe invicem perpendicularibus , five ut hodie appellant , rem extenfam.
Sic & omne id , quod in omnibus procedentibus , titulo Ignis occurrebat ,
femper fuit extenfiim. Etenim fit 'globus argenteus, folidus , filo fufpenT
fus, fere ignitas, dimktatur lentifiime intra aquam frigidam, fere fine
mutatione concuflionis; nonne Ignis hujus fphaerae fe diftribuet fenfim ,
per fpatia menfurabilia illius aquae , quae proxima illi globo incalefcet ma-f
xime , ficque proportionaliter reliquam calefaciet , ficque vere fe exten¬
det. Thermofsopia enim , locata in hac aqua varias ad diftantias a globo
calefaciente , notabunt varios gradus Ignis diffufi per porpus , & fjeatia.
Veram igitur raifcelam docet Ignis cum corpore, vel fpatio , veram ha---
que extenfionem. Tora fane data hiftona Ignis claris docet Argumentis,
Ignem tam vere extenfum efle, quam fpatia vel corpora in his.

Altera generalis omni corpori noto prpprietasin eo eft, quod omne
corpus queat exiflere fuccefllve in ilio loco , qui priori fuo pofleflb pro¬
ximus eft, ficque revera moveri- Sive manferit in eodem fpatio, Ipd ro¬
tatur circa axim , ficque omnes fimul quidem iq eodem loco maneant
dum interim nulla partium illius perfiftat in eodem fpatio, in quo fuerat
prius. Sive tota moles , omnibus unitis partibus conftans , priori fpatio
relidlo in proximum eat , idque continenter ita pergat facere. Sive deni¬
que horum utrumque fiat fimul. Atqui moveri ita quoque Ignem hunc,
undique jam per Experimenta conftitit ; neque enim ullum in his fuit, quin
motura verum Phyhcum doceret. .Quod ergo probatione non eget ultra,
Ipfa autem mobilitas cum potentia qniefcendi ita srdle cohsrgt in corpor-
ribus, ut negare queat nemo, quin id, quod uno momento in quodam
fpatio exiftit , ibidem per duo momenta permanere ,con,cipi queat. Id
vero jam quiefcere eft. Quum igitur & omnes Ignis adtiones, motu fem¬
per peradae , poftint femper augeri , aut minui : hinc abfurdum haudqua-
quam videtur, Ignern quoque in certo loco quiefcere omnino pofle; uti¬
que non minus quam alia corpora.

Tertia autem .eaque propria corpori uqi affecftio eft , quod folidum cor-
pus^ qua tale, in certo fpatio fubfiftens vi abfolute infinita refiftac , np

aliud

DE ARTIS THEORIA. 205

alind Omile In illo occupato fpatio fimul cum illo exiftat. Refiftentiam , im-
penetrabilitatem, alii dixere; Democritus voce fignificantiflima avliluTrlav
live repercuflionem , dixerat. Neque enim , opinor, de vero corpore
nomine impenetrabilitatis aliud in mente intelligimus , quam repercufluni
hunceorpoiis tendentis in fpatium corpore alio jam occupatum. Sed pro-
fedo , li in ullo corpore, in Igne certe haec repercudio quam maxime ob¬
tinet- JUe enim corpora quaecumque vel folidiflima movet , mutat , figu¬
rat , ita , ut non fuerit inventum hadenus ullum , quod ab eo non mutetur
in vere folida indole , atque ab eo accipiat motum ^ quo fertur in alia loca
cum impetu ab Igne accepto. Quin etiam fi cogitamus, verum, purum ,
Elementalem , Ignem in corpora idonea adum, in ea incurrentem, ab iis
corporibus repercuti , vel refledi ita ^ ut impetu fummo , quidem im¬
petu movente omnia, recurrat ab iis, in quae impegerat offendendo, tum
lane veriflimam in Igne -avliluTrlay obfervamus ; adeoque ipfam corpo¬
ream naturam animadvertimus. SI enim radii Ignei, a Sole determinati ,
in fpeculum Vilettianum frigidiflimum , adeoque elafticiflimum , five re-
percutientillimum , incidunt, tum copia fere fupputabili pro magnitudi¬
ne aperturae fpeculi , reflexi in focum , adionem ibidem violentiflime
corpoream exercent , quae veriflime docet moveri hunc Ignem cum offenfa,
five refiftentia. Maxime quidem ftringit hoc argumentum , fi placet Vo¬
bis conCderare fimiil, quod, fi fpeculum illud fuerit valde excalefadum,
adeoque dilatatum , laxius, minus elafticum, minus cum vibratione cor¬
porea repercutiens^ tum illi radii igniti, a fpeculo offenfi recurrentes, ac¬
curate tanto minori cum adione in focum remittuntur , quanto fpeculi
fuerit tum minor durities. Hinc quippe manifellum evadere arbitror ,
Ignem ipfum vere corporeum, refiftentem eflfe: quia impingens repercu¬
titur. Iterum vero , in hoc argumento obfervemus, quod, fi radii igniti,
valde adunati , hincque.fortifllmi, adeoque potentes, ut materiem metal-
Jicam fpeculi vi fua fundere queant, tum non orietur ulla reflexio, fed
Ignis fuperior fpeculo , illud deftruet : indicio manifefto , hanc reflexio¬
nem fieri ^mera repercuflione corporis in corpus. Praeterea liceat perpen-
,dere, quod puriflimus hic elementalis Ignis, a Sole diredus per vitra
Tfchirnhaufiana , in acum ferream pyxidis nauticae , ipfo in pando con-
•tadus admifli foci , fupra fuftentaculum illius eum movet in orbem , vera
corporea percuilione agitans rotatile corpus ferri. Talis autem percuffio
fada in corpus impenetrabile docet id , quod cum motu in illud Impege¬
rat , ipfum quoque non penetrabile , fed refiflens, fuifle, Efl: igitur Ignis
Elementalis vere corporeus. Habebit etiam unumquodque ejus Elemen¬
tum partes, quibus unitis conflat. Quas, potentia naturae, ulterius divi¬
di pofTe in minora, credibile* neutiquam habetur. Hinc & valde credibile,
ne figuras quidem , his Elementis proprias , per vires naturae ulterius im¬
mutari pofle. Immutabile igitur, & mutans tamen caetera, hoc mirabile
Elementum. An tandem Ignis & illam habeat indolem , quam omni om¬
nino corpori communem fummi noflro feculo Viri putant , ut fcilicet
gravis fit pro ratione fui duri, nondum adeo certo, quam putatur vulgo,
conflat. Enim vero mihi totam Ignis hifloriam confideranti fere ita ani¬
mus inducitur, ut credam, illum, non magis telluris centrum, quam ul-
Tom. L D d

Corpiifcula Ig
ku miaima.

aio P A R S A L T E R A

Ium aliud pufl(5l:t!fn petere, efTe fine ulla determinatione fpontanea, Ene
ullo amore ullius loci, vel corporis^ Determinari pofTe fine refiftentia,,
quaquaverfum. Efle ubique. Effe, fi nulla aceeflerit aliena caufa^, ubique
in toto univerfo. Imo ex fe efle ubique copia, & vr, eadem.. Quae quidera
omnia in praemiflis , nifi me fallat vehementer animus demonftrata ha¬
bentur per Experimenta.

Sed fecundo Elementa Ignis , corporea ex prima demonfirata proprie¬
tate,, videntur efle omnium, quas nota habentur , corporum, minima. Si
enim corporea vere funt, erunt neceflario fiibtiliflima t quoniam pene¬
trant fe quam facillime per omnia , vel denfiflima, corpora , atque maxi¬
mam eorum craflitiem tranfgrefla , in omni parte penetrabili corporis-
efre<51:us fuos vere prssftant. Si enim folido de auro conflatus foret glo¬
bus maximus , Igni ille impofitus idoneo , apto temporis fpatio , fle pof-
fet penetrari , ut ufque In intimum, centrum fuum foret ignitus» Siqu^
rum in btna divideretur hemifph^ria, in quolibet ejufdem punfto in¬
terno, lumen, calor,, poteflas omnis nota Ignis, inveniretur. Tanta au¬
tem hifce in partibus habetur tenuitas, ut rurfum inter omnia cognitjfc
corpora nullum omnino fit adeo compa<5lum fine potis, adeo Graffun^.
materie , & mole , quin cogatur admiflum Ignem tranfmittere. Alia qui¬
dem , quascumque demum fint , quse unquam cognovimus corpora, ex¬
cludere poflumus , ne intrare queant ullo modo in meatus quorumdam-
corporum-. Sane Aer , Aqua, Spiritus, Sales , Olea , caetera omnia, fa¬
cile videmus , excludi polTunt, ne intrent intra ampullam vitream. Her-
metice undique claufam, ne exeant inde „ pofiquam prius fuerant immif-
fa. Solus Ignis libero ingreditur, atque denuo egreditur , itinere. Solus
ille Ingrefliis,, & egreflus,. omnes ipfi proprios effe<5lus praeftat. Fateoc
quidem-, caufam gravitatis , & vim magneticara, etiam per omnia tran-
lire corpora , confervata fua proprietate agendi. Interim tamen haud no¬
vimus adeo certo , ancorpufculis emanantibus Id efficiant ,.an ratione alia
nobis incognita ? Interim. tamen hoc etiam fatemur , quod caufa gravi¬
tatis „ & magnetifmus , pervadant uno momerrto,. fere fine ulla mora , per
omnia corpora , Illibata omni fua potentia;, dlim Ignis tamen protrafto*
tempore egeat prius , quam penetrare queat per crafliflima corpora. Sed'
hinc tanto magis videtur manifeflarl corporea Ignis natura , minus in
ifl.is^ aliis manifefla. Hinc dixi modo , Ignis Elementa minima inter om¬
nia corpora nota , quae pro veris corporibus omnes habent. Enlmvero^
fateri cogor,, nefeire me , num forte DEUS in corporea rerum univerfi—
tate creaverit corpufcula , qus ipfis Ignis elementis fint tenuiora. Unum,
id aio-„ nihil effe(fl:imm Phyficorum hominum occurrifle fenfibus-, unde;
colligere coguntur , talia exiftere Igne minora. Ipfa autem haec, & qui¬
dem fumma. , fubtilitas inde quoque intelligitur ,. quod Auri ea fit folidi-
ras „ur , poftquam unum ejus granum obdiidlum efl fupra aream Argen¬
ti ira,, ut craffities lamellae aureae fic appofits fit modo 1 — unius.

duodecimae partis pollicis, ( Ac. Reg. Sc, 1715. 10. J in hac tamen tantai
eju.Cdcm fubtilitate microfeopia, omnium acutiillma., nullum meatum, de¬
tegere queant. Imo.fi braflea Auri,, quam, levllflma ,, opponitur Soli,, in?
«ubivulum. obfcuium irradianti;,, ne lumen, quidem libere tranfire pex hanc

DE ARTIS THEORIA.

potefl: , fed tantum fubviridefcentis quid per illam tranfparet. Atta¬
men ingens, folido de Auro fpha;ra,per ingentem illam denutatem , ma¬
gnitudine molis adeo craflam, penetrari poteft a maximo pariter, & a
minimo Igne. Si enimtempeftategelidiflima, vaftus hic globus diu expo¬
nitur aeri gelido , tum per omnem fuam fubftantiam induet illam tempe¬
riem, live accipiet illum Ignem , qui in aere tum adeft. Si autem valido
dein committitur Igni , ut jam Igne corufco fulgeat jam jam fundenda
haec fphaTa , habebit Ignem violentiflimum per omnia. Attamen omnis
ille Ignis iterum evanefcit de hoc globo, qui brevi redit in temperiem
aeri iterum communem. Unde igitur conftat, exiguum Ignem in liquido te-
nuidimo aerio infinuare fe aeque pofle per omnia intra Auri meatus , quam
maximum in ardentiflimo foco. Si vero in tam tenui lamellula aurea mea¬
tus erant adeo exigui ; quid de iis putatis , quando ingens adeo mafla auri
per totam fuam molem ab Igne penetratur? Certe calere , & frigefcere,
efl: Ignem recipere majore, aut minore, copia. Quas quidem puto fuffi-
cere , ut probetur fumma Ignis fubtilitas. Illa tamen infinities fubtilior
videbitur, fi verum fuerit, lucis, colorumque , materiem eamdem elTe
ipfi Igni. Si namque cubiculum aliquod conftru<5ium fuerit tenebricofifli-
mum prorfus , in cujus una modo parte foramen efl: exiguum patulum tum
vero oculus fanus , aliquamdiu prius in tenebris verfatus , a parte obfcura
cubiculi opponatur illi aperturae ; videbit ille diftindillime omnia objec¬
ta extra pofita, per radios ignitos, definitos, diflindios, a fingulis vifi-
bilibus pundis tot diverforum objedorum oriundos, propagatos , abfque
confufione per exiguum foraminulum tranfmiflbs. Si jam cogitatis , quot
hic videantur punda vifibilia in tali toto hemifphaerio ; quod tamen fin-
gula videri tantum queant per fuos radios tantum ; oritur idea fubtilita-
tis , «quae imaginationem humanam obtundit. Verum , fi jam intra hanc
cameram pofueritis chartam albam , radiofque convexo diaphano tranf-
miferitis in hanc chartam ad diflantiam idoneam ; jam omnia objeda la¬
tis magna , in illa tabula quam diflindiflime pingentur , adeoque omnes illi
radii , ficque ex hypothefi omnis ille Ignis , qui a tot objedis copia im-
menfus , poterat unitus ardari intra exiguum fpatium illius foraminis.

Certo igitur per hxc evincitur, elementa Ignis lubtilitatis efle , refpedu
imaginationis noflras, infinitae.

Tertio videntur corpuflula illa minima , qus ultima Ignis elementa st folisiiflimw
abfolvunt , talia efle , quae fint omnium forte corporum maxime folida.

Facile intelligitur fignificatio vocis adhibitae : nam nomine Solidi intel-
ledum velim id modo extenfum , quod infinite refiftit ; per Spatium vero
id extenfi , quod admittit, & tranfmittit , folida. Ergo folidum abfolu-
tum erit illud extenfum , in quo nullum adefl tale penetrabile fpatium
omnino , fed quod in omni fuo extenfo , & in quolibet ejufdem pundo , efl
ubique perfede fic impenetrabile. Si autem extenfa quaedam moles partim
conftituitur ex particulis ita vere folidis , ita tamen adunatis inter fe, ut inter
haec conjunda folida intercipiantur fpatiola , quae nullum folidum intra fe
concipiunt ; tum apparet clare , quod corpus illud partim corpus fit , partim
vacua intra fe concipiat. Unde ergo conflabit etiam , quod corporum om¬
nium elementa miifima debeant eflfe maxime folida, fed quando haecele-

Dd i/

jii PARS ALTERA

menta deinde componuntur in unam molem , tum inter h*C Ipfa eTefnenttl
fic adunata , non undique contingentia fe mutuo , talia vacua , refpecfta;
hujus molis , exoriuntur. Quare compofita moles femper futura elV pori$-
plena; ideoque minus folida,quam illa ultima elementa feorfum exiften-
tia , de quibus componebatur. Hinc & eo refpe(ftu facilius poterunt illae
partes diflbeiari a fe mutuo , five eo facilius poterunt dividi. Rurfum vero ,
in ultimis iftis minimis vix videntur pori obtinere, ideo haec folidiffima
haberi, ideoque ne quidem dividi pofle per alia corpora, fed conOantia
permanere. Quum ergo Ignis demonfh‘atusfit fleri corpufculis minutifli-
mis , habebunt & hae poros , fi ullos , certe quam paucillimos ; erunt ideo
quam folidiffimae omnium moleciilae. Quum autem fubflantia impenetra¬
bilis fit ipta fubflantia corporea, forte omnis fubftantia vere corporea
qua talis , infinita , nec diffociabHi , vi cohaeret. Sed quae moles conflatur
^ ex hac cum interceptis vacuis meatibus , eatenus iterum divifibilis erit

quatenus poros vacuos admittit in fe. Ignis igitur, ex hac dodfrina , to*
tus corporeus , immutabilis , figurse mutata: incapax , concrefeere impos
cum fe , aut cum aliis corporibus. Interea tamen idem ille habebit poten¬
tiam quam maxime dividendi alia : quoniam intra meatus difiblvendo-
rum femper poteft intrare., ibidem vim fuam exercere, concreta ramen*-
ta , & flamina , diflolvere, ficque concreta deflruere in ftia elementa fim'-
plicia , aut ita ordinare moleculas elementales, ut tranfitu aequabili tran*-
flre per omnes meatus quacumque diredtione queat, ut in auro fufo ad
Ignem , dein illius vi vix amplius mutando. Si vero applicatur hic fubti-
liilimus & fbtidiffimus Ignis ad abfolute folida aliorum^orporum elemen¬
ta, tum videtur ea ultra mutare non polTe , fed tantum totam illorum mo¬
lem mechanica propulfione , aut attradlione , movere. Neque ultra aliquid
efficere valere; quod quidem ipfum ita fe habere omni rurfum Experi¬
mentorum genere undique confirmatur. Eftque hujus proprietatis intuita
Ignis mutator maximus in univerfo rerum , ipfe interim omnium mini¬
me mutabilis.,

w ^ Quarto credimus Elernenta h^c corporea ; minima, folidiffima, Ignis,',

fuperficiem habere quam aequabiliffime lasvem , feu politiffimam. Intel-
ligimus fcilicet talem , quae nihil exftans habet , aut eminens in ullo punc¬
to totius fui ambitus , leu circumferentiae , nihil quod prae caeteris fubfi-
dat. Si enim hirta foret aut fcabra illius extremitas, tum pundfa magis,
elata occurrerent magis offendentibus corporibus , quam moles reliqua ,*
adeoque in omni aftione Ignis in propria elementa , aut in alia corpora ,
femper impetus conciliaretur maximus particulae minime cohsrenti cum
toto. Quare & videntur partes illae continenter abradi debere a reliqua
mole.. Unde igitur affidua foret mutatio elementorum Ignis; adeoque &
Ignis ipfius , quod tamen repugnat fuperioribus. Summa etiam foliditas
Ignis videtur teadere ih illam figuram ,. quas facit, utomnes partes refpec-
tu interni centri asquabiliffiine inde per orbes fuos diftent tquum ita ad.
minime mutabilem formam accedant , & omni partium tranfpofitioni
refiffanc quam maxime. Si deinde comprehenditur fumrna illa Ignis per
omnes poros cujufcumque corporis omni direftione applicati, penetra--
bHitas omnino videtur requiri in fuperficie talis rei fugrema facilirai,

DE ARTIS THEORIA. 215

tdT tranfeundum fine ullo intricantis impedimento : quod non videtur
polTe obtinere, li hamulis undiqae& aculeis , tomento, vel lanugine, ob-
felTa foret fuperftcies. Dunr enim adeo copioli , & diftindiffimi tamen ,
rgnieuli, fimul tranfmiffi per exiguum foramen in camera obfcura , abfque
ullo omnino intricatu tam expedite trajiciuntur; facillime intelli-gimus ,
quanta glabrities , quae Igevitas requiratur , in contactuum punCtis , ne fe
mutuo retineant. Quin & promptiflrma reflexio , & refraCtio , qu^ ob-
fervatur fefflper adefle in partibus lucis , quaeque tam accurate refpondet
figurae abfolute fphsericae effeCtui , etiam fuadet > credamus Ignis puri Ele¬
menta hanc quoque figuram poffidere. Ex quibus jam fere colligeremur,
ultimas puri Ignis partes efle fphaerulas quam politiflimas..

Quinto agnofcimus ex uuiverfa Ignis hiftoria abfolutani ejufdem fim-
plicitatem. Haec quidem appellatur illa corporum conditio , qua ubique in
particula ejus quacumque , eadem prorfus indoles obfervatur , quae in toro
obtinet. Haec igitur in Igne notaret illam indolem,, ut in unoquoque Ele¬
mento folitario fimplex corporea tantum obtineret , fine ullis poris, na¬
tura, prorfus ut modo foret in omni particula componente eadem : a deo¬
que forte fphaerula folida. Deinde autem , fi confideraretur congeries ho¬
rum Elementorum fimul , tum omnes illae fphaerulae prorfus effenr eaedem*
In his igitur fubfifteret Ignis fimplicitas, pendens maxime exinde > quod ,
quum non fint in rerum natura corpufcula hoc Igne minora , non poffit
itaque Ignis ex minoribus heterogeneis componi. Ultima fane parvitate
ipfa agnofcitur fimplicitas, foliditas abfoluta hanc agnofcit, fphaerica
figura rpfam fimplicitatem luculente exprimit. Quare Ignem habemus om¬
nium corporum exiftentium fimpliciffimum. Verum tamen efl: , quod ob-
ftet abfolutae Ignis fimplicitati doCIrina maximi NEWTONI. Enimvero
ea laudatur penetrantiflimiineo ingenii fincerafubtilitas , m ultra limites
humano ingenio prarfcriptos unus prodiifTe credatur. Ille itaque ex uno
Ignis radio, anatome artlficiofiflirna diftindos feptem feparat , principibus’
fuis coloribus quam diftindiflimos non modo, fed & reflexu atque re-
fraCtu prorfus diverfos , adeoque alienae omnino per hafee tres dotes in-^
dolis. Attamen unus ille radius^ quam tenuis ! Quam fimplex! Si itaque ,
poftquam induflria humana, tanta cum diligentia, per tot fecula in toto
terrarum orbe , naturam Ignis & lucis per tot modos excufferat , unus
noftra aetate ISACUS NEWTONUS haec detexerit; quis metam ftatuet
inventis quondam futuris in hiftoria rerum’ naturalium? Quis definiet,,
quidolim acceflurum fit demonftratis NEWTONIANIS ? Sane dimidium^
elapfum feculum, a quo omnes Philofophi unum lucis radium concipie¬
bant, ratione fuae longitudinis, tam tenuem, ut prorfus refpedtu hujus
craflitiei , indivlfibilem efle uno- ore aflererent : invidis Experimentis &
rationibus Geometrarum Princeps demonffrat, eum folitarium radium
efle fafci ulum fadum ex;feptem omnino variis radiis , qui fecundum to¬
tam fuam longitudinem fibi invicem appont queunt , rurfufque ita a fe
mutuo diflilire, ut feptem* diverforum colorum filamenta fericea „fubtilif-
fima , juxta redltudinem exporreda in unanr apparentem fpeciem uniuS'
fimplicis fili , tamen abfolute feptem in fila diffindi iterum , femperqua
{>ofrent.Si poflea. inftrumentis Dioptricis jnagis promotis, aliifve arcifi'-

Dd iij.

Atque fimpli*
ciffima.

Smperque

mcbilia.

114 PARS ALTERA

t'iis Tubtillus excultis , in hifce jam fimplicibus NE WTONIANTS radiis
ingenium hominum ulteriorem detedlurum fit compofitionem , cjuiSj^
cjusefo, definiet? Nos modo obflupefciraus, dura videmus ex hifce exem¬
plis , quanta ADORANDUS DEUS facultate mentem humanam inftru-
xerit, qua rite exculta confequi valeat leges, quas condendo univerfum
promulgavit. Nos venerationem debemus infinitam , & gratiarum adlio-
nem aeternam , ILLI DEO, qui fuam imaginem animae impreflam nof-
trae dedit Vero intelligendo aptam , ftudiofam , & amantem Veii, At¬
qui ne vel fic tamen exhaufta fuerat omnis, quae in fimpliciflima obti¬
net Ignis particula varietas. Imo vero in uno jam tali fimpiici radio ite¬
rum, in ipfo laterum oppofitorum ingenio , aliam rurfum detexit diver-
firatem idem NEWTONUS. Quid enim ? In Cryftallo Iliandica attente
obfervara refraiStio docuit , quod in uno latere talis radii fit alia vis ,
quam inaltero. Utque in uno magnete, refpedu alterius magnetis, polus
cft attrahens aut repellens , ita & in uno radio facultas pariter fimilis ,
refpedu Diaphani fui. Unde tandem Ignis, licet adeo fic fimplex, atta¬
men dlverfitates detedtas adhuc in fe habet hafce. i . Ratione fuorum co¬
lorum eleraentalium feptem diverforum. i. Ratione diverfas varietatis
refpedu corporum refleftentium , & refringentium , radios diver.^a peni¬
tus aftione in uno , quam in altero , radio colorato. 5. Denique & hanc
in ipfis lateribus diverfitatem radiorum ratione fingularis Diaphani Iflan-
dici. Ita in ipfo fimpliciflimo tam multiplex adhuc latet diverfitas. Quan¬
ta igitur in compofitis fufpicienda diverfitas ! In minimis ubique maximi
imaginem detegimus. AbfuifTet revelatio arcani naturae uni refervata
NEWTONO ; omnes , credo , & hodie certi crederemus in radiis lucis
dominari minimum , ineffe fimpliciflimum. Jam vero cogimur fateri , efle
quidem inter cognita Ignem omnium fimpliciflimum, 'ita tamen, ut &
in hoc fua manifefta fit, & varia , multiplicitas.

Sexta Ignis hujus proprietas habetur ejufdem mobilitas , quae quidem
deprehenditur tanta , ut fere certi fimus eum nunquam quiefcere abfolute,
ubicumque fit. Neque hjc tantum intelligo illum motum , qui femper obti¬
nere deprehenditur in omnibus communis corporibus. Certiflimum enim
eft, nullum omnino corpus exiftere in rerum natura univerfa, quod un¬
quam vel uno momento abfolute quiefcir. Sol Hercule! Planetae , Cometae,
& cum his fuae gravitantes atmofphaerae , rapidiflimis omnia circumdu¬
cuntur motibus. Atqui praeter haec nulla omnino corpora cognofcimus.
Quielcit ergo nihil unquam ; moventur quam celerrime omnia femper
quam conftahtiflime. Sic voluit univerfi omnipotens ARBITER, Sed
aliam adhuc pono in Igne, ipfi fcilicet propriam agilitatis nunquam in¬
terruptam exercitationem. Hxc autem certiflimis rerum obfervatis evin¬
citur. Sumamus aquam , frigefcat illa ad 35 gradus; erit frigidiflima tum
illa , hoc eft tam parum Ignis habens , quam 'natura rerum permittit in
aqua pura unquam pofle fieri , fi enim paulo plus frigefcit haec aqua fim¬
plex , impoflibile ftatim erit, ut ulterius aqua maneat , fed erit converfa
in vitrum genuinum fere omni dote, durum, fragile , pellucidum , fedgradu
3 5 caloris iterum fufile in aquam; quum vitrum, ut fit fufile inftar aquae,
longe ultra fexcentos gradus caloris requirat. Igitur hinc liquet , aquara

V

DE ARTIS THEORIA. 215

tanfnm aquam efle per motum infiti Ignis , non aquam elTe aquam ex na¬
tura fua propria ablque Igne feorfum, & folum, confideratam. Idem de
vitris, folfilibus, fulphuribus, femimetallis , metallis, forte & de omni¬
bus aliis corporibus verum j quas' confiftunt forma durorum corporum in
certo gradu Ignis parcioris, ut de glacie jam flarim obfervavi, fed audio
illo' gradu caloris ufque in terminum certum, tum diffluunt ocyflime, at¬
que in fluentem quafi aquae fpeciem convertuntur , vario gradu Ignis ca¬
lidi pro diverfa fua natura. Quum itaque in Fahrenheitianis experimentis
evidlum fit, infra conglaciationis frigus,, adhuc 52 gradibus magis imminu¬
tum calorem in natura rerum fuiffe obfervatum ; (cimus ergo , in tota dif¬
ferentia feroper adhuc Ignem motum fuifle gradu quidem minori, nun¬
quam vero nullo , adeoque Ignem illum ne quidem qureviffe illo tempore,
quo omnia peribant Animantia, & Vegetantia , frigore. Potuiflemus ita¬
que fecuri dixiffe. Ignem & tum fuifie motum. Verum poftquam Experi¬
mentis iifdem conflitit , adhuc quadraginta gradibus imminui potuiffe arte
& huncce Ignem , jam revera fumus quam eertiflimi, quod in frigore
fummo naturae poffibili Ignis adhuc moveretur gradibus 40 plus , quam in-
frigore illo artificiali. Quin & in tota rurfum hac diflantia femper quae¬
dam folverat fuo motu, quae paulo pofl minori gradu caloris iterum con-
fiftebant ; quum omnia ibidem memorata Experimenta id docerent. Ergo
Ignis in fumrao frigore adhuc conftanter movetur , & in quolibet inde
gradu caloris femper magis ; magifque , movetur ergo femper. Pernicita¬
tem Ignis emanantis a Sole in Planetas proximum circa Jovem motos ,
inde ad tellurem noftram referri , fubtili proi fus argumento collegit infi-
gnis ROEMERUS ex multis conftantiffimifque obfervationibus Aflrono-
micis per de^em annos fadtis , atque in litteris ad Hugenium datis recita¬
vit- Inde enimcertiffimo argumento Hugenius demonftrat, adeo celerem
hanc effe propagationem , ut fpatio minuti fecundi abfolvat plus quam un¬
decies centies centenas millenas decempedas : vid. Hugen. de Lum. pag. 8.

& 9. Unde ergo velocitas haec foret fumma in Igne , vel luce Solis amiffa,
quae pro Igne Elementali vero habetur , fi poneretur exivifle haec lux a Sole
in Planetam illum Jovis, atque inde perveniffe ad nos ; ut in dodirina
NE''^^^TONIANA videtur poni. Si autem fpatia haec plena^ ponuntur , ut
aliis placet, tum tamen illaadlio Ignis luminofi faltem tam citoeon^murhi- '
catur, quaecumque demum illa fuerit. Poftquam vero ingens Cafliniis atque
Maraldus , infinitae diligentiae, atque in fapientia Aftronomica abfolutif-
fimi. Vici,, plurium annorum obfervationibus accuraciflimis nixi, omnia
intentlfiimacum cura excufierunt, deprehenderunt fimut, multum abeffe ,,
ut vera fit Roemeriana & Hugeniana fententia. Monum. Ac. R. Sc- 1!707,.

Hlft. pag. 77. & lbid*m Monum. pag. 2 5 . Quare de celeritatis hujus defini¬
tione ex fubtiliflima argumentatione ultra nihil concludimus. Caeterum
certi, tanto femper celeriorem efle hanc communicationem, quo minus
fuccefliva invenitur.

Septimo liceat & ex iifdem omnibus certo concludere , quod Elemen- Non geatr4*«
talis hicce Ignis utcumque omnia corpora objedla mille mutet modis , non'-
dum tamen vel ullb- Experimento oftenderit, quod ita mutaverit illa , ut,
quae prius non erant de natura Ignis, j;am ia vei um Ignem Elementalex»

Nec genoiaea
aliunde.

Neque unqmm
iiverla.

Ignis foci iu^ier»,
/cd -c.um aliis.

PARSALTETlA

tranfiverint per mutationem ab Igne indu6lam. Unde riirfum nullo Iraei
dlenus obfervato docemur. Ignem feraet multiplicare pofle convertendo
pabula fua, vel & alia corpora; in verum Ignem illa fibimet affimilando.
Sane, quo magis, magifque, in dies cuncta eiFe(5i:a veri Jbujus Ignis con-
lideramus , eo minus videmus rationes , quas demonftrent hanc in Igne
poteftatem , hanc in reliquis aptitudinem. Adeoque & hdnc etiam evi-
dentillime conftabit , quod , fi Ignis ipfe ex quacumque materie Ignem ge¬
nerare nequit , ergo neque Ignis ipie ex ulla alia materie generari pote-
j:it ? Quid enim faciet ex non Igneo corpore adione quadam Ignem pro¬
ducere, fi Ignis ipfe hoc efficere nequit? Utique praeter ipfum ignem ia
rerum univerfo reperimus nihil , quod ei queat comparari quoad hanc
virtutem. Ille enim motor univerfalis videtur, a quo caetera motum fuuni
accipiant; Buida fane omnia; forte & folida quamplurwa; qui neque
nafcitur, neque recreatur, neque refufckatur unquam; fed quidem ex
occulto manifeftus xedditur^

Quum igitur dehifce nobis certa fide confiet, jam quoque libere pote¬
rimus aflerere, Ignem illum Elementalemfemper , ubique, eumdem om¬
nino efle in omni corpore calelcente ab Igne, quocumque demum modo
produdus ille fuerit, quocumque alimento nutritus, qualicumque fuften-
tatus artificio. Falfo igitur queritur Chemicorum chorus , quod purura
Ignem adhibere nequeant fubtiliflimis fuis artificiis, ad quae putant fe pu-
rillimo, aftrali , coelefti , folari , eiementali , incorruptibili , Igne indigere^
Scilicet, haud confiderantespriorai, in hafce fe dederunt foliicitudines ina¬
nes prorfus. Calor enim qui generatur in corporibus Animalium , Vege¬
tantium , F-offilium , femper tantum oritur ab illo eodem Igne ; & quando
tranfit per vitrum, in cavum illius , efi aeque purus, eft prorfus idem, ac
fi puriffimi Solis lucidis radiis vas fuiifet expofitum. Quin etiam Alcoholis
incenfi calor, & carbonum foffilium , fi agunt in materiem commiflana
vitreo vafi puro, Hermetice obfignato , modo redudus ille fit ad eumdem
caloris gradum , St eodem applicatus modo » femper idem habetur omni
omnino effedu. Imo addam , fcetidiffima genitus putrefadione rerum pu-
tidifiimarum Ignis , dum per denfa tranfivit vitra , erit adeo purus , fim*
plex , fincerus , quam fi aliquidiffirao Sole fufiTet conciliatus intra vitrum,
Adeoque calor putrefcendo, fermentando , fimum Animalium putrefa¬
ciendo natus , idem efi , qua Ignis eft. Neque hinc video differentiam ul¬
lam in calore fimi equini ad opera Chemica , prae omni alio calore , ejufi-
dem gradus , ejufdem applicationis. Quare non datur in natura rerum nifi
unus modo Ignis. Elementalis , atque Artificialis, femper idem.

Interea tamen haec neutiquam intelleda velim de focis Vulcaniis. Ibi
quippe firaul cum Igne obyolifant omnia corporum genera, quae Igni im-
mifta , pro fingulari fua natura , & pro mutatione ab Igne accepta, longe
aliter mutant corpora tali foco aperto immifla , quam contigiffet in‘ foca
Dioptrico, vel Catoptrico , Solari. Imo & longe aliter pro fua propria n4-
tura. Sed tum adiio illa adeo varia haud pendet ab Igne , ut igne; fed ab
Igne , & fimul a corpufculis una agitatis in hoc Igne ; quae utique immenf^
eft diverfitas falfo adfcripta veri Ignis varietati, quae nulla eft. Haec igitur
^ -Igne ita fe habent. Sed iaterim efficacia Ignis in corpora jam

varia

DE ARTIS THEORIA; 217

▼arlaefl:, dum ille , modo fupra explicato, diverfis fuftentams pabulis ,
hinc vel fortior eft, vel debilior; aut etiam objedis Tuis limul admifcet
partes agitati , vibrati , faepe uniti fibi pabuli.

Hujus igitur rei refpedu Ignis appellatur puriffimus , qui de defla¬
grante Alcohole excitatur , fuftineturque , objeda illi expofita omnium
minime inquinans admiftu combuftilis.

Dein, qui de Oleis ftillatitiis , faepe^deflillatis, inprimis a falealcalino
fixo,hincque tenuiffimis , hmpliciflimirque, inilar Alcoholis fubtilibus ,
& limpidis , alitur. Naphtha , & Petroleum , nativa huc referuntur , in
quibus fimilis prasdominatur proprietas.

Hinc Carbonum ligneorum rite paratorum Ignis puritate fequitur. Li¬
gnorum dein purorum. Poflea Cefpitum Bituminoforum ; qui quum du¬
plicis fint naturae , primo in ericetis reperiuntur , ubi ablata fuperior crufta
puros in Igne cefpites exhibet , dein ex humido, atro, pingui, limo, qui
de fodinis hujus materiae eruitur, exficcatur Sole, dividitur in parallelipi-
peda, nobilem, falubrem , fedatum Ignem faciunt , qui adeo quondam
amatus fuit , laudatufque Illuftri Boyleo.

Carbo ejus cefpitis rite paratus ita , ut penitus ille prius Ignitus fit ,
Dullumque praeterea fumum fenfibilem emittat , tumque exflinguatur, fic-
cus dein pabulum dat facillime iterum igniendum , pluribufque ufibus ap-
tiffimum ; quia neque fumum dat, nec parit foetorem. Ignem fponte diu
durantem dat accenfus femel , & omnium quidem maxime aequabilem,

Rurfum ad haec alimenta magis compofita pertinent Carbones folliles ,
Oleo fofiili Naphtha vel Petroleo fimili , & materie vitrificabili , con¬
flantes.

Denique & Animalium quorumdam flercora exficcata. Ingens igitur illa
diverfitas , quae ab adione Ignis toties oriri videtur in Phyficis effedis ,
unico huic vario pabulo adfcribendus habetur ; quod ut plurimis aliis , ita
uno alterove Experimento, dare evincitur. Lignum enim, vel Cefpes Bi-
tuminofus, dum aperto Igne in aere ardent. Vapores dant vix lethales,
fed oculis dolorificos , pulmoni tuflim creantes. Ubi vero horum alter¬
utrum in veros jam Carbones, arte prius defcripta , converteris quam
optime, dein ficcifiimos hos igniendo in prunas mutaveris, tumfane ac-
cenfi hi Carbones fumum exhalant tenuem , invifibilem , qui in loco clau-
fo omnia animalia quam ocyflime occidit. Et quidem miris circumflantlis
id accidit. Equidem animalia polita fuerunt intra vas ingens, inde dein
aer ita fuit edudus , ut animalia potuerint adhuc in illo aere, licet rario¬
re , vivere aliquamdiu. Pollea aer tranfmllTus In hoc tale vacuum , qui du¬
cebatur per infundibulum adus per carbones adhuc fumantes , non occi¬
dit animal. Dum autem agebatur ille idem aer per Carbones jam penitus
ignitos , tum occidebantur fuflocata uno momento quam citillime ani¬
malia. Saepe quoque miri quid aer Igni conciliat, quoad potefia.em inde
natam. Quod nullo Experimento intelligimus evidentius , quam in illo,
quod celebris Americae fcriptor a Cofta narrat. Scilicet, in fodinis Ar¬
genti ditillimis Peruanis, Argentum nativum effolTum, dum fuis inhaeret
glebis, fundi nonpofle Igne incitatiflimo fado per follium maximorum
impetum , fed , quod , fi Ignis ille incenditur vento arte fado ex lapfu
Tom, /. E e

Cam Alcohcrt
le.

Cum oleis fti.*
nlTimis.

Cum Carbonei
Ligno , Ceffit.-
bus.

Cum Carboufit
Ccfpituni,

Cum Carboni
Fofiili um.

Stercorei

Ignis non folvit
«Bivctfaliter,

Kec fincere

_ KcG valide agit
»n omnia.

Licet alia arte
fcparabilia.

iiS _ PARSALTERA

celeri aquae frigidae , ficque Argentum ducitur per idonea Inflrumenta cum
impetu in Ignem, tum facile & expedite , fufio illa Argenti promoveatur.
Haec fane, atque alia plurima, exempla fatis fuperque docent, quam fic
neceflarium , circumfpicere ad omnia, dum inveftigabitur Ignis adlo in
corpora : quum minutilTimae conditiones totam rem toties varient. Reflat,
ponderemus nonnulla , quae in hac Hifforia Ignis fuperfunt,,ufumque dein
habebunt in Chemia fummum.

Primo namque non patiemur nos abripi in pervulgatam, fed falfam,
opinionem , quafi foret Ignis univerfale folvens omnium corporum t
fatemur , eum multa folvere ; omnia folvere , cogimur negare. Enimvera
vario gradu , in idem objedium , aliter prorfus agit. Lenis , fenhm au-
d:us , Argentum Vivum , in phiala vitrea, longo temporis fpatio tranf-
mutat in pulverem utcumque fixum, varii coloris, vix ulli liquori mifci-
bilem. Si vero ftatima principio adhibetur illi Ignis tam magnus , ut in
fine, in praecedenti Experimento, tum illico ab Igne totum avolat. Rur-
fumque, fi adhibetur fubito Ignis ingens ad hoc Argentum Vivum jam fi-
xatum lento & per gradus autfto Igne , tum totum iterum volatile fit s
ut ita uno gradu deftruat quod, ipfe confecerat altero.

Secundo quoque non efl; fincerum diflblvens , quod modo educat de re¬
bus illud, quod in illisfanteaprae exiftiterat : plurima enim admifcet illo'
ipfo tempore, quod feparat alia. Quid enim apparet evidentius, quam haec
rei conditio? Dum Antimonium, ope Ignis cceleftis uftulatum , ingentem
quidem inde fumorum copiam expellit , interea tamen fimul tam magna
copia admifcet , affigitque , huic calci alia corpufcula , ut moles tantum-
queat incrcfcere. Si plumbum eodem artificio in Minium mutatur, &hic
quoque noxius vapor copia incredibili affurgit^calcem tamen fadtam ma¬
jori pondere auget notabiliter. In Coralliis adeo diuturno , & ingenti
Igne , calcinatis idem ponderis augmentum obtinet. Mercurius ope me¬
tallorum, arte lingulari , depuratiffimus, longa dein Ignis applicatione di-
geftus, in phialis vitreis in pulverem fixatum, & aliquam particulam me¬
talli boni vertitur , antiquo interim pondere audo.

Tertio ex quibufdam corporibus nihil producit novi, fed illa intada
fere relinquere folet : Aurum, Argentum , Ofleocolla , Vitrum , Seleni-
tis, Talcum, Arena Virgo , folo Igne , quomodocumque adhibito , norr
feparantur in Elementa, neque in alia quoque corpora, vid. Helmontium
variis locis, Boyleum autem in Chemifta fceptico a pag. i o, ad 35.

Quarto multa reperias ybique corpora , de quibus Ignis , quomodo¬
cumque applicatus , ex fe , non feparat diverfa j quum interim certi limus,,
diverfa plane corpora fimul concurrere ad conftituenda hgec compolita;
imo quum aliorum inllrumentorum ope facile illa in fuas partes compo¬
nentes iterum refolvamus. Viri Clariffimi plurima dudum notaverunt ta¬
lia, difciplina jubet. Vobis pauca adferam. Aurum ,, Argentum, Cu¬
prum, fimul Igne fufa, hinc confufa, dabunt maflam, unde Ignis haud
ira facile, fua vi, tria iterum fimpliciareddet.Sicumvigecuplo boni Plumbi,
lege artis, in furno docimaftico tradatis , feparabitis accuratillime, bre-
viterque , omne aEs , relfabit malTa fincera Auri atque Argenti.. Huic >
quifcuinque demum fuerit, applicetur Ignis, manebit unitum Argento

DE ARTIS THEORIA.

Aurum, & Cjuidem ita, ut in qualibet ejufdem maflas particula femper
fit eadem accurate proportio Auri ad Argentum , quae in tota mada fue¬
rat. Si vero in Spiritibus Nitri puri mafla projicitur, iis dilTolvetur omne
Argentum omnino , quod in mafla fuerat, nec reflabit quidquam , omne
autem Aurum forma nigri pulveris occupabit fundum vafis. Id autem
Argentum , quod , jam feparatum ab Auro , in Spiritibus Nitri latet , diffi¬
culter valde , fine jadura, feparabis ab hoc Spiritu Nitri. Si enim Igne id
tentas, ficcata tandem maffa, lapidem dat infernalem , in quo tenacifli-
me acidiflimum Nitri inhserefcit Argento , fimul cum eo , fine fumo , fluit,
ac fi metallum foret fufum. Si vero foluto in Nitri acidis Argento , immi-
feris lamelas AEris ; mox omne corpus Argenti , fine ullo refiduo , pu¬
rum, ab omni Spiritu Nitri , ab omni alieno corpore liberum, Cupro le¬
niter accrefeit , excutitur inde , in fundum vafis cadit, aqua abluitur , fin-
ceriflimum recipitur; ita ut Ignis poteflas hic defecerit, effecerit rem alia
ars. Quid memorem Sulphura glebis metallicis ita immifla, ut unita ma¬
nentia, vel fimul fluant in Igne, vel una ab eo avolent in*auras. Quam
fruftra, quam ingenti cum jadlura, conati fuere Docimafls Metallurgi
Igne efficere, ut depulfo Sulphure volatili, metallicum in catini fundo
fincerum remaneret : incaffum 1 Quando autem alcalia fixa , fulphuris avi¬
dum in Igne ferrum , aut fadlos de his , fimilibufve , pulveres abfoi bentes ,
permifeuere , hinc ftatim Ignis id additum abforpfit in fe , fibique univit ,
fcorias fulphureas , metallicam glebam excuffam , puram in fundum de¬
dit. Antimonium fpedate , homogeneum apparet, quoties purum cerni¬
tur. Tradlate Igne quomodocumque ; vel avolabit totum in fumos, vel
in Igne totum , fi lenis ille fuerit, reflabit. Ubi vero Tartaro & Nitra,
vel Ferro & Nitro , comniifcueritis , dein Igne incenderitis--, illico fepa-
rabitur fulphureum externum, fuperefl metallica maffa integra, homo-
genea, ponderofa. Si idem Stibium Aqus Regiae commiferis, intadum
acidis fulphur ejicitur , dum Aqua Regia glebam metallicam Antimo-
nii aggreditur , fibique adunat. Ammoniacus fal vere compofitus ex va¬
riis totus, unitus avolat ab Igne majore, in minore permanet commi-
flus ,adjed:o fale alcalino fixo , promptiflime dividitur in fixum marinum ,
& volatile animale. Mercurius fublimatus corrofivus , Igne adtus diutur¬
no, manet unitus ex fpritu acido Salis & Argento Vivo , admiflu ferri,
aut alcalium, acidis liberatur. Tota quidem Chemia hifce pleniflima
exemplis.

Quinto rurfum notabile efl, quod ea, quag Ignis de corporibus compo-
fitis feparat, utcumque follicite ille fuerit adhibitus, tamen non fint fim-
plicia , fed variis adhuc inter fe modis permifla. Examinetis aquas fim-
plices de rebus Igne expulfas ; nonne odor , fpontanea concepta fpiflitu-
do 9 fracedo , mucilago , docent , quanta vel in hifce compofitio fit ;
quum in aqua fimplici nunquam haec obtineant ? Spiritus confiderate, de¬
prehendetis hos aqua , & inhasrente Sale , adeo permiflos ,ut nulle arte
fit poflibile unquam illa perfedle feparare , nifi fales fixos una cum Igne
adhibueritis. De Oleis quid dicemus? Ea pro elementis puris fulphureis ,
& quidem fimpliciflimis ,a Chemiflis haberi folent vulgaribus : quum in¬
ierim Principes artis, eadem quam maxime, & ex variis quidem, com-

Nec inEIemsii»
ta pura.

Imo & compo¬
ni r-

Iterumquc
tompolita divi-
dk.

Xefpeftu aeris
Varie agjc.

aio P A R S A L T E R A

pofita efTe coram evincant. Eft fcilicet in his elementum Illud , de quo*
tanta cum cura fupra egimus , inflammabile , ineft aqua plurima, & co¬
pia fimul ut falis intime immifti, fic & terrae ineft. Ipfa denique terra.
Ignis vi eduifta de compofitis , quanta eget follicitudine , priufquam ab-
folute pura haberi queat ; femper falium fixorum ufque in vitri originem
tenax !

Sexto etiam edodi fuiftis per tot eventa , quod adione Ignis, aeque
fiat compofitio corporum, quam quod inde contingat eorum feparatio;
unit quippe diverfillima ardo ad^eo inter fe vinculo corpora , ut & natum
inde quam fimplicifiimum appareat , atque Igni ipfi dein immutabile pe¬
nitus evadat. Dum enim arena pura & alcali fixum, terendo, calcinando ,
fundendo , intime vi fummi Ignis permifta fimul funt , vitrum nafci no-
viftis, quod adeo dein fimplex in omni parte, & in toto , ut vix fciatis
aliud fimplicius, vix aliud difficilius refolutu : quum tantum in fimplicia
fua diducatur , quando cum pluri alcali fixo in Igne funditur , ut falinarti-
naturam induat , & dein infufu acidi pollen aren$ fubtiliffimus praecipita¬
tur de compofito. Sapones idem demonftrant. Deftillationes.aquse Regiae
evidenter idem exhibent. Eledra metallorum argumenta dant ad idem..
Sed quid opus pluribus? Nonne univerfa natura rerum Igne utitur , ut in-
ftrumento principe, ad producenda ubique fua compofita? Quid , quaefo,.
nafcitur compofiti in animali , vegetanti , foffili , regno , quin Igni molli
digerenti, ordinanti, componenti veram debeat originem ? Sane lenta,
& fedata , Ignis motoris adio caufa videtur praecipua , quae ardiffimas
adunationes femper , & ubique , efficit. Ufque adeo , ut ambigi queat , num
Ignis magis ferviat componendis , quam diftblvendis, corporibus ? Sane:
utrumque effipt.

Septimo obfervari omnino oportet, quod ipfe Ignis , fed varla'adhibi-
tus menfura, primo corpora componat, quae altero iterum gradu diflbl-
vat. Quanto id damno experti fuere Chemiftae ! dqm annos impenderunt
Mercurio leni Igne, per varios fenfim gradus fucceffivos adhibito , figen¬
do ; quod tandem ubi fucceflerat , pulverem nadi rubrum , fixum diu in
Igne, tandem follium vi incitato Igne, diffipatus ille , exiit in auras! Ita.
fumma illi fpe decidentes didicere , feperare Ignem uno gradu , quod al¬
tero prius adunaverat.

Quin & odavo unus idemque Ignhj applicatus eidem corpori, fed cum^
diverfis circumftantiis, mirifice totam fuam adionem variat, imprimis-
quidem pro vario admiftu aeris fimul in operatione ipfa, Sumpferat carbo¬
nem Hookius, incluferat pyxidi ferreae carbonem, dein operculo, cochlea
accurate fada adada, vas curatiflime occluferat. Sic commiferat ingenti
Igni diu. Neque interim tam violenta adione Ignis, carbo exuftus erat, ubi
eximebatur poftea. Vid. Vitam ejus in Pofthumis.^pag. xxi. Unde college¬
rat fubtilis Philofophus, aera efle menftruum , quod agitatum Igne, om¬
nia diflblveret corpora fulphurea ; quum Ignis fine aere id praeftare nom
poffet. Idem in deftilladonibus jam olim Helmontius in carbone fuo fixo
obfervaverat, EtPapinus ,Recueil des Machines :pag, i5, 2,6,Etfcobem-
ego ligni Guajaci fubtilem , coram Vobis , urfi adeo diuturno, adeo vio¬
lento, igne : oftendi tamen nigerrimam faecem fuperftrtem recinuifte oleum

/

DEARTISTHEORIA. 22 1

Ebi, nulla Ignis potentia ex retorta expellendum. Simulae vero pulve¬
rem hunc carbonarium y patina larga exceptum , parva fcintilla^ expolita
examinabam , ftatim omne nigrum Oleum , cum tumo aromatico, cedri¬
no , Gonfumebatur , & vertebatur fcobs in cineres infulfos , candidos. Cam-
phoram fpedlate , Auditares. Tota in aiire confumitur incenfa femel,
licet aquae innatet. Ponite in vafe vitreo puro , cum alembico impolito ,
fupra Ignem, liquefcit , adfcendit in alembicum concrefeit in novam,
eamdemque iterum , immutatam Camphoram. Idemque obfervabitur
repetenti fepius. Nonne Sulphur vafis claufi coercitum , fublimabitur cen¬
ties , femper manens Sulphur idem ? Si vero inter fublimandum rimam vas
contraxerit, atque liquefadrum Sulphur hac rima aeri contiguum evafe-
rit , flammam capit fubito , atque ocyflime in flammam cxruleam , &
acidum fumum refolvitur. Succinum certe in aere aperto incenfum totum
fere deflagrat, flammam, ignemque, alit. Idem hfummo egeritis, fed
lento gradu audio , Igne, ex retorta in excipulum , aquam , fpiritum , fa-
lem volatilem acidum, Oleum multiplex , conficietis, facietifque tandem
igne maximo , ut tota fubftantia per collum retortse tranfeendat : ut faepe
quidem praefliti. Ignis igitur ,fine aere, vel cum eodem immoto, fuffo-
cante, agens in materiem inflamraabilem,* penitus alia efficit.

Nono denique idem Ignis., eidem objedo , applicatus pervarios gra¬
dus, mirabiliter variat; ut Experimentis didici. Dum enim Albumen ovi
recens, vafe puro, admiffio aere, fovetur gradu caloris Therraofeopit
Fahrenheitiani nonaginta & duorum graduum , brevi tranfit in liquidum
affiduo tenuius , faniofum, foetidum , putridum , tandem aquae inflar de-
liquefeens, neque dein calore ebullientis aqute iterum coagulandum; fit
akalinum volatile, putidiflimum. Verum fi idem ovi Albumen , in gradu
ducentefimo caloris ad idem Thermometrum , detinebam, ftatim illud
abibat in maflam albam, folidam , fcifliiem , infipidam , dabat aquam
exhalantem, inodoram, infipidam, copiofiffimam; in fundo autem ma¬
nebat materies duriffima , fragilillima , pellucida, infipida, inodora ,per
annos immutabilis confervanda. Iterum idem illud Albumen , commif-
fum Igni graduum quadringentorum in retorta vitrea pura , dabat phleg¬
ma, fpiritus, Olea fcetida , falem volatilem , akalinum, oleofum, foeti¬
dum, & carbonem nigerrimum , mire tumefeentem ab Igne. Non foret
finis in hifce , 6 Optimi , fi vellem recenfere omnia , quge de natura potef-
tatis Ignis adferri poflent. Sed hodie fuffecerk mihi Vobis in mentem re¬
vocare fparfae dodlrins compendium ; quod fcilicet adlio Ignis , fecun¬
dum omnia di6:a varii , poffii producere maximam partem omnium effec¬
tuum ,.qui in Phyficis obfervantur ,. ut caufa concurrens. Poterit fcilicet
mutare concreta in figuris, atque cohaefionibus ; ita tamen, ut concreto¬
rum diverfitas varietatem pariat hac poteftate. Neque enim unquam va¬
let Ignis diverfis de rebus eadem producere , fed definita quaedam ex fin-
gularibus ; verum deinde etiam cifferentia erit pro ordine, gradibus, ap¬
plicatione varia.

Eo jamdedudla eft, Nobiliffimi Auditores, noftra delgne Diflertario;
ut jam tandem agere poffimus, imo & debeamus, de illa cognitione Ignis
ia certo loco praefentis , atque operantis, quae requiritur in Artifice , ut in

Eeiij

Et varlogvadis
varie.

Decognofeen»
do , ii dirigrncf»
Igne.

1’rlnnis gradus
Ignis Chcniici.

rjufejLie inli-
gnis ulus,

P A R S A L T E R A

daro loco , ad corporis certi requifitam mutationem , Ignem debitum , ex¬
citare, dirigere, fuftinere, applicare queat. Qus quidem dodirina jam,
antiquis Chemicis tradita, hodie fere perfeda habetur : quum Thermo-
metra illa pulcherrima FAHRENHEI IIANA jam adhibere poHimus.
Illi quidem dixerant , potentiam Ignis audi , vel diminuti, commode
dividi in quatuor diverfos gradus, hancque diftindionem fuae ad Artis
exercitium fufficere; ceterum nihil fere diftindi tradiderunt ; quin Re-
centiores etiam parum fuperaddidere bonas frugis. Agite ergo, Exoptatif-
fimi laborum Socii , fequamur artem , fed natam ex praieunte natura.

Primum ego Ignis Chemici gradum voco , intra quem Natura parens
opera vegetationis perficit in plantis, qua Ars Chemica imitatur fimilia.
Initium ducit ille a gradu frigoris fummo ,qui unus eft in Thermometris
Fahrenheitianis , finem ponit in gradu odtuagelimo. Etenim in tota hac
diftanria quadam ftirpes femper adhuc agilis vipae indicia praebent quae¬
dam. Nonne videtis in exceflli frigoris urentillimi , mufcos increlcere ama¬
ros arborum corticibus ; jmo vero tantum tali fere tempore ? Abies , J uni-
perus , Larix Orientalis, Cedrus, Pinus, Sabina, Taxus, Thuya, aliae-
que femper frondentis comae arbores nonne gelidilfima hyeme virentes
oflentant ramos? Quid dicam 3e Corallinis, de Mufcis terrellribus, de
Helleboro Nigro , Hepatica nobili , Narciflb-Leucoio, Hyemali Aconito,
Helleboraftro , aliis ? Miramur , duriffimis afperrimae brumae frigoribus ,
has tamen ipfas frondefcere , florere , generare , concipere, parere, neque
caftos harum & conjugales calores compefci polle omrfi necante frigorcf
Denique, fi ab imo ad fummum tranfiveritis caloris hic definiti gradum,
dein recenfueritis omnes notarum plantarum partes, aliquas fere invenie¬
tis plantas, quae in gra4u quodam latitudinis caloris memorati ad vigo¬
rem perveniunt fuum.

Credibile hinc valde, Chemicumbene diredo hoc caloris gradu, imi¬
tari pofTe vim Ignis in Hypocauftis artificialibus , qua Natura utitur in
generandis ftirpibus, ut lento gradu procedat ad fovendas, non deftruen-
das , plantas. Si velitis hunc gradum excitare, furnus fiat, cui impolitum
vas aqua plenum , cui Thermometrum commiflum faciat augmento , vel
decremento, inflrudi foci , gradum notatum , qui requiritur. Vafa tunc
vitrea ad hunc modum temperatae aquae impofita , applicabunt corpori¬
bus intra vitri alvum contentis debitum operi Ignem- Nonne facile cre¬
ditis, Auditores Benevoli , quod ille gradus Ignis optimus ferviat Oleis
impraegnandis fpiritu eximio quarumdam ftirpium , fine dillipatione pre-
tioliflimi? Si cui animus effet fragrantilfimo Rolae halitu imbuere Oleum ,
quid fieret redius, quam ut fumat Artjfex purillimum, inodorum, infi-
pidumfere, olivarum Oleum, idque in phiala alta , Chemica, nitida,
digerat gradu caloris 56 graduum, cum Rofis matutino tempore carp¬
tis, feu apertis ?Sane talis calor fpiritus Rofae nubere facit lentori Olei
conjugio haud temere diTociabili, atque exhibebit balfamum odoratiffi -
mum. Neque alio utemini fervore , fi cupitis optimis fpiritibus Croci
impraegnare Alcohol liquidillimum. Nam minore vix elicitis hos de fuo
corpore ; at majore Ignis impetu , nimis volaticos fpirituum difperdere-
tis. Pauci id capiunt , prudentes fciunt. Sane incomparabilia prorfus me-

DE A R T I S T H E O RI A. 213

«Jlcamina fic parantur , fola hac diredi Jgnis cautela , cjuorum perit acqui-
fitio , Emul plus Ignis adhibueritis.

Alter gradus Ignis mihi commodiflime videtur defumi a caloris ma- Gradus fe<un.
gnitudine , quae in homine fano (olet obtinere. Qui quidem initium agno-
Icere creditur a gradu qiiadragefimo ejufdemThermofcopii indicatu, at¬
que delinere pro fummo Tuo taftigio,in gradu nonagelimo& quarto cir¬
citer. Intra hanc latitudinem videntur deprehendi Animantia viventia
perfiftere pofle , abfque neceffitate moriendi , fi humores illorum gaudent
aliquo gradu caloris intra hos terminos. Infedla quaedam viventia parvo
valde cum calore habent fuos vitales humores, & nihil magis miratus fui,
quam , quod embryones in ovis Erucarum , quae vifco fuo, annullatim te¬
nellis arborum ramulis circumlito, foecundata ova infigunt , manferint
illaefi in fuis ovulis, totahyeme acerbilfima , anno nono hujus feculi , ite-
rumque bruma gelidillima hujus annivigefimi &noni. Enimvero, quum
omnes putarent , hoc vermium genus tanto gelu interiturum fore , in-
terim vidimus appropinquantis Veris tepore prodiilTe ex ovulis fuis hofce
vermiculos , qui itaque lalvi fuftinuerant tantam frigoris atrocitatem.

Pifces quoque tam fluviatiles, quam marini, qui branchias loco pulmo¬
num habent, in liquido aqueo tantum triginta quatuor gradu calido vi¬
vunt, alliduo fere moventur, ad illum ergo caloris gradum fuam etiam
temperiem redigunt , dein hinc & ufque ad fexaginta & ultra aliquantum
ferunt calorem aquce. Pifces vero inlfruifti ■ pulmonibus , ut & animalia re¬
liqua refpirantia, calorem conciliant fanis fuis humoribus, per fanitatem
nonaginta & duorum graduum, paulo plus minufve : unde ergo a gradu
trigeimio tertio ad nonagefimum quartum. Intra hunc calorem fiunt ani- Hujus ufus,
malium adtiones vitales , Vegetantium fermentationes , Vegetantium &

Animantum putrefadliones ; Animalium generationes , geftationes, incu-
batus, partus, nutritiones , &c. Hoc gradu utuntur Artifices optimi ad
Elixiria, Sales volatiles alcalinos fimplices, &01eofos., tinduras , codlo-
nem Mercurii Philofophici in primam prseparationem Lapidis , perfi¬
cienda.

Tertium Ignis graduni ordo didat illum , qui a gradibus 94. fe exten- GtaJus teniuj,
dic ufque ad zi 2 , quo folet aqua ebullire; in toto hoc gradu feparatur
aqua, & fpiritus nativus , ab omni vegetanti animali ;refiduum exfic-
catur, durabile, fere immutabile fit. Olea eflentialiadida plantarum red¬
duntur volatilia. Sales vero , & Olea , de humoribus animalium rencenti-
bus, vix elevantur furfum ; fed exficcantur hi humores in materiam craf.
fam , duram , fragilem , Infipidam , inodoram , per annos fere immuta¬
bilem. Unde vel jam patet, quam fallo ponantur fales volatiles alcalini ,

Oleofi , in homine fano , generari , atque inelTe, Caeterum hoc gradu om- vis.
nia Olea fiillatitia, atque aquarum Medicatarum deftillanones , perficiun¬
tur in Vegetantibus. Humores fanguinei ferofi Animalium in ipfa aqua
ebulliente in maflas fciffiles coagulannir. Omnes partes eorum folidse de-
ftruuntur ; & In fpifium , tenax , reducuntur liquidum. Omnia Animalia
igitur eo deftruuntur, occiduntur.

Quartus gradus haberi potefi: a 2 1 1 ufque ad <^00 in qua latitudine om- c^uttus cta.

. nia Olea, lixiYia falina, Argentum Vivum, Oleum Vitrioli, ebulliunt ,

(Quintus Gra-

AUS.

Gradus.

Dircd^o certa
in hos Gradus.
Primo natura
Talauli,

«Scfijndo copia.

2?,4 PAKS ALTERA

ab igne fugiunt , furfum elevantur, adeoque & deftillant. Intra eamdenl
Plumbum , & Stannum liquefciint , commifeeri poflTunt. Olea , fales , fa-
pones. Animalium & Vegetantium redduntur volatilia , acria, in Alcali
plus , minus vergentia. Partes horum folidas liceantur , in carbonem atrum
convertuntur calcinata , omnia haec penitus deftruuntur , in alienam indo¬
lem commutantur, virtutes proprias amittunt. Sulphur toflile , Sal Am-
moniacus , fublimantur.

Quintus gradus cenferi poteft, quo metalla caetera funduntur, qui ini¬
tium ducit a 600 gradibus, definit, ubi ferrum fufum tenet; eo quidem
in gradu caetera deftruuntur , Vitrum , Aurum, Argentum , Cuprum, Fer¬
rum , diu conftant. Hoc in gradu omnia alia corpora fixa , candefeunt ; Sa¬
lia vegetantium , foffiliumve , fixa funduntur , Oleo fere omni orbantur ,
in alcalinam acrimoniam evehuntur magis, magifque; cum arenis , fili-
cibufve , in Vitrum abeunt; calcinantur lapides calcarii; reliqua omnia
vitrefeunt ; aut volatilia reddita in auras diffipantur.

Ultimus denique , qui Sextus ordine, gradus fit Dioptrica vel Catop-
trica virtute fupra explicata, cui nullum tere corpus valet refiftere ; fed
cujus vi ipfum aurum quoque mirifice mutatur. De quo Igne, Homber-
giana , Hartfoekeriana , Vilettiana , videri poterunt, & ea, quae & no«
de eo jam fupra diximus. Ejus inprimis communis fere in omnia elfedlus
habetur, quod cundta eo vitrefeant. Unde & ultima Ignis, nobis cogni¬
ti, adio erit vitrificare omni^ fixa. Quod antiquillimi in Alia Sapientes
intellexilfe videntur , dum dixere in fuis prsdidionibus, omnem Mun¬
dum tandem Igne periturum, tumque in pellucidum vitrum abiturum
elTe. Saltem huc ufque noftra de gradibus Ignis dodrina firma erit. Ulti¬
ma definiri ingenio humano non poterunt unquam,

Noftra dein quam plurimum refert, fcire, quanam ratione Ignem
hunc queamus ad quasfitum gradum excitare, & fuftinere : quum hinc
inprimis pendeat tota Chemiftarum ars , effedura opus quodeumque pro-
pofitum.

Qua quidem in reconflat longe difficilius efle magnum diu frigus
confervare , quam magnum calorem perpetuum conficere, quod omnia
fatis Vitrariorum, & Metallurgorum , opera fornacibus ardentibus per-
ada quam certiffime docent. Haec autem moderatio Ignis fit primo eli¬
gendo talia Ignis pabula , ante recenfita , quibus excitari poterit vis Ignis
requifita. Alcohol vini flammam exhibet debilem , aequabilem , facile
moderandam ellychniis incenfis paucioribus , pluribus. Poftquam igitur
primo conftititde gradu Ignis requifito , facile quidem erit , lampadem
accendere inftrudam tot ellychniis, quot Thermofeopium indicat con¬
ficere illum caloris gradum piaefcriptum. Ita pariter dein poft Alcohol
fequuntur ordine leviora Ignis pabula, porofa, fpongiofa , ut fienum
Icirpi , ftramen , folia arefada, pili, plums, feobs ligni*, pelles fago-
pyri , paleae , furfures. Olea dehinc , febum , cera , camphora , pix , refi-
ija, fulphur, quaeque exhifce. Tum ligna crafla ,ponderofa, dura, inte¬
gra haud nimis ficca, exque his carbones lignei ; tandem metalla ignita;
carbones foffiles.

Peinde quoque varius Ignis gradus poterit excitari ufque in fummura

per

D E A R T I S T H E O R I A. 225

per quantitatem congeftam materiae combuftilis : fi enim Ingens copia
pabuli fimul aggefta incenditur uno impetu, tum, femper major longe
Ignis excitatur ; quia vis unita fortior.

Poftea quoque multum differt calor excitatus ratione objedi mutandi , Ttrtio,
pro diftantia , qua Igni applicatur illud , decrefcit etenim calor , ut augetur
remotio ab Igne. Putaverunt egregii multi Philofophi , pofTe una fimplici
regula hanc diverfitatem definiri dum aiunt i qualitatum corporearum vi¬
res decrefcere in ratione reciproca quadratorum diftantias a centro gene¬
rante illam qualitatem. Hinc & in igne ad duplatam diflantiam quadru¬
plo minus Ignis dominari. Sed hoc verum ut haberetur, oporteret prius
certi fimus , an Ignis ipfe , in ardius fpatium adunatus , non acquirat
novas poteftates , non pendentes a folo numero elementorum Ignis, fed
a vi, qu^ nafcitur de propiore vicinia. Quae quidem dum inveftigamus ,
invenimus fane, verum quidem effe, quo propior res eftigni, eo fem¬
per plus caloris deprehendi ; fed tamen lex decrefeendi longe alia eft ,

^uam generalis modo allegata. Quoniam experimenta rite inftituens re-
periet , fubito admodum valde decrefcere vim Ignis in valde parva dif¬
tantia a pundo calefaciente , dein vero in remotiore inde loco , non eadem,
fed minori, proportione. Unde valde credibile videtur , quod partes
Ignis, praeter vim, quam habent agendi in alia corpora , praeterea etiam
poflideant vim aliam ex relativo motu orto ex parva valde diftantia fua a
fe mutuo. Quum enim Celeberrimus Grimaldus ,& Eximius Nevvtonus,
obfervaverint , elementa Ignis tendentia in corpora opaca refledentia, in
vicinia horum corporum novos motus acquirere, quidni, & ipfae Ignis
partes inter fe, idem pati pofTunt ? De qua re fuperius tradita videri

Quarto , Ignis excitati in foco per fuum pabulum , atque conclufi intra
fornicem fuum aerium, agitatio , concuftio, compreftio. Inde enim valde preffu*
augetur Ignis violentia, & quidem tanto plus, quo fortiores illae , modo
fornix non deftruatur , ut jam fuperius tradidi. Quum vero haud alia re
commodius , magifque cumulate , hanc Ignis agitationem & compreflio-
nem queamus obtinere , quam flatu , ftve motu aeris vi adado ad focum
illum Ignis ; hinc fane follibus inprimis athis preflum adigimus ad foci
fuperficiem, ignemque ibidem contentum maxime concutimus; qu$ ta¬
men ipfa etiam fuperius , ubi de fornice aerio focum incenfum ambiente
egi. Ibidem quoque vidimus, quod, fi plurium, & valentium, follium
fpiramenta diriguntur in unum foci centrum a variis circumferentis foci
plagis , tum vim Ignis tanto violentius determinari in objedum , quod
centrum foci occupat, idque adeo tanto etiam magis mutare. Unde Do-
cimafts folent hac inprimis arte , uti , quoties fumma vi Ignis indigent.
Tandem ergo , fi quatuor modo memorata auxilia fimul adhibentur , unita
& confpirant opera, habebitur vis Ignis vulgaris maxima.

Quinto , figura fornicati furni apta reflexum Ignem cogere in partem
foci datam. Vide fequutura de Furnis,

Hsc erant prscipua , Auditores , qus Vobis dilucidanda putabam circa
Ignis Hiftoriam naturalem , quatenus in Chemia ufum inprimis habet.
Laboris exantlavi multum in his concinnandis , fi quid profecerim , id

Tom, L FI

diftan-

ag^ira-

com-

figura

11<5 P A R S AL TE RA _

vero erit Veftrum judicare. Crediderim autem certo inde Conflare ^ rjuccT,
Ignis Chemicus , definitae materiae , gradus , & applicationis , in idem t
objedum femper agat idem, five adunando , five feparando. Caeterum-,
nifi hae prius conditiones quam accuratiflime definitae fint , certi nihil de
adione Ignis in corpora dici poffe. Ideoque in defcribendis artificiis
Chemicis lollicitiffime femper notandum omne id , quod ubique in hoc
tradlatu de Igne fuit propolitum : ita tandem poterit Chemicorum ars
redigi in difciplinam aeque certam , ordinatamque, quam ulla alia habe-i-
tur. Semper ergo determinetur Ignis gradus ;fucce(Iio graduum ; materia
unde fuflentatus ; atmofphaerae pondus, calor, motus , flatus, ventus;-
objedlum dein : ita defcripcio h*aud fallet imitatorem. Juvat jam pofl haec
omnia quaedam addere Naturam Ignis fpedtantia. Ut, quod porro Ignis
non eget aere, nitro , pabulo , fulphure , ullo alio corpore. Naphtha vera
facillime inter corpora nota ab Igne incenditur , ad diftantiam fatis ma¬
gnam a flamma , ut & Petroleum purillimum. Diar. Erud. i (^75^ 5 5. Cor*
pora inundta liquore Naphthae, dein accenfa , fub aquam- dimifla per¬
gunt fub aquaardere. Di .r. Erud. 1(^85. 104. Naphtha incenditur flamma
candelte intra laternam pofitae, ficquea contadlu Naphthse remotae. Adf,
Soc. Reg. Brit. 100. p. 188. Pulvis Pyrius inclufus machinae , in quam
aqua fe penetrare non poterat; inclufo fimul horologio, quod certo tem¬
pore collifu chalybis ad filicem illUm pulverem incenderet, fuit dimiffus
in fundum maris. Ubi dein ihcenfus pulvis, auditus fuit ingens mugi¬
tus , vifus denfilfimus fumus, nulla apparuit flamma. Sinclairius , de arte
gravitatis, pag. 501. Quod quidem experimentum meretur fane fummam
obfervarionem : quum multa lingularia offerat naeditationi-. Id vero, quod
Nobiliifimus Sibbaldus prorfus lingulare refert » in Scotia illuftrata , do
lacu Strath Erricenfi , cujus aqua nunquam conglaciatur, ne frigore qui¬
dem acutiflimo, ante Februarium menfem , quum tamen , pofl illud tem*
pus , fiepenumero , unius tantum nodtis decurfu, confillat glacie rigidif-
fima ; videtur docere, calorem in uno loco audlum producere tantoma-
jorem frigoris vim in alio. Id rurfum, jam fupra propofitum , manifefi*
tius colligi videtur ex alia mirabili obfervatione rivuli tenuis ne violentif*
fima tempeftate frigida conglaciandi. A61. Phil. N. 56^.’ 1155). Adt. Phil
Comp. T. H. 355. Omnium tamen maxime confirmatur haecce fententia
iis, quae leguntur conferipta a Domino Abbate Boifoto, in Diar. Erud*
I<585.pag. 556’. &apud Hamelium in Hifforia Academiae:Scientiarum, pag.-
- 5 7’ Qifinta fcilicet a Vefuntione in Galliis leuca , cavernam dari , 500
paflus profundam , quas aeftuante fervidi coeli tempeflate una die plus
flippeditat natae hoc tempore glaciei, quam carri-, & muli, odlonis dein--
de diebus auferre vix poffunt; ut fere ad quatuor pedum-altitudinem ex-
furgat. Biberno autem tempore vapores denfi ibidem , cum rivulo fluente
in medio, qui rivus aeftivo tempore femper conglaciatur. Vapores in hoo
antro yifi certo. denunciant inflantem pluviam. In hybernaculis quoque ,
calda: ifve flirpium hiberno tempore confervandarum , quo calor plus
certis augetur locis , eo ad loca non calefadla magis increfeit frigus. ,
Quin & circa fornaces ferrarias , Vulcaniafque officinas , quo viplentiu».
ajdent onmia,. tanto nrajus frigus fic QtCft vidnai.

DE ARTIS theoria. 117'

En Igitur, Cariffimi Auditores , naturam caufe illius mirabilis, quam
rerum CREATOR omnium DEUS , pofuit in univerfo, cum fumma po¬
tentia excitandi motus illos in corporibus, qui requiruntur ad peragen¬
das illas ingentes mutationes, quae in mundo exercentur ubique. Hanc ob¬
jicio Veftrae indagini ita exploratam a me, quantum valui per labores exa¬
minare ; infinita fuperfunt revelanda in abdito ejufdem ingenio ; quum
tamen penetrabilitati mentis Veftrae nihil fe fubducere queat , fedu-
litatem excito Veftram , ut ulterius illa omnia detegere velitis , hu¬
mano generi impertire , atque ita , omnem cogitandi vim quae infi¬
nite fuperat , D E I potentiam , fapientiamque propius intelligere ,
re<5i:ius adorare, de perfpedis liquido Operibus, quae in rerum natura
, perfecit , fuftinet.

DE AERE.

Ordo didat, agamus protinus de Aere; quoniam illius concurfu , &
■virtute, Natura atque Ars utuntur fere in omnibus fuis adionibus ; cu-
;jus ideo indoles, & virtus cognofcenda penitus, quo modus cognofca-
tur Mutationum Phyllearum, Quum vero magis ille eompofitus fit ipfo
Igne , hinc utique cognitu quoque difficilior» oportebit iterum nos ge¬
rere in perferutando ejufdem abdito ingenio , quafi hadenus nihil de
illo cognofeeremus , pari cautione , quo modo in detegenda natura Ignis
ufi fuimus. Nos ergo nomine Aeris intelledum volumus fluidum illud
vix nobis percipiendum ad fenfus , nifi quatenus refiftentia fua ad veloci¬
tatem corporum in illo motorum , vel ingenti fuo motu in alia , Vento
dido , fe Manifeftat. Incumbere .himc telluris noflrse fuperficiei undique,
iifdem Experimentis novimus. ;Homines in illo , femper , quotquot fu¬
mus , degimus. Fruimurillo, & vefeimur , affiduo; hunc, qualifeumque
demum ille fuerit, vit^ ratio , & neceffitas inevitabilis , cogunt, ut infpi-
remus, exfpiremufque : ufque adeo , ut omnia artis auxilia fruftra fint,
juvet nihil naturx omne prgefidium homines Acre carentes. -

Si juvat fequi Naturse , ex lege,, quam CREATOR dedit, agentis ra¬
tionem, deprehendemus utique , hunc ipfum Aera effe infirumentum
catholicum, neceflarium, efficaciflimum , quo inprimis univerfa Natura
utitur ubique in omnibusEere fuis operibus , quae perpetuo exfequitur. In
hoc enim vero omnes prorfusfpecies corporum ponuntur, ineo fuos perfi¬
ciunt motus , in illo peragunt adiones fuas Angulares, quae ex proprio , &
privato , cujufque ingenio enafeuntur , vel ex mutua idole producun¬
tur, quam relativam dicunt. Imo vero, quod deinde ab Experimentis
conflabit , vix ullus efl humor , cujus non immifeeat fe Aer partibus ;
yixfolidum, unde aliqua arte educi nequeat Ad. Prorfus , ut difficul¬
ter indicare detur aliquam naturae operationem cognitam, qu$ fine Aere ,
aut penitus extra ipfum , contingar. Sola ignis, magnetis , gravitatis, at-
tradionis particularis corpufculorum , & repulfionis, forte excipiuntur.
Ut aptas fine Aere exerceri , operationes. Ad exteras neceffario requiri¬
tur. Ipfa vero Chemia , qux abfolvit, omnia in ipfo Acfi-e perficit opera,

•De Aer« agi
ordo foftulaci

Qui alterum
nniverfale In-
fttumeatum

Quia iprum Ig-
ueui excitae.

Animalia, Vs-
gerantia, Foffi-
lia , agitat. ^

In Foffilium vi*
ta q^uii Aer J.

2i8 P A R S A L T E R A.

nullo , quod fciam , excepto. Nifi forte velint Alchemift^ , materiem La¬
pidis Pnilofophici rite paratam, ovo Philofophorum conclufam follici-
tiffime, omni Aere crudo privatam efle , atque ita in vacuo potius, quam,
in Aere ipfo, percoqui : quum uno ore teftentur omnes, nihil magis ob-
ftare maturationi hujus pulcherrimi frudius, quam crudum Aerem. Id
autem potius de aliis, qu^ Aeri permifta, quamde puro ejus elemento,,
forte intelligetis.

Sane novimus certiflime, Ignem, qui movet omnia , f ne Aere vix
colligi, confervari, dirigi , intendi, temperari. Ideo fi ad Ignem Aer, ad
opera fere ejufdem omnia , idem requiretur , fine quo Ignis operari defi¬
nit , atque applicari negat. Scilicet de illo me Igne agere intelligitis, quL
inflammabili excitatur , fuflineturque , pabulo ; quo Ars & Natura prae¬
cipua fua abfolvunt ; quem Aere ufque adeo indigere tot argumentis fu.*
pra evidtum prius fuit.

Quod fi animo vacat, libetque fimul , luftrare univerfales maxime cor¬
porum clafTes, ubique Aerem requiri conflat, ut vivere queant, crefeere,.
vigere , agere. Si enim vivere in hifce fit, proprios humores movere per
vala fibi propria, alienos fimul fuam in naturam ^vi propria convertere
aut certe fingtlari quad.am virtute moli luae apponere, ficque inde cape¬
re magnitudinisaugmenta; crediderim , ne unum quidemhorum omnium,,
abfque affidua Acris adjuvantis opera, unquam perfici poflie, omnia au¬
tem illius pra^fentis auxilio egere.

Miretur inpiimis Chemicorum Ordo audiens , Aera me advocare in*
enarranda Foflilium oeconomia i quum fimpliciffima horum materies unius
tantum Ignis efficacia indigere videatur ut agat, patiaturqud, omnia,,
qus in hac rerum fpecie peraguntur. Sed profedlo, quicumque naturam,
rerum , ut decet , fpeculati funt , intellexere dudura , Foflilia in profundif-
fimis fodinarum adytis nafei , multiplicari , extundi inde furfum. Omnia
vero haec poteftate infigni fubterranei Ignis abfolvi Quge, ut certa, ita
fimul ratum habetur. Ignem illum fubterraneum ibidem veflalem , pe-
rennemque. Acre folo ibi retineri, colligi, applicari. Hanc ego rem ge-
flio ob oculos vobis ponere : quoniam vix alibi rite pr^pofita fuit. Aer
fluidus, gravis , elafticus,. denius in ratione ponderum' comprimentium ,
ad Ignem eumdem validius agens pro ratione denfitatis acquifitae, expan¬
dens fe ratione fuae immunitatis a comprefTu ponderum, & rarefeens pro
ratione Ignis in eum agentis , infinuat fe in omnia; in profundis telluris
centrum verfus maximopere omni fua dote inprimis agit. Hinc igitur
femper tanro operatur violentius ibidem , quo ipfe profundior , denfior-
que , ab Igne ibi magis colledlo per hunc ipfum Aeris attritum agitatur ,
facit caufam Phyficam omnium violentiflime comprimentem , atteren¬
tem, compingentem , depurantem , adunantem homogenea. Unde igitur
evadunt nata ibi Foflilia prasdita quoque tali indolej Hgec itaque fine hoc
Aere haud fierent. Forte inde patet , cur ibitantura hxc ipfa generentur?
Sed de hifce poflea clarius. Hic dixifTe verbo fat eif.ut cognofeatur fcili-.
cet Aeris ad omnes Naturas operationes requifita praefentia & agendi ia
(Qmnia virtus*

de artis theoria. 22P

Neque opus erit ullo modo, ut Vobis enarrem ejufdem Aeris poten- AnimaH &
tiam in Animalibus, Plantifque : quum fane per accuratiffima hodie ca-
pta Experimenta edo(fti fimus , nulla ova animantium , vel & de terra cref-
centium, matura , praegnantia , optima , licet fuerint , fi abfque Aere in
vacuo , vel abfque renovato eodem in vitris hermetice claufis , haeferint ,

<juamvis fcecundante tepore foventur juxta fuam indolem , unquam fuos
embryones in ovo latentes producere , fed manere inertia penitus. Ita pa¬
riter omnes Plantulae, vel mufei minimi fuerint, vel aquatiles algae, mo¬
riuntur ftatim, in loco ubi non eft Aer , aut ubique idem affiduo ftagnans
quiefeit. Quod idem , quum de omni Animali , ufque ad minima infe-
<Sa , fit quam veriflimum , clare cernitis Aeris hujus per omnia im¬
perium.

Accurata ideo cognitio Aeris , qua comprehenduntur ejufdem acfluofae tgitur cognof-
proprietates , omnino fcitu neceffaria Chemico , Medico, & Phy fico.

Inde quippe tantum intelligi queunt quam plurima opera , quae Arte per¬
ficiuntur, vel Natura ipfa j quum praecipua faepe illorum omnium caufa fit
quadam ingenita Aeri poteftas , alibi non exiftens.

Interim forte non invenimus aliud corpus , quod difficilius cognofcl
perfede queat , quia fenfuum noftrorum organa fponte , & ex fe , vix
afficit. Quod fubtilitati ejufdem, nervorum noftrorum hebetudinem ef¬
fugienti, facile tribuetis; dum neque Microfeopiorum perfedliffima ali¬
quid in eo detegere poflunt. Sed aliud praeterea in illo ineft , quod magis
impedit ejufdem intelledum ; dum nimirum in fe habet tam varia corpuf-
culorum genera , ut in rerum univerfo haud inveniatur aliud liquidum
magis compofitum ex diverfis. Imo vero patebit vobis liquido , ubi audi¬
veritis quae prolaturus fum de Aere , quod vix noverimus ullam corpo¬
rum fpeciem, quin ejus aliquid in ipfo Aere volitet, ne auro quidem ip-
fo, omnium minime caeterum volatili, excepto.

Tanto igitur impenfius aequum erit, ut quam diftindiffime prius , & Ordo hjc necer,
feorfum, perpendamus lingulas illius dotes ; cavendo , ne ullam in hifce
confufionem inducamus. Deinde vero , poftquam fingulas excuffimus fin-
gulatim omni cum cura , univerfas in unum aggregatum legendo , habebi¬
mus veram , quae dari poteft , illius fcientiam. Igitur laeti incipiamus.

Prima ergo, quae confideranti apparet proprietas Aeris, eft Flulditas Pr!mo,^,et flui-
ejufdem. Haec vero adeo quidem huic naturalis habetur , ut nullo eventu
contigiffe meminerim, hanc ab Aere aufery potuifte. Ultro patet , fi acu-
tiffimo gelu cundta conftiterint , Aera manfilTe liquidum. Quin in frigore,
quadraginta gradus frigidiore , quam unquam natura paraverat , mane¬
bat Aer fluens, quamvis tam enormi conftriclus frigoris exceflu. Etiam-
compreffus ille in denfiffimam compagem ponderibus , & vi , fummis , at¬
tamen haud folidefeit concrefeendo , fed aeque fluidus manet , fimuique
remittitur compreflio , priftinam liquiditatem recipit. Inter numerofa au¬
tem rerum eventa, dum tot liquoribus ufus fui permiftis , hineque tam
varia coagula repperi , nunquam vel unum contigit incidifle Experi¬
mentum, quo demonftrabatur coagulatus Aer communis in maflulam fo-
lidam. Fateor, obfervata quondam mihi , gelidiffima tempeftate fpecu-
lanti ferenillimum tempore meridiano Aeiem ; corpufcula per illum ma-

Ff iij

P A R S A L T E R A

nantia exigua, refplendentia ad folem, mirifque per reflexam a mutatis
fuperficie, culis facem corufcationibus fcintillanria. Sed re prudenter ex-
. plorata , deprehendi glebulas fuifle , qux , ex elementis aquae per aerem
iparfae coeuntibus, & conglaciatis, natae, fubtilifl'im$ pruinae volitantis
imaginem exhibebant. Adeo, ut , fi Ignis cura corporibus concrefcere va^
leret , de quo fuperius egifle vobifcum memor fum , Aer fane fluiditatis
fuse naturae longe magis tenax comprobaretur , quam ipfe Ignis. Verum
potius mihi videtur, efle in rerum natura duo fluida., quorum Elementa
nunquam coeunt inter fe , nunquam cum aliis crefcunt in unam molem
homogeneam; haec autem efle Aera , & Ignem. Neque tamen , dum hifce
commentandis occupor, interim oblitum me putetis, quod ipfe hic Aer,
cum omni corporum genere noto concrefcat, ficque ad componenda con¬
creta elementi inftar confpiret. Id quippe monflrat copiofus Aer , ultro
femper prodiens de omni fere corpore , dum refolvitur in fua elementa.
Quem quidem hodie faditium vocant , forte minus rede, Adem. Ve-
aum, Auditoi;es gratiflimi , vos , qui mecum hunc examinaftis Aera,
fcitis, illum contentum intra liquores quofcumque notos, una cum iis
penetrafle fe in omnes concretorum receflus.; ficque tandem , fada coali-
-tione totiuSj in meatibus concretorum fubflitifle inclufum , ut in ampul-
julis minimis; quin & pofiea ibidem , liquore fuo dillipato, quocum ad-
vedus fuerat , remanfifle folum. Inde fcilicet pulchre videtis , hunc Aera
illic haud concrevifle , ,fed latuifle , includendo retentum. Hinc igitur ille^
fimulac deflruuntur illi carceres, ilicet exfilit immutatus penitus , fed re-
veititur ocyflime ad proprium fibi ingenium. Id vero patet certius qui¬
dem, ubi aquam contemplamur vulgarem, dum gelu conftringitur. Non¬
ne latet in illa invifibilis , copiofus , Aer ? Quid autem ? Simulae coire inci¬
pit in glaciem aqua, ardiufque appreflae adunantur ejufdem partes, dum
jam carent illa vi Ignis , quae requirebatur ad diflbeiandas aquae partes ,
ne in nativum ruerent complexum ; tum , inquam. Aeris partes interce¬
ptae inn a corpufcula aquae non pofliint concrefcere, fed exprimqntur de
interftitiis, adunantur cum aliis, fimilibus el^mpntis .aeriis , feparantur
^b aqua , colliguntur in bullas , fluidiflimum Aera iterum conftituunt , fic¬
que docent, quod non concretus , non coagulatus, AerJiic interceptus
.quidem , non mutatus , perftiterit. Idem in omnibus aliis pariter eodem
modo obtinere quum cenfeatur , conflat de proprietatp Aeris prima, flui-
ditate fcilicet.

Tenuitas par- Primo igitur facit tenuitas* partium fingularum Aeris ad hanc ejufdem

tuBi Aens. fluiditatcm. Equidem adeo funt hx exiguae, ut harum una viflbilis reddi
nequeat ullo microfeopio. Attamen longe funt minores Igne. Neque
enim tranfire queunt metalla, vitra, lapides ^ ligna denfiora, imo nc
quidem chartam bonam. Unde & excludi a multis poteft. Imo quidem
non valet tranfmittere fe per meatus corpprum invifibiles , per quos ma¬
nant Alcohol , Vina , Olea , Aqua, Myriae, Lixivia , Spiritus alcalini ,
Spiritus acidi. Quae quidem omnia obfervata funt in Machina Boyleana.
Qum enim fundo patinae aeneae, quae vitreas campanas fuflinet, unde Aer
educitur , applicatur excifus de orbe coriaceo annulus , illique margo cam-
pjn^ vitreae imponitur jtumque fubdudo Aere de campanae cavo, pp^.-

t> E A RTI S THE6 RI A.

diis Afl^orphaerae campanae marginem apprimit annulo coriaceo forti¬
ter; non ibit Aer externus perporofi corii meatus fub margine campanae
intra Campanae cava, fed penitus inde arcebitur. Si autem aii^uern modo'
memoratorum liquorum extrinfecus annulo coriaceo alFuderitis, ibi ftatim
imbibebitur a corio , infinuabit fe fub vitro , veniet brevi intra Campa¬
nam; manifefto documento, quod quo prohibetur Aer ,. facile tranfmeent
caeteri , & fatis' fpilli , tenacelque , humores. Qiiod idem infinitis aliis
Experimentis evincitur facillime.

Secundo, minimae illae Aeriae partes funt adeo facile feparabiles a fe mu¬
tuo , ut ad hanc earum divulfionem procurandam opus modo fit tam exi¬
gua vi , ut illa- nulli noftrorum fenfuum queat fentiri. Neque etiam refert
in quam plagam hanc feparationem tentaveris femper aeque obfequio-
fam. Summa haec illius divifibilitas unicuique obfervatur , qui exigui,
politi corporis, motum per Aera quiefcentem fpedlat. Nonne aciculam
chalybeam dimovere licet per circumfufum Aerem in quamcumque de¬
mum plagam Mdem in aliis omnibus obtinet. Hanc igitur illius proprie-^
tatem , feretis , in pofterum a me Lubricitatem Aeris appellari.

Quam tamen dum undique follicite perfcrutamur , videre vifi fumus
aliquam inter partes hafce aflTociationem , qua confpirent facile in am¬
plexus mutuos, leves, fateor, & temere difibciabiles , verum tamen ali¬
quos. Quid enim contingit ? Sane quoties Unum forte Aerium elementum
abfconditum latet in quocumque liquido, nihil prorfus ejufdem ullo mo¬
do apparet. Ubi dein aliud fimile eidem adunatur , quam cito ex his bul¬
lula confpicua fit; quae tenacitate quadam fuae repugnat diflipationi. Poft-
quam dein alia talis bullula accedit una , & item altera, quk non vidit,
de coeuntibus eo majorem enafci rurfus bullulam , magnitudinis iterum
fax , ut &- formae fphaericae , tenacem? Cogitabitis id tribuendum potius vi-
comprimenti ambientium liquidarum partium. Neque inficior, inde fieri
polTe. Sed vel ita faltem major eft in adunationem nixus inter Aeria ,
quam inter liquidi coercentis elementa & inter Aeris minima habetur.
Namque fatebor exiguam valde efle inter hafce- partes attradbionem. Imo-
dicetis, eft inter has repulfus : quam maximus Nevvtonus demonftravit^
inficias non ibo , hunc adefte. Ipfe de illo Vobifcum brevi agam. Sed ma¬
net interim ftabile , adefte vim in partibus, unde in forma fphaerica unitas
fe diu defendunt contra ambientia."

Si enim examinamus hanc cohaerendi libidinem propius , vifuri fu¬
mus iliico > quod Aeriae particulae -patiantur quam facillime, divifae ubi
fuerint , & folitariae feorfum , unicuique liquido quod vacuum eft Aere j.
immifceri protinus, inhaerere tenaciter, atque in ejufdem interftitiis tran¬
quille latere.- Haud aliter, quam fales quilibet in aqua diftblvuntuiv Quin-
patebit poftea, bullam ingentem Aeriam, quae de multis adunatis parti¬
culis Aeris conflatur , pofitam ad fuperficiem liquoris Aere prorfum vacuis
abire in elementa fua, atque -haec dein diflbciata rapi inter meatus in li¬
quido relidtos , neque unquamdterum inde in bullas colligi , nifi majoris
caufae vis accefterit.

Tertio igitur inde memorata prius cognofcitur Aeris noftros adfen-
‘imperceptibilitas. Neque enim unquam cogitatum fuiftet de Aere illo.

Lubricitas paii^
tiuin Asti»,

Attiailio mu¬
tua ratura. •

aliis.

Im^ierceptibifi- -
tas hinc
uan* >

Cnvitas Aerii.

Qiioufque ex¬
plorata,

f t (oire v.!-
rians couiptita.

PARS ALTERA

quem jam tradamuS, nifi corpora majora, & inprlmis fub Ingenti fu-^
perficie parum molis condentia , mota fui Uenc facie fua latiffima per hunc
Iprum Aerem. Sed tum flatim notabili r eprelfu motui refiftens corporeum
manifeftat folidum. Quum autem refiftentias illas , quae veri modo Tepulfus
funt, valide increfcant ad augmenta velocitatum, quibus feruntur corpo¬
ra, quam reliftentiam in duplicata ratione ponunt Mechanici, fieri poteft,
ut reddatur imperceptibilis Aeris liquidi mollities faxiinftar dura. Si enim
leviffimam quis laminam , ex sere confedam , quadratam , centumque pe¬
dum lateri innixam, hac'fuperficiei planitie conaretur ferre per tranquil¬
lum vento Aerem , tanta pernicitate , ut fpatio fcrupuli fecundi horas per¬
curreret lineam viginti binos pedes longam , perciperet in hoc Aere re¬
nixum , five duritiem , incredibilem , facile fupputandam ex Mariottianis.
Si quis autem lamina hac ereda , quiefcente , exciperet venti velocillima
rapiditate ruentis impetum , experiretur, quanam duritie impingeret Aer
tanta pernicitate raptus. Omnia quidem haec de toto Aere ut compofito
intelleda fijnto j in quo ingentia, & gravia valde, corpora natare poffe ,
aves, Scrapta ventis corpora, docent, ne pulveres commemorem.

Altera deinde ipfius Aeris , eodem , ut prius , modo confiderati , pro¬
prietas eft univerfas ejus molis fingulare pondus. Hujus enim refpedu om¬
nes fimul partes , quas aggregatas illum conftituunt Aera , ita vi gravis nitun¬
tur in telluris centrum , ut quamvis tam fluidas forment fph^ram circa terrae
ambitum , quam Aerofphasram appellare licet , quamque , a vaporum copia
exhalantium maxima in hanc ipfam, Atmofphasram hadenus appellitant
Philofophi. Gravitatem equidem illius deprehenfam olim Statices men-
fura definire aufus eft magnus Hetrufeorum geometra Torricellius, anno
16^43. Plurimis dein ad fenfus documentis inclytus Guerickius confirma¬
vit anno i (5^5 5 . Pafcalius dein , fubtiliflimi ingenii Philofophus , illuftravit.
Perfecit ingens Boyleus. Mariottus vero elegantiflimis omnium Experi¬
mentis perpolivit denique , ut hodie non alia in Phyficis dodrina habea¬
tur certior. Conftat equidem horum beneficio menfurabile , ad minimum
ufque , totius prementis Acrofphasr^ pondus , vulgari exprimendum men-
fura ponderum.

Sed impoflibile remanfit , definire corporis Aerii comparatum aliis
fpedatis corporibus pondus. Enimvero brevi explorantibus patebat ,
nunquam binas asquales Aeris portiones , eodem tempore , in diverfis al¬
titudinibus , captas , asque ponderofas haberi ; contra vero femper infe¬
riorem fuperiore magis ponderofam inveniri. Idque quidem adeo fem¬
per verum, ut a telluris fuperficie in altiflimorum montium faftigia, ea¬
dem ubique ratio obtinear. Quin etiam in eodem penitus loco, vario ta¬
men tempore, vix datur invenire immutatum pondus in asquali Aeris
mole ; feci & hic aflidua dominatur varietas , ut jam plus , jam vero minus ,
habeat ponderis.

Ipfa interim Aerofphaera in locis noftris , ubi explorata fuit hadenus ,
multum, & fere perpetuo mire mutatur refpedu fui ponderis nunquam
diu ejufdem. Maxime vero h^c differentia obfervatur , quoties Meteora
in Acre , quod adeo crebrum , commutantur. Statim quippe aliud in At-
mofphasra indicatur pondus , quando pluviae , imbres , nebulx , gran¬
dines ,

DE ARTIS theoria. 255

iSmes , nix, fulgura fulmina , tonitrua, venti a variis plagis, procellae ,

-turbines, ficcitates , variati planetarum adfpeftus, accidunt. Ipfge quo-
x^ue anni tempeftates diverlae incredibilem hac in re vicilTitudinem fa¬
ciunt. Unde fucccfliva, femperque continuata, hscce mutabilitas, atam
multis, femperque renafcentibus caufis , pendens, efficit, ut nunquam
diu maneat idem Aerofphaerae pondus. Hinc infiniti quoque circa tellurem
cffedlus , qui omnes fere ab adtione gravitatis Aci is pendent , in per¬
petua viciffitudinum inconftantia haerent. Quare etiam fit, ut unius haec
Aeris in pondere variatio fola conftituat quam plurimas diverforum
«ventuum caufas. Sedula autem infiituta circa hanc rem obfervado, jam
ultra odluaginta & fex annos continuata, dedit hic maximi & minimi in
Europa differentiam. Scilicet exploratum fuit, quod fummumvifum At-
mofph^erae pondus aequilibratum fuerit cum Argento Vivo in tubo Tor-
ricelllano ufquead jod adfcendente. Minimum autem idem elevavit Ar¬
gentum illud mobile ufque ad i7|- pollices ; ut differentia fere fit decima '

pars ponderis maximi ; intra quod intervallum decurrit perpetuo & abfol-
vitur tora illa Atmofphsrae ponderis ratione differentia.

Quotidiana vero ifta niutatio fuis omnino, iifque diverfis penitus, & Tan(tem ad le-
inultis,caufis hceret; ita tamen , ut certae hs omnino fint , atque diligenti S«*cogentia.
Obfervatorum cura cognofcendoe. Id igitur quando datum erit , tunc fi-
mul, inftabilis nunc habitas, fluduationis certa habebitur ratio. Neque
eliunde illud exfpedtare fas eft, quam a folertiffima induftria viri ab in¬
genio & cultura his promovendis inftrudiffimi, Nicolai Kruquii, cujus,
jam laudatae prius , Tabulae Meteorologicae , infinita diligentia, acutiffi-
ma fubtilitate , concinnatae unico contuitu fimul exhibent omnes caufas
concurrentes ad fingulos quofque gradus audi in Atmofphaera ponderis.

Utinam decoris tanto merito praemiis incitaretur profutura omnibus tanti
Artificis naturalium rerum perfcrutatio , ne fublati de medio fruftra qux-
ratur , his par, fucceffor!

Tandem quoque detedum fuit, quod Aer communis, circa tellurem Et comparat*,
noftram , tempore ponderis medii in Acrofph.a?ra , fimulque in calore
anni totius medio , fi comparatur cum aqua ratione ponderis , fit fere
odingenties & quinquagefies levior aqua : re tamen intelleda fecun¬
dum conditiones fupra jam propofitas*; aliter nimirum explorati nihil
quidquam fuper his proferri poterit.

Primo igitur Aer, pondere fuo incumbens telluri noftrae, premit fu- EfFeftus ponde.
perficiem illius vi perpetua. Hacc autem compreffio a*quiparatur illi po- risAtmofpha:tz.
tentiae, qua fuftinetur illo tempore pondus Mercurii in columna perpen¬
diculari contenti ad illam altitudinem, qua tum Mercurius in Barofcopio
attollitur; cujus columnsebafis erit planum horizontale, fecans pyrami-
dem , cujus apex in centro telluris , cujus latera vero tangunt limites ho¬
rizontales corporis preffi ab illo incumbente Acre. Proinde poteftas haec '
xfiimari exade potelf ubique , ex comperta tum altitudine Mercurii ia
Barometro , & magnitudine fuperficiei cognita in corpore, cujus preffio
indagatur. Hinc & fecundo deducitur, quod corpora in tellure pofita ,
tanto majore comprimantur potentia ab incumbente Aere , quanto illa
^Dt vicina magis telluris centro. Quoniam Hydroffatici demonflravc'

Tom. /. G g

IflFeilus Aeris
ut fluidi & gra¬
nis flniul.

a34 PARS ALTERA

runt , quod liquida bafin onerent prefTu fuo , juxta altitudinum propor=-
tiones. Unde ergo , fi Aera confideraremus ut liquidum ubique homo-
geneum , neque comprefiile , tum facilis iniri poflet ratio , qua corpora?
premuntur in qualibet parte perpendiculi a fuperficie terrae in centrum^
ejufdem tendentis. Quum vero elaftica Aeris vis longe aliafuperaddat, de
illo effedu dicemus paulo poftea. Tertio rurfum liquet inde a converfo ,,
quod eunda corpora , quo magis a centro telluris elata furfum diftant ,
eo femper minus comprimi ab Aere ,, quam ad radicem ejufdem. Sed &
quarto corpora eo premuntur ardius ab eodem Aere , quo funt rurfum.
illo tempore Ipfius Adis pondera majora juxta obfervationes fupra tra¬
ditas. Quinto autem , fimulac de pondere fuo remittit idem Aer , eo illico*
comprimentur minus corpora. Sexto igitur omnia illa corpora , quae com-
miffa haerent Adi, nunquam diu premuntur eadem vi externa, fed equi¬
dem omni fere tempore variat , quae femel data fuit conftridio ita ta-*
men, ut in eodem loco, nunquam differentia, quae in hac.preffione re-
peritur, major fit una decima totius; intra hanc autem perpetua vicifii-
rudo dominetur. Septimo igitur Aer ipfe, ita eunda innitendo dum pre¬
mit vario momento, ille quoque a corporibus omnibus pro rato repri¬
mitur : modo corpora illa lint elaftica, live talia , quse in fe habent co¬
natum ingenitum fefe expandendi., aut reftituendi in molem nativae fuae.'
virtuti proportionalem. Igitur & inde Odavo apparet, quod in omnibus
corporibus,. Adi inhaerentibus, perpetua quaedam fit ofcillatio partium,,
refpondens reciproco illi Adis ponderi audo , vel imminuto. Erit igitur
haec parva quidem, utpote intra illam decimam definita, attamen ali¬
qua ,, & fere affidua. Atqui jam pridem in Hiftoria Ignis alia data fuit pen¬
dens a caloris & frigoris vicifiitudine partium corporearum tremula vi¬
bratio ,, quae junda huic magnos fatis effedus edit, & continuos. Binas-
igitur in elafticis caufas ,harque perpetuas, aflidui motus interni in omni¬
bus partibus agnofeimus. Ignem puta & Aerofphaeram. Nono tandem,
oportet annedam & illud, quod corpora illa , qute vel ablolute molliai
'^ •funt, fi quae talia dantur , abfolute fcilicet omni virtute fe reftituendi
orbata, aut fi quae fint, ut Aqua, quae per pondera externa non patiun¬
tur fe adigi in ardiora fpatia; In ea, inquam , Adrofpfiaerae vis ponde-
rofa nihil omnino valebit augmento , vel decremento , agere. Hinc illis
corporibus , reciprocatio quoque illa olcillatoria nihil quidquam praefta-
bit; quum interim. tamen Ignis aeque, imo plus, agat in illa quam inalia^
omnia corpora.. Quare tandem liquet. Ignis vim longe magis univerfa-
lem , eb quidem refpedu, quam Acris, ullius itaque corporis, haben¬
dam efle..

Utile erit, fi pro Chemia jam confideremus effedus illos , quos Aer
externus praeftat, quatenus ille fimul eft fiuidus, fimulquc gravis r eatenus
quippe manifefte patet-, eum incumbere externe in fuperficies omnium ?
corporum ; ut in praecedentibus id conftitit: Hinc ergo primo infinuabit
fe ille inter fuperficies omnium corporum , quorum diftantix patula re¬
linquunt intervalla , adeo quidem fpatiofa , ut capacia evadant admit¬
tendo Acri externo ; qui fubtilitate fua , vel debiliore partium neu
ingredi queat intra illa, fpatiola, Inde quoque fcire. eft,. omnia egO'

p E A R T IS THEORIA. 255

‘fneatuum invifibilium inania , quae hac lege in corporibus obtinent ,
noftrifque fenfibus vacua prorfus apparent. Aere communi plena efle.
Qui fane Aer ibidem omnes fibi proprios elFedus in iftis intercape¬
dinibus exercebit. Unde infinita faepe naturae eflfeda pendent. Secundo
& illud elegans obfervatu eft ex Hydroftaticis , quod Aer gravis &
Ruidus premat aequaliter omnia corporum latera , horizontalia , ver¬
ticalia, fuperiora, inferiora, obliqua. Id ibi demonflratum. Sed, quia
Chemici fiepe illorum facrorum rudes , inanimum induxi, opportunum
fore, veritatem hanc fummi in Chemia momenti, ipfi oculo objicere.
En itaque fumo tria vafa vitrea , quorum unum cylindricum A , alte-
Tum Conicum B., tertium formae ampullaris C, quod e fundo fphxrico
in collum cylindricum , longum^ exit. Intelligitis facile , eo referri pofle
cunfta vaforum fimplicium genera , quod Geometrae facile demonftrant.
.En igitur, primo impleo vas cylindricum A pura aqua , ut accurate ple¬
num fit. Impono tum fuperficiei aquae replentis hoc vas chartam fimpli-
cem , puram D , quae modo tam magna fit, ut os vafis hujus tegere quear.
Hanc jam chartam palma finiftrae premo aequabiliter ad aqu^p fuperfi-
ciem ita , ut nullus Aer inter chartam hanc & fuperficiem aquae retinea¬
tur. Tum vas dextera apprehenfum inverto ea lege , ut videtis, ut finiftrae
palma femper maneat apprelTa chartae. Poftquam nunc fic inverti vas , ut
os charta tedum infra fit , finiftram leniter aufero ; vas dextra teneo in
Aere libere quafi fufpenfum : videtis, ne guttulam aqure defluere de vafe ,
chartam vero illi appreflam remanere quam ar<5liftime , & aeque ac fi ma¬
nus palma adhuc applicata apprimerem. Cernite porro , a verticali hoc
fitu leniter infledo idem vas ita, ut fit jam in litu horizontali. Nonne &c
jam manet aqua in vafe ? Nonne vel fic chartula applicata ori perftat ? Sane
ita clare cernitis. Nonne igitur agnofeitis vim prementem gravis , flui-
dieme , Aeris furfum, lateraliter, intra , idem efficere, atque corpus im¬
politum Aeri in omni ambientis fuperficiei pundto quam aequabiliffime
-Comprimere? Ideoque illum aera , quiperpendiculariter ori vafis fuccum-
bit, tam fortiter niti furfum tendendo in hanc chartam, quam qui hori-
zontaliter agit preffu fuo in chartam eamdem , imo quam perpendicula¬
rem fupra incumbentem. Hanc gravis cujulque liquidi efficaciam fubtili-
ter, ut omnia , Ingens Archimedes obfervaverat, huic tam numerofa ille,
.& fpeciofa hercule , fuperftruxerat demonftrata. Infinita fane funt , qux
hinc deduci queant. At artificibus hxc explananda demus , dum nobis Che-
micis haec ita profint. Idem jam iterum fpedatis in conico vafe. Dum enim
'huic cono B vitreo, cujus apex E claufus, bafis aperta , aquam infudi ad
perfedam adimpletionem ufque ; iterum chartam D manu plana applico;
inverto ac prius , ut bafis infra fit ; finiftram aufero; dextra Conum fic fuf-
penlum teneo ; ne guttifla quidem aqu^ effluit , nec decidit charta. Ubi
dein fenfim ex verticali in horizontalem fitum elevo , nec ita quidem
quidquam exit , manet vero firmiter a?que appreffia chartula. Si jam apex
apertus fuerit hujus conici valis, fundus vero, vel bafis clauia , iifdera
fadis , idem quoque effedus femper fequetur. Id autem oculati videtis.
Denique idem illud omni quoque modo cum ampulla perago; eftifque
mihi teftes idem & hic contingere. Quae quum ita fe habeant , Audito-

Gg ij

i5<; _ V ARS ALTERA

res , mecum Infelllgitis , Aerem ergo, ita nitentem in omnia punflra lu-
perficiei , aeque ingredi quoque meatus omnes , quibus applicatur ; five illr
llipra, infra, ad latera , vel obliqui quoque fuerint. Premere quoque
aequali ubique preflu ; nifi quod infima ejufdem Aeris pars femper tanto
fortius premat furfum, quanto inferius magis haec fuerit polita. Tertio
Aer hifce fuis proprietatibus comprimit corpora undequaque , implet
eorumdem cava , atque format fupra ea fuperficiem ^ valido quidem nifu
coercentem. Quarto quoque inde contingit, ut Aer ille tam [externus ^
quam internus , qui femper fluiditate fua mobilis habetur , atque per gra¬
vitatem fiiam corporum fluidorum extremis applicatur, hinc & fuperfi.^
cies illas atterat, concutiat, moveat , agitet femper, hinc ergo & ipfa
h$c diverfa fluida miris permifceat modis, vires reciprocas applicet , ex¬
citet, ficque quam plurimos effedlus afliduo producat. Quinto figuras ta¬
men corporum illi impolitorum haud mutabit ; nifi tantum , quatenus
meatus quofdam vacuos poflident , in quibus Aer non adefl. Si enim tum
flexilia fuerint hac Aeris vi, tum preflione ejus ardtabuntur in minorat
fpatia , coibunt partes corporeae propius , mafla tota hiagis folidabitur
volumenque prius imminutum apparebit. Aliter non poterit omni pondere
fuo fragiliflimum , debiliflimumque, corpus frangere, quod Aere reple¬
tum in Aere libero haeret ; quia exquilite, quantum ab una parte premit,,
tantum ab altera fuftinet, ficque cundfa in aequilibrio fervar. Caeterum-
novimus, hunc Aerem rapide fatis moveri femper. Quod prsecipue docet
obfervatio in loco tranquilliflimo Aeris in cubiculo claufo , undique ob-
fcuro j per unicum exile foramen irradiato. Si enim tum quis quietus, a
latere iiluftrati coni aerii , in illum luminofum locum refpiciat, mirabi¬
tur profedlo motum atomorum , quse ingenti, & perpetua , vertigine
huc, illuc, circumvolvuntur, interque fe rapide commoventur. Inde tan¬
to magis magna cum fpecie veri colljget, in externo, patuloque , Aere eo
plus omnia perpetim agitari , hincque igitur intra fe invicem , atque fu¬
pra corporum extrema magnum fatis attritum , motumque fieri : quum
& motus fit afliduus , & vis gravitans gequiponderans columna incum¬
bentis aquas ad altitudinem triginta trium pedum. Hinc ergo Sexto lice¬
bit cogitare, quam fit validus ille attritus, motufque , Atmofphasra? in
fuperficies omnium corporum ; potlflimum vero , quoties majore motu
vel ab Igne, vel a procellis, agitatur moles Aeria. Concipiamus in aream
unius pedis quadrati gravitare pondus 2080 librarum , quantum illud
piftillum eft ! Moveatur autem hoc in fumma procella ea rapiditate , ur
intra fcrupulum fecundum horas tranfvolet per fpatium viginti duorum
pedum ; nonne incredibilis erit tamponderofi piftilfi poteftas, qua fub-
jeda corpora atterit ? Infinitas itaque, & violentte , mutationes Phyficas
abfolvuntur omni momento per has caufas ; quibus negleftis, fruftra ad
illaeffedfa explicanda , nefcioquas , abftrufiflimas caufas , planeque fidlas,
Chemici effinxere ; quum interim tota agendi ratio a fimpliciflimis hifce
tantum unice penderet , neque tam mirabiles , & precario aiTumptas , requi¬
reret. Septimo denique inprimis reminifci oportet , particulas minimas
Aeris, ita inter fe cohasrefcere , ut haud ita prompte in minima fe par
tiantur dividi , quo in minimos meatus fe facillime infinuent j fed bul-

DE ARTIS THEORIA. 157

las prius requirit fatis, amplas priufquam fe infinuet. Id rurfum coram
vobis clare demonflro hoc experimento. Nimirum manu teneo ampul¬
lam vitream Thermometricam , aqua perfedle plenam , pedes quatuor
longam» colli tam angufti» ut odavam modo pollicis partem diameter
tubi pateat. Hanc inverto fic , ut ofculum tubi deorfum propendeat; in¬
terea tamen videtis, quod ne guttula quidem aquae hoc de collo ampul¬
lae dilabatur, fed aeque pendeat immota in illa aqua, ac fi quam follici-
tiflime foret obturatum. Quin etiam Barofcopium Torricellianum , Ar¬
gentum Vivum fufpenfum continens , nihil quidquam Aeris tranfmittic
intra cavum in hoc tubo furfum relidum, ad quod replendum tam ma¬
gna vi Aer in fuperficiem Argenti Vivi innititur. Non poteft etenim
Aer ita hic in minima dividi , qui per interftitia Mercurii fe penetrare
queat, 'fed manet exclufus. Idem Experimentum, fi cum aqua capitur,
quin & cura Alcohole ipfo, femper eodem eventu procedit. Ex quibus
omnibus ergo patet , Aera non pati facile, ut dividatur in fua minima;
quoniam aliter quidem tranfirent partes illius minimae per poros horum
liquidorum , intra quos eumdem elementa fua abfcondere pofTe latentia
evidenter poflea patebit, quando de edudlione abfconditi Intra latibula
Aeris , Experimentis agetur de induftria. Odiavo iterum conabor ob ocu¬
los ponere vobis magnitudinem harum bullarum, quibufeum Aer in¬
tra tubos per aquam adfcendit. En ecce, teneo hic ampullam vitream
Thermometricam, longo fatis inftrtidlam collo, & tam lato quidem, ut
diameter ejus in orificio quartam pollicis partem adaequer. Hanc igitur
aqua plenam inverto. Quid fit? Videtis. Aer adfcendens hoc in collo per
aquam , tantum in magnis bullis furfum tendit , neutiquam in minutas
femet bullas dividit. Quin etiam bullge illae fatis confpicua magnitu¬
dine hinc inde fubfiftunt in collo vitri. Eft igitur vel in Aere haecce vis
afTocians; vel in liquoribus aliis, ratione Aeris vis a fe repellens, & in
contadius mutuos Aera adigens. Quod ut iterum curatius intelligere quea¬
tis, recens hoc Experimentum iterum adhibebo. Videtis hic vas vitreum,
in quo Alcohol purum continetur. Supra vas apertum , phiala haec Chemia
ca vitrea plena eft penitus aqua pura. Inverto jam hanc phialam , an-
guftifllmi colli, ( per quod Aer ftatim non introibat , dum invertebam, )
ita ut os colli deorfum verfiim immergam in Alcohol in hoc vafe conten¬
tum. Numquid cernitis ? Illico oculus manifefto videt Alcohol oleofis , len-
tifque, fpiris trans aquam adfcendere furfum in ampullam phialae; videt
aquam defeendere deorfum in vas defertum ab adfcendente Alcohole.
Jam Alcohol omne in fuperiori parte phialse haeret , aqua autem infipi-
da , prioris jam locum relidium occupans, in vas hoc defeendit ex phiala.
Quo equidem certum habeo, partes Alcoholis , & aquae , fola fluiditatis
& gravitatis vi facillime per interftitia admitti , trajicique , quae inter
elementa utriufque relinquuntur , Aerem autem quam difficillime. Idem
autem longe praeterea evidentius alio quidem iterum hoc Experimento
patebit. Oleum infudi jam huic vafi loco Alcoholis, fimul iterum phia¬
lam vitream Chemicam aqua pleniffimam , inverfam ut prius, illi oleo
immitto. An quidem hoc exfpedtaveratis , ecce quam jucundo fpedlaculo
olei fphasrulae intra aquam ab infimis adfcendunt in fuprema ufque ita ,

G g iij,

ilafticicas A e
CIS,

Propria.

Cerea :le je.

-£5« PARS ALTERA

uc omne oleum ex imo vafe in faftigium ampullae eludando emerferlt.
Idem fucceflus obtinet , fi lixiviis falinis mera.cis plenam phialam in Al¬
cohol, aquam puram , olea, immergo. Quare Aeris hanc quoque proprie¬
tatem, ex comparatione cum aliis tluidis, agnoCcimus^ quam Chemicis
confiderandam inprimis proponimus. Scilicet .colledi copia quadam in
unum partes Aeris longe difficilius pati, ut reparentur a fe invicem, quam
elementa omnium aliorum liquorum , qu5e cognofeimus. Unde igitur patet
quoque, quod minima Aeris haud ita temere immisceri queant aliis liquo¬
ribus, fed feorfum potius fe adunare intra illos , fic ut bullis, harumve
aggregato fpuma, le manifeftent in his liquidis. Quoties interim folita-
ria eleme.nta Aeris in poris relidtis intra partes aliorum liquorum mi¬
nimas feparatim te locaverunt , tum difficulter admodum inde extricari
poflunt. Id fcimus, qui vidimus quam difficulter Aer , intra Argentum
Vivum ita abfeonditus, feparari inde queat integre , .& quam mirabilia
^ant, quando ille inde feparatus eft. Hugenius. olim obfervavit , quod
Mercurius, omni Aere purus, in tubis Barometricis fufpenfus hgeferit ad
quinquaginta, & ultra pollices. Verum de hac proprietate Aeris de in-
duftria mihi yobifeum agendum erit deinceps. Puto jam fideliter me expo-
XuilTe Vobis illas Aeris communis dotes , quas ille omnibus casteris com¬
munes poffidet. Simul fedulo propofulfle efficaciam illius, hoc modocon-
fiderati, in corpora, quge in arte Chemica folent explorari. Quando tan¬
tum coadtus fui, addere quaedam de mifcibilitate ejufdem cum aliis fluidis.
Veniamus l?eti in contemplationem proprietatum Aeri privatim propria¬
rum.

• Igitur hic primo Elafticitas fe offert, quam in illo deprehendit Phyfica,
Haec vero eft illa Angularis qualitas , per quam omnis Aer cognitus , cer¬
rum fpatium occupans, inque eo coercitus ita, ut inde elabi nequeat,
definito pondere in co fpaiio compreffus, eat in fpatium minus femper
tanto , quanto graviore pondere urgetur,; ita tamen, ut femper iterum,
fponte fua, fe expandendo reftituat in fpatia ampliora magis, quo plus
minuitur .comprimens virtus, quas in illum agebat. Si vero nulla alia cau-
fa fe admifcetfimul in hoc examine , tum certo redit femper ad idem fpa¬
tium occupatum moles Acria, quando vis comprimens priori eadem eft..
In majus excurrit fpatium, fi minuitur , in rninus, fi augetur.

Talem, Auditores, indolem in alio quidem liquido, explorato 'ha(5i:e-
nus , haud memini obfervatam fuiffe, quas tali compreffui obfequiofa, tali
interim renixu fe reftituit. Utique nufquam repetitur in Alcohole , oleo ,
aqua , fpiritibus , lixiviis. Licet enim hasc omnia aftione Ignis facile di¬
latentur , frigore fe contrahant , attamen ponderi non cedunt in ardius
femper ardiufque, neque preffu libera expandunt fe perpetuo. Eft igitur
privata haec dos Aeris folius. Meretur hinc ut explicetur follicite , quod
fiet, fi ex Boyleo, & Mariottio, miram hujufce elafticitatis legem dilu¬
cide expofuero.

Deprehendere itaque laboriofa Experimentorum fide, primam hujus
Elafticitatis legem hancce haberi , quod Aer femper coardetur in fpatia
tanto exquifite minora, quanto incrementa comprimentium ponderuna
rirajora applicantur,. Dcnfitatem ad.eo Aeris cotnpreffi proportionalem'

4

I

" 8

_ I ,

I

64.

—i.

I 2. 8'

DE ARTIS theoria.

femperefie comprimenti ponderi. Eflo Aer in vafe cylindrico prorfus im.
mobili in capacitate fua interna ita, ut liquori intus contento ne minimum
cedat. Balis quidem illius vafis fit area unius pedis Rhenolandicl accurate,
altitudo vero fexaginta^& quatuor pollicum. Acr contentus in hoc cylin¬
dro, fuperficie fua fup*eriore fuftinebit preffionem Atmofphasr^ , quam-
liceat alTumere jam 2112 librarum argentariarum. Eritque tum huic ac¬
commodatus fpatio ille Aer in hoc tubo , ut Aer communis. Si tum pre¬
meretur fuperficies hasc fuperior illius Aeris Argento Vivo incumbente'
ad altitudinem 29 pollicum , jam premeretur duplo plus quam ante a fola
Aerofphaera , atque ira porro, ut confpedlus Tabulas docet: ubi
Lib. 2112. premunt Aera fic, ut ille impleat tubum hunc cylindricum i.

- - — - i

8448 ■ .. — .... ... ■ - - -

i6S$t6 -

-

<^7584 - -

135168 — . . . .

2603 36 - - — -

atque, ita femper deinceps. Unde quam manifeftiflime confiderantibus pa¬
tet, primo haud ita facile dari modum, quo Aer communis nofter redigi
queat in fpatium fexagefies & quater minus , quam naturaliter apud nos
obtinebat ; quum tam enorme pondus , tubus firmus 203 pollices altus , re¬
quirantur, Aerque jam tum futurus fit ad aquam fere, ut 1 ad 13 ponde¬
re fuo. Si autem undecim fierent geminationes horum ponderum. Aer jam
redadus in fpatium 1024 minus, foret jam aqua longe denfior, &ponde-
rofior. Secundo autem fcimus nunquam pofle hunc Aera redigi in fpa¬
tium nullum , licet haec pondera, inde naras comprelfiones , in immen-
fum accrefcant ; quum hoc ipfa numerorum contemplatio clare doceat.

Et praeterea demonftrabitur poftea forte unam millefimam partem Aeris Qi,ouf:,«c pr6-
communis , ut minimum dicam, conftare liquidis aquofis , fpirituofis , cedente»
oleofis , falinis , aliifque corpufculis per Adem ditfufis , quae in hac
compreflione adunatae , tandem corpus non comprefiile ultra conftituunt.

Adeoque mihi inde ultra quam credibile videtur. Aerem- vulgarem in
fpatium millefies minus haud pofle unquam redigi, quin jam perventum fit
ad maflas fere folidas , quae quidem ratione folius elaftjcae parris Athiae'
femper ulterius* aliquantum queant comprimi, nunquam vero ut pondera
comprimentia: quia tumimmifta A^ri vulgari corpora deberent eamdem^
elafticitatis legem fequi ; quod quam falfiflimum efle, per Experimenta-
novimus. Sed quum hae partes non comprefliles in mole Aeris communis -
raro unam odingentefimam quintam partem molis conficere queant ; hinc
mirum non eft, in illis Experimentis , quae circa hanc legem inftituta funt
hanc proportionem femper obfervatam luifle , cujus fane rei manifefla^
ratio patebit firaulacfiatim recitavero Tovvnleyana;

Secundo igitur & hoc confideremus. Facile eft hunc communem Aera' rri.no
ope comprimentis ponderis redigere in fpatium duplo minus priore luo;
tumque fuit oblervatum quam accuratiflime, quod duplicatum pondus,.

Deincrps fem-
pcr 4)fSci!ius.

^n^^entio hujus
legis.

Tab. 7. Icon. i.

Cuisa cautela.

140 PARS ALTERA

hanc co n de n facio nem perficeret. Tum fcilicet illa corpufciilorum non
compreflilium millclima ratione fpatii pars in hac condenfatione tam pa^
rum potuit animadverti , ut penitus omnem fenfuum acutiem effugerit.
Regula igitur hoc in cafu relpondec fenfibus, oculis facile exhibetur.

Sed tertio gnari intelligent, eo fenfim difficilius’ hancce legem demon-
ftrari pofle , quo in minora dein fpatia Acr hic comprimitur. Quum enim
Hydroftatice doceat , liquida gravia niti in fundum & latera canalium ,
ut altitudines funt perpendiculares liquorum in canalibus ; capitis, quam
requirantur fortes tubi ad experimenta hyc producenda in centefimam
naturalis fpatii. Sed fcitis , per obfervata Hetrufcorum innotuiffe jam
dudum, vafa metallica, impleta ponderofis liquidis, expanfa ab his me¬
tallica materie, ampliora reddita fuiffe. Quanto igitur magis in vitro hoc
verum erit ! Atqui noviftis iterum , requiri ad hrcc inftrumenta vitream ma¬
teriem, ut notari queat altitudo comprimentis Mercurii in tubo non ex-
panfili ad altitudinem Aeris per Mercurium compreffi : quoniam harum
altitudinum accurata cognitione , & jufta comparatione , tantum hxc
omnia indagari queant. Sed quanta iterum in his cautela opus ! Tubus
debet efle altillimus , non dilatabilis, tequabilis ubique figurae, perfedte
pellucidus. Aer comprimendus , in tota ejufdem exploratione hac , fem-
per manere debet abfolute aeque calidus. Enimvero minimum caloris in¬
crementum tanto plus agit dilatando ita Aerem , quo ille magis condenfa-
tus per pondera fuerit. Sane experimenta Phyfica fiunt inter millenas
concurrentes caufas, quarum una negledla veritatem infringit.

Omnia autem haec quo afTequamini redlius , feratis exponam modum,
quo hanc elafiicitatis Aeriae legem Philofophi repererint : judicabitis tum
fincerius, quid de ea, ejufdemque extenfione , forte nimia , fentiendum
ratio jubear.Sumpfit nimirum magnus Boyleus tubum vitreum ABbc incur-
v.um , inflexum , bibrachiatum, ut icon docet, apertum in A, claufum Her-
metice in c. huncque elegit talem ; qui fere ubique erat ejufdem prorfus
latitudinisin bc. Conflatus hic erat craflb, fortique valde vitro, bc bra¬
chium altum habebatur duodecim pollices, divifumque accurate in lineas.
Crus alterum AB multos pedes longum erat. Tum ope immllfi Argenti
Vivi condenfando Aerem in bc ab 48 ad 3 , five a 16 ad i , invenit fem-
per fpatium Aeris comprefli minui proportionallter , ut pondera auge¬
bantur. Vid. Eum contra Linum, pag. 60, &c. Mariottum de natura Aeris,
pag. 151-154. ^ .

Quum ergo hi fuerint modi , hi termini , obfervationum, quibus con-
denfabilitas Aeris ponderum comprimentium refpedtu innotuit, facillime
quifque judicat , hanc non fuiffe obfervatam ultra decimam fextam par¬
tem totius, Neque occurrere mihi, qui ulterius profequuti hsc experi¬
menta fua ev-Vlgaverlnt. Scfipfit quidem Illuftris Halleyus , & Clariffimi
Academici Cimentlni , (vid. Ac. R. Sc. Mon. 1703. 102.) haud pofTe
Aera denfari ultra, quam ad -i_ naturalis fpatii: verum haud evulgata

fuerunt Experimenta, quibus magni illi Viri potuerunt eoufque ipfum
denfare Aera , ut, poft hanc denfitatem prius ipfi conciliatam ipforum
artificio, dein renueret ulterius cogi in minora fpatia. Quidcumque de his
fuerit , certiffimum illud habetur, quod Acr ita compreffus, & in ardiora

coadus

DE ARTIS THEORI A. 141

cna<5lus fpatla, iterum fe expandat quam accuraiiflime in fpatia perpetuo
tanto majora j quantum plus de pondere comprimente aufertur per gra¬
dus, vicefque , refpondente femper in his proportione eadem. Atque
eam quidem expanfionem fpontaneam Aeris ad imminuta pondera, ab
I ad 52 ufqtie, conldantiffime hancce legem fequi Clariffimus Kichardus
Toxfnleyus fldoexperientige indicatu invenerat , ut Illuftris Boyleus loco
ftatim allegato recitat. Exhis igitur, certillime huc ufque comprobatis,
caveamus in infinitum provolare, atque celerrime afTerere, legem hanc
obtinere femper , ut fint fpatia Aeris comprefll minora , ut funt pondera
comprimentia majora. Id enim, an ita fe habeat, equidem crediderim,
una cum ignariffimo, nos ignorare. Agite igitur, dicamus , quge nos in
his explorata novimus. Primo etenim fcimus. Aerem noftrum pati, uc
in fpatium decies & fexies minus vere redigi queat, adeoque tantum con-
denfari. Secundo non minus certi fumus, hanc & efle ejus indolem, ut
in fpatium trigefies & bis majus , expandendo fe, diffundi queat , illud
& tam aequabili diftributione occupare. Tertio illam Aeris comprelfi re-
du<5tionem in fpatium tanto minus fuo naturali , pendere tantum a poten¬
tia ponderis externe applicati , quo redigitur in tam parvum fpatium.
Quartoque rurfum , eumdem Aera , liberatum preflu tantum ablati jam
ponderis comprimentis , vi fuae propriae naturae , abfque alterius caufae,
praeter folum prsfentem Ignem , concurfu , ita fe expandere , ut exquifite
femper reftituendo fe tantum fpatii recipiat , quantum prius per com-
prellionem amiferat. Quinto & hoc mirum , quod haecce fe expandendi
virtus, Aeri propria, maneat femper poft compreffionem maximam, in
Aere , quum adeo accbrate femper fuperfit proportionalis ablatae por¬
tioni ponderis prementis. Sexto tamen , aeque indelebilem patientiam
comprelfilltatis. Nam pofi: rarefadiionem , ablatu ponderum ad triginta
duo , fa(5fam , nihilominus remanfit in Aere adeo jam rarefadto condi¬
tio, qua fe pateretur iterum eadem priorum ponderum vi comprimi, ut
prius. Septimo , hanc Aeris a folo nifu ponderis dilatabilitarem , & com-
preffilitatem , relpondere ad fenfus noflros quam accuratilTime compri¬
mentium ponderum augmento , vel decremento , per experimenta cer-
tiffima. Interim Italos, Britannofque , ad haec facra vere natos , fcripfifTe ,
ultra 800 vices in ardlius comprimi haud potuifTe. Igitur celata hadlenus
illorum arcana & haec docuiffe ; deafferti aurem hujus probabilitate fum-
ma ipfe agam tunc , quando de corpufculis , Aeri communi innatantibus ,
vera Vobifcum participavero. Odtavo igitur, fpatia occupata ab eadem
portione Aeris effe in ratione reciproca comprimentium ponderum eouf-
que. Nono, idque obtinere femper aeque in illo Aere, qui reducffus fuit
■in fpatium fedecies minus, quamde in illo ipfo, qui. modo ab Atmo-
fphaera compreflus fuerat. Decimo etiam in tota amplitudine, a 5 2 ad i ,
nunquam mutari hanc proportionem , juxta memorata ToWnleyana.
Undecimo igitur valde probabile effe , eamdem regulam etiam obtinere
ulterius in condenfando; ita tamen ut fenfim ad eamdem compreffionem
majora requirantur pondera , quo magis densatur Aer : ut fic tandem
compreffilltas ulterior definat penitus. Duodecimo, Aer itacoadius, com-
preffufque , tamen non tranffiidat per vitrum j imo vero ne quidem per
Tom. I. H h

ElaflicIfatJs Jm-
mwcabiiis.

Ilatcr hic non
jn una pacte

Benfus Aer eft
fiuidus.

24i ^ PARSALTERA

meatus Mercurii tranfgredi poteft : manet enim in illa tubi parte , licer
tantum ponderis mercurlalis fuper incumbens premat in denfitatem tanto
majorem. Quin etiam , fi tum Tgne calefcens elevet Mercurium incumben¬
tem, ne fic tamen per vitrum, Mercuriumve, fe penetrat»

Altera lex, quam in Elafticitate Aeris obtinere dicimus , efi illius In-
deftrucfiilitas : quum omni Experimentorum genere exploratus ille, fem-
per reftiteritpoft omnia examina elafticus , nec patiatur quiete diuturna»
aut compreflione fumma , ita difponi partes fuas elafticas» ut expofitam
modo Elafticitatem amittant. Enimvero, quum intenti huic rei, Boyleus
& Mariottius , Aera communem , in fclopeto pneumatico fortiter com-
preflum, claufumque, detinuerunt in loco quieto , pofiea autem folven-
tes illum deprehenderunt perfedie aeque elafticum. Et jam cene fummus
Geometra Robervallius quindecim annorum decurfu claufum eodem mo¬
do Aerem examinans reperit, quod illibatus ipfi elater conftiterit. vid. Da
Hamelium. Hifi:. Ac. R. Sc. pag. 5<5S. Poftea autem patebit , ipfas aerij.
elafticas partes, quam profundiflime detentas intra corporum fluidorum
vel folidorum, meatus, indeque iterum dimiflas , & liberatas , hinc uni¬
tas aliis , illam interim Elafticitatem exercere , quam penitus ita amififle
videbantur , ut nullum omnino darent fignum illius ultra praefentis. Simul
ac vero libertatem adeptx priftinam, incredibiles illico effedlus, uni tan¬
tum elateri debitos , ocyflime exercent, demonftrantque nec tempus ul¬
lum nec quietem , imo nec concretionem creditam cum Animalibus»,
Vegetantibus, Foflilibus, unquam potuifte deftruere hanc mirabilem Aeris
proprietatem. Interim ex iifdem Experimentis difeimus., hoc efle Aeris
ingenium, ut particulse illius elafticas, feorfiim folitarix exiftentes, ita
queant uniri aliis corporibus, quibus intercipiuntur , aut faltem ita ibi¬
dem quiefeere poftint , ut per fecula nullum elfedlum elafticum unquam
exhibeant , & tamen folutas inde, fuique fimilibus commiftae , rotam
Elafticitatem fe retinuifle demonftrent. Exemplo efto Cornu Cervi, quod
feculis fervari poteft,. quum tamen id, ultra quinquaginta annos fer-
vatum , hinc duriflimum , ficcilEmumque, Igne explorarem Chemico,
heu quantum in refolutione fua dedit elaftici iterum Aeris 1 Hinc admo¬
dum probabile , unum elementum , elafticum , aerium , elafticum non
efle ratione comprimentium ponderum, aut ablatorum, fed. tantum nafei
hanc elafticitatem tum demum, quando bina Aeris elementa fe mutuo tan¬
gunt & repellunt. Adeoque, fi elementa aeria elaftka , fingula ab aliis tan¬
tum diftarent, ut vishsec repellens defineretabfolute, tum totumhoc licpii-
dum tamdiu non foret refiftens ullo modo coraprelfioni fuse , neque etiam
Iponte fe expanderet, nifi tunc tantum, quando partes hasaerite, compreflae
appropinquarent inter fe ,.ut inciperent venire intra limites potentiae illius
adfeinvincem repellendae. Una igitur Aeria pars nihil haberet quidquam,
hujus elafticae potentiae. Eflet haec modo nata inter plures. Efferus igitur
Aeris elaftici immutabiles , fempiterni , videntur habendi.

Utcumque autem Aer hic fumma ponderum vi denfatus fuerit, man-
lit tamen vel ita maxime fluidus. Semper enim , poftquam denfatiflimus
evaferat compreflli , eadem tamen facilitate fe reftituit in fingulis fu is par¬
tibus ita, ut occupet quam exquifiriflime idem priori fpatium , recedunt-

DE ARTIS THEORIA. 245

que aeque prompte omnes partes , ut prius accefferant. Quum igitur in
omni eventu Experimentorum ha<5tenus caprorum haec proprietas femper,
eodem modo , obtinuerit , ab 1 ufque ad 5 2.0 , 000 , licebit pro vero af-
ferere Aeris fluiditatem , iii tanta a rareladliflimo ufque ad denfatilli-
mum amplitudine , non mutatam perfiflere ; nullo igitur comprelTu , fri¬
gore nullo , hunc folidefcere.

Nihil in hac Elafticitate Aeris magis paradoxum videtur Ignaris, quam
quod Boyleus tam certo evicit , fc. elafticam vim quas in quacumque por¬
tione Aeris obtinet , fuftinere poffe , fine majore condenfatione , quam
quae in Aere comprimente haeret, totam virtutem integrtE columnae At-
mofphaerae incumbentis ; deinde etiam , hanc in tantilla portiuncula vim
elafbicam repellere a fe tanta vi prementia corpora, fe expandendo, quan¬
ta agit tota externa moles. Id autem hoc duplici Experimento evidenti,
ex Boyleo ipfo . Vobis exhibeo. Videtis hoc Barometrum , quod tenet
Mercurium elevatum in fuo tubo cavo ad z8 pollices , parte infima im-
merfum eft in Mercurium in hoc vafculo cylindrico contentum. ^Videtis
vero hoc vas cylindricum, ita inftrudtum, ut ope fiphunculi, pro lu-
bitu, tolli queat omne commercium Aeris externi cum Aere illo pauco,
qui in vafculo hoc cylindrico adeft fupra Mercurium in eo contentum.
Si jam fiphunculi epiftomium ita inverto , ut nullus Aer externus in hoc
vafculum ingredi queat, neque de hoc vafe ullus polfit egredi in Aera
externum ; tum certi fumus , quod externus Aer nihil agat amplius in
hunc contentum Aerem ; fed folum Aera , qui fupra Mercurium in hoc
vafculo haeret, premere pofle in fuperficiem Argenti Vivi in hoc Barof-
copio. Atqui altitudo elevati Mercurii in hoc Barofcopio manet jam aeque
alta ,quam modo fuerat , dum tora Atmofphaera incumbebat preflli fuo in
hunc Mercurium. Ergo illa vis elaftica , quae eft in hac parva mole Aeris
claufi intra hoc vafculum , valet aeque fuftinere tantum pondus Argenti
Vivi, quantum tota incumbens Atmofphaera. Si vero libet Vobis iterum
animum advertere, videtis , quod, dum ita jam paratum vas calefacio,
adfcendat in Barofcopio Argentum Vivum altius omni momento. Cur?
Aer claufo in vafculo exire nequit, calefcendo autem Elaterem auget,
fe expandit , Mercurii fuperficiem urget , illum elevat. Neque refert,
quantillum Aeris in hoc vafculo, fupra Mercurium haeferit, effedtusenim
elaftici , aut calefadi , Aeris in hoc cafu , femper idem erit. Secundo au¬
tem , fi vafculum hoc manet in eodem apparatu claufum, Mercurio fere
plenum , pauco tamen Aere fupra haerente, illique dein vafculo fit im-
miftus tubus Barometricus , utrimque apertus , fic , ut Aer nullus de vafe
juxta fuperficiem tubi immilfi , ingredi queat , vel egredi , fi tum Aer in
hoc tubo haerens antlia pneumatica abducitur. Argentum Vivum in hunc
tubum adfcendet fere ufque ad 28 pollices , non aliter, quam fi tota At-
mofphaera in vacuum tubum elevaffet Mercurium. Vid. fuper hifce Boy-
leum inExperim. Mechan. T. i. pare. 2. a pag. i. ad 24. Atque omnino
cogitanda Chemicis eft perpetuo hxc efficaciffima Aeria potentia; quum
cierte in omni operatione Chemica, quae ope Ig i'^ , claufis perficitur va-
fis , hsc elaftica vis miros-, imo terribiles ijepe , effedus edat , compri¬
mendo contenta , frangendo faepe vala , & alia prseftando.

Hhij

Elater Aetis
xquivalec coci
moli.

Hinc minima
Aeris pars par
magn«*

Elallica vis ca¬
lore augetur ra¬
refaciente.

Aer prx aliis
Igne cito raref-
cit.

Er n',axime.

Aer tlenfirate
^em , ecdem
Igne idem,

Aerdenfior eo¬
dem Igne, eLalfi-
«us magis»

»44 . . . P ARS ALTH R A .

Exigua Igitur portiuncula Aeris, ubicumque coercita fuerit, erit apt*
effediibus producendis, qui ab ingenti copia pendent alibi. Si enim in¬
tra cavum aliquod facile undique compreilile. Aer communis fuerit in¬
terceptus, poterit ille ibidem fuftinere, & ex illo loco penitus arcere to¬
tam AtmofphaErs prellionera. Quoties autem idem ille Aiir in illo loco vi
Ignis incalefcit, aut prellione externa liberatur , tum ftatim expandendo
fe ita rarefcet , ut effedus maximae molis aequet,

Elafticitatis Aeriae ergo lex iterum nova eft fiaec , quod Aer denfus
certo , & definito , gradu , accipiat vim fe expandendi quaquaverfum a
calore applicato majorem, quam antea habebar. Hujus autem rarefa-
diionis a calore natae potentia eft eadem , ac fi Aer ille fuiflet fadtus in
eodem gradu caloris prius obtinente tanto denfior. Res exemplo mani-
fefta. Si in cafu , 6c inftrumento , fuperius pofitis , Aer in vafculo fufti-
net Mercurium in Barofcopio ad zS pollices; fi tum Aer in .hoc vafculo
fieret duplo denfior , ille elevaret Mercurium ad 5 6 pollices , ut notum ex
Boyleatys. Si jam Aer ille prior ab Igne applicato evaderet duplo rarior
fe ipfo , tamen coercitus intra idem vas , tum & ille , copia quidem idem ,
fed ab Igne duplo rarior , elevaret Mercurium quoque ad 5 (J pollices. At¬
que hanc quidem veritatem Thermometra, & Barometra, fimul explo¬
rata reddiderunt manifeftiffimam ubique, omni Experimentorum gene¬
re. Unde quidem ab Ignis ad Aera applicatione effed:us Chemici oriun¬
tur ingentes, miri, non praevifi , nulli tamen alteri caufoe adfcribendi ,
accuratiffime notandi. ^

Incrementum autem illud fpatil , in quod Aer caloris vi fe extendit
quaquaverfum , citius fit in Aere ab Igne , quam in ullo alio corpore fluU
do, autfolido, hadienus in rerum natura noto. In Drebbeliano Thermo-
metro impercepcibilis alias caloris adauftio fenfibilem illico rarefaftio-
nem Aeris docet. Imo vero tota hiftoria Ignis praemifla , omnia haec adeo'
manifefte evincit, ut opus haud fuerit velverbulo repetere.

Ex iifdcm conftat Experimentis , inter omnia corpora nota unicum mo¬
do inveniri Aerem, qur tantum ab Igne expandi queat.. Tantum enim
hic rarefcit ab ipfo Igne , ut nondum potuerit menfura inveniri , neque
limes , quoufque hasc illius dilatatio procedat. Ebullientis aquae calor ex¬
pandit quidem Aerem ad tertiam partem fuae molis. Hift. Ac. R. Sc. i ^P9,
pag. I o I . Sed certe in Igne , quo metallum ferrum diffluit , immanis eft.
Vid. quae fupra in Hiftoriallgnis fuper hifce recitavi.

Etiam ccmperimus. Aera maflarum inaequalium, fed ejufdem denfi-
tatis interim, femper ab eodem Ignis gradu , eadem menfura expandi».
Adeoque expanfiones hafce femper in eadem Aeris denfitate, refpondere
caloris applicati augmento, conftanti naturae lege per totum Univerfiim»
Unde igitur nota femel dati denfi AcAis ad datum calorem expanfio va¬
lebit in omnibus fimilibus. Videte pulcherrima fuper hac re in Monumen¬
tis Acad. Reg. Sc. 1 699.. pag, 113. ubi ingeniofa plurima reperire eft, &
1702. pag. i-y.

Caeterum refpedu Elafticitatis & hoc quoque in Aere conftantiffime ob-
fervatur, quod , quo ille fuerit denfior compreftu , eo etiam ad eumdem
Ignis gradum acquiret magis dafticas vires, idque in proportione fere

DEARTISTHEORIA. 245

re(£la denfitatum. Quam pulcherrimam fane proprietatem Aeris fubtilifiTi-
mus Amontonfius , fummo Chemiae bono, folertillime detexit. Hift. Ac.
Reg. Sc. 1702. pag. i-5.Monum. i 5 5. Unde itaque moles Aeris denfilfi-
ma , Igne valde parvo, acquirere poteft vires refiftentes maximas. Si ergo
poffibile foret , ut fupra audivimus , Aerem communem revera denfari
poITe ufque in odtingenties minutiora fpatia , tum ille poflet calore aquae
ebullientis fuftinere 19600 pollices Mercurii ; quum communis eo Ignis
gradu fuftentet 37 pollices ejufdemgMercurii. Quae lane vis immenfa nos
doceret, quod fi Ignis fubterraneus fummus applicaretur Aeri in profun¬
dis telluris ad ^ fuae molis redadfo , potentia oritura foret quam maxime

incredibilis , omniaque nobis cognita effecta immaniter exfuperans. Certe
augendo denfitatem Aeris , fimulque augendo Ignem huic Aeri applican¬
dum , femper in ratione compofita utriufque increfceret Aeris elaftica
poteftas.

Contra vero, quo Aer minus comprefTus , ficque fponte rarior , eo ille
minus virtutis elaftica , ab eodem Ignis gradu, acquirit. Ita ut Aer duplo
rarior requirat Ignem duplo majorem fibi applicatum , ut retineat eam-
dem vim elafticam, quam prius habebat ; atque ita in ceteris. Qus qui¬
dem ibidem idem celebratiffimus Autor demonftravit Experimentis opti¬
mis. Unde dc intelligitur , Aeremi in fummitate Atmofphserae a fummo
Igne vix augere vires fuas elafiicas, fed fere evadere inertem, utpote ra-
riffimum ; quod ipfum obfervatis penitus refpondet.

Ultima lex, quam in Elafticitate Aeris obfervamus , tandem ha^c eft,
cjuod a frigore Aer ita coutrahatur in fpatium ardius , ut a ponderum au¬
gmento. Hinc , pro incremento frigoris, enafcitur in illo denfitatis aug¬
mentum femper. Quum igitur fiimmum frigus in Europa Boreali cogni¬
tum fuerit in initio Thermometri Fahrenheitiani , hinc a gradu ebullientis
aquae defcendendo ufque adeo , effedus frigoris in Aere condenfando fuit
cognitus. Quum dein frigus artificiale praeterea ad 40 gradus infra 6 re¬
degerit fpiritum Thermometri , jam demonftrata habetur potentia frigo¬
ris in Aerem , quoad vim illius denfitatem augendi. Deprehendimus igi¬
tur , nullum in rerum natura corpus dari , cujus moles magis contrahitur
a frigore ,, quam Aer.

Si omnia dida repetimus, fumma relhaec eft.Atmofphaeraad Thermo-
metrum Fahrenheitianum calida 46 gradus, fi inde incalefcit ultra per 1 66
gradus, jam calorem obtinet 11 1 graduum , quo calore aqua ebullit. Tum
vero fadus eft hic Aer rarior una tertia fuse molis , ex Amontonfianis. Ca¬
lor igitur 166 graduum expandit Aera ad unam tertiam. Si dein gradus
frigoris quadraginta adduntur ad in, habebuntur gradus 151 pro di-
ftantia inter frigus fummum cognitum, & inter calorem ebullientis aquae j
intra quam diftantiamAer condenfatur ad five circiter ad i totius.

Eodem calculo, fi pofuerimus fummum calorem Atmofphaerse pervenifTe
unquam in Aere libero , a caufis naturalibus ad 90 gradus , quod raro ob-
fervatum crediderim , tum patet a fummo frigore naturali ad aeftum ar-
dentiftimum naturalem. Aeris raritatem aut denfitatem crefcere, aut mi-
aui pofTe ad U fiye I circiter.- Inde & jam liq^uet, quanta mutatio fiat ini=

H h iij

Acrrarfor eo¬
dem Igne, minus-
rialUcus,

Aer fligere
denfior,.

Quo ufque-

EUter Aetis
Igne noa dc-
Acuiciir.

Nec aliis modis»

DecoBteniisin

Aere,

primo ibi Ignis»
& (jualege.

245 PARSALTERA

rerum natura ad Arre , quatenus ille corpora ambiens , aut iifdem inhaj-
rens , a calore & frigore naturali permutatur. Quae fane cognitio in de¬
finienda fermentarione, aut pucrefadlione , locum dein ufumque habebit
fummum. Caeterum maximam diftanriam, quam Boyleus invenit inter
Aerem rarilli mura denlillimumque , definivit efle ut i ad 520000.

Denique Elaflicitas haecce Acris adeo efl: propria, & individua, Aeri,
ut fummo Igne haud defiruatur. Si enim phiala fphaerica vitrea in furno
vitrario detinetur ad locum adeo calidum , ut jam jam vitrum liquefacien¬
dum foret ; tumque , ibidem , in illo calore , Hermetice clauditur ; dein
lente frigetadium vitrum integrum . claufumque, fub frigida demergitur ;
eoque fa6to colli extremum-, fub aqua prudenter abrumpitur, impelle¬
tur Aer in apertum jam collum fummo cum impetu , & replebit vitrum ,
ita tamen , ut in fummo hujus phialae Aer verus , elafiicus, adiit ; docens ,
ne fic quidem Elalficitatem igne tanto deftrui potuilTe. Simul hoc Experi¬
mento, ad flaterain explorando vitrum hoc aqua penitus plenum, &. ite¬
rum aqua plenum una tamen cum hoc Acre , feiri poterit expanlio Aeris
ad calorem , quo vitrum fere liquefceret. Unde & Chemici fcirent, quse
mutatio toret expedanda in operationibus fuis , dum corpora Aere plena
tanto igni committuntur; de quibus tamen omnibus raro cogitari folet,
licet tamen plurimum interfit Artificum , talium meminilTe.

Tandem , quum, poft fummas rarefafliones ab i ad 5 20000, & ultra ,
& condenfationes tales reciprocas , pofl: frigus , caloremque fummum j
poli comprefiionem , & laxationem maximam ; port intervalla tot anno¬
rum; maneat illibata tamen haec Elafticitas; probabiliter credamus,Aera,
hoc refpedfu , elle creatum tale Elementum , quod immutabili Elafticitate,
mobilitateque, femper viget, & operatur in omnia , & per omnia, fem-
per quali in fuo genere ebulliens, fubfiliens , omnia agitans.

Poftquam , pro ufu Chemico , expendimus proprietates Aeris , requirit
ordo, dicamus de illis corpufculis, quae in hoc Aere communi adfunt,
Varia fane funt haic , & incredibiliter multiplicia. Sed variis in plagis At-
mofphsr^ penitus diverfa. Aera Igitur recle qui conliderat , Chaos cogi¬
tat univerfale , in quo omnis ferme generis corpufcula fimul confufa con»
fiituunt aggregatum diverfillimis conflans rebus. Noftrumerit recenfere
univerfa , eo quidem propofito , ut vera poflimus de eo dicere.

Primo igitur in hoc Aere communi , femper, ubique . Ignis adefl:.
Quod jam fupra in hiftoria Ignis patuit. Ille vero hic in Aere ita hiEret,
ea copia , qua in omni alio quocumque corpore. Id ipfum & jam demon-
flratum ibidem omni Thermofeopiorum indicatu. Quin & adell illic ea
etiam copia, qua In vacuo Boyleano vel Torricelliano fua Iponte ineft.
Quod me docuerunt Thermometra, quE confpexl , eodeii) tempore iri
vacuo Boyleano polita, & in AEre communi , extra hoc vacuum. Hec
autem inflitui Expedimenta variis modis , fEpe , eodem femper fuccelTu,,
Unde manilefto didici hofpirari ex fe Ignem in vacuo Aere ad omni cor¬
pore, copia, & vi, eumdem. Adeoque iterum confirmari regulam, ut
fpatla in univerfo , ita Igni^. Hinc & agnovi , quod , poflquam Aer om¬
nis in vacuo 1 orricelliano, fere omnis in vacuo Boyleano, ex quodam
fpatio edudus efl, tunc nunquam Ignis in illud inane irrepat, ut va-

DEARTIS THEORIA. 147

<aum Aere rpatium impleat. Enimvero , hoc fi fieret , deberet tum fimul
plus caloris ab hoc accumulato Igne oriri in hoc vacuo, adeoque mobi-
liflimum Thermometrum aliquo indicatu hunc calorem t»fl:ariibidem no¬
tum. Aut deberetis Ignem agnofcere non expandentem corpora , quod
mihi idem , ac fi Ignem non Ignem diceretis. Quidquid igitur de hifce
commentati funt Cartefiani, Mariottiani, alii, nunquam ulli refpondit
Experimento. Iterumque corpora, omnium maxime corporea , five den-
fiflima omnium, ut aurum, & fpatia omnium maxime vacua, ut eft va¬
cuum Torricellianum , quum perfedte idem caloris poflideant ex fe , do¬
cent evidentiflime corpora non efle magnetes Ignis neque & vacua eum
trahere. Dum autem fupra , evici inconcuffis rationibus , nullum corpus,
prae aliis , Ignem ex fe plus trahere , manifeftum erit , quod nulla Acris
pars magis, minufve , calida fit, quia diverfis fcatet corporibus. Igitur
Ignis ex fe, in Aere confiderato folo, fine alterius cujufdam caufae con-
curfu , aequabiliffime , femper diftribuitur. Neque ulli funt in eo Ignis Ma¬
gnetes. Casterum infinitae caufae polTunt nafci , atque applicari Aeri , qua¬
rum effedlu in eo oriri queat colledlio Ignis vix definienda in certo quo¬
dam loco. Qua de re in Hiftoria Ignis a(fi;um , agetur & poftea.

Secundo & Aqua femper praefens in Aere adefi: ubique , femper ita qui¬
dem, ut videatur, nulla omnino arte Aquam feparari unquam penitus
polTe de Aere. Amabo Vos , an non omni momento , de unoquoque fano
homine exfpirat aqua? Nonne bonus Sandforius quinque fere libras ny-
dihemeri fpatio inde exhalare fupputat , quarum pars longe maxima aqua ?
Cogitate , quasfo , quanta igitur humoris aquofi quantitas de omni anima¬
lium genere affiduo exhalat per omnem terrae ambitum ! Sed & omnes
plantae dudum obfervatae funt diffundere halitu? aquofos rorantes. Dili-
gentiffimus vero,& folertifiinuis, Halefius nuper ad examen detulit transha-
lantis de plantis aquofi vaporis enormem copiam , in elegantiffimo de
Staticis Vegetantium libro. Quid dicam de Aqua per vim Ignis fubter-
ranei , culinarii, domeftici , Chemici, perpetuo in auras pulfa? Incom¬
parabilis fapientiac Halleyus allegetur; fuflicit. Ex illius quippe obfervatis,.
fumma cum induflria captis, dudum conftitit , uno die ssftivo, de folius
Maris Mediterranei fuperficie , vi folius caloris aeftivi, abfque ullo venti
adjumento , exhalare in auras 5 zSoooooooo doliorum aquse. Vid.Tran-
fad. Abr. T.II. pag. 1 09; quum dein venti, &fol, longe adhuc plus aquas
elevent, & dilfipent de fuperficie illius. Id. Ib. pag. 1 10. 1 1 1. Si quoque
nebula , roris , pluviae ,'pruinae , grandinis , nivis , humoris nocfturni , co¬
piam, quae colligi potuit integri anni decurfu , contuleritis cum aqua ,
q*uaB naturali calore etiam anni tempore exhalavit in Aerem , deprehende¬
tis anni tempore triginta circiter pollices in tellurem cadere, inde exha¬
lare; quod induflria fumma in tabulis fuis meteorologicis Acutifiimus
Kruquius palam evicit. Unde, cteteris paribus, credebile habetur, de uni-
verfa telluris fuperficie in Aerem quotannis aquam exhalare ad triginta
pollicum altitudinem. Unde , quum telluris fuperficies fatis cognita fit in
fua magnitudine , calculo facile fubduciturimmenfa aquae in Aere femper
fufpen^ abundantia.

Praefentia. autem aquae in qualibet parte Ahfis , oculis quotidie patet in

Ec Ai|ua.

Qii^ oculis f»

In Alcali fixo
xd liaceram.

148 .A ^ S T E R A

vacuo Bovleano , ubi Aer ope aiflionis anrlla? rarior, aquam mlnn<; tunc
fuilinere aptus , vitri iir eriora nebula vere aquofa obnubilat, opacatque;
uno fic, eodemque Experimento teftans aquse praelentiam in omni Aere,
fimulque docens, quod quo Aeris elaftica pars rarior evadit , eo femper
aquam intra fe minus continere ultra queat.

Sed quam evidentillime interim abundans aqutP copia in quocumque
Aere, omni tempore , ubique pragfens vifui exhibetur per alcalinos,
igneos , hccos , fales fixos ; qui puri prorfus , Aiiri expofiti , fponte liquefi-
cunt aqua ex Aere applicata. Ecce, ut ipfi experiamini rem hancce co¬
ram , fumfi hora nona ante triduum , uncias binas & unam, prasterea drach¬
mam falis Tartari , tanto Igne exficcati , uc funderetur in crucibilo ; ita
quidem aquae nihil erat in hoc fale, impofui tum hinc orbi vitreo, pu-
riflimo. Dein hoc tempore frigido , ficcoque , a decima ieptiina Januarii
lyzi ufque ad vigefimam ejufdem , patinam hanc vitream cum hoc fale
impolito expofui Aeri, in hoc loco fatis elevato, valde ficco. Quid con¬
tigit? En , dum jam ad ftateram exploro, ponderat uncias tres cum fe-
milTe, &c adhuc femidrachmam, accrevit igitur ipfi pondus ad unciam ,
drachmas tres , & dimidiam. Imo, dum bilanci Docimaftarum appendi¬
mus falem Tartari modo didum , cernimus , omni momento temporis
femper ponderis augmenta rainutatim accedere. Quando igitur intra tri¬
duum tantum incrementum ponderis exoritur, fane , fi diu in Aere reti¬
netur , fenfim totus ille fal folvitur in liquorem prorfus fluidum , pin¬
guem , fpiffum, tenaciorem utcumque ,unduofumque, fale prius adhibito
fere triplo ponderofiorem. Eum artifices vocant Oleum Tartari per deli¬
quium. Manetque tum pauculum terras albs in fundo orbis vitrei. Si dein,
ut fadum fuit , hoc ita natum ex Ade & Sale liquidum ex vitro cucurbita
dido per alembicum Igne penitus exfiecas, taediofo opere , deftillabit iti
excipulum aqua elementalis , puriflima ; ita ut folus Sal Tartari ficcus , fe-
que ipfo purior , minufque ponderofus, in fundo fuperfit. Igitur Sal ifte,
hac opera accepit ex Aere tantam aquae copiam. Haec autem aqua, ex Aere
huic fali data, folvit eum longe alio eventu, quam fi fluida, pura, aqua
fuifleteftufa huic fali ad eum diflblvendum. Nam’Aeria haec dilutio, fuc-
cefliva, lentaque , aquae applicatione parcae fimul , tantum diflbivit om¬
nium facillime diluendos lales pure alcalinos, hancque ergo partem fo-
lam accuratiffime feparat ab omni parte minus facile folubili, adeoque
. aliquantulum terreftri ; quod fieri nulla alia arte poteft. Unde etiam ita
folyendo ,& coagulando , totus tandem hicce convertitur in terram, &
volatile, difparens , haud fenfibile ultra, principium ; ut Helmontius ac¬
curate novit , quod St alii dudum ante ipfum Alchemifts invenerant. Mi¬
rabile inprimis hoc in Experimento confidero , quod iilico , poftquam fal
ille ex igne fummo edudus Aeri exponitur, & quafi unico temporis mo-
mentulo, jam incipiat haec humedatio, in liquorem refolutio , ponde-
rifque ad libellae examen incrementum, inchoetur, omnique dein mo-
mentulo pergat; & quidem, quod faepe numero ftupefadus coram vidi,
dum adhuc fal ille quam maxime calet ab Igne, & quidem in loco, qui
ipfe calidus valde , foco quidem fatis propinquo ipfi : ita ut fumma cura
aquam Aeris ab hoc fale arcere ne quidem potuerim. Quin tempore adeo

jam

DE ARTTS THEORIA. 249

jam frigido, tam ficco, ut jam Batometri altitudo fuerit pollicum.

Rc-pofueram etiam falem cum hoc orbe in locum , undique cWientatuni,
atque fuperne operculo ligneo folIicirilTime tedum ; in quem locum nul¬
lus ventus introiie poteft, fed qui quietus femper, tedufoue hr. Sed aliud
eft circa mirabilem hanc aquae ex Acre in falem alcalinum ficcum attra-
•diontm obfervatum, quod ante quam plurImo3' olim annos me follici-
tuni detinuit. Indigebam (ale alcalino bxo , acenimo, liccillimo , ut de-
monRrareni incredulis , imo pollibilitati obloquentibus , momentaneam
de iPo Sale cum Alcohole fincero tlndturam, quam prsclari Autores Che-
mici fidfam prolcripferant in fuis libris. Itaque Salem hunc rite paratum ,
candefeentem , fluentemque adhuc ab igne, mortario aeneo calidifllmo
immiffum, ocyflime pillillo aeneo calidillimo, tritum, ipfoque momento,
quo primo incipiebat cotdiftere Sal, lagenae vitreae, ficcilTim^, calidiili-
mae, incluli , mox fubere, & vehea oleo emollita, quam follicitidime os
lagenae obturans. Quid fit?Tentanti faepe prius obtentum fucceflum non
refpondit eventus. Miratus ego circumfpexi ad omnia , atque deprehendi
fuperhclem Salis ex Acre in lagena immaduilfe parum ; hinc Alcohol Sa¬
lis (uperliciem proxime attingere non potuifTe aqua jam imbutam.

Quae dum magis, magifque intento animo revolvo , & obfervo, cer¬
tus vidi in Acris tam parva portione , qus intra ampullam , capacem
trium librarum aquae , contineri potelh , tantum aquae haerere , ut un¬
ciam falis Tartari immiflam humedare aliquantulum podit , fuoque in
pondere augere. Qus iterato expertus, didici fimul aquam hanc, forte
-850 vicibus ponderoiiorem Aere communi , qu^ in ea portione Aeris hae¬
ret , maximam fane partem facere debere illius ponderis , quod Statice
deprehendit in ipfo Aere. Si enim odingentefimi quinquagefima pars
Aeris communis foret aqua , tum fane totum pondus Acris deberetur uni
aquae, quae In Aere volitat , & exterae partes , in illa Aeris mole hxrentes,
ad pondus ejus facerent nihil , forte ne quidem forent graves. De qua re
amicus quondam meus Henricus van Deventer, (criptis (alutiferis incly¬
tus de Re Obftetricia , mecum colloquutus fuerat, qui & idem fe obfer-
valfe narrabat.

Profedo, (i quis omnia hxc confiderate contemplatur, inde colliget
unum ex his tribus, vel forte bina, aut terna. Vel enim oportet , ut
Acr moveatur femper in omni loco quieto, claufo , fubrerraneo; ut il¬
lam parvam copiam aqux, quam diffufam in fua mole gerit, apponere
queat ad fuperficiem falis Tartari ita, ut illam aquam ibidem deponat. Si
enim pes cubicus Aeris ad fummum tenere poteft _11 hbrx Argentarias

aqux, hanc autem aquam intra vas claufum dimittit in hunc falem; tum
debebit omnis ille Aer ira circumvolvi circa fuperficiem hujus falis , ut
omnes ejus partes fucceffive eam attingere podint , & id aqux , quod ha¬
bent , communicare. Vel aliter cogeremur cogitare , quod illae partes
aqux, qux uno tempore per totam molem Acris diffufx funt, certo tem¬
pore moveantur per illam Acris molem ita , ut perpetuo , & fuccefiive
jam in hac, jam in alia, parte fpatii Aerii fint, atque ita omnes tandem
concurrere cum illo fale , qui intra hunc Aera e(t pofitus. Aut tertio debe¬
bimus agnofeere efie veram attradlricem vim in alcali fixo igneo, & inter
Jotn. I. Ii

Qu3e pafs pOh‘4
dei is Aerii
xima.

Mira Aeri*
ptopciccas.

Ifafticum A e''
ric ncn unitur
ileali.

Afr q,uan-(!o
plu^ aquK., iia-
bet.

250 PARS ALTERA

aquam , ea lege , Ut horum unum alterum trahat, & vicinim quoque tra^-
hatur ab altero , inftar duorum magnetum. Prorfus ut apud Sendivogiumi
legitur de Alcali terr^ attrahente Rorem ccEleftem pro feeeunda impra;-
gnatione. Qui ultimum hunc modum caeteris praefert , cernet fimul , vim^
hanc attradlricem inter aquam Aeris , & alcalinum falem in longinquum; '
fe extendere : quum pauculum falis triplum crefeat. ab aqua attradla. Un¬
cia enim falis Tartari, mutata in quatuor fere uncias o’ei Tartari per
deliquium, attraxit tres uncias aquas. Sed tres uncias aquse requirunt ad
minimum binos pedes cubicos cum dimidio Aeris , in quibus locari queant,
ex quibus in illam unam unciam falis attrahi poffint. Quod fpatium refpec-'
tu unciae unice falis Tartari ingens efl. Verum credibile eft omni de genere
Experimentorum, quod omnes illae caufaedimul concurrant ad. eumdem.
effedum producendum.

Sed nihil magis fingulare hac in re mihi apparet quam quod aqua
ex Aere in alcali tradla , oleum Tartari per deliquium faciens ( quod pon¬
dere fe habet ad aquam ut 7 ad 5 . ad Aerem vero ut 1 1 90 ad i ; ) quod ,
inquam , in illo oleo Tartari per deliquium , {icnato, nihil elaflrici Aerii
inede deprehendatur. U: ita alcali hoc aquam, ex Aere eladico feparet
fibi uniat, elafticum vero relidum repudiet, nec fibi adunet. Unde igi¬
tur iterum patet , Aera aqua purum maxime elafticum; contra vero refer¬
tum vaporibus aquohs tantum de elaflicitate propria amittere. Fieri hinc
poffe, ut maxima copia alcalini hxi.nata in terra, Jngens copia aquas de.
Aere fubduceretur.

Tempeftate diu ferena , maximeque ficca, fit Aer femper fimul pon-
■ derofior , Atmofphasra gravior , aqua in Acre adfcendit altius. Ita ut
nunquam plus aquas fit in Atmofphara , quam, illo tempore , quo ob-
ficcitatem in his infimis putatur omnium minimum adelTej fed aqua tum .
longe magis diftributa.., & difperfa eft. Facillime quippe inrelligitis , Au¬
ditores , quod , quo aqua altior a terra in Atmofphasra adfcendit furfum,
eoillamTn fpatia diffundi majora , adeoque minimas eius partes tanto
magis a fe invicem recedere , atque feparatas deinde exiftere ,.non aduna¬
ri j humorem non prssbere. Si vero Barometrum valde elevatum manet,.

& tamen fimul nebulas denfas , & fosridas., ,nafcuntur ; tum aquofe partes
infra pendent fere femper una cum exhalationibus crafiis , oleofis , fali-
nis. Quas omnia,., hoc tempore , non erunt accurata permifiione aequabi¬
liter difiributa , nec unita. Quando dein Barometrum humile valde, fimul-
vero tempeftas calida , & valde nubilofa , tunc* aqua defeendens ad in¬
feriora, fed.vapore tequabili , valde humedante, neque tamen pluviofa
adhuc. Certe ex iis liquet . Aera plurima aqua' gravem faspe ficciflimum
apparere liquidumque , abfolute perfpicuum. Eumdem- vero , minus
aquas,- habentem:, illius defcenfu,, colledu, inaequabili diftributione ap¬
parere poffe humidifiimum., opacum, nigrum ;,quod inprimis cucurbitae,
alembici excipula vitrea demonftrvant, dum aqua in iis deftillat. Si enim;
vafa claufainter fe manent , dum deftillatio peragitur, omnia perfpicua, ne¬
que ullus apparet opacus vapor ; fimulac vero , alembico ablato ,. aqua ira :
cucurbita in Acrem libere exhalat ,, aequabilitate compreffionis ablata
omnia apparent humldis , &; opacis penitus, nubibus plena*.

3-.

t)E ARTIS THEORIA. 251

Si vero 1 aeflivo tempore, coelo fudo, valdeque ficco, diuturno, &
magno, calore Solis ,fuperficies rerr« excoquitur, turn non aqua modo,
fcd ik alia corpufcula , minus volatilia, pinguia adeo, & falina , vi Ignis
folaris in fublime rapta. Aerem ambitui telluris vicinum replent, Quam-
diu ergo hae exhalationes calore Solis agitantur, nihil horum oculis ap¬
parer. Verum fimulac jaeftus folis, qui ad tertiam pomeridianam fuerat
maximus .incipit remittere, tum Aer haud ita diu poftea frigefcit ; terra
autem, millies diutius calorem a Sole datura retinens quam Aer, calida
adhuc exhalare pergit corpufcula mota. Hinc albus, coad-ius, denfus, fri-
-gefadius fupra , calefcens adhuc infra , vapo-r nafcitur. Qui* ideo primo
omnium apparet in folTulis , locifque aquofis, inde fenfim fe difpergens,
terram tali nube vefperi, nodluque, obvelat, mane calore Solis fuperve-
nienris dilTipatur. Ros appellatur. Ille igitur humor eft quam maxime
compofitus. Neque de ejus natura propria aliquid bonipoteft dici ita, ut
illud ubique verum eflet. Quum enim ille fit aggregatus ex confufis inter
fe omnibus corpufculorura sftu Solis aeftivi volatilibus corpufculis terras,
ipfius,ipfo ad:u exhalantibus & repercuflis, lane verum chaos erit. Imo,<
in qualibet fingulari telluris plaga, femper alius erit penitus, prout
nimirum illo in loco ; ubi gignitur , diverfa corpufcula haerent. Utique in
fabuletis, atque ericetis late patentibus, aridis, elatifque, paucillimus ,
fere penitus aquofus colligitur ; qui circa pinguia , bituminofa , pifcibus,
animantibus putrefadis , plena, loca , ftagna , paludofa , longe alius ,
.atque faepenumero perniciofus hominibus , habetur. Mirum igitur non eft,
•Chemicos in analyli artificiofa tam contraria reperifle , fcrlpfilTe tam
^diverfa, ut fere vix bini dentur, qui confulti fuper his eadem dicant.
Qui autem Spiritum vitae, Solvens univerfale, Mercurium Philofophorum,
Nitrum Sendivogianum, Chalybem ejufdem,in Rore quaerunt, nihil fere fa¬
ni in fcriptis Philofophorum intellexifte videntur. Saponem autem acerri¬
mum hunc efle, atque pabulo Vegetantium opimum, pinguemque li¬
quorem, nullus negavero. Ros fane in certa telluris plaga colletftus, def-
tillando liquorem dedit, qui vitro ccdorera penetrabilem Iridis impreilit,
nec aqua ftygla , nec lixivio alcalino , nec fridtione delebilem ; ipfeque
‘hic liquor inflammabatur inftar Spiritus Vini ; «t in Experimentis Che-
micis recitatis in Republic. Literat T. r. p. Ros iterum deftiilatus,
ocftiduo leni tepore digeftus , iterata deftillatlone fexies fubtllior redditus,
2ria dicitur vafa vitrea fregiffe , infipidus permanhfTe prorfus , licet quam
maxime tenuis meros fpiritus referret. 4b, 1 708. p. 1 5 2.. Rurfum in obfer-
'Vationibus Britannicis Ros delcribitur inftar butyri , flavo albi , lenti , qui
manui aftVidus funditur, igne moderato exhccatur , atque durefcir ; foe-
•tidilTimi odoris, hyeme inprimis & vere, notftu, in fragmentis fatis ma¬
gnus, nafcitur. Tranfaft. Abr. T. II. p. 14.5. Sed & Roris indoles mire
quoque varia pro diverfa tempeftate omni , pro varia , &fucceftiva, con¬
ditione meteororum; hinc tenuiflimarum plantarum minutiffima In eo fe¬
mina, animaLculorum minimorum ovula invifibilia, infinita alia , unde
digeftione, fermentatjione , putrefacftione, deftillarione , varia valde pro-
dutfta, miras prorfus opiniones Chemlcis fuppeditaverunt. Vid. Tranfi
Abr. T. II. p. 141. Ergo Roris pars praecipua aqua eft, fed caeteraiu-
,12xpUcabi!i multiplicitate. Ii ij

Roi Aiiuuc.

NubesJ

?luyia tenuis.

Imbres;.

252 ^ ^ PARS ALTERA

Nubes In Aera fola fere aqua oriri 'dubitat nemo. Acatia autem aequa^*^
biliter difpofita pellucet. Igitur Nubes ab aqua incipiente colligi; fed'
cujus interim |!)artes inaequali motu circumvolvuntur inter fe , nequQ'
quiefcunt , neque moventur aequabiliter : ut jam ftatim monui. Si erga
aqua, in Aere haerens , adfcehdit magis, magifque , tum partes illius,
veniunt in loca tam excelfa , ut non multum adunentur amplius, fed dif-
cedentes a fe invicem , non faciant aquam , fed aquae elementa. Quando*
alitem elata haec aquae elemeiita dearfum labuntur , veniunt in anguftiora
Jyca-, ubi- fe aflbciant , aquae fpecidm induunt ; Nubes formant. Quo
igltuflaqua altius ih Aerehi evehitur , eo' ferenior , hccior, firie nubibus,,
tempeRas , & contra. Elevatur autem aqua in Acrem fatis alte. Sunt enim
in' Carniola rhon''e's'' alti 10274 P^^es geometricos , in quorum faftigiis
humidi ligna. A(5l. Lipf. KjSp.. 5 52. In elatiflimis quoque horum cacu¬
minibus nives oflentat perpetuas Natura , 'aquae elevationem eoufque-
evincens. Quin altiffimus Africae mons in Teneriflfa, habet quotidie ,
circa meridiem impendentes nebulas , quae quotidie in aquam refolvun-
tur, tantaque juxta montem copia defluunt, ut fuppleant vicem imbriimii
totamque infulam imbribus carentem irrigent. Adi. Lipf. i i. 98. Quare*
certi fumus , aquam eoufque adfcendere pofle. Verum , fi conflaret repe¬
titis fatis obfervationibus de veritate mirabilis Phaenomeni, quod Mai—
gnanus Tholofae obfervalTe narrat, in Traftatu de Perfpedtivis, pag. 93»
longe altior haberetur aquae in Atmofphaeram elevatio-. Ait enim , nodte*
fereniflima , & quidem media , menfe Augufli, apparuifle nubeculant
maxime fulgidam, quae fere ad Zenith ufque-, vel verticale in ccelu
pundum, fe diifundebat. Idemque apud Sabinos Riccium cbfervafle,.
reflatur. Colligit inde ille, Nubes ita elevari pofle fupra telluris projec¬
tam umbram. Haec autem, calculo Aflronomico , ex dato tempore , at--
que loco apparentis nubecula , fubdudo, enormem daret a terra remo¬
tionem. Quare potius caufa imaginis illius apparentis tribui forte pofleE
caufae cuidam alteri incognitae in fupremo Aere hxrenti, lucentique ma¬
xime , quum in altiflimorum montium cacuminibus Nubes raro amplius ad-
fint , fed intra, terram verfus , fub pedibus appareanr.

Arr, aqua plenus , inferior incipit elementa aquae magis unire, liinc
ea afibciando minimas fcw mare guttas , quae deciduse Piuviam formant
tenuem , denfam plerumque , fed fine magna vi cadentem. Quo enim
guttulae hae minores, eo majorem fuperficiem ratione molis fuae nad<e
minus cit-o defcendere valent per refiftentem Aera.

Quandcraiuem aqua in alta regione Atmofphaerae colligi incipit, gra¬
vior hinc reddi, atque per Aerem delabi, tum, defcendendo (enlim i II
loca ardiora, fibi adunat afliduo inter cadendum alias aquae partes , qui-
'busoecuirit. Unde ergo guttae illae maximae , quarum in Europa diamCr-
ter eft' triu-rn linearimi , apud Nigritas verofaepe magnitudine integri pol¬
licis (Ad. Lipf. Suppi. I. 425 ) ingenti impetu ruunt in terram, magna
jam mole fub fuperncie minore violentius Cadente per Aera. Guttae autem
eo majores, quo de alriori loco cecidere , di contra, Obfervatum quip¬
pe fem per fuit, quod Pluvia in- alti montis editiore plaga fit tenuilfima,
Ced fenfijn defcendendo majores, iorroet a, majorefque, guttas,, donec ad

DE ARTIS THEORIA. 2^^

Tadicem montis omnium maximas dederit. Denfiffimi hinc Imbres con¬
tingunt aeftate , quando deorfum rapide adse aquas, fulmina, tonitrua,
procellas fubito excitant. Unde etiam aeftivo tempore Imbrium guttae fin-
gulae longe majores nafclfolent , quam hyemali. Caeterum certiflime ob-
fervatur, pluviam in omni plaga Atmolphaerse , ubi incipit primo nafci ,
ibi tenuiflimam elTe.

Quoties vero Aer aqua fatur, nodu frigefcens, defertur in fuperficiem
elatam montium altorum, maxime in longam feriem difpofi torum , tum
denfa , frigidaque ,. haec moles , inprimis verfus Septentrionem & Eu¬
rum prima parte nodis , atque verfus Meridiem & Occidentem poft
mediam nodem, hanc aquam Aeris fidit ,frigefacit, unit , in humorem
aquofum convertit , unde dilabentes facit flrias, quje , in fumma montis
parte tenus, omni momento defcenfus dum adunantur fimilibus gran-
defcunt , atque ita efficiunt, ut deftillatio accidat perpetua, copiam dans
incredibilem aquae , defluentis faxo , atque , juxta varia incilia montis , aut
tenx , rivulos formantis; qui quando , per venas fubterraneas , exalto
montium loco, In declivem plagam defcenduntjibidemque patulum eruc¬
tando fuo latici os accipiunt, tum defluentem puram dant , vel fallen¬
tem de fcaturigine exhibent.. Facilllmeque liquet , pro diverfa altitudine
ffiaturiginis rationem emiflarli , ubi exfilit. Fontium faltus varios habe¬
ri. Quin etiam hinc. facile intelligitur diverfitas aquae Fontana In copia ,
omnique alia dote fua. Hinc & liquet nufquam Fontes haberi nifi ubi al-
tiores montes, ubicumque vero hi, ibi & Fontes inyeniri. Quod nuf¬
quam pulchrius , evidentiufque. ,. cernitur, quam in valle fortunatiflima
in Kachimiro, defcripta Bernierio , in defcript. Regni Mogolis.

Ubicumque iterum tales montes funt, fontelque, ibidem aqua mon¬
tibus defluens, aut fontibus perpetuo erudata, in Rivulos effunditur ju¬
giter fluentes, & leni plerumque ad principia decurfu. Quando dein alii
decurrentes junguntur in unum collum. Rivus mox turgent ior, atque jugi
augmento brevi Rivulorum exoneratione Fluvium format femper laben-
tem. Neque ita diu poft, dum repetito femper acceflh crefcit copia, iJc
torrens , Flumina ingentia. Rapido femper delata curfua fupremis verfus
infima nafcuntur, tandem In Maria fe exonerant, nunquam inde retro-
greffura, neque tamen adaudura Mare; quippe quod, quantum accipit ,,
tantum iterum exhalando reddit. Aliter rapidiffimi ruentium Fluminum
torrentes inabyffos fub terradecidunt,alibiqueexfurgpnt. Hinc In regio¬
nibus planis, ubi montes nulli vel fontes , nunquam Flumina habentur.
Inde & montes per totam tellurem, adorabili fapientia dati fic terras , ut-
gignendis aquarum colledionibus profint. Unde & in .univerfa terra re-
fpondent Fluminum laplus montium ordini. Videantur fuper his Magni¬
fici Edmundi Halleyi inventa vere propria , in Ad. Soc. Britann. Quae fane
omnia fcire noftra inprimis refert , qui Chemiam colimus, ubi de Aeris ,
Aquaeque, , diverfitate perpetua fere agendi neceflitas adeft. Quin & Eaec.
lafum. habebunt infignemin Tradatu fequuturo de Aqua.

Ex omnibus tamen enarratis hadenus certo non conflat , quoufque
Aqua in Atmorpha^ra. queat adfcendere : fed de eo conflat, quod non fit
sia telluris aitiflimo fafligio montano unqua.m Aejt fine Aqua, quum hu-

li. iii

Fonic»?.

Rivi ,FIay4i,.
rJumina.

• I

Aqua in A^r.«
ubique.

Aqua ah Afc'rc
an fcpar jbilis
Clicmice »

In altilBm?*
fit glacies, aut
aon aqua.

Nix hiac»

454 ^ PARS ALTERA

midis ibidem vaporibus femper irriguus deprehendatur. Adeoque null®
artificio Aer poteft adhiberi artis Chemics operibus,, in quo non adfic
fimul Aqua. Forte, ex data Aeris parte, quas cayo ampullas vitreas vaJde
ficc£ coerceri poterit , omnis Aqua poffet eduqi. Si ,enim fa,l Tartari ab
igne quam ferventiffimus adhuc , in pollinem >tritus tenuem , injicitur
quam ficcifllmus in hanc lagenam , tunp aljcaii aridiffimum trahet de Aere
contento omnem Aquam in fe , vafe poft immifium falem ocyfiUne ardte
obturato. Atqui Aerem hujufmodi Chemicis operationibus nemo adhi^
bere poteft : quoniam fimulac vafe aperto portio Aeris ficca communi
iterum commiCcetur , ftatim Aqua inigatur , quas in Aere illo jacebat.

Porro certis rerum exemplis cognovimus , quod Aqua , quo ahius ele^
yara eft in Aerem, eo quidem femper partes fuas longius a fe invicem
difpergat per ampliora , & magis vacua fpatia , fed ea fimul Frigefcat;.
Omni enim Experimentorum eventu deprehenfum fuit , quod in qua¬
cumque Orbis habitati pdaga perpetuo calor fit fummus ad telluris fuper-
ficiem , fi castera paria ponuntur. In fummis faftigiis montium altiflimo-
rum femper frigus glaciale nives tenet afliduas. Id circa ^Equatorem , id
in Zonis torridis certum; ut non fit jn fervidifiima telluris plaga mons
valde elatus, quin vertex ejufdem gelidus prorfus fit. Quin& fenfim fri¬
gora per gradus , quibus a pede montis in apicem adfcenditur , increfi*
eunt fic , ut refpondeac frigoris incrementum augmento altitudinis. Qua
in re eadem femper veritas obtinet , fi omnia reliqua paria ponuntur.
Igitur Aqua per Aera adfcendens eoufque# ubi frigus jam glaciale habe¬
tur, neceftario in glaciem concrefcet, nili omnia ejus elementa feorfura
vagentur , nulla fe mutuo tangant. Quamdiu enim -partes Aqugs ibidem
fic a fs invicem diffipatas funt, tamdiu ibidem nulla glaciei ipecies. Ubi
vero in regione Aeris tam alta, & frigida, elementa Aqua?, hadenus
difperfa , quacumque demum caufa , incipiunt venire in contacftus mutuos,
tum illico conglaciari incipient in ramenta glacialia minima per ferenunj
Aerem obvolitantia, qua? , fi in illa regione applicantur occurrentium
corporum fuperficiei, pruinam tenerrimam conftituent, caeterum vix ap,-
parebunt. Eft igitur in Atmorpha?ra Orbis telluri concentricus , in quo
Aqua Aeris eoufque elevata femper conglaciatur, quando unitur. Et quo
altius elevatur fupra hunc Orbem , eo citius , fortiufque , conglapabitur
Aqua. Verum tamen credibile pariter habetur. Aquam hanc, eo ftatim
minus unitam , raro hinc conglaciari pofte , fed in jelementa feparata li¬
beram vagari, donec caufa accefferit ilia, quse feparata adunet Elemen¬
ta , ficque in glaciem concreta cogat.

Poftquam ergo Aqua Acris, in orbe defignato , conglaciata eft, tum
adunatione majoris molis fub minore fuperficie, ftatim graVior quoque
reddi debet. Unde necelfario incipiet dilabi deorfum , atque ita m fpatia
femper ar(ftiora, & aqua? magis plena , defeendens, alias partes aquae
fibi^alTociat , facitque fenfim concreta glacialia major, Nivis, tenuifve
Orandinis , jam fpecies formantia. Quum vero plurimae , eaeque diverfae
prorfus, caufa? exiftere queant, quibus elficitur, ut illa aqua? Elementa,
prius fparfa in fummo Acre , fubito , atque ingenti etiam copia , afloi»
cientur inter fe in glaciali Atmofph«r^ altitudine, facile capitis, mar

2SS

HE ARTIS THEORIA.

gnu fatis frufta glaciei in illo loco pofle nafci fatis cito.

Tum & colligi, poterunt fimul. Id fadum ubi fuerit, nubes valde al¬
bae, a reflexu Solis , altae , parvae, in ccelo apparebunt. Sed fubito tum ,
ingenti velocitate , inferiora verfus cadentes, citidime increfcere viden¬
tur in magnitudine , in alias fimiles incurrere , v«l delabi ex alto , eocjue
collifu Fulmina , Tonitrua ,, Procellas, Imbres ,. Grandines efficere. Et
haec quidem eo violentiora femper , quo altiori de loco decidua fuerint.
Unde aeflivo tempore , ccelo diufereno. Aere inferiori valde ficco , At-
mofphaera ponderofiore , aqua igitur in altiffimum repta ; deinde autem
Atmofphaera fubito reddita leviore , folent ftatim recitata Phaenomena
apparere ; maxime intra Tropicos : ubi exigua nubecula , in alto coelo>
confpefta, illico inflantem violentillimam tempeftatem defignat. Eflque
probabilo quam maxime, grandinem , femper in altiffimis formatam fri¬
gidis, pondere delapfam in calidiora , terrae proxima , aeris loca, ibidem
calore fundi , Imbrefque formare ingentes, qui Tonitrua & Fulmina,
comitantur, fequuntur,. folvunt. Si vero tam celeri devolvuntur lapfu ,
ut fundi tam cito nequeant , tum lapides glaciales pluit coelum , mole ,,
pondere, motu, perniciofos. Quales folitarios integrum pondo aequalTe
memoratum Habetur. Tranfadl. Abr. T. II. 144.

Utique obfervationes docent, colorem candidiffimum' nubium , dein
piceam earumdem nigritudinem, horrenda Fulmina , Tonitrua terribilia.
Procellas, femper concpmitari Grandinem. Ex quibus puto , facilius Vos
credituros modo dldlas horum caufas veras elTe , quam Hookianam opi¬
nionem de Grandine inter cadendum in inferioribus hic cohcrefcente.
Hook. Poflh. in vita Autoris , xxiv. Dubitari & Hinc poffet , an femper
quidem ad fumma fulmina & tonitrua Nitrum requiritur & Sulphur ?
Dum forte durae glaciei collifio quam violentiffima Igni inge»ti excu¬
tiendo fufficiat , fane fremitus fonoros Tonitru fatis valet producere.
Inprimis , fi pariter confideramus ignem Solis fuo calore , reflexu , , refrac¬
tu , in materiem modo didlam aquofam conglaciatam infinitis agere"
modis poffe. Quae colorum varietas ? Quae figurarum diverfitas? Quanta;
magnitudinis differentia ? In ipfa glacie aeria,.

Inten caufas vero praecipuas , unde in Aere prius fereno tanta , & va¬
ria adeo exoriri, queant fubito , inprimis fpeculamur Atmofphaerae im¬
minutum pondus. Nam femper aqua ex Aere leviori fado folet fponte
feparari , quaeque ibidem latuerat primo , fe jam manlfeftare. Dein &
cogitamus , faepe exoppofitis oris adas Aeris partes , in fe mutuo impin¬
gere, eoque collifu feparata prius Elementa jam citiffime adunare inter-
fe. Et varii quoque fiderum adfpedus forte eo aliquid tribuunt. Ne ca¬
loris mutati, ventorumque, efficaciam ad hxc commemorem. Qu^ qui--
dem fingula , vel univerfa ,, una cum aliis fatis efficere valent enarrata.

Quod fi jam juvat contemplari e contrario caufas , quae Aquam Aeri
immifcent', & per eum elevant, plures reperlemus. Earum vero pr^ci-
pua Sol habetur , qui’, quo perpendiculo propiore diredtione radiorum
aquam magis ‘ferit , eo femper plus aquae- in altura elevat. De qua adlione.
confulenda didlata Halleyana , quae jam fupra , idoneo loco, citavi. Al¬
tera, priorem mire.adjuvans, eft Ignis fubterraneus,.qui femper agit, nun,’^

Gr&ndcMf

Fulmina -
nictua.

T®-

Cau-ii notura.

Cau
elevantes.

a.qiian«:.

>56 PAHS A1TER’A

quam otlofus. Conftitit enim per obfervationes , quod In profundiffimi-s
telluris elfolTae fodinis, aut & in altiffimis puteis , perveniatur primo ad
loca, in quibus nunquam aqua conglaciatur , led calor fere idem per¬
petuo , nec mutatus , perliflit. Ut Clariffimi Academici Parifini , in puteo
•Obfervatorii notaverunt dudum. Ubi vero deinde magis inferiora verfus
delcenditur , calor oriri incipit, fenfim cum altiore profunditate magis
increlcens magifque , donec tandem adeo fuffocante asftu increfcat , ut «
nifi aquae labentis frigore ventiletur, & aura inde nata, fofTores oppri¬
mat. Videmus quoque , tempore brumali aquam fub glacie , tellurem
fub gleba conftridla gelu , Ii aperiuntur, fumare prx calore. Neque elf ,
ut negent hunc Ignem Philofophi, quos audivi quondam alTerentes im-
poflibilera hunc hdlura in gremio telluris Ignem , quia nec Aere agi po-
teft, neque pabulum nancifci. Sed fcire eft, folo tritu denfati Aeris, in
imis telluris , fine alio Aere , fine ullo pabulo, Jgnem hiinc* parari ,
confervari., pofle. Quid enim non patrabit Aer , fi fexcenties denfior in
altifiimis fubterraneis haereret? Sane incredibilia , dura fide digni narra¬
vere , Aera vi prefTum in tubum ferreum , ibidem incaluiffe. Certe in
'terras profundiffimis infima ita premuntur ab immani incumbentium poni-
dere, ut attritus minimi faciant calores maximos. Quia igitur adfio hui»
jus Ignis perpetua habetur , fane & effedfus illius, afiidua aquae exha¬
latio. Tertio confideramus eflPedfus enormes , femper repetitos ignis do-
meftici , quo homines jam in omni plaga telluris habitatos utuntur ad
Aquas diffipandas , five illae in Animalibus , Vegetabilibus , Foffilibus
fint , five ipfae illas aquae folae ita agitantur. Utique fi quis fupputet, quan¬
ta fit hujus aquae exhalantis vis, quam ille Ignis excitat, ^ per Aerem
diftribuit , incredibilem ejus quantitatem reperiet. Quarto iterum effica¬
cia acutiffimi gelu de glacie partem incredibilem omni momento tem^
poris ita aufert , ut brevi in auras confumatur difperfa folo frigore mo¬
les , uti egregius Boyleus manifeflo ad ftateram Experimento detexit.
Quin etiam obfervationes quotidianos monftrant , rigidiffimo hyemis fri¬
gore violeotiffimo omnia corporum genera mirifice atteri, imminui, con-
fumi, difpergi per Aera. Quinto videtur etiam, quod omnis caufaPhyfica,
quas valet particulas aquae ita feparare a fe mutuo, ut feorfum lingulae
jcxiftant, effedtura fit, ut ftatim illae partes tam magnam fuperficiem nan-
cifcantur , refpedu minimos fuae molis, ut pollint innatare Aeri. Et fane
hosc corporum folutio fn minima, videtur tandem adeo fuperficiem augere
ratione molis contentas, ut in unaquaque divifione valide crefcat aptltu-
do ad innatandum leviore liquido , quod quidem Geometras dudum ob-
fervaverunt. Sed& notum praeterea eft ex Phyficis obfervationibus , quod
pr^ter gravitatem corporum , confideranda fit praeterea vis quaedam repel¬
lens, quae agit contra contadum fuperficierum diverforum corporum;
quaeque proinde augetur pro amplificatione earumdem fuperficierum fem¬
per. Unde igitur corpora minutiffime diyifa adhuc difficilius ima petunt
gravitate fua , quam quidem , fi fola gravitatis lege unice operarentur.
.Haec autem fecunda corporum in his proprietas videtur inprimis agere ,
ne hic circa terram omnes aquas partes illico, &.femper, ex Aeredeorfum
caderent, Sexto, eadem hasc vis efficere videtur, ut aqu.gs partes , fupra

contemuni

DE ARTIS THEORIA. 257

contentum Aera expanfe, fphasram formare queant, quam bullam voca¬
mus. Quin etiam , loco Aeris, alius quicumque calor, aut fpiritus expan¬
dens , idem dum forte facit, aquam poterit tandem etficere femper levio¬
rem. Ubi vero dein aqua, fic difpofita in fphgerulas levillimas furfum
evehitur, ibi afliduo bulla fe expandet magis, magifque , adeoi.]ue diu
adlcendere, inque Atmofphgera hoerere poterit : inde adfcendere poITe in
altitudinem magnam aqus partes conftat. Vid. Halleyum in Adt. Briran,
19z.pag.468. & feq. Septimo, tandem non eft alia caufa , quae
tantam copiam aquae de terra in Aerem evehit , quam ventus , quod idem
Eximius Halleyus pulchre docuit , quod variis Experimentis ad ftuporem
ufque ipfe didici. Dum enim cylindrum cupreum aqua plenum tempeftati
procellofae exponebam, mirabar, quam incredibilis aquae copia parvo tem¬
pore difflaretur ; quum ftatim , poftquam filebat ventus , parum modo in
eodem calore coeli exhalaret. Hinc videtur imbres copiofos ventus excipe¬
re validus , qui lapfam aquam agitet , iterumque in Aera rapiat , ne fta-
gnans putrefcat , ftirpes perdat. Omnes igitur ilis caufae , dum confpi-
Tani fimul, fatis efficaces, quae aquam femper in Aera , & per eum , mo¬
veant.

Si jam cogitamus hunc Aerem elafticum , aqua faturum , agere in vi¬
ventis hominis corpus, in foffile, aut vegetabile , multas fane, & mira¬
biles valde mutationes praeftabit. Si enim cogitamus tenuitatem ejufdem
eximiam , qua dein & valde penetrabilis in parva qugeque fpatia habe¬
tur , & ubique fere femet infinuans, accedente mobilitate perpetua, qua
femper viget , tum fane , his ad corpora per gravitatem determinatis ,
infinita effici pofle conftat. Atqui aqua , per eum diftributa , adhuc tanto
magis agit,ipfa Aeris motu a6ta. Nimirum fales, & falina , tum & fa-
ponacea quoque , quae in corporibus continentur , diftblvit. Quum vero
tales partes quam plurimae in plerifque corporum adfint , atque praecipua
quidem in illis agendi inftrumenta iint, facillime intelligitis , excitari ope
Aeris applicati vires proprias corporum , quatenus pendent a falibus illo¬
rum propriis , faponibufque ; atqui hae funt praecipua: quidem. Praecipua,
interim mutatio , quam aqua Acris corporibus conciliat , eft volatilitas
ejus ope, falibus fixis , aliifque compofitis corporibus , conciliata. Res haec
omnibus Chemicis olim comperta , confirmata femper. Scilicet fales na¬
tivi omnes, igne aperto valde exficcati, contuli. Acri expofiti in patina
vitrea , ibi ab aqua Aeris foluti in liquorem , terram ponunt de fale prius
non apparentem. Liquor tum falinus hic .terra hac purus, fi iterum ex-
ficcatur magno, puroque, igne ; dein tufus fal rurfum in Aere folvitur,
ponet denuo faeces terreftres; dumque haec folutio , SciorpilTatio .recipro¬
catur, omni terra genita femper , qualibet vice ablata, tandem incredi¬
bilis copia terrae colligitur ; ceterum nihil apparet remanere: fed alterum
illud principium , quod prius huic terrae adhaerens cum illo falem effece¬
rat , crebra hac adlione aquae Aeris ita fuit folutura a fua terra prius adu¬
nata , ut feorfum jam exiftens , penitus fiat volatile , in auras abeuns , ne¬
que ullo dein fenfuum adjumento unquam iter«m percipiendum. Neque
rniram hancce metamorphofin in folis nativis falibus induftria Chemico-
xum detexit , fed in fixis etiam Vegetantium falibus igne paratis idem de-
Tom, /. Kk

ElafticI , hu-
midiqiic Aeris
vis in Corpore
Humano, Vege¬
tante, Fo^^li.

Alia,qus in
Afere.

Ex Vegetaact-
bus Spiricus na-
tiyos.

ii fcrinenti-
tos.

Z58 pars 'ALTERA

texit. Toediofa quippe hac operatione iidem quoque in terram figentem;
& principium volatile prorfus illi adunatum, refolvuntur. Quae quidem
opera, fatis mirabilia profed:o&: fingularia, alio modo ullo abfolvi non
poflunt, fed fola illa aquae per Aera diftributae fubtili admodum applica¬
tione perficiuntur. Quae ars arcana olim habita, jam magis exercita , lu¬
cis multum Arti effundit Chemicae , fed pariter damnofa fuit faepe ipfis
Artificibus ; dum faftidio laborum difcruciati prius , in exitu perdiderunt
, & rem fimul , & operam. Quoties rurfum aqua in hoc Aere abundat , in-
■ terim ventis agitata vel calore , tum ingentes, fubitafque , laxationes
corporibus producere poterit, quas ignarus miretur. Sed & hinc plurima
corpora macerat. Alia agit in fermentationem. Certe putrefactio vera
corporum vix alia caufa promovetur magis, quam calidi Aeris humidi-
tate, qux brevifiimo temporis fpatio penitus in tabum putrefaClum cor¬
pora eo difpofita refolvit. Hinc etiam ex Aere diu penitus humido, fi-
mulque valde calefcente , ipfam peftem gigni inter animalia , jam du-
dum Medici fcripfere. Tandem igitur quum folvat fales ita, tum fapones
quoque , & lalina , omniaque haec fimul elevet, deferat , & applicet , in-
finuetque ad corpora obvia ; patet , quod ita vires fingulares corporum
aliis apponat, ficque aCtiones exerceat inter corpora , quae vix aliis de
caufis unquam contingerent. Quid enim Ros butyraceus foetidus , defcri-
ptus , ACt. Britann. Comp. T. II. 1 4 1 ; Quid Pluvia falfa in mari obferva-
ta. Diar. Erudit. 1683. 43 5, aliud teftantur?

HaClenus jam Aerem, 6 Chemici , fatis perpendimus , quatenus ille
partes habet e^fticas infe, tum& Ignem, & Aquam. Sed alio vocamur,.
Agite igitur , exploremus , quaenam praeterea corpufcula , praeter hxc ipfa ,
in illo Aere perpetuo obvolitent. Sed hic vix finis habetur. Ut enim Terra
tota ex Aere cadentia recipit omnia, ita rurfum Aer de Terra univerfa.
accipit, fitque.inter bina haec perpetua quafi omnium revolutio ,deftilla-
tio affidua.

Enimvero omnes partes, obfervatae in Vegetantibus,, continenter mu¬
tatae, per Atmofphaeram difperguntur. De Spiritibus vegetabilium, alii-
dua cum fragrantia , ubique, & femper, exhalantibus, atque Aera op-
plentibus , nemo Veftrum dubitat. Scitis fiifos per Oceani valfa de odo¬
ratis ftirpibus halitus offendere nautis ,,connnentem necdum cernentibus,
propinqualittora. Noviftisfpiritus hos fpontefuis decorporibus emanare ,
atque vix , nifi claufis arCfiflime vafis , coerceri , confervari poflTe. Hinc
igitur, quidquid odoratorum fpirituum unquam in plantis naturae ope naf-
cicur, omne vero illud in fblo. Aere tenetur tandem. Unde & mirum non
eff, ex Aere cum aqua hos in deffinata corpora fpiritus deinceps redire,,
atque reddere terrae quod acceperat inde prius. Veriflime nihil reperimus
minus imitabile arti, quam Spiritus fragrantes, cuique ffirpi proprios,,
qiios Reftores fupra vocavimus. Hi vero, folutia tenacitate religantis ful-
phuris fui, femper evadunt volatiles per Atmofphaeram fponte propria,.
Vos cogitate, quam multa hinc, quam pulchra, fequanturj quam fit hic.
mirabilis omnium Metempfuchofis l

Verum, fi cogitamus. Vegetantia , idoneam per fermentationem rite
parata, fpiritus dare vinolos,Jngenti copia ,, fere immutabiles ,, fponte

D E A R T I S T H E O R r A. 259

•exEalantes; nonne igirur intelligimus, omnes hos, qui in toto Orbe ter¬
rarum , ullis temporibus, produdii fuerint ex quocumque vegetabili fic
fermentaro, tandem exhalavilTe in auras ? Sane jam concipiemus hunc Ae¬
rem iterum, ut nubem fpirituum vini. Profedto , five potatur ab homini¬
bus vinum , live ab aliis animalibus , hve extriufecus fomenti infiar appli¬
catur , five condimenti fpecie , vel remedii , adhibetur , femper tandem
omnes ejufdem fpiritus in Aera exhalant , ibidem manent, inde fuo tem¬
pore recidunt. Quid miri ergo , fi fermentatio Vini produdtrix nunquam
Vinum producat fine admifib libere Aere externo ? An forte fua ad loca &
corpora reaffundit Aer hauftos primo fpiritus, ficque nunquam deefthis
iterum generandis?

Tandem & illae Vegetantium partes , quas Ignis in minima quasque dif-
cerpens in halitum diffundit volatilem, fpiritus a Chemicis quoque ap¬
pellati fuerunt; hi vero integri in Aerem abripiuntur, inqiieeo oberrant
afliduo. Igitur , ut omnia hgee Spirituum de Vegetantibus genera , ita &
omnes illorum Aquae lemper in altum enituntur.

Ole^ quoque Vegetantium propria, nativa , calore Aeris fpontaneo, &
tempore , tandem tota avolare , confiat ; five illa fuis adhuc mifta fint com-
pofitis, five exfudantia fponte, vel & preffu fecreta. Pauca fcilicet ligna
ita fua nedlunt Olea terrae fu$ propriae, ut in faecula durare queant in Aere
aperto. Illa vero Olea Vegetantium, quae Arte Chemica per Ignem eli¬
ciuntur, five cum aqua illud fieri contingat, five in ficco , longe volatilio¬
ra, citius quoque avolant. Formant ita pingues in Atmofphoera exhalatio¬
nes , Igni fufeipiendo , atque alendo , quam aptiflimas. Quum enim pin-
:guia haec adeo jam minutatlm divifa , ut fere Alcohol referant , dum voli¬
tant in Aere , certe Igne Dioptrico , vel Catoptrico , qui in Aere nafei
poffe jam fupra demonfiratus efi, incendi queunt calefatfia prius nubium
attritu. Omnia fane haec Olea ergo, quae unquam fuere in Vegetantibus,
paucifiima quaedam forte exceperitis, inchaos Aerium difperguntur, inde
& fuo redeunt , ut aqua , & fpiritus , tempore , pinguique irriguo roi e in
tellurem relapfa hanc impraegnant , ficque toties eunt hanc redeuntque
viam 5 perpetua fcetura (upplent amiffa , fiatimque depofita iterum Aer re¬
cipit. Quae tamen omnia fervente inprimis caelo contingunt. Si enim diu¬
turna c^li ariditas cum calore ingenti & aquam evexerit, & pinguia terrx
furfum,- tum utique primi cum fulmine & tonitru ignes pluviam fundunt
longe aliam, acriorem , magis fpuraantem. quam urente gelu nix lapfa
finceriflima. Undeaefiiva pluvia, calidove genita tempore, femper fru¬
gifera , ubi frigido tempore vix l^Eta fatis habetur.

Si jam Sales refpicitis plantarum nativos, acidos, aufieros , alcalicis
proximos, faponaceos, cryftallifando , fermentando , putrefaciendo, cre^
mando., genitos , reperietis omnes hofce tandem avolare citius , taidius,
ne uno quidem horum excepto : quum omnia tandem haec corpora, ubi
omni fua terra figente liberata funt , in Aerem adfcendant.

Imo vero & ipfam illam Terram ,qu3E fixum praebet elementum fiir-
pibus, fcio tenuitate fua adipifei hanc indolem , ut in fublime rapta avo¬
let. Quid? Nonne fuligo , in altiflimi camini fafiigio de volatili crematae
plantae fgmo leda, in deftillatione Chemica terram finceram notabAii piae-

Kkij

Et produdos
Igne.

Et!am>Ole4

quacumque.

Imo ic Sales

Quia & Ter
ram.

Quin Sc intc-
fr® Vegetan-
liiun parces.

X

In Aere Anima i
liuni Spiritus.

Jt Experimenta’

2^® . P A R S A L TE R A

bet copia? Utique certi inde fimus , fumos per Aera libere vagos, rpfarrr
terram in fe vehere, per alta deferre, quaquaverfum fpargere. Ne Ventos
memorem, qui & arenas yEgypti, & Lybis, inftar undarum rapiunt per
Aera , cinerefque ^^Ithnae per (patia immenfa deferunt- Quid Vefevi fcin-
tillas ultra centum milliaria per Aerem diffipatasyAd:. Britann. Comp^
T.II. 14 2, Grana hedersper vafta-fpatia delata; Ibid. 144. Pifclculofque,
Ibid ; Pulveres feminis mafculini plantarum. Ad» Britann. 1 68. p. 911?
Ex quibus omnibus patet omnia elementa Vegetantium in Aerem evehi,
& ei mifceri polTe.

Sed praeterea conftitit in ipfo Aere ferri , & cum eo in altitudinem incre¬
dibilem elevari fimul , fatis fpedabiles Plantarum partes. Semina fpedate
ftirpium Papofarum , quae -in altlfiimarum turrium faftigia elata, atque
terram quantulamcumque nada , fuas ibidem ftirpes propagant : ut quo*-
tidie videre eft. Fungos , totos fere feminiferos, invifibilia fua femina
Aeris ope per omnia difpellere, qus , idoneum adepta folum, ibi demum
laste germinent, eleganter explicuit ex obfervatis praeclarus Tournefor-
tius. Mufcos , Mucilagines , Capillares plantas , Efiiphyllofpermophoras,
in loca vel diflitiilima fua fpermata emittunt. Ipfe genitalis pulvifculus ,
de mafculini Salicis floris apicibus excufllis , vento delatus in remota ab his.
arboribus loca, atque dein, vento quiefcente coelo deciduus, falfo ha¬
bitus fuerat ignaris pro polline Sulphuris, quam pluviam deinde Sulphu¬
ream credulum vulgus putabat. Vid. Comp. Ad. Britann. T. Ill. Si vero^
tales pulvi-fculi ruberrimo infigniti colore, quidni, pluifle fanguinem af-
fererent ? Nonne cineres de faucibusigniyomimontiserudatianno 1651,
reperti fuere impetu venti delati per fpatium centum milliarium? Ad. Bri¬
tann. N. 2 i.p. 577 / Quis vero haec miretur ? Quum optimus Philofophus
Mariottius , libro de Motu Aquarum , pag. 554. obfervaverit in nube
grandinem fundente , quod Aer hanc detulerit per quinquaginta milliaria
Gallica. Atque ea quidem dum confideratis mecum , fponte credetis , in¬
finita effe , quae quam maxime mirabilia apparent in Aere, atque ab eo^
produda, qute modo omnia pendent a Vegetantium per Aera diftribu-
torum commiftione.

Examinemus proxime , an in hoc Aere Animalium quoque partes hae¬
reant ? Utique copiofi , & prorfus Angulares unicuique Animalium , Spi¬
ritus exhalantes , noti Medicis titulo Materiae Perfpirabilis Sandorianse
aflidue de corporibus vivis per Aera dlflipantur, corporibus adhaerent ;
de quibus odorifequi canes tam certa fagacitate diftinguunt animaliamnde
exhalaverunt, perque longiflima intervalla profequuntur. Quam fatur
his inquinamentis faepe fit Aer, docet in morbis nimis compertum con¬
tagium.

Si dein Excrementa ab Animalibus quibufcumque perpetuo fecreta,fu-
bito diffipata in Aerem , evanefcant ; certo docemur inde , vix pauxillo le¬
vis cineris refiduo relido, omnem illam molem femper in Aiira difpergi.
In fervidioribus certe locis animalium ftercora , aperto commifTa Aeri ,
unius diei fervore penitus volatilia redduntur. Imo & in noftia Regione ,
minus aeftuante, quam cito confumuntur ipfa fimeta. Urinae vero quam,
cito fponte penitus volatiles fadae in auras avolant !.

p E ARTIS THEORIA. 2^1

Sed majus quid in his obfervamus. Quid enim, integra Balaena , ani¬
malium vaftiffimum , a mari forte in littus ejedum , mortuumque , aeftivo ,,
calidilTirnoque .tempore, nonne brevi peftifera fracedinelate loca inficit ?
Et totum quantum refolvitur in miafmata volitantia , ut olTa modo al-
berttia fuperfint , caeterum tota mole converfa in materiem , quae per Aen a
divagatur penitus ? Elephantes , Cameli, Equi, caetera fere omnia anima¬
lia , Hominum poft praelia ftrages , quam numerofa dant toties infepulta
cadavera , quae fane omnia putredine dilToluta, volatilia reddita omnia
fere fua elementa Aeri immifcent. Hinc fane animalium corpora fponte
lua aeque fepeliuntur in Aere, quam in Terra. Sed &: illa ipfa, quae fub
terra conduntur cadavera , ibidem in volatilem, tenuifiimam . materiem ,.
brevi attenuantur , non roduntur vermibus , qus poftea facillime exhalat
in Auras de ipfa terra. Omnis igitur materies corporea , quae quond*am-
conftituebat corpora animan tum , quas unquam extiterunt , in Aerem ra¬
pta fuit; fi cadavera urerentur, illico; fi in campis deferta fuerunt , len¬
tius ; fi fepeliebantur , adhuc tardius ; attamen tandem eo exhalaverunt..
Quid ergo miri, fi & inde iterum pabulo antiquo congener materia cor¬
poribus idonea alimenta praebeat inde rurfum nafcituris >

Maxime & juvabit hic rite penfitafle rem quamdam, cujus intelledus
a multis nos erroribus liberat. Aio enim deferri per Aera ipfa ova impr^-
gnata genitali foeturafuorum animalium. Demonfiravit enim Nobilis Re-
difh , infedfa nofci a patre & matre Veneris copula ufis , nullo quidem ex¬
cepto. Paternum femen embryonem primum ovulo materno infei ere pro¬
bavit Leeu'Wenhoekius. Ova haec fceta non excludere fuos^ pullos oftendit
Boyleus , gifi in Aere aperto , vivoque. Horum gnarus omnium , cepi de in-
duftria fruftum carnis in Alcohole ebulliente detentum aliquamdiu, dein
. Oleo Terebinthinae lucido inundtum , id fufpendi tenui de filo, eoque lon¬
go, in Aere.humido, tepidoque, in loco, ubi nullum animalculum pu¬
tabatur adefle. Sane fcatebat haudfita diu pofi fufpenfa caroacaris vivis,
exedentibus quidquid fupererat fucculenti in hac carne. Utique haud po¬
tuere ovula, unde enata funt haec animalcula, pervenire nifi devedla per
Aerem,, in quo fufpenfa caro fuerat. Quam dolent Agricola , dum tepente
Vere ..venti quidam incredibili celeritate arbores inficiunt numero ca¬
dentibus vermiculis , qui ex invifibilibus ovulis quafi momento enafcun-
tur! Sed audite rem longe magis notabilem. Apud Nigritas didos , pluviae
cadunt quam creberrimae ,, quae gelidi frigoris fenfu horripilationis tre¬
mores incutiunt. Guttae labentes hujus pluvige amplas funt , pollicem fua
diametro aequant.. Si cutim attingunt , erodunt hanc ..fi in vefiibus vero
hasrent, vivos vermes gignunt , & tineas. Ad. Lipf. Suppi. T. I. p. q.2 5.
Alia id genus multa praefto funt , haec vero fufficiant Chemicis , quo intel-
ligant, mira, & nova animalcula , quae fubinde nafeuntur in corpori¬
bus , quae ipfi forte eo tradant tempore, ortum- fuum debere ovulis, ita
per Aera liquidum allatis, non autem virtuti Che.micarum rerum, artium¬
que. Semper igitur memores funto naturae Aeris , ejufque maxime mira-
. bilis foeturae , priufquam aliis de caulis or'um talium deducant. Sed & Me¬
dicis haud minus, Phyficifque_, htccutilillima eft,ik apprime rieceiraria.>.
-jCDgpltio.

KIc iij:

Imo tota feTt
Corporahotum*

Atque eoiitm'
ova fecunJa.

P A R S A L T E R A

s*i & Fofliiu Xranfeamus ergo nos , cjuibus non eflet nimiis ad hxc , ad FofliJIa^

Ln Aera. ^ jpj deprehendi certus fum. Follilia , cogitatis,

in Acre ? Id vero Delphinum fylvis , aerheri Cervas, appingere. Sed date
operam didturo , quaefo, dein iph judicate.

rrimo Sales. An non Sales quicumque foffiles , ut fuerint fixiffimi , fi folvuntur aqua,
inprimis illa, qujE de Aere ab iis attrahitur; deinde vero diuturno tem¬
pore calore putrefadlionis digeruntur; tum poftea deftillationi forcillimae
exponuntur ; hinc quoad reliduum fixum Igne aperto , validoque, calci-
nantur ; iterum Acre folvuntur ; tandem fic in auras abeunt ? Uiira fecu*
Ium eft , quod magnus Chemicus haec vera fcriplit. Quid memorem deflil-
lationes horum cum arena, bolo .lateribus contritis, terra figulina, &C
tabacaria , infurnmo igne fadas? Nonne myriades librarum talium falium
cjuotanms hac arte in fumos acidos, volatiles , fpiritus didlos, convertunt
Chemici? Nonne toties ipfe hinc Aerevadit venenatus?Nonne corpora tali
Acri expofita perduntur? Sola, fimplexque, Olei Vitrioli, Olei Aluininis„
aut Sulphuris per campanam admiftio ad lalem Gemmas, falem Marinum,
Nitrumve, unico temporis momento, fixififimos hos fales convertit in fu¬
mos tam volatiles , ut vix queant coerceri , quibus mox ufque adeo totusi
Aer imbuitur , ut per fpatia lata undique hos fales deferat. Sed modi funt
infiniti , quibas h$c ita fiunt. Ante Glauberi induftriam latebat mirabilis
hoBC ars ita mutandi fales. Sed quis mortaliuth definiat , quot vel hodie ia
natura modi lateant, quibus fimilis de fixo in volatile converfio contft-
gat ? Halitus fane circa fodinas toties lethales , ut impune nullum animal
eos hauriat, fatis evincunt , fales a Natura ipfa hc per Aera difpergi ; adeo-
que fecretos ibidem modos latitare, quibus eadem haec perficiuqtur opera.
Verum interim eft , tantum in plagis cerris telluris hxc fieri, ubi fcilicec
talis abundat materies , ubi illi adfunt modi , quibus haec peragi queunt.
Sed & pariter certum habetur , quod etiam vapores hi falini tantum in de¬
finitam, nec magnam , altitudinem in Aerem eleventur. Hinc 5: Adepti
Olim dixerunt, efte Acrem divifum in ftrata quaedam diftinda , quorum
fingula continerent certum genus exhalationum, atque vaporum. Itaque
conftat , aquam , calorem , digeftiones, folutionem, exficcationes, deftil-
lationes, calcinationes, combuftiones, permiftionem, adunationem , fe-
parationem , efficere, ut fixi fales foffiles evadant volatiles, ipli adeo mif-
ceantur Aeri.

Dcin sulpiura. Quae autem in foffilibus Sulphura appellantur , quoties Igne comburun¬
tur , tota abripiuntur in Aerem , inque illo mifta evanefeunt , dum falina
acida pars in fuffocantem halitum , Oleofavi flammae attenuata in vapo¬
rem invifibilem, vel in vaporem luliginofum nigrum tranfit. Certe vi:^
quidquam de Ifis in terra manet refidui. Ipfum vero Sulphur, folum , per
calorem in pollinem impalpabilem, per Aera vagum abripitur. Quando
vero aliis mifeetur additis corporibus, tum frepe mirabiliter evadit vola¬
tile. ObfervavereChemici plurimos modos, quibus Natura, vel Ars, ita
mutat Sulphura , ut avolent in Atmofphaeram , fecumque rapiant alia.
Oriuntur quandoque fumi olidi, pingues, fuffocantes, in fodinis, Tatif-
que crebro foffores infeftant, ad quos illata candelae accenfae flamma in¬
gens fubito incendium excitat, extremo cum periculo. Arfenica , Apri-

DE ARTIS theoria. 2(^5

pigmenta, Cobalta, Sulphur Antimonii , Bifmuthi, Zinci , aliorum, ma¬
teriem his prsbere certum efl:. Et narratur Pluvia cecidifle fulphurea, cum
fulmine, quas ardens, nec aqua, neque motu, exftingui potuit. Nova
litteraria. A. 1684. p. 65,

Ipfa tandem Metalla inventa fuerunt ufque adeo mutata fuifle , ut quo¬
que fub fpecie fumi volatilis per Aerem divagari potuerint. Quod de Ar¬
gento Vivo omnes verum efle norunt. Id enim igne fimplici 600 gra¬
duum agitatum invifibile aufugit. Si vero impraegnatus eo Aer corpus
humanum alluit, quam mire illud penetrat ! Quam cito in Ptyalifmum ex¬
citat ! Atqui & rapi fecum, ita dum avolat, de quibufdam metallis ali¬
quid , ut in deftillatione Plumbi , & Stanni , cum Mercurio patet. Porro
Plumbum, Stannum, Ferrum, Cuprum, fummo in igne tandem vola¬
tilia fada evanefcunt, adeoque in auras diffipantur eatenus. Plumbum
vero imperfeda metalla magnam partem in catino docimaftico dilHat.
Quando autem Cobalta , Arfenica, limiliaque, rapacia Sulphura intime
permifta Auro & Argento foffili , tum glebae hae in Igne volatiles dilli-
pant nobilia haec metalla ita, ut ingenti cum jadlura magna pars utriuf-
que pereat, quae blanda calcinatione , atque dein pulverum fixantium
ope , tota fervari poteft. Unde igitur liquet , quanta etiam Auri & Ar¬
genti copia in Aerem evehi queat. Quoniam tandem nihil magis pa-
radoxum tradi potell:, quam Aurum volatile, fuccurat Chemia non fal¬
lax , quae Mercurio vulgari , fublimato didito , cum polline Auri contri¬
to, dein ex retorta cum Regulo Antimonii deflillato, ipfum Auri cor¬
pus forma Olei punicei in altum evehit, & penitus volatile reddit. Quin
etiam fulphure, calce Chalcanthi , & fale Ammoniaco, idonea arte mif-
tis adhibitifque , omnia fere metalla volatilia ad ignem reddi queunt.
Non mirum igitur , ccelo fereno , fospenumero improyifo circa fodinas
fumos apparere j qui flammam facis exftingunt. Vid. Boyl. 1.52. Quum
in Aerem rapi ita queant & denfiflima , fpeciei fumi, corpora , ut dehniri
vix queat , qualia haec fuerint. Sed & alia in hifce caufa faepe adeft , quae
ipfa quoque Aerem his metallicis impraegnat, ipfe fcilicet falibus & ful-
phuribus fcatens Aer. Quum fcilicet fupra jam;lit demonftratum, totum
Aerem illis plenum efle , atque ex iis, quae modo attuli , pateat fales illos,
& fulphura , pofle ipfa metalla diflbluta, fublimia rapere,, haud difficul¬
ter intelligitur , ipfum Aerem hac ratione efficere poffie , ut metallicae
partes ineo vagentur fufpenfae. Nonne Plumbum-, Cuprum, Ferrum,
ab Aeris contadtu , motuque , aflidue & cito , vertuntur in flores , calcem ,
fcobem ? Hinc in ferruginem , aeruginem , ceruflam., abeunt l Numquid
obfervaviftis , has dein in pollinem impalpabilem verfas, vento per
aerem ferri, avolare? Fateor ,, hanc agendi rationem Argento accidere-
minus ut & Auro, atque Stanno , quoniam folventia horum falina , vo¬
latilia, acida, nkrofa, vel marina, vix in Aere haerent, nifi circa offici¬
nas Chemiftarum. Contra vero in America Aer adeo efficax rodendo, ut
regulas asdium , lapidea corpora , metalla fere omnia confumat, ut Biitan-
ni de Aere Bermudenfi uno ore teftantur. Metalla fcilicet ipfa ibidem^
cito pereunt. Videtur etiam hifce in Aere hofpitantibus metallicis parti-
trus deberi id mirabilis quod ab omniasyo obfervatum luit foHoribusv

Tandem &J
Mecal-la.

Hinc Aere co-
gnofcityr vere.

11^4 ^ P A R S A L T E U A

illi enim narrant, follilinm glebas, terra erutas , expofitas Aeri, fingui^’
lari inde modo effici. Quam frequens eft videre, Marchafitas, Pyritidas,
lapides Vitriolicos , metallicas exhauftas maceries, ita mutari ab Aere^
cui exponuntur, ut crefcant, maturentur, mutentur, renoventur , denuo
imprsegnentur, iterum ditefcant vera fobole metallica ! Videtur fane Aer
feminator catholicus , qui omni prorfus materie dives in terram com¬
mittit elementa corporum , quae iple inde receperat prius , atque ira gi¬
gnit pleraque corporum genera, effedlu revolutionis potius, quam novae
produdtionis. Ros utique deftillacu mutatus dedit liquorem , qui vitro
colorem imprimebat Iridis, adeo fe penetrantem intra ipfum vitrum,
ut neque aqua forti , neque Oleo Tartari, neque forti, diuturnoque, af-
fridlu , erui potuerit , aut de vitro infedfo tolli; quum interim liquoc
ipfe adeo effiet fubtilis , ut inftar Alcoholis arderet ad Ignem. Reip. Lit-
terar. T. I. p. 5^0. Effedtus fane hic eft Tindurae metallicae in vitrum fi-
millimus. Ad. Brit. Comp. T. II. p. i45-

En, Auditores, pauca mihi relata, quae Chemicae dodrinae fufficiunt,’
ut recordemur inde , qualis menti noftrae impreffia debeat effie idea Aeris,
Profedo habendus ille eft verum Chaos rerum omnium permiftarum.In eo
enim obvolitant attenuata quorumcumque corporum ramentula. Quum
autem haec in, Aere mota lint femper, hinc concurrendo inter fe in hoc
fpatio Aerio producere queunt ornnia illa mirifica Naturs opera , quae
pendent a fingularium forporum virtute. Haec autem infinita fere, pror-
lus , ut mirum non fit , in hac fcena Aeria nafci & apparere tam lingula¬
ria, & faepe terribilia rerum Naturae eventa, quae alibi nunquam occur¬
runt. Meteora intelligo. Erunt fane in illo Aere corpora magnetica,
quae fe invicem trahendo , repellendo, coeundo, rarefcendo, aliifque,
infinitis modis , Pjiaenomena excitant ftupenda ubique. En , videte exem¬
plum. Dextra teneo ampullulam vitream apertam, in qua Spiritus Salis
Ammoniaci alcalinus; liniftra aliam , quae Spiritus Nitri igne paratos
continet; fpedatis , dum remotas hac detineo a fe invicem , nihil quid¬
quam apparere. Sed fimulac , fenfim , eas ita adduco ad fe mutuo , ut
halitus de utraque lagenula expirantes incipiant venire in concurfus mu¬
tuos, illico in illo loco nubecula enafcitur,ab acido & alcali in Aere
concurrente. Stanni cum Argento Vivo paratum amalgama , fi cum •
Spiritu falis marini ex retorta deftillat, liquorem exhibet , qui vafe clau-
fo fervatus quiefcet. Aeri aperto contiguus illico in fumum denfiffimum
abit, licet poft multos id annos contigerit. Sed plena ubique Natura re¬
rum talibus exemplis. Atqui ignoramus, quales fint in Aere fales in¬
cogniti , quibufve dotibus pratditi , praeter eos , quos nos cognofcimus.
Nefcimus , quinam fpiritusin eo volitent, quaeve Olea. Quum interim a
lingulari horum indole ftupendi nafcantur effe<51:us , a nullis aliis caufis
obfervati unquam. Oleum ftifatitium ligni Saffafras occurrens Spiritui
Nitri Glauberiano , quam terribilem, in uno momento temporis , effec¬
tum edit ! Sed effieStum vix alio Experimento demonftrabilem , fii forte
in ipfo Aere aliquando oriuntur poteftate fimili praeditae partes , atque
ibidem commifcentur , quam mirabiles poterunt oriri apparitiones, eae-
que quam rariflimx ! Sane tempora quaedam Phaenomena producunt nunv

quam

DE ARTIS THEORIA. . 2,5'5

Jquam alias vifa. Ut autem lingularia haec , & raro contingentia, fiant ,
‘operari inprimis poterunt Cometae , Meieora , Phanetarum adfpedlus ,
Stella forte ipfae. Quorum notabiles pofiunt effe adtiones , ratione attrac¬
tiones jrepullufve; tum & refpeftu caloris, lucis, frigoris; denique &
intuitu ipforum efiiuviorum , quae generant, & emittunt. Omnino equi¬
dem virtute omnium eorum , quae dixi , Aer hic prorfus alius habetur in
iingulis locis, primo quidem ratione foli, vel partis telluris, fupraquam
confideratur Aer haerere. Prout enim varia ibidem corpora tellus gerit ,
alii quoque ibidem vapores erunt , & exhalationes , quae efficiunt , ut
aliis ibi ille Aer corpufculis fcateat, quam ufquam alio in loco. Quod
fane uberrimis femper Experimentis conftitit. Unde & in una tali plaga
Experimenta quxdam contingunt , quae in aliis Aeris locis nunquam per¬
fici queunt. Dein quoque in his Ingens diverfitas , ratione foli , in va¬
riis locis, obfervatur , quatenus homines certum locum occupant , anima¬
lia ibidem alunt, agros flercorant, terram vertunt, artes varias exercent ,
& inde fere omne genus corporum in Aerem emittunt ; unde iterum In¬
finita obfervantur fieri , quae alibi non perficientur. Chemicus falem pii-
jum , ficcum , Tartari , alcalinum , orbe vitreo exceptum, exponit aeri
in fua officina, ubi quotidie occupabatur deftillatione aceti in variis va-
fis. Aer igitur plenus acetofis halitibus folvit falem in oleum Tartari per
deliquium , fimulque acidas volatilis aceti partes maritat alcall Tartari
eoufque, ut tandem faturatam maffiam converteret in Tartarum rege¬
neratum, qui ad ignem fluit inftar cerae, atque nobiliffimum dat medi¬
camentum, refolvens tenacia fere in omni morbo. Id ubi vidit Isetus ,
putabat reperifle jam fe magnum arcanum Alchemiftarum de Incerando,
ut loqui amant, fale alcalino fixo. Verum ubi Experimentum imitan¬
do tentabatur alio loco , ubi non erat in Aere ingens illa , & perpetua
Aceti copia , nihil horum contigit. Similia numerofiffimls Iterum Expe¬
rimentis demonftrari poflent; fed Vos haec jam fponte veffra Intellexiflis.
Itaque expendite paululum , quantum certo loco mutari queat Aer, poft-
quam terrae motus ingens effecit , ut longe aliae ibidem jam contingant ex¬
halationes , quam prius. Quod rurfum hifforiis confirmatur: dum doce¬
mur, inhabitabiles ob tetrum vaporem evafilfe quafdam plagas telluris poft
terrae motus prcegreflos. Inde etiam inundationes per imbres , fluminum
lapfus, maris exaeftuationes , ita mutant Atmofphaeram , ut vaporibus hu-
midis , atque exhalationibus putrefadtorum omnis ibidem prioris Aeris
natura prorfus mutata fit. Venti etiam ipfi, quum ferant Aerem cum om¬
nibus fuis contentis de loco in locum , adducent femper partes ab iis lo¬
cis, a quibus fpirare inceperunt, hinc adeoque mutabunt femper Aeris ma¬
teriem , propriam certo loco alfidue auferent , recens allatum reftituent
femper . Unde rurfum in operationibus Chemicis mira debet accidere hac
de caufi diverfitas. Coeli rurfum influxus juxta varios Solis inprimis, Lu¬
naeque , adfpedtus , acceffus , receffus , irradiationem perpendicularem , aut
obliquam, conjundiones , oppofitiones , quantas in Aere mutationes effi¬
ciunt , calore, frigore , attradtione , repulfu ! Quantas in vaporibus & ex¬
halationibus , de terra in Aerem evedtis , varietates praeflanr! Sed etiam >
iiiper his memorabile eft illud , O Chemici , quod viciflitudo tempeffa-
Tom. /. L 1

In Aere virtus
cit ptnitus /in»
gularis.

^ PARS ALTERA

tum anni tantum in his valeat , ut prorfus incredibile fit. Non hoc Vola J
quod Sol efficit , certo ordine. Si enim Sol in eadem altitudine , cum eodem
calore , agit vigefimo primo Martii , in terram , tum agit in corpus , quod
praegrefFa hyeme , frigore conftridtum proprias exhalationes in fe » fub-
crufta glaciali , vel frigida , retinuit , accumulavit , interimque omnia
coelo delapfa excepit, retinuitque. Hinc ubi jam regelafcit, &c putris fe
jam refolvit gleba , aget primus Solis calor in fertile hoc , & praegnans ,
corpus , totumque ftatim Aera replet halitibus. Quare vix unquam poft
diuturnum brumale gelu calor vernus fequkur, quin mox imbres, fulmi¬
na, tonitrua , omnium animalium, & vegetantium , igneus vigor. Quan¬
do autem Septembris vigefimo primo , idem Sol , & quidem eodem ca¬
loris gradu , in eamdem agit terram , hanc jam deprehendet prascedentis-
aeffatis calore excodlam , exhauftam, neque Autumnalibus ha&enus im¬
bribus irriguam. Unde neque idem jam calor in Terra, vel Aere , idem,
efficiet; neque animantum, ftirpiumque, vigorem , ut verno tempore,
incitabit. Quas pauca fervient facillimo intelledui varietatis, (]ux in At-
mofphasra habetur , pro anni tempeftate diverfa , quatenus ab hac in-
primis caufa oritur : quos fpeculatio fane utiliflima in Phyficis habetur ,
atque in Chemicis. Atque artifices quidem Chemici hoc ipfum jam diu
prius fubodorati funt , dum tantam virtutis diverfitatem tribuerunt plu¬
viae Vernali prae Autumnali in eodem calore genita; reperere enim hoc
Aeris lixivium longe alios vapores , alias plane exhalationes, fecum ex
Athe deferre, pro diverfitate explicati modo ordinis..

Priufquam liceat recedere ab examine rerum diverfarum-, quae in Aere
adfunt , & variarum poreftatum , quae in illo obtinent, oportet antea
unam adhuc confiderare admodum falutarem, vel neceffariam , vits Ani¬
malium , Vegetantiumquej quam tamen intelligere non datur hadfenus
ex ulla alia ipfius Aeris proprietate, fed diligenter indagata tandem in¬
veniri poterit. An autem latens hascce virtus ab Animalibus, & Vege¬
tantibus , ex Aere attrahatur , inde ita confumatur , hinc deficiat brevi ,
atque ubi deficit, moriendum fit Animali, quis hodie dixerit? Utique
Avicula in recipiente magno. Aere communi, frigido , pleno, fed quam
accuratiffime claufo, intra horae quadrantem aegrotat, vomitque , pofl tres
quadrantes moritur. BoyI.de Aiire. 184. Pifcis in vafe claufo, in aqua,,
fine renovatione Aeris , brevi perit. Moritur in lacu undique congelata ,
fub glacie. Vitam cito amittit in aqua unde Aer edudfus efl. Ac. R. Sc.
1695). 240. 1701. ^6. 5c Mon. 2 24. Flamma, prunaque , in Aere claufo cito-
pereunt exftindfae. Ovula quorumcumque Infe(5torum in vitris accurate
claufis non producunt , licet tepore fota ,, foetus. Semina Plantarum rite
macerata , optimae commiffa terras , atque requifito excitata calore , non-
tamen crefcunt , neque dant vitae ulla figna adtuofae. Contra vero fangui-
nis de vafis edu<5li fuperficies contigua Aeri coccineo fulget colore , in-
omni vero parte fua, ubi ab Aere non attingitur, nigrefcit inflar fucci
Sepiae. Simulae autem nigerrima haec fuperficies attingitur ab Aere„illico
nigritudo in coccineum iterum colorem permutatur. Omnia quidem hxc
evincunt , effe ergo in Aere virtutem quamdam abfeonditam , quae ex iis>
proprietatibus illius quae hadtenus in Athe exploratae funt non potefi

DE ARTIS THEORIA.

intelllgl. Latere in illo occultum vit^ cibum, aperte Sendivoglus dixerat,
alii Chemici alTeruerunt ; quid vero illud fit, quomodo agat, quid pro¬
prie efficiat , in obfcuro habetur? Felix , qui deteget ! IndicaflTe nefciis fuf-
ficiat an fola pars elaftica ?

Neque enim temere crediderim ,Phyficos, Medicofve, caufam depre-
hendiffe Phyficam mirabilis illius facultatis Aeriae. Plurima fuper ea opi-
' nionum commenta vidi , fed fua fere fponte deleta. Itaque tandem , pofl:
ea omnia, nata poftremo opportunitas, ut pauciffimis agam vobifcum de
Pondere Proprio Aeris. Agite igitur, repetamus fparfim dida fimul.

Aer plenus aqua eft, ponderofa, folida, nec per pondera ulla conden-
fabili. Aqua haec tam copiofa in Aere, ut fal Tartari ex parva Aeris co¬
pia in vitro claufo attraxerit tantum aquas , ut ad fenfum humefceret. In
Acre, praeter aquam, continentur omnium fere corporum genera dlf-
perfa. Quae fane, ut minimum dixerim, aeque ponderofa in illo Aere
erunt, quam aqua. Sed haec quoque corpufcula, dum liquida habentur,
etiam vix compingi polTunt vi ponderum impofitorum. Si ergo ex data
portione Aeris foret feparatum quam accuratiffime omne illud , vere
ponderofum , quod demonftratum fuit naturaliter in eo elTe , ex omni
corporum genere , quantum putabitis fuperefle ponderis in illa mole
Aeris pro parte ejufdem vere elaftica? Utique perfpicitis, nifi valde erro,
illud futurum quam minimum.

Si conjedur^ locus ex tot Experimentis , forte nullilm erit. Enimvero
in cubico pede Aeris odingentefima & quinquagefima modo pars totius
fpatii occupetur vaporibus , & exhalationibus , non elafticis , tum &; pul-
vifculis in eo divagantibus , tum fuperftes elafticum Aerium pondus ha¬
bebit nullum. Hinc etiam fieri poffet, ut non pofTet unquam ultra redigi
ad minora fpatia , quam ad , licet in parte elaftica obtineret lex Nevv-
toniana , quod Elementa ftilicet tanto fortius niterentur a fe invicem
recedere, quanto pluri pondere ad fe mutuo comprimerentur. Unde &
tum pateret, hanc elafticam partem, poftquara cxterx jam partes in
fpatium -_1 prioris erant compadae , ulterius non pofte ardari ullo pon¬
dere; quum jam totum fpatium foret occupatum aqua , & aliis corpori¬
bus non compreffilibus. Id vero exquifite refpondet Maximi jHalleyi ,dc
Florentinorum. Experimentis , negantium legem compreffionis Aeris in
minora fpatia ponderibus proportionalia procedere fupra odingentas vi¬
ces. Hift. Ac. R. Sc. 1705. 7. Monum. 102,. Neque tamen liceret inde col¬
ligere, Aeris partem finceram elafticam, fi poftet fola haberi, abfque ad-
miftu aliorum corpufculorum , non pofte denfari eadem quidem lege lon¬
ge ultra , & quis definiet quoufque ? Forte & femper.

Quare cogitavi faepe , numquid DEUS Ignem, Aera pure elafticum ,
ambo creaverit non gravia, ad nullum certum pundum tendentia, fed
per totum Univerfum, cundaque Mundi fyftemata, a;quabiliter diftri-
buta. Ita quidem ut Ignis femper in Aera ageret fic , ut Aer nunquam
poftet quiefcere vel in fummo frigore. Si enim in fuprema Atmofphgera
calor Ignis minor , eadem proportione Aiir minus ibi compreftus per
gravia pauciora rarior femper erit, adeoque tanto facilius minori igne
ebulliet , femper tamen tremulos fuos motus reciprocabit. Quanta in

Neinini hade-
nus explicaca.

Pondus elaftict'
i 11 Acte.

Forte aulluat?

Duumviratus
motuum, in Ig¬
ne , SCiidlUco
Aeris.

Proprietates
hujus hlailici.

Ah'r Elafticus
adhare: folidis.

2^^ ^ ’P A R S A L T E R A

his mivablllfcs ! Quanta omnia , ne quiefcant unquam , movendi poteRls t
Verum peifpeifca mihi veftra acies facit, ut piaevideam, Vos cogitaturos ,
fi Aer, qua elaflicus , Une pondere, quare igitur circa terram rarior non
efi ? Atqui perpendamus, Elementa ejufdem haud ita facile extricari im-
mifta femel aliis & intricata; hinc igitur ab aliis incumbentibus compri¬
mi : conftabit facile tum ratio hujus rei.

Jam tandem hanc , quam praeceperam animo enarrandam, Aeris Hif-
toriam abfolviflem. Sed reftat digna mehercle particula fuperaddenda , de
hoc Aere mere elahicoper Experimenta quaedam demonflran do , atque
profequendo in miris ejufdem effedibus. Hanc autem ad rem plerofque
Gurn confuli, eximium fane Mariottium deprehendi praecipuum , qui fa¬
cem praeluxit , glaciem fregit. Ego praeclarum Virum fequens Experi¬
menta vobis coram hoc ordine propono.

Experimentum I.

Teneo dextra laminam Argenti puri deterfam quam follicitidime , Cc
quam artificiofffime perpolitam , tam calidam , ut Atmofphaerae jam tem¬
peries , quae gradum tenet 53. Hanc, ut fpedtatis, placide, fine ullocon-
cuflli , immergo in aquam purillimam , ejufdem gradus , in hoc vafe vi¬
treo. Videtis autem bullas Aerias nafci , & haerere, ad fuperficiem illius
Argenti /atque ab ea etiam furfum ire per aquam, & deln ibidem medias
crepare. Quod quum ita femper contingat , indicio nobis erit , Aerem
communem, per partes invifibiles primo adhaerefcere fuperficiei folidi
metalli ita ,fut cum eo per aquam defcendens tenacitate quadam gluti¬
nis habendo lentefcat , neque recedat inde, nifi poftquam aquae pondere
elevetur inde furfum. Quando igitur lamella haec Argentea per Aerem
movetur , certifTime contiguus ejus fuperficiei Aer tamdiu adhaerefcet,
donec vento, calore , vel rapiditate motus inde excutitur , tumque demum,
deferens alteri fuccefluro locum cedit. Bene notanda haec Aeris mere elaftici.
proprietas ad opera Chemica. Quum enim fola haereat fuperficie corpo¬
rum , non vero maffam talem intrare queat ; evidens ergo erit, corpora
minutatim divifa in Aere, adeoque fuperficies quam maxime multipli¬
cantia , femper longe plus Aeris fecum devehere in recipientia quam
quidem eadem feciffet una maffa folida. Unde igitur Aer , genitus in
folvendo Argenti pulvere tenui per Nitri fpiritus , non a folo fpiritu Ni¬
tri, nec a folida metalli mole, fed partim etiam ab ipfo hoc Aere addudo
per fuperficies derivandus erit. Sed ohe ! Si folidiflimum , politilllmumque.
Aurum ita trahit Aerem, alia fane quaecumque longe plus id efficient. Et
cundla igitur corpora immerfa aquae fecum ducuut Aera. Maxime om¬
nium fi fcabra , adeoque longe ampliore fuerinty fuperficie. Verum, fi fi-
mu!, plena pbris,, fungofa fuerint & fpongiofa, tum vero longe copiofio-
rem fecum per aquas ducent aerem. Inprimis autem , quando talia fol-
vuntur in fua ramenta minima ab aqua diluente. Atque Hic igitur primus,
modus demonftraudi Aerem eiafiicum ad corpora folida adhaerefcentem^

DE ARTIS THEORIA. 169

Experimentum II.

Spe(51atls Iterum magnum fatis hunc cylindrum vitreum, limpidum i
purum , perfpicuum , liccura. Ecce in hunc infundo aquam finceram ,
ut vas fere plenum fit. Jam cylindrum aqua plenum antliae Aeriae ita ap¬
plico , ut Aera de fuperficie aqu^ , ope antliae tollam , cernitis primo non
mutari aquam. Poftquam vero plurimum Aeris ita ablatum fuit, videtis ,
nafci bullas Aeris , fed quam numerofas , quam celeriter furfum elatas ,
quam cito grandefcentes ! Unde vero primum oriuntur? Sane , quantum
ulla ratione obfervare poffimus, ab fuperficie fundi, & laterum vafis, aut
aquae. Unde quis putaret incautus , qui hoc Experimentum folum vide¬
ret , quod omnis Aer , qui hac arte de aqua educitur, tantum latuiflet in¬
ter fuperficiem cavam vitri & convexam aqus. Id vero aliis pulchris Ex¬
perimentis poftea refutabitur. Interim nobis liquet , Aerem etiam fuper-
ficiei vitri , & aquae , eadem tenacitate , quae in praecedenti Experimento
demonftrata fuit , adhaerefcere.

Experimentum II L

Verum Ipfe Aer fuperficie fua adhaerefcit fuperficlei alterius Aeris len¬
tore fatis notabili , licet elementa ejufdem a fe mutuo aufugere videantur.
Id jam fupra demonftratum alio loco fic repeto. Phialam hanc ex vitro ,
quae ex ventre ampullato fphaerico , & amplo , exit in collum longum
cylindricum, cujus diameter eft fere quatuor linearum Geometricarum ,
implevi aqua, impletam inverto fic , ut os apertura colli terram fpedfet.
Ne gutta aquae cadit. Nec bulla Aeris intrat. Indicio manifeflo tenuia
Aeris elementa non temere a fe mutuo hic recedere, fed quadam tenaci¬
tate cohaerere. Quod jam etiam fupra adhibui , quum de divifibilitate
Aeris agebam. Sed quando nunc de eo ut elaftico, aut leviffimo, tradio,
iterum coadius fui repetere. Si enim levifiimae particulis elafiicae Aeris
^Eque facile dividerentur a fe mutuo, quam partes Alcoholis jundi fe mu¬
tuo deferunt , tum Aeris Elementa elaftica irent par hanc aquam , tende¬
rent furfum , aqua vero deflueret pro raro de phiala , ut fupra videba¬
mus, dum hanc phialam Alcoholi tind;o imponebamus. Vid. p. 1 5 7. 8: fe-
quentes. Inprimis vero rei hujus caufam tribuendam tenacitati tali par¬
tium aeriarum confirmatur hoc Experimento. Phialam eamdem lixivio
fortilfimo falis Tartari plenam immergo fic iterum oleo fiillatitio Tere-
binthinge. Nonne jam longe tardius tenaces olei partes adfeendunt per
ponderofius lixivium , quam aqua, vel Alcohol ? Certiflime Dicetis fu¬
gam aquofi ab oleo id facere , non tenacitatem. Sic & Aera repelli ab
aqua. Dabo. At vos interim videtis , hanc Aeris tarditatem ad adfcen-
dendum apparere , five illa phiala aqua , Alcohole , myria , lixivio quo¬
cumque , imo & Argento Vivo, impleretur. Unde mihi haud prorfus im¬
probabile apparere utcumque videtur , lentorem partium elafiicarum Ae¬
ris inter fe, hic loci, majorem eife , quam in cteteris liquoribus. Erunt
itaque partes illae elafiicae Aeris ^ ferael unitae minus facile feparabiles

Jl 1 iij,

Et fluldfs.

Et fibi

>76 _ , PARS ALTERA

minus facile In minores fuas partes diviiibiles. Adeo(^ue difficilius partes
elafticx' Aeriae poffunc licjuidis aUis imnuirceri, cjuam ulla alia fluida , quae
nobis nota funt. Scio, Philoiophos aliter fentire , quotquot hadenuscon-
fuii, & putare nihil magis contingere , quam quod Aer ocyflTime in¬
grediatur, quaecumque modo attingere poteft, liquida. Sed fedulaobfer-
vatio cogit me , longe alia ut cenfeam. Si enim ampullam hanc ad duas
tertias implevero liquore quocumque , tertia fuprema folo Aere repleta;
dein autem vas hoc quam accuratiflime operculo vitreo adaptato clau-
fero; poftea hoc vas concuflero quam diutiflTime , nunquam tamen effi¬
ciam , ut Aqua Aeri penitus immifceatur , fed tantum magnae bullae fient
cx aqua , In quibus Aerice partes fe mutuo implicant , congloraerantque ,
dum agitatjE partes Aquae fupra hanc fphaerulam formant, quae Aerem
coercet. Ex plurimis vero talibus bullis fpuma nafcitur alba, Aere &
aqua conflans , in hos iterum refolvenda , bullae autem hae diametros
habent fere trium linearum. Ut tandem paradoxam hancce veritatem cer¬
natis adhuc evidentius , & hoc capite Experimentum. Haec phiala vitrea
eft plena Aere hoc noflro communi, os patulum colli ejus latitudinem
habet minorem quatuor lineis. Hanc jam fubmergo perpendicularirer fub
aqua? ita, ut os ejus furfum fpedans , & apertum, jam fub aqua fit de-
merfum. Hinc aqua hic incumbit jam fuperficiei Aeris, neque tamen def-
cendit, fed a fuperficie-Aeris fuflinetur. Aqua ergo, odingenties & quin-
quagefies ponderofior hoc compofito Aere, non valet ita dividere Aeris
partes, ut infinuando fe intra Aerem defcendat. Verum aliud iterum circa
hasc notabile. Scilicet phiala hgsc vitrea aqua plena eft. Latitudo autem
oris colli ejus eft quinque linearum. Hanc jam inverto fic , ut apertura
oris deorfum fpedet. Jam cernitis , nafci magnam latamque , bullam
Aeriam , non minutam , hanc ingredi per hoc collum trans aquam , fur-
fumque tendere fic Integram , fic unitam ; neutiquam dividi in particulas
minimas, dum Ita per aquam tranfit , fed in amplis, magnifque, aduna¬
tis bullis. Simul videtis fuperficiem harum bullarum utrimque convexam;
aqucE vero, per quam tranfeunt , fuperficiem concavam fe accommodare
Acri. Id autem quam diftindiflime apparet , dum collum hujus phialae
pono in fitu horizonti parallelo. Tum enim bulla haec Aeria , asque magna
manens , undique coercita intra aquam , oftendit quam luculentilfime
fuam magnitudinem conflantem diu, & figuram quoque fuam, utrimque
convexam , ut in figura habetur exprefla. Idem quoque obtinet in tubis
vitreis anguflis. Aere plenis, utrimque patulis. Si enim hi perpendicula¬
res imponuntur aqu^, adfcendet aqua in Illos fic, ut formet concavam
fuperficiem in fuprema fua parte adfcendente , Aer vero inferiore fua
fuperficie convexam figuram habebit. Ut in figura rurfum patet. Cunda
quidem hxc , confiderata fimul, videntur evincere, quod elafticum At¬
ris poflideat tenacitatem definitam, fatifque magnam inter fua elementa.
Dico, omnia fimul hanc docere : neque enim me fugit Autores celeber¬
rimos quadam ex iis e^tplicare per attradionem , qusje habetur aquam in¬
ter & vitrum.

/

DE ARTIS THEORIA,

Experimentum IV.

271

Sumpfi tria vafa conica , vitrea , A , B, C, fundo plano , fiirfum con- siadicum as*
niventia , aperta. In uno'eft aqua frigida , ut jam Aer , ad gradum 44 ; in al- uno!!^ *
tero eadem aqua tepida ad calorem noftrum , graduum 9 r ; in tertio rurfus
eadem aqua calida magis ad gradus 150. Sumpfi autem vafa haec alta fa-
tis, ut confpicua fit magis apparitio. Vafa jam haec fubito pono ad an¬
tliam Aeriam , fub campana , atque ocyus educo Aerem. Nonne manife-
Iliflime videtis , poftquam parum Aeris eduxi , quod flatim in phiala C ca-
lidiflima generentur bullae copiofiflimae , ad ima & latera vafis formares ,
adfccndentes , grandeicentes , in fuperficie aejuas medias crepantes , ac fi
vere jam ebulliret haec aqua, quae tamen jam forte 70 gradibus efl infra
ebullitionis gradum in Aere aperto. Atqui in phiala B , ubi calor 91 gra¬
duum ftatim erat y nulla adhuc talis agitatio. Pofi-quam vero plus fubduxi
Aeris per antliam^ en, & in B fimilis jam enafeitur formatio bullarum ,
adeoque in A & B , jam ebullitio , nulla adhuc in C ; ubi autem jam longe
plus Aeris edudlum, jam tandem & in C ebullitio fit, omnique educfo
Aere, quam diutiffime durat. Colligimus hinc elafticum fincerum Aeris in
aqua latere , invifibile , certa copia, fine ullo indicio fui in frigore , fub
pondere Atmofphaeras. Atqui aqua tamen in Experimentis Cimentinse
Academia:, quamvis occultum gerat intra fe hunc Aerem adeo compref-
filem, tamen nullo modo poterat comprimi per pondera. Quare inteliigimus
Aera infinuatum in aquam , locatum Ibi fuilfe in Interfiitiis relidlis intra
contingentia fe mutuo elementa aqus, quas in hasc interftitia venire non
potuerunt. Sed eum Aerem fe non interpofuilTe intra elementa aquas ibi , ubi
haec fe mutuo naturaliter contingere poffent. Si enim id fuilfet fadum , tum
aqua, hunc Aerem contInens,fuiflet compreflills. Jam autem cognofeitur ille
modo occupare ftabllia illa, nec turbanda ullo elementorum fitu varia¬
to, intervalla relida inter immutabilia elementa aquas , ubi quiefeit di-
vifus forte in fua feparata penitus elementa. Quin etiam hinc credimus ,

Aerem hunc hic locatum, nulloque fe indicio tamdiu in frigore proden¬
tem , requirere aquam vi Atmofphasr^ ponderofe comprelTam , ut ibi
manear. Quando vero aqu^e partes minus forti nifu compinguntur inter
fe , tum latentia hasc elementa Aeris elevare incumbentem aquam , fe
expedire de interfiitiis, ubi latebant quieta , tumque hasc vacua relinque¬
re ab Aere. Tertio quoque fcimus calorem , Aera interceptum difponere>

^ui vim fe extricandi de aqua adaugeat ,, promoveatque ; ita quidem , ut ,
quomagisaqua incalefcat , eo etiam facilius Aer de aqua femet expediat
pari ratione. Quando itaque ebullit aqua diu ad Ignem, calorem tum
lummum nada , expellet de fe Aerem pro parte maxima. Quarto autem
docuere Experimenta, Vinum quodeumque , Cerevifiam , (piritus Vini,
tanto citius in vacuo Boyleano, has bullulas Aerias de fe dimittere , qua
magis faturati funt liquores hi ubertate fpirituum inflammabilium.

Sed alio iterum Experimento omnia hasc evadunt manifeftiora. Videte
enim. Sumo cylindricum vas , fundo plano AB , quod ad dimidias impleo
aqua pura, communi. Habeo ampullam vitream fph^deam CD, in- Tab.s.icon.

Ec altero Expc«
rimenco»

2-71^ PARSALTERA

ftrudam ventre C , & collo D. Hanc impleo penitus eadem aCjna. Digito
tum fupra os O , ad iplam aquam in colli fupremo applicato , immergo
hoc collum D ita fub aqua in vafe AB , ut nil omnino Aeris , fed fola aqua
haereat in ampullae parte fuperiore C. Tumque ambo haec vafa fic parata
pono coram Vobis fub campana , ad antliam Aeriam. Apparet Vobis,
dum educo Aera , fere omnem , quod aqua in ventre ampullae C , defcen-
dat fuo pondere per collum D in vas AB, quia fuperhcies aquae in vafe
ab non amplius premitur pondere AtmofphaeraE. Itaque fupra in ventre
C , fup ra defcendentem aquam , formatur jam vacuum Torricellianum.
Quare aqua illa ibi a nulla re premitur , fed in vacuo haeret. Hinc igitur
Air , qui in aqua , qu« in hoc ventre, bullas facit copiofillimas , quae
omnes tendunt per aquam in collo , & in ampulla, verfus fuperius illud-
vacuum , & ibi diflilienres , faciunt Aerem colledtum ex omni aqua,
qute in vaTe CD. Relinquo omnia in hoc apparatu tamdiu , donec bullae
non amplius formentur, nec adfcendant in ampullae fuperiora. Dein im¬
mitto Aera in campanam , qui mox premens- fuperficiem aquee in vafe AB,
cogit aquam per os D in ventrem C. Poftquam vero jam iterum tota At-
mofphsera immilTa eft, aqua non replet, ut antea, totum ventrem C ,fed
manet in parte fuperiore bulla Aeria, vero Acre elaflico conflans , qui
Aer fuit expreffus ex illa aqua in priore operatione , per bullulas iflas ibi
tum natas, & difplofas. Neque enim bullulae illae ibi nafcebantur , nifi
poflquam maxima pars Aeris prius edudla foret ex campana -illa. Nun¬
quam autem bullulae iWx oriuntur de hac aqua, poflquam modo tantum
Aeris edudum , ut Mercurius in Barometro tantum doceat decimam par¬
tem ponderis Atmofph^rae ablatam eflTe de hoc vafe. Quum ergo maxima
variatio ponderis Atmofphaerae apud nos nunquam ultra decimam par¬
tem adfcenderit, nullum unquam periculum erit , ne aqua inde Aerem
fuum dimittat. Sed & aqua jam calida nonaginta gradus, dein in antlia
pneumatica liberata decima parte ponderis Atmofph^er^ , netum tamen
fuum AcAem bullatim ejicit. Igitur Aer de noflris humoribus quoque per
levitatem fummam Atmofphserae apud nos nunquam feparabitur de no-
flro fanguine , vel humoribus; quod iplum poflea proprio iterum Expe¬
rimento demonflrabo. Citius quidem in aqua hac calida fit , fed non¬
dum ad ablationem decims partis ponderis Aerii. Quaeritis jam , veflro
jure, a me , qui fciariius, magnam illam bullam, in fafligio ampullae ge¬
nitam, effe verum Aera elaflicum? Atque oportet omnino , ut illud de-
monflrem. Igitur, vidiftis, dicam : quia fe expandit , & contrahit pro
ratione liberationis a pondere comprimente, aut pro imminutione ejuf-
dem ; rurfum, quoniam, fi calor admovetur illi bull«, pro gradu caloris
illa fe expandit in fpatium amplius , fi frigus applicatur , in fparium
longe minus ' fe contrahit ; has aurem privatas, veriflimafque Acri no¬
tas effe , quifnam ambigit? Alterum etiam explanare oportet , an fcilicet
Aer ille , jam fic genitus , vere quidem educatur ex aqua ipfa , an potius
tantum prodeat de interftitiis inter fuperficiem vitri & aquae; namque id
oculi fideles cernere videntur , ut monui vos jam fupra.

Sed non defunt , fi quid redle video , argumenta , quas evincunt , ex
ipfa aqua prodire. Sive enim confidebamus diyerfam prorfus quantitatem

Jjujus

jintca ip(aiT)

fJUalU,

DE ARTIS THEORIA. 273

liujus Aeris produci eadem quantitate diverforum liquorum. Nam Ar¬
gentum Vivum , Aqua , Vinum , Spiritus Vini , Cerevifia , Alcohol ,
‘Vinum pendulum. Vinum fermentans, Cerevifia in fua fermentatione
■fuffocata , Muftum, ita differunt in copia Acris , quem ita in vacuo gi¬
gnunt , ut fit incredibile diftu , & pateat quam evidentiflime , non de fu-
perficie modo., fed de intimis fane aquae , & aliorum liquorum , receflibus ,
Aerem hunc feparari. Si autem addere libet fimul , quod reperiantur flui¬
da, quae nullum ita Aera gigifRfnt, aliud rurfum augmentum ad eamdem
rem habebitur. Utique Oleum didum Tartari per deliquium, ita tradiatum,
in Aere licet genitum , Aeris fere nihil dat in noc Experimento. Et, quod
vix crederet quis , fpiritus vocatus alcalinus , volatilis , falis Ammoniaci,
fi meraciffimus fuerit , vix quidquam talis Aeris dabit. Iterum aliud ad
hanc rem advocemus argumentum. Statim Vobis demonftrabo ad oculum,
quod Aer ille omnis, qui ita generatus fuerat , totus quantus iterum re-
forbeatur intra illam ipfam aquam , unde prius fuerat edudus, Sc quod
nihil plus , praeter illum exquifite , intra illam aquam ulla arte , vel vi , adi¬
gi queat. Omnia haec fimul fi intento libratis judicio , fortia fatis habebi¬
tis argumenta , ut fitis certi , partem longe maximam illius Aeris edudani
fuifle mediis de aquis.

Tandem liceat fuper his addere , Aerem hunc edudum fuiffe per talia
Experimenta de aqua, aceto, aceti fpiritu, urina , urinae fpiritu , Oleo ,
aqua & Oleo , Oleo preflo , Oleo ftillatitio , lade , fanguine, fero fangui-
nis , ovo, ovi albumine, ipfo tandem Argento Vivo. Si autem Experi¬
menta eadem tentantur cum aqua ebulliente , quae jam per horam femper
ebulliit, vix ullus dein exilia Aer hac methodo elicietur : ut dodrina haec
£rma fit.

Experimentum V.

Si aqua fuerit privata accurate omni omnino elaftico Aeris prius inter-
pofiti , tumque , refrigerata ad temperiem Atmofphaerae, e?^onitur illi
Aeri communi externo, tunc fponte fua, fatis cito, intrabit Aer elafticus
intra hanc aquam Aere vacuam, atque iterum locabit fe in meatibus in¬
ter elementa aquae relidiis, idque femper ufque tantum ad definitam co¬
piam. Mirabilis hgec inter aquam & elafticum Aeiris proprietas demonftra-
tur ad oculum ita. Sumatur totus apparatus vaforum , ut erat in fecundo
Experimento, ftatim exhibito, ad titulum Experimenti quarti, ubi Aer
elafticus in fummo ampullae erat coliedus. Si tum in machina condenfan-
te Aerem comprimitur illa bulla Aeria , non tamen immifcebatur ideo
.aquae. Verum, fi tunc totum hunc apparatum expofuero externo Aeri,
incipiet haec bulla minui, atque tandem tota exquifite ita evanefcere, ut
nihil omnino Aeris hic fuperfit, fed venter ampullae rurfum pleniflimus
fit fola modo aqua. Idque femper ea peragirur lege , ut in initio magna
pars hujus colledi Aeris fatis cito intret in illam aquam Aere orbaram ,
ied ultima ejufdem particula valde lente ingredietur. Hinc itaque femper
aqua imbibit iterum illam exquifite aquam Aeris, quae arte priori eUuci
potuerat ex aqua.

Alirificum eft , quod obfe,rYatUT, fi tentatur hoc Experimentum cum
1 pm. f. Mm

Eft & in oranl
alio liquore.

Aer it !n aquam
aere orbam.

Non It in a-
quam Aexe la-

ttuam.

?t ex parvo lo¬
co per totam

Z74 P A R S A L T E R A

aqua, quas naturali Aeris recepri copia jam faturata eft. Si ergo , In eodem
apparatu ultimo , non eduxero Aerem , fed bullam Aeris admiferim intra
aquam hanc fic , ut illa bulla ibi hsereat fupra aquam ; reponantur vafa
hasc per anni fpatia, nunquam introibit bulla hasc Aeria intra hanc aquam ,
Ed non permifta haerebit femper in fupremo. Imo vero , ut concuflero haec
vafa , nunquam efficiam , ut Aer ille intret in hanc aquam. Dividetur qui¬
dem bulla haec in minores alias , nunquaqj^ermifcebitur invifibiliter per
aquam, quidquid moliar. Tenravi comprimendo , calefaciendo , refrige¬
rando, conquaflando , reponendo ; maniit femper eadem copia ille Aer
colledus in fupremo.. Neque fuit poffibile , plus illi permifcere , quam
fponte fua ex Actc communi aqua ipfa aflumpferat.

Satis mirabar hasc Experimenta excolens, profequens, dum fpeculabar,
woiema^us;, quam parvam partem fuperftciei aquse attingeret ille Aer in bullam col-
Icdus in fuperiori parte aqus.. Videbam quippe , omnem hunc Aera , per
tam parvam f -perficiem infinuare fe ufque per ingentem molem totius
aquae, unde prius Aer ille jam reforptus fuerat edudlus. Jam nimirum:
idem ille per omnia interftitia totius aquae fe aequaliter diftribuerat. Ne-
cefiario igitur potentia quadam fiticulofa erit, & bibula, in aqua, ref-
pe(51:u illius ita attradfi ex parvo fpatio per omnes partes aquae. Aeris.,
Non enim, eget conculTu. Aer ut intret. Sponte , quiefcens ibit per
aquam.

Illuftrifiimus jStairius in elaborat i ffimis fuis Phyficis , per multas ratio¬
nes, putabat , verum Aera nunquam in aqua adefle; neque etiam bullu¬
las has, aquae innatas in vacuo Boyleano , oriri ab elaftico Aere; fed in.
aqua femper aduofos haerere Igniculos , qui per aquam , preflu atmof-
phaerae liberam , fe expediendo , & levitate fua , fuperiora petendo, pro¬
ducerent hafee cito rumpendas bullulas. Ingeniofam crediderim cogita¬
tionem muta viffe nobihffimus Vir , cujus candor & virtus undique lau--
danrur, fi Experimenta fuperiora contemplatus fuiflet. Vidiffet enimvero,,
omnes notas veras finceri Aeris ineffe his colledis bullulis, ita produdis.
Videte Stair. Ph. Exp. p. 572. Ita haec fufficiant de primo modo Teparan^-
di Aeris elaftici ab aqua, remotione ponderis comprimentis,.

E X p ^ R I M E N T U M V L.

BuUa: ha: non
ah Igne.

Aer reparatur Jucundum valde efl: oculis exhibere modum , quo ignis feparat hunc:

Aerem ab aqua, eumdemque colledum demonflrare. Quod quidem ele-:-
Tab.s. icsn. }. ganti hocce Experimento facillime perficitur. Vas efto amplum, latum¬
que , A B , ignem ferre potens , aqua communi plenum , fundo plano. Po¬
natur infundibulum tam latum , ut latiffima parte aperta fere oppleat to¬
tum fundum valis, fitque pars ejus angufta CD penitus fubmerfa fub^
aqua in ' aG A B contenta. Sumatur phiala vitrea E F,, cujus apertura E fit
tam ampla, ut infundibuli tubus CD pofilu in eam. ingredi. Impleo jani'
phialam eam aqua ad fummum ufque, atque impofito ardedigito inverto,
hanc , atque immergo ita in aquam vafis AB , ut nil Aeris in hanc phialam,
adfcendat. Tunc accommodo , ut jam fpedatis , ita haec, ut infundibuli tu¬
bus CD.hsexeat iatra phials tubum E, Quo ita vas AB*.

DE A PxTIS THEORIA.

cum omni hoc apparatu, fupra ignem, ut lente fic calefcant omnia fi-
mul; randemque aqua in vafe AB fortiter ebulliat. Eo enim fafto , aqua
vafis AB , fub infundibulo ebulliens, Aerem aqux per ignem in bullas
a(5tura , furfumque tendentem , determinabit per infundibulum intra col¬
lum phialte, inde in ventrem ejufdem, ficque furfum colliget in unum, ad F,
Quodpoftquamaliquandiu peractum habebitur in fupremoF , verus Aer,
feparatus ab aqua, qua; in vafe AB, fub infundibulo ebulliebat. Qui rur-
fum vera dote, erit Aer elafticus, &;de aquaedudus, certa tantum , & de¬
finita copia. Neque enim ultra colligetur , licet deinde quam diutiflime
ebullitionem protraxerimus. Sed in hoc Experimento phaenomenon con¬
tingit fatis mirum. Dum enim ebulliens aqua jam Aerem omnem fuum
emiferit bullatim furfum in F , tamen orientur inter ebulliendum ingen¬
tes , fubito , magno cum impetu , bullae aliae , quae valida vi ruptae aquam
&. vafa concutiunt , neque tamen difplofae Aerem gignunt. Hae igitur
non oriuntur ab Acre, fed ab igne intra aquam agente. Ideo durant fem-
per , ut coquatur quam diutiflime haec aqua, quum Aeriae bullae cito de¬
linant. Ingentes hae funt, ubi Aeriae tantum exiguae ; flatulento valde im¬
petu difploduntur , ubi Aeriae pacate fe explodunt. Nec gignunt , ut
dixi. Aerem, licet ingentes fint. Hinc eximius Mariottius has fulmina¬
tiones appellat. Has fi Nobiliflimus Stairius intelligit loco fupra citato,
catenus vera dixit. Quod fi jam , hifce ita peradis , & Aere jam colledo
ad F , totus apparatus iterum reponitur in frigore , Aer genitus retroi¬
bit in aquam propriam , unde exhauftus fuerat. Haec poftquam enarrato
rerum fuccefTu peregeram , volui aliud quid experiri. Nempe pluviam
continuato bihorii decurfu coegi , ut ebulliret femper fortiter. Dein po-
fui hanc ferventem, apparatu Experimenti quarti , fub campana. Eduxi
dein Aerem qua potui cum cura. Non nafcebatur Aer ullus in ampullae
fupremo ad C, primo tempore. Poftquam vero hanc aquam ita in hoc
vacuo detinueram aliquot per dies , Aer tandem copiofus fatis enatus
inde fuit. Miratus fufpicabar, an forte aqua ipfa in Aerem tranfmutare-
tur longo illo tempore in vacuo? An vero Aer adeo Intime haefifTetin aqua
ipfa , ut ebullitione exire negans , tandem tamen in vacuo per longitudi¬
nem temporis inde fepararetur tam lente ?

Experimentum VI L

_ 1*1 •*r*r** • 111* Acr Tcp^tstuC

Sumpli aquam pluvialem , quam immiii vali vitreo , conico, valde di- abac^uapcrgeiiu
vergenti; expofui dein gelu forti. Inceperunt partes aquae conftringi per
■frigus ; quum tamen aqua illa nullo preflii maximorum ponderum potue¬
rit comprimi. Dum vero ardius contradte partes conglaciatae aqju.ae im¬
minuunt intercepta fpatiola , elementa Aeris in iis locati , excuffa de
illis fpatiolis , adunantur inter fe , atque ita , dum veniunt in contadus
mutuos elementa haec elaftica prius feorfum exiftentia, videntur mutua
fuga elafticitatem adipifci , quam non habebant , dum folitaria erant.

Hinc incipiunt bullulae hic nafci , grandefcere , multiplicari , tandem
•valde amplae fieri, furfum tendere, atque intra duram jam coercita gla¬
ciem, hanc elafticitate fua removere, hinc duram glaciem tumefacere,

Mm ij

Agr feparatur
ab aqua per Al-
cali.

Aer ex Jiquore
animalis.

^'^6 P A R S A L T E R A

quaquaverfum , hanc expandere; vafa quibus glacies continetur, idlf^'
fringere. Quo autem fortius gelafcit , atque diutius , eo femper hx bullas
Aeriae elafticae , plures , majorefque evadunt , imo & tanto fortiores..
Hinc tum glacies videtur major fieri per frigus, quum tamen glacies ipfa
fit revera minor ; fed bullae ita natae, dum magna fpacia Aeria ,, glacie
tantum vacua , formant in illa glacie , hinc, molem amplificant ; atque:
inde fimulimmenfam illam potentiam vafa fua coercentia findendi nan-
cifcuntur. Si ergo acerrimum fuerit gelu , atque producitur valde longe,.,
tum omnis Aer „per totam aquam fparfus prius, feparatur a glaciei po-
ris , adunatur in illas glaciales bullas , fecernitur ab aqua. Qui igitur alius ,
€,ft, novufque , modus Aerem ex aqua feparandi.

Experimentum VIU.

Dum Oleum Tartari' per deliquium parabatur ex aqua, quas diffufa^r
per Aerem, facile fpumefcens hic ponderofus liquor , crederetur Aeret-
elaftico plenus. Verum tamen omni jam enarrato- Experimentorum moli¬
mine evidfum eft , hunc liquorem nihil quidquam Aeris prodere , fivei
levatur prefiu Atmofphasrae, five ebullit ad Ignem , five frigore confirin^
gitur. Inde. igitur intelligimus, faleni alcalinum fixum , dum fe infinuac.
intra aquam, elementa Aeris ibi locata expellere, loca ejus occupare,,
ficque confiituere liquorem ponderofiflimum pofi: Argentum Vivum , qui-
fe habet ad aquam ut 7 ad 5. Vid.Boyl.Exp.Mechip. i, 2 2 7, An Aerem'i

potius fixae ?.

Experimentum IX;;,

Adefie Chemici , Mechanici', Medici': veftra res agitur ! I.otium fumpfi"
ab homine faniflimo , jejuno, mane, poft completum fomnum, redditum-
in vas vitreum calefaftum eo gradu caloris, ut eft homini fano. Hoc ego
vas. cum hac urina, ipfo eodem momento temporis quo exit de corpore
humano, ftatim repofui fub campana vitrea ad“ antliam pneumaticam.
Eduxi ocylfime , quantum potui , Aerem. Non vidi ullum diu fignum-
bullarum, Aeriarum in hac urina tam calida. Gogitabam, nihil' inefle*
Aeris, in lotio, hoc Experimento demonftrandi ? Quum enim urina hseC-
elTet calida 90 gradus. Aerque jam ellet edudtus ad 2 pollices, neque -
tamen appareret adhuc ullum fignum ebullitionis, quis id non putafletr
mecum ? Subduxi ad z 7* pollices Acmofpharram ex campana, incipiebant
oriri bullaj. Sed quum dehinc pergerem ultra Aerem abducere , fubitiflime ;
incepit ebullire haec urina in hoc vacuo , tanta cum yi^^lentia, ut fuprai.
nudum Ignem nunquam in vafe tam acriter ebulliat. Obftupui , ,re vifa,-.
Undenam-ram fubico , violentus adeo impetus in liquore tam quietO'»
prius? Cur illud pauculum Aeris elaftiei. quod ultimo fubducebatur , poft-
quam prius 27 pollices ablati erant, fine ebullitione<i tantam .mutatio-~-
nem efficit ? An contigit fiibitanea mutatio hscab Aere urinae, an ab Igne r
in ea detento , an ab utrifque? Feci multa alia* fimilia in liquoribus ani¬
malium diverfis , in lixiviis meraciffimis Salis Marini, Salis Gemmae, Ni-*~
tfi, .Salis Ammouiaci; , Alcali voktiUs , Salis Ammoniaci , .Argento Vivo#^

DE A RT I S' THE G R I A. 177

Facite eadem> haud poenitebit. Me toedet eunda referre, Vos pigeret
audire.

Corollarium i;

Icitur Aer elaflicus,, quamvis particulae ejus aliqua .tenacitate fibi in*
vicem adhaerefeant , tamen fe in minimas fuas partes diflblvit , ut fe fpon-'
te infinuetin vacuos Aere meatus, qui in liquidis deprehenduntur, idque*
per totam malTam. Ergo Aer ille attrahiturdn hos liquores , in haec fpa-
tiola..

C O R O L L A R I U M 2..

Atque Aer, ita tradus in vacua Aere interftitia* elementorum in Hi
quoribus , illa ipfa adione diflblvitur in fua minima , utpote diftributus’
per ingentem maflara totius ejufdem liquoris.

G o R o I; L A-R I u M 3',.

Sed quantitas Aeris, quasilla ratione imbibitur a liquoribus, perque-
ingentem illorum molem diftribuitur , valde- exigua eft , atque partem
in illo liquido valde parvam implet,-

Corollarium 4,.

t Liquores vero illi, quicumque fuerint , poftquam , illa parva parte Aetia
abforpta , femel faturari inde fuerunt , poftea nihil quidquam illius»
Aeris ultra in le recipiunt , quaecumque ars , motus , vis comprimens , ad¬
hibeatur. Sed illud plus fuperadditi tum Adis rejiciunt a fe,&reorfum in*
bullas , vel fpumam, ex fe repellunt,.

Corollarium 5-;.

Quin & liquores , inprimis aquofi , penitus faturari - falibus quibuf--
dam , Adem deinde hoc modo non folvunt* •

G o R o L L A R I ‘U M 5.'

Particula una Adis itafoluti, feorfum exifliens in illo interftitio, quod-
remanet int«r elementa contigua illius liquoris , non videtur elTe Ad, ut-
ille fuis notis Phyficis defcribitur.Non apparet en-imi una talis intercepta;,
«fuamdiu intra circumcingentes aquae partes fola haeret, neque adeo con-*
tingere valet aliam firailem particulam, elaftica eflfei quia id nullo Expe--
rimento probatur. Quin & una talis fola non eft quoque tam cito dilata--
hilis per calorem , quum eum fatis requirat magnum , priufquam fe inci--
piat expedire de fuo liquore. Imo, licet 2 5 pollices Mercurius in Baro--
metro jam fubfederit, nondum tamen fe ex aqua exferit. Ut ergo unus»-
magnes, folus exiftens, refpedu alterius magnetis, operationes magne- *
ikcas non ederet , hocque intuitu magnes dici vix pofle ; ita &:,una parti--

M m iij i

i78 PAl^S ALTERA

cula Aeris. Sed ut magnes addudus tarn propinquus alteri magneti , ut
intra fphasram virtutis ejufdem foret pofitus, illico vires fuas oftentaret, flc
& rurfum illae Aeris elaftici ultimae particulae.^

, C O R O L i. A R I U M 7.

Verum, quando, quacumque demum decaufa, duae tales particulae
ultima aeriae, ex fuis loculis aquofis exculTae, jam adunantur inter fe ita,
ut fe invicem penitus contingant ; tum illico videntur fe mutuo repellere^
itaque bullulam jam demum minimam eftormare.

Corollarium 8.

J

Ea tum bullula, minima omnium, binis modo particulis conflans, adi-
pifcitur iterum omnes dotes Aeris elaftici fupra expolitas. Nata haec in
fundo infimo liquidi minima , dum jam furfum adfcendit per liquorem,
currit per interftitia ejufdem ; ubi fimilibus partibus folitariis Aeris con-
junfla , crefcit in bullam majorem; quae ita jam tendens quoque furfum,
& aliis pariter fe adjungens in toto itinere a fundo ad fuprema , femper
•tanto minus preflai quo altior.

Corollarium 9,

Hinc etiam videntur Sales minus attrahere kunc’ Aerem elafticum^
quam liquores, inprimis aquofi.

Corollarium io.

Ergo & in unoquoque liquore , hadlenus cognito, videtur tantum una;
certa, & definita, portio Aeris contineri, Semper quidem parva valde,
attamen in diverfis varia admodum.

Corollarium ii.

Hinc dubitari poflet, an quidem Aer ille, qui in liquoribus vege¬
tabilibus magnum illum effedum fermentationis producit , fit ille , qui
folitarius in poris minimis hgeret ; an vero potius adunatus ille ,& vere
clafticus , in fiftulis Aeriis Malpighianis, trachseis dicftis , continetur; auc
& ille externus , qui inter depfendum fermentandis immifceri folet ?

>C O R O L L A R I U I Z .

Aer elafticus , atque in minima h^c divifus , qui continetur intra
huniores Animalium, non videtur efle caufa piitrefadlionis , quse fponte
fufcipitur in hifce ; quoniam abfque admiftb Aere externo vix ad putre¬
dinem ducuntur , admiftb autem externo Aere, illico putrefadjonem fuf-
cipiunt.

DE ARTIS theoria.

Experimentum X.

Tabt 8, Icon» <y,-

Aer ille elaftlcus elementalis , in minima divifus qui ita hceret folutus Aei- in Aqua
per aquam, videtur ibi parvam habere molem, neque fenfibus obfervan- quantus? Major
dam, Poftquam vero edudlus eft ex aqua , atque in unum colledtus fpa-
tium; tum locum occupat majorem, quam omnis illa aqua implet, ex
qua Acr ille fuerat edudus. Elegantiffimo ha;c veritas paradoxa Experi¬
mento oculis exhibetur. Quod ita inftituitur. Sit vas parallelepipedum AB,,
ex cupro. In ejus fundo fit exigua foveola imprefla C , ut guttam aquae
unam , alteramve , queat capere. Sit & parvulum vafculum , vitreum ,
conoeides D, apertum ad bafin , inftar digitabuli vulgaris. Tum implea¬
tur vas AB oleo puriflimo , prelTo , eoufque, ut digitabulum D, eredum,,
politum in fundo vahs AB , totum tegatur hoc oleo. Quo fado ponatur
digitabulum in fuum latus, litu horizontali , ut inF,. ur nullus omnino
Aer (it in digitabulo, fed ut id fit quam pleniffimum per hunc fuum (itum,
hoc oleo. Quibus ita paratis, imponatur vas hoc cum oleo, & digitabulo
hipra ignem, ut oleum in vafe, ergo & in digitabulo , bulliat; quae ebulli,
tio protrahatur , donec oleum hoc amplius non crepitet ebulliendo. Tum
Aer, & aqua , qui forte in oleo , in vafe ad ejus latera, aut in digitabulo
& ad illius latera fuerant, omnino erunt expulfi ut oleum Aere fit &
aqua orbum penitus. Frigefcant hoc in fitu omnia». Tum per parvam fiflu-
lam vitream dimittatur una gutta aquae per oleum in folTulam C , quae
ibi fuo pondere manebit fub oleo in illa foveola. Dein prudenter pona¬
tur vafculum vitreum D, femper tamen detentum fub hoc oleo, ne ullus
Aer infinuare fe queat, eredum fupra foflulam C, ita, ut hanc guttam
quam accuratiflime fub medio fuae apertae bafios comprehendar. Erit tum ,
ut oculo patet evidentillime , digitabulum oleo plenilfimum, omni Aere,

Sc aqua exclufis. Id ubi fic rite inftrudum fuerit , tunc pone hoc vas cum
omni hoc apparatu fupra tripoda, ut flamma ardentis candelae poflit ap¬
plicari commode illi parti fundi vafis , ubi foveola cum illa gutta aquae eft
iiipra. Applicetur tum flamma ardens fub illa foveola ita lente , & pru¬
denter , ut fenfim, non cito, calefcat illa aquae guttula per gradus fuc-
ceflivos. Tum excitabitur ftrepitus mirus ab hac guttula calefada, tan¬
dem ebulliente , quae fub oleo coercita, & fub vafculo illo vitreo. Aerem
fuum a fe difplodet verfus fuperiora illius digitabuli, ubi fpatium ingens-
occupat quamdiu calor ibi adeft , eaque proportione oleum ex hoc vaf¬
culo removet. Fit autem ille crepitantis guttulae, aquofae motus faepe ingens
ut totum digitabulum elevet. Ubi tandem hac ratione omnis Aer ex hac-
aquae guttula expulfus, frigefcant omnia. Aer tum in digitabulo hoc fri-
gefadus premetur in bullam colledam in fupremo vafculi illius vitreh
exigui, atque mole fua oftentabit majorem magnitudinem , quam fue¬
rat guttaaquae, unde hic Aer, hac arte , produdus fuerat. De his ubi op¬
time jam conftitit, tum totus hic apparatus ponatur fub campana vitrea,,
ad antliam Aeriam. Educatur Aer.. Videtis , qua ratione illa bulla Aeria iru
fUpremo digitabuli vitrei fe expandat, oleum ex Koc vafculo repellat, elafti^
citatem vere Aeriam, oftendet ad ablationem comprimentis Atmofphaerae „
ut anteeamdem demonftrabat adcalorem-audum. Atqui fi mul ac Aererm

•A^t iti aqua
JWn cft Aer.

Nec ibi agit Ht
A^r.

■Elater Accis
ab unitis ejus
elcaieacis.

Element^ eU”
;ftica valde pene¬
trabilia.

Aer 45rc .|iqn
.valde penetra.
biliS,

PARS ALTERA

iterum immitto , ea redit in priorem parvitatem bulla. Ita tjuidem ut'haiid[
queatis dubitare, quin genitus hoc Experimento Aer fit verus elafticus Aer.

Ex hoc igitur Experimento difeimus quam certiffime , quod Aer , qui
eft folutus.^in aqua, nequaquam ibi fit tale corpus liquidum ,,quamdiu il¬
lic ita divifus hofpitatur, quale corpus conftituit tunc, quando ex illa
aqua idem ille Aer edudus ,, ,cqlle^51:us , partes fiaas elafl;icas jam adunatas
in unam bullam habet.

Quin ratum eft. Aera latentem in liquoribus .non habere illas vires
Ehyficas , quas pofiidet , dum extra liquores unitus exiftit. Adeoque nun¬
quam efficiet eadem opera in utroque cafu. Videnturque hinc minus rede
argumentari, qui,pofiquam noverant, Aerem produci-pofle ex liquoribus^'
colligebant, ergo illum Aerem , detentum intra hos liquores^, jbi quoquje
habiturum omnem eamdem vim agendi , quam edudus inde oftendebat.
Atqui ea -fane in re omnes fere Autores, & illi quoque,,. qui acutum cer¬
nunt, deceptifuerunt. Exemplo magnus, efto Borellusin pulcherrimo Tra¬
dam de Motu Anirnalium, ubi de vitali ofcillatione Aeris elaftici intra
fimguinem agit. Moniti, difeamus prudentia uti, & fapere,, ne.propriis
i.cdarguamurTxperimentis. Etiam mirabile iterum paradoxon hic cerni¬
mus , dum videmuSj elafticas Aeris particulas , dum fingulos feorfum , di-
yifaj ab aliis , exiftunt, minus fpatii fimul occupare , quam poffidetur.ab
us omnibus in unam molem una colledis.

Quare poteftas .fe expandendi in fpatla ampliora nafeitur hic ex eo ^
quod partes magis accedunt ad fe mutuo. An igitur adunatae quam pro¬
xime fe invicem refugiunt? Sane fubtiliffime ita colligebat Maximus NeW-
tonus; facitque quotidie magis magifque exculta Philofophia per Experi¬
menta ut probabilior quotidie evadat hxc fententia.

Ex dodrina certe noftra de Elateris Aerii natura, intelliglmus„ Aerem^'
quando -in elementis folitariis habetur, tranfire pofle per meatus mini¬
mos. Nam aqua, continens hlam naturalem portionem Aeris divifi, una
cum illo fuo Aere ibit per omnia, per quae fe aqua naturaliter penetrare
valet. Quod capt-is Experimentis jn Animantibus , Vegetabilibus, imo &
Follilibus quoque conftitit; quum aqua es iis omnibus .haud elementali
Ihmper gaudeat elaftico. Inde etiam hac ratione Aer talis excludi nequic
iis de locis , in qu£c liquores^ hijnc Aera occultantes^ ingredi queunt. Late
igitur fe , hoc rerpedu, expandit praefentia Aeris elaftici.

Quando vero Elementa haec Aeria adunata jam conftituunt partem vul¬
garis Acris , tum idem ille non tranfibic per illos meatus , per quos fa¬
cile fe penetrabat tunc , quando perraiftus erat liquoribus. Neque bullula
Aeris minima tranfmittetur , ubi liquor cum fuo Aere trajicitur. Quin Ele¬
menta ipfa A-eris per liquores Aere jam faturatos non tranfibunt fere ullo
modo , qus tamen per liquores Aere vacuos , fua fe fponte , cito^infinuant,
dc quafi cum aviditate quadam ingrediuntur.

Quare tandem forte etiam licet eolligere, quod in genere fere verura
fit. Aerem, qui in liquoribus permiftus haeret , in illis non agere virtute
ulla quam vulgo Aeri communi adferibere folent. Nam dum vas habe¬
tur quam altiffimum liquore quodam repletum , conftat ex Hydroftaticis
e0e preffiones liquidTin^hoc yafe , ut diftanti^ a fupe.rficiefupretpa .ver-

DE ARTIS TEfEORlA. i8r

fus fundum. Unde igitur ad fundum maxima, in fupremo vix ulla , pi ef¬
fio agit in haec liquida. Attamen Aer , in.hoc liquore, quamdiu in fua ele¬
menta divifus haeret, nullum omnino dat fignnm diverfitatis hujus pref-
fionis , quia nec inferius majori copia , nec fuperius minori apparet ; ne¬
que exit furfum fua fponte ; neque in vacuo apparent bullae natx in parte
Uiperiore. Simulae autem Aer per caufas antea enumeratas incipit iepa-
rari a liquore fuo , quo continetur, tum ftatim , naturam veri Acris in¬
duens, omnes illius proprietates adipifeitur. Igitur in chylo, lade, fan-
guine , fero fanguinis , faliva , bile , fucco pancreatico , urina , adeft
Aer naturaliter , fed ita diflblutus , atque proinde tamdiu non agens ut
Aer. Quum autem in fuperioribus conftiterit per Experimenta , hunc
Aerem, in elementa divifum inter liquida, nunquam fe expedire de fuis
liquidis intricantibus per illam imminutionem Atmofphaerae , quae in na¬
tura fit, quamvis liquida fint deduda ad gradum -caloris 92 , fanguinis
fani maximum ;]hinc fequitur, illum Aerem in humoribus corporis huma¬
ni , vivends , diftributum , non pofle naturaliter fe expedire intra noftrum
.corpus de humoribus noftris , ut intra vafa colledus forma Acria , bullas
ibi faciat, effedus veri Aeris praeftet. Si autem aliquando id contigit, ut
annotavit fadum Clarillimus Ruyfchius , qui cor Aerio flatu turgidum
in mortuo reperit, ut Hippocrates de Flatibus in vafis fanguiferis talia fla-
tulenta ponit; tum cito lethale fit : ut jam diu in Hiftoria Anatomica In-
<jed:ionum patuit. Vid. Harderi Apiarium , p. 114, aliofque plurimos , qui
eadem , eodem femper eventu , tentaverunt. Intelligitur ergo ex hifce ,
fane veriflimis , quid fentiendum fit de iis , quse a viris Clariflimis tradita
fuerunt de Aere languini , aliifque humoribus , immifto , indeque iterum
afliduo egrediente.

Reflat jam tandem , ut paucis Experimentis , coram Vobis fadis , Vo-
bifeum explorem alios modos, quibus Aer elaflicus producitur de corpo¬
ribus in quibus latuerat prius abfeonditus. Hunc in finem inflruxi antliam
pneumaticam ita , ut potuerim pro lubitu in vacuo permifeere corpora.
Quod, excogitatis ad hoc idoneis inftrumentis quam commodiflime praeda¬
bo , ut videbitis. En ergo praeparatam totam machinam. Sub campana
hac vitrea vacuum efl Boyleanum accuratiflimum, quod efficere potui. In
tubo Baroinetrico appenfo ad antliam, ut index fit vacui fadi, Mercurius
adfcendit ad altitudinem pollicum 28 A. In vafculo intra hanc Cam¬
panam pofitp , vitreo , funt Lapides Cancrorum integri pofiti ad pondus
iefquidrachmae. His jam fuperaffundo in vacuo Aceti flillatitii fsfquiun-
ciam , eflque acetum hoc tepidum. Hinc ergo Aer aceti maximam par¬
tem jam inde edudtus, ut ex tota campana. Simulae nunc affufio hxc
fadfain vacuo , videtis incredibilem oriri ebullitionem in vitro , flatimque
pariter Mercurium defeendere in Barometro indice ita quidem , ut jam
fpatio dimidiatae horae defeenderit Mercurius in Barometro hoc ad longitu-
dineni duodecim digitorum. Ipfum autem recipiens, unde eduftus Aer
& fub quo fit hoc Experimentum , capere potefl tb vij. aquae , cum ^ij ;
calor efl in Thermofeopio hoc tempore graduum 5 2. Unde hic genitus
Acr, qui replere poflit fpatium capax unciarum 1 1 4 aquae j cujus Acris den-
ficasad denfitatem Atmofphjerae, ut 24 ad 57. Adeoque genui Acrem Ac-^
Tom. /, Mn

Aer ex Acecti'
& Ocu'is Caa*
erorum.

E( Cieta.

Et Oleo Tar¬
tari per Jel.-
quiuin , cum
Ace[«.

oleo Tartari
& Vkrioli.

t8i P A R S A L T E R A

mofphaeras aec!]uilibratum, fi replet fpatium capiendis 48 unciis aquaf aptum;,
fere fpatium 8 1 pollicum cubicorum , pofito pede cubico a^uae 6^4 librarum,
Notaviftis obiter in hoc Experimento, multo fortius in vacuo fieri hanc
ebullitionem , quam in preflTu Atmofphaeras ; adeoque ad hanc adionem
non requiri preflionem Aceti ad Lapidem Cancrorum. Deinde , gigni
tantum Aeris elaftici de corporibus his commiflis inter fe , ut fpatium
repleat 81 pollicum cubicorum ; & quidem Aere, qui elatere fuo queat
refiftere preflioni totius Atmofphaeras. Tertio , mirabilem hanc quantita¬
tem Aeris ita latere polTe in his corporibus , ut fe non manifeftet prius
ullo indicio , nifi poftquam prius effevefcentia haec hunc Adem diflolve-
rit fuis de vinculis. Quarto iterum hinc credibile reddi , elafiicum hic
ira genitum Aerem non habere pondus , ut Aer communis vaporibus re¬
pletus. Quinto hinc apparet, quid contingeret, fi in corporis humani vi¬
ventis vafis occurreret abforbens inftar Oculorum cancri acidum inftar
Spiritus Aceti, & vacuum. Unde tamen vel jam incipimus fufpicari, fierh
non pofle in vafis nofiris hujufmodi effervefcentias , quia gignerent tan¬
tum Aeris, quum interim parum ejufdera in venis nofiris lethale fit.
Denique 5c ingens metus apparet in nobis a vacuo.

Pofi htec fumpfi Cretae drachmam , infundi in Aceti fiillatitii uncias-
duas , orta violentior efPervercentia , violentiflima , longe fortior, quam
in Aere aperto ; omnibus iifdem , defcenderat Argentum Vivum in Ba-
rometro indice ab pollicibus 28E ad fex ; ut impleret fpatium capax

unciarum aquae , adeoque 1 5 i pollices cubicos.

Iterum contemplamini aliud hoc Experimentum , dum ad Acetum fiil-
latitium, in vacuo, adjicio liquorem Tartari per deliquium. Quam fubita
hinc , quam magna , ebullitio exoritur ! Atqui tamen in Aere pleno , dum
immifcemus haec bina , in principio vix ulla apparet fenfibus agitatio ;
ut toties vidifiis ipfi , quando Salem purgantem Sennerti coram Vobis
praeparavi. Rurfum igitur hoc annotabitis in natura effervefcentiae in va¬
cuo, aut in Aere communi natae. Sed , vah, quam multum iterum Aeris
hic fiibitiflime produdum ! Et tamen , meminifiis, in Oleo Tartari per
deliquium nullum deprehendi Aerem. Pariter fcitis,ex Hombergianis,
paucifllmo alcali Tartari] faturari acetum , decima quarta fc. Hift. Ac. R,.
Sc. T. I. p. 51. Interim tantum ex his generatur Aeris. O quanta igitur
mala homini nafcerentur , fi vacuum tale foret in ejufdem corpore, atque
interim ibidem effervefcentix tales fierent ! In pleno autem,, ut apparet,
longe minor ab hifce metus foret.. Quam manifefio quoque cernimus,,
quod neutiquam preflio Atmofphserae, applicans, & cogens, corpora ad:
fe mutuo , requiratur ad producendas has effervefcentias , quum cerna¬
mus , illas inde magis impediri , atque coerceri. Oriuntur itaque potius-
ab ipfainfita, propria, vi , quaeefi in ipfis corporibus effervefcentibus, un¬
de omnis ille motus in ipfo vacuo exoritur. Quin etiam effedtu talium
effervefcentiarum Aer, qui fuerat in corporibus ante effervefcentiam , ex
iifdem eliminatur , atque feparatur , expellirurque..

Experimentum, quod jam aggredior, periculofae plenum aleae, fumma
eget tautela. Tentabo , quid futurum lic, fi in vacuocommifcuerim Oleum
Vitrioli optimum,, cum Oleo Tartari per deliquium fortiilimo. Quoniam

. o ,

D E A R T I S T H E O R I A.

.410VUT1US ex Hombergianis , odo -partes Salis optimi , Ecci, Tartari , fal
turari quinque partibusf Olei Vitrioli , ex loco modo citato, hanc pro¬
portionem adhibebo. Atqui didicimus in Aere pleno incredibilem oriri
de bis confufis ebullitionem ; ideo omnem Adem , qui in his liquoribus
ineft , conabor prius educere omni molimine poflibili , ut tanto dein Et
moderatior expanEo aeria. Sed & ideo vafa fumpfi tam fpatiofa , ut vige-
cuplo capaciora Ent , quam requiruntur ad continendos hos liquores non
expanfos. Metuo enim ne ebulliendo in vacuo exEliant. Imo & vas hoc,
in quo fiet ebullitio , debet imponi lato orbi vitreato ; ne abundans liquor
acer, &a;s rodens , defluat in antliam , hancque corrumpat. Cautione hac
omni follicite ufus , rem tentabo ita. Primo'igitur videtis hic fub campa-
na ad antliam pneumaticam hxc bina vafa vitrea , in horum uno habetur
Oleum Vitrioli , in altero oleum Tartari per deliquium. Primo jam educo
omnem Acrem, qui antlia educi poteft. Id dum fit, facile videtis , nihil
prorfus educi Aeris de oleo Tartari, & ne unam quidem bullulam inde
apparere. Sed contra, poftquam multum jam Aeris eduxi de campana, cla¬
re videtis , quam plurimum de Oleo Vitrioli Aeris nafci , diuque inde
exire : formantur enim magnae bullae , & numerofae , qu« valde crepant.
Relinquo hoc Oleum Tartari, & Vitrioli, in vacuo , per integras quin¬
decim horas, ut, quantum polEbile eft , omnem omnino Aerem penitus
coner auferre. Jam demum hoc Oleum Vitrioli & Oleum Tartari com-
mifceo,ambo , ut quis putaret Aere vacua. Quid vero fit? Oritur unico
temporis momento effervefcentia fubitanea , violentilEma , fumma. Sed
talis , quae particulas confligentes quaquaverfum per totam campanam
diflipet, atque furfum incredibili cum impetu projiciat. Aft quanta fimul,
& qualis, exoritur de commiftis hifce liquidis rarefadio ! Sane longe ul¬
tra duodecuplam magnitudinem prioris molis extenduntur ita , ut unda¬
rim de orificio vafis , ni cautus fueris , diffluant. Atqui tantum fuere
drachmae quatuor Olei Tartari, drachma cqm dimidia Olei Vitrioli. Ex
his prius omnis Aer edudtus.In folo Oleo Vitrioli tantum fe oftendebat. Et
tamen Aer fuit hac effervekentia natus , qui Mercurium depreflit a z 9 ad
I zi Hinc igitur apparet maniieftiflime , Aerem elafticum , qui fluidis

inhaeret, omnem inde educi haud pofle ope antliae pneumaticae , fed tan¬
tum aliquam illius partem, quae fe expedire poteft, poftquam Atmof-
phsrae pondere penitus liberata eft ; dum interim alia ejufdem Aeris pars,
& illa"quidem longe maxima, tam intime adhaerefcit , ut hac lege inde
feparari impos , per effervefcentiam hanc inde extrahi queat. Limitatur
itaque valde circa hoc negotium machinae pneumaticae adcio , & falle¬
retur , quicumque putaflet , per moram Z4 horarum in vacuo omnem
Aerem fubdudium fuiffe ex fluidis. Si rurfum illa jam Emul perpendi¬
mus , quae in his propofita fuerunt, fere auderemus colligere , quod efter-
vefcentiae , quae contingunt , hocce modo. Inter acida & alcalla , Eant
inprimis, quia ingens dominatur Inter hofce fales reciproca attradtio ,
per quam fales hi, in certa diftantia pofiti, ingenti impetu ruunt ita in
mutuos , & proxime unitos , amplexus , ut ea vi expdiant illa corpufcula ,
quae media jacent inter h^c alcaiia & acida, atque intimum horum ac-
cefTum ad fe mutuo impediebant. Ex violenta itaque harum Aeriarum

Nn ij

284 PARS ALTERA

particularum excuflione , in ad:u adunationis fadia, expelleretur Aeriunt
eladicum hic adhaerens, quod unitum aliis fimilibus bullas, motus , &£
crepitantium bullularum difplofu afliduo libilos faceret. Tumque omnis
ille motus , qui in effervefcentia contingit, non foret adfcribendus repuf
gnantibus fibi invicem, fed potius in aflociationem confpirantibus , fali-
bus. Hinc adeoque omnes illi motus penitus ceflanc , fimulac modo illa
adunatio perfedia fuit ; quamdiu vero adhuc fuperfunt aliqui fales non¬
dum uniti , tamdiii aliqua durabit effervefcentia. Hinc quoque cerni¬
mus , aquam ipfam excuti de medio, quod fupererat inter fales hos alca-
llnos & acidos. Nam oleum Tartari, & Vitrioli , ambo erant liquida ante
commiftionem ; poftquam autem fuerunt commifta , atque efferbuerunt
acriter , ex adiinatione partium hinc nata , fal albus, folidus , prodit in
medio excuffae aquae , atque aquofa pars pauco fale diffoluto impraegnata,
fupernatat. Attamen interim fateri oportet, quod fales ita nati ex acido
& alcali per effervefcentiam unitis , iterum Aerem mire elafticum fecum
gerant, inque aliis iterum Experimentis fatis liquido demonftrent. Nam.
lal Marinus , Nitrum, Tartarus Vitriolatus , ita renata ex acido fuo pro¬
prio in Alcali Tartari , fi Bolo mifta , aperto igne , deftillant iterum in fua
acida, generant copiofiffimum flatum , maxime elafticum , quo vafa in¬
gentia, & fortia, rumpuntur. Unde faepe cogitantibus fuper haere, mira¬
bilis femper vifa fuit natura illius violenti, atque incoercibilis , halitus ,
quem Helmontius major Gas fylveftre appellabat ; a^que dubitatum quan¬
doque, an omne illud, quod ita gigneretur , foret quidi^m ejufdem ita na¬
turae, ut eodem nomine Aeris elaftici appellari deberet ; an vero corpora,
certa lege, refoluta in partes minimas , amiffa natura fua prima , forte
vera tranfmutatione permutarentur in Aerem hunc elafticum, qui dein.
rurfum concretus aliis iterum firma redderet nova corpora? An adeoque
praeter Acrem communem elafticum aliud illi, fimile, non idem,^ in re¬
rum natura obtineret ?

spiritu Nitri Sed miffis hifce revertamur ad Experimenta. En ergo pono vitrum cucq'
Spiritu Nitri meraciftimo, cum iifdem cautelis, ut fupra. Tum & educo,
qua fieri poteft* cura. Aerem : mirum eft, vix ebullit fpiritus hic Nicri in
vacuo, omni edudfo Aere , neque etiam , dum Aer educebatur. Quum
tamen Oleum Vitrioli in priori Experimento , acidius Spiritu Nitri, tan¬
tum Aeris daret in eadem caufa. Videtur hinc fingulare quid hac in re ob¬
tinere. Quod quidem tanto apparet mirabilius , quod Spiritus Nitri , fi¬
mulac , aperto vafe , Aerem attigerit illico in volatiles valde fumos ex¬
halet , eofque fatis adluofos, quum Oleum Vitrioli merum in aere aperto
quietum maneat. Quaecumque certe fuerit rei hujus ratio, videamus nos
quid futurum fit , dum jam in hoc vacuo limati ferri granum mod6 unum,
vel alterum , injicio huic Spiritui Nitri. Spedlatis igitur, quam enormis
oriatur ebullitio,^ quantus illico , quamque denfus , fe diffundat per totam
Campanam fumus ruberrimus ! Sed quam incredibilis rarefad:^ adeo pau¬
cae raarerioe inflatus, quantus tumor! Quin & fulminatio explofiva , tam
valida , ut timorem injiciat , ne vafa dilfilitura fint. Id vero , quod hoc in
opere omnium maxime memorabile habetur , eft fane illud , quod Aer
quidem elafticus generetur illico ,, at neutiquam ea vi deprimetndi Mercu-

D E A R T I S THEORIA. 285

Jfium ; neque tanta proin copia generati Acris , quos refpondere videtur
tanrge ebullitioni , fulminationi adeo vehementi , fumis tam denfis , ru¬
bris, agitatis, Spedlate autem, omnia fubfidunt''ocyirime , (imulae Aerem
intro admifero ; neque elevata in tumorem moles amplius manet, in ni¬
hilum fere dilapfa. Vos ergo vidiftis jam duo Experimenta , Auditores
Nobiliflimi , ex. quibus conftitit, oriri pofTe exploliones corporum maxi¬
mas, & violentiflimas , abfque tamen proportionali Aeris elaftici con-
curfu , aut produdlione. Dum fcilicet aqua ebulliebat in phiala inverfa, &
dum Spiritus Nitri fulminat cum ferro. Quae profedo res fumma quidem,
conhderatione digna habetur.

Patiamini tandem , Commilitones, unum tandem Experimentum Vo^-
bis recitem alias fadtum ,, neque temere deinceps iterum tentandum pru¬
dentibus. Id autem relatum habetur in Ad. Phil. N. 2 1 5. p. 212. eracque
hujufmodi. Ad antliam pneumaticam applicabatur campana vitrea , fex
lata pollices, odo alta. De campana hac educebatur omnis Aer, qui ope
antliae poterat removeri , poflquam prius drachma femis Spiritus Ni¬
tri in vafculo , & Olei ftillatitii Seminum Carvi drachma in alio vafeu-
lo, fuerant fub hac campana pofitae, Dein in vacuo mifeebantur liquores.
Nidu oculi campana tota pellebatur furfum in Aerem , atque miftura
inflammata erat. Quare hic de fefquidrachma liquorum natus fuit Aer,
qui expandendo fe468 libras elevabat cum magno impetu. Neque tamen
confl:aba,t accurate , quantum prseterea ponderis elevare potulfiet ultra,,
quum tam violento motu totam illam campanam projecerit furfum. At¬
tamen Aer omnis, qui in Spiritu Nitri, fuerat, & in Oleo Carvi , fuerat
inde prius edudus ope Antlige. Erat autem genita h$c vis, (ive, (i ita ve¬
litis, elafticus Aer in inflanti, fine ulla fucceflione temporis. Quum vero-
eodem momento fimul totum recipiens plenum flamma , hinc ille Acr;.
vi hujus Ignis , tanto plus expanfus , vires acquifivit tanto. majores. Sic-
que elatere , & rarefadione ab igne nata, egit fimul. Unde igitur vix
ulla ratione potuit hxc vis ad calculum reduci , nifi forte hac ratione. Si
fumeretur campana ad antliam major fer^per, donec ultimo exigua hasc
materies explofa amplius non pofiet tam magnam Atmofphaerae columnam
elevata campana fuflinere , tum haberetur in ultima elevatione menfura
ponderis, quod effervefeens materies fuperaret parum , fed forte aequaret.
Poterit aurem campana , ne elevata recidenfque frangatur , parte fupe-
riori alligari funiculo fic , ut fere tendatur funis per trochleam dudus levi;
pondere appenfo.

Jam fuperelTet mihi ultimus modus , quo Ars , & Natura , Aerem pro¬
ducunt copia incredibili, & elaflicum valde, vel Gas Sylveflre, fcilicet
comburendo , aut agitando per folum ignem. Id fermentando , putrefa¬
ciendo , deflillando , comburendo , folet obtineri. Sed campus hic uberri¬
mus efl , efl late patentiflimus. Fermentantis Vegetabilis mirifica prorfus
dilatatio , in cerevifia lagenis inclufa , priufquam deferbuit, notiflima. Putre-
fcentia plurimum generare talis Aeris, de induflria illuflris tradavlt Boy-
leus. Monuerat Helmontius , Tarrari crudi deflillatione in vafis accurate
conglutinatis , vafa capaciflima , & fortiflima , diffringi. In carnium,
oflium j.humorumve Animalium deflillatione, vel prudentiflime inflituta>.

N n iij.

Spiritu Nitri
& OJeo Carvi,

Aer elafticus
Igne produtliis
lie corporiLus.

Corolla;
Aere pio
micis.

^ PARS ALTERA

nifi quum rima quaedam pateat, nifi excipula fuerint quam capaciffima^
nonne omnia vafa disjiciuntur ? Quid Nitri , Salis , Vitrioli, Aluminis, deftilf
lationes commemorem , ubi certe vapores elalHci incredibiles , damnofi
toties jadtura vaforum , hinc Olei & Operae , periculofiffimi exploratori¬
bus toties, nafcuntur ? Sane tam diverfis modis , omnibus in eo tamen conC*
pirantibus,quod Igne agant,oftenditur,in omnium fere corporum generibus
componendis hunc Aerem elafticum concurrere ut partem conftituentem
fatis notabilem, fatis magnam. At fi quis de eo adhuc dubitet , utique faci¬
le agnofcet , ab omni corpore noto , vi Ignis , feparari materiem , quae
poftquam inde feparata eft , eft fluida , elaftica , compreflilis pondere j 8c
frigore contradiilis , expandens fe calore , & ubi levatur caufa compri¬
mente. Atqui de illa parte Aeris , quam a exteris feparatam fuis commif-p
tis partibus , elafticum Aeris vocamus , nihil aliud cognofeimus, prxter
enumeratas modo proprietates. Igitur igne inde (altem feparatur femper
Aer elafticus. Ergo & ibi talis materies fuerat, fed quamdiu ligata erat iis
corporibus, tamdiu non edebat Aeris effedlus. Simulae autem feparata hinc
pars, fuique fimilibus adunatur, tum ftatim ad ingenium redit, manet-
que Aer talis, donec iterum per folitarias partes unitur particulis non Ae¬
riis , fed aliis , cum quibus quiefeere , concrefeere , unamque molem fa¬
cere pro tempore poteft. Ita vero , ut vel fic naturam antiquam obtineat,
fi modo rurfus refolvltur ab eo nexu , & iterum conjungitur cum aliis fi^
milibus Aeriis partibus. Immutabilis igitur in his omnibus, poft feparatio»
nem redeuns, qualis ante adunationem fuerat , & poft refolutionem la¬
xatus, rurfum concretione redire potens in idem , unde fuerat feparando
edueSus, corpus. Hanc refolutionem, & compofitionem, nulla ars clarius,
quam Chemia , demonftrat. Exempla itaque utriufque darem, quia jam
olim plurima Vobifeum in hac officina peregi. Sed vidi, magno meo bono
perlegi , & laudavi , elaboratiftimum tradatum, quem ante biennium edi¬
dit Vir Clariftimus , Stephaniis Haleus, cuique titulum (cdpCn , Staticem
^'^egetabilmm : in ejus eqim fexto capite, labore fummo, fed fapienter di¬
recto , capta experimenta ordine«pfopofuit quam maxime concinno, rem¬
que abfolvit. Eo ergo vos ablego , ut naturam arte detedam coram con¬
templemini, Concedite jam , fermones meos de Aere finiam. Quibus in-
primis conatus fui oftendere, quam fit cultori Chemix neceflaria cognitio
totius Phyfices , hinc & artium omnium , quibus Phyfica promovetur?
Enimvero fine his errat ubique, fallitque alios , Chemicus ; falfas pro ve¬
ris rerum caufas affignat. Contra vero, rite inftrudtus hifce feientiis^
viam (ibi munivit redtam, qua ducitur adyeram Naturx rerum cognitio¬
nem,

[a dc Coronidis igitur loco pauca hxc addidero. In omni operatione Chemi-
ca, qux a nobis exercetur , corpora , horumque mutationes, exponuntur
huic Aeri, qui hucufque fuit expolitus. Igitur illa corpora, omnefque ope¬
rationes , dum a Chemico exercentur lege fux artis , interim fimul patiun¬
tur omnia illa , qux ab illo Aere , eo tempore , fimuEapplicantur. Unde
ergo Chemicus, dum fuarum artium , & legum , eflfetftus ibi fupputat ,
femper pariter cogitare debet quam follicitiffime, quid ad eos etiam con¬
tulerit Aer ille , qui & fua peregit, de quo tamen tam parum , tam rarp

DE ARTIS THEORIA.

(Cogfratur. Operam dedi, ut lingulis proprietatibus fupra expenfis fubnec-
Cerem propria inde exquifite pendentia efFeda. Jam pauciffimis repetam , G
non difplicebo > illa, qus Aer agit omni fua poreftate Gmul concur¬
rente.

Primo ambit , contingit , coercet , comprimit , omnia illa corpora ;
in horum meatus penetrabiles fe inGnuat , inque iis receptus , ibidem exer¬
cet omnes fuos efFedus , tam in fluida , quam in confiftentia , corpo¬
ra. Secundo , gravitate fua determinatus ad illa corpora , divifibilis inte-
rim fluiditate ma, dumfimul ita fe per minima inunuat, occurrens ibi¬
dem corporibus, cum quibus ipfi Angularis eft in adunationem nifus,cum
iifdem elementa fua minima conjungit , fluiditatem amittit ; elaflicita-
tem fuam fluidam perdit, diu ibidem innexus manet, donec inde eflfervef-
centia , fermentatione , putrefaddone , igne , iterum liberatur. Sed inte-
rim quoque vi aliarum partium , quas fimul continet , infinita alia quoque
praeftat. Tertio fungitur inprimis officio mifcendi omnia quam intime in¬
ter fe , dum tanto pondere , tamque perpetua motus velocitate , inftar
piftilli mechanici movet, conterit , permifcet adeo , omnia, ficque Angu¬
lares valde, neque alio modo facile proflandos, effedus producit. Quod
Antiqui Hermetici , maxime Helmontius bene novit, optimofquein ufus
adhibuit. Vid.ipfum, pag. 15 I. §. 45. 3 34.§. 84. & aliis bene multis locis.
Si autem in loco Aere vacuo eadem effeda quaeruntur, aut ubi idem ob al¬
titudinem levior , fr.ulira efl omnis labor. Id quam manifefto apparet in
eombinatione Olei ftillatitii de Terebinthina cum SaleTartari. Quam bene
haec in Aere aperto , gravi , perficitur , quae in locis editis haud contingit !
Idem in defaecatione falis Tartari per Aerem quoque tara manifefto appa¬
ret. Quarto & hinc adlionem corporis unius in aliud determinat, applicat-
que. Omnia enim , quae Aere ponderofiora funt, ab eo incumbente pre¬
muntur , ab eo moto moventur , ex praecedenti tertio , per omnia mif-
centur. Hinc fi inter illa quaedam funt , quae lingulares vires adipifcuntur,
quoties in contadum veniunt , tum vires ill$ , hoc modo , per Aerem
excitantur, feque oftendunt. Inde contingitvut multa folventia in vacuo
Boyleano vix ullam virtutem rodendi monftrent , quae, admiflb Aere,
illico fe manifeftant. Quod in limitati aeris fcobe cum Spiritu Salis Amrao-
niaci Alcalino, cum aceto ad aes , & ferrum , in vacuo commemorat Boy-
leus. Sed & id in omni fere adione apparet. PrefTu fanecorporum ad le
mutuo, Mechanicae vires’exercentur , in adum excitantur, ablata vero
preflione hac ad fe mutuo definunt. Non fcindit adamas vitrum , nifi ap-
preffus fuerit , motufque.Non generat attritus calorem, nifi per vira cora-
primantur ad fe mutuo corpora. Nufquam id apparet manifeftius, quam-
in Machina Papiniana. Intra cylindium aeneum offa annofi bovis. Aqua,
& Aer, ita concluduntur fimul, ut nihil penitus Aeris aut Aquae , exfpi-
rare de hoc vafe, ullo modo, poflit. Tum applicatur Ignis , ut aquaebul-
liat.^Aer ergo acquirit potellatem fe expandendi proportionalem calori
dato. Sic & Aqua. Unde inteliigitur Aeris hic & Aquae ad offa quam for-
tiflima appreflio. Interim fimul Aer (k Aqua intra vas, intef fe , & fuper
offa , incredibili jam velocitate moventur, & hinc ;n‘:ra pauca minuta
Jior3e,,ofrailla convertunt emohiendo in liquorem vifco^lum, aut inmalTain

^g8 PARS ALTERA ^

•teneram , mollem , fciffilem quam facillime. Etiam in recitatis fupra
perimentis Fahrenheirianis conlfabat, dum Atmofph«ra modo una deci¬
ma parte gravior reddebatur, tum aquam ftatim plus Ignis recipere , ptiuL-
quam ebulliret. Unde, nifi quod partes aquae ardtius inter fe apprimeret ?
Quinto Aer totus facit , ut nullum fere quiefcat corpus , dum ille ipfe mi¬
nima mutatione caloris illico expanditur aut contrahitur , adeoque recipro¬
ce ofcillat. Quum vero variatio horum fit perpetua, hinc & affidua , agita¬
tio in Aere : quum & variato afliduo pondere idem vifum , dum Barome-
tra valde inclinato fitu pofita , adeoque ad minimam differentiam adfcen-
fus Mercurii ingens fpatium [percurrentia, obfervatafuerunt fere perpetuo
moveri. Sed duo pollices Mer^curli dant akitudinem Aeris communis ad
2 5 8 oo. Quare dum variatio in Barometro minima in altitudine, tum Aer ft a-
tim ter decies millles & oftingenties idem fpatium percurrit. Quoniam er¬
go nunquam Mercurius hoc refpedfu quiefcit in eadem altitudine, novimus
quando minor Atmofph^ra in pondere. Et quum Aer ille infinuet fe inter
corpora & in meatus corporum, certiffime videtur in his mobilis perpetui
rationem habere , & vires. Hinc forte fit, quod omnes praecipuae adfiones
■naturales abfoivuntur in Aere communi , non in vacuo Boyleano. Paftse
Eermentabiles , rite paratae, vacuo Boyleano commiffae, in eo per calorem
idoneum fotae, non fermentantur; fed emiffo Aere fuo immutatae per¬
flant. Animalium partes facillime putrefcentes , conclufae in fimili vacuo,
exhalante ibi Aere fuo liberae, deinde non putrefcunt , licet tepidae affer-
yentur. Idem in frudlibus horaeis , qui in vacuo pofiti turgent, flatus emit¬
tunt, quiefcentes dein permanent; ut adeo Animalium, Vegetantium,
Foflilium partes hic fine Aere , immutatae permanere videantur. Sexto vi¬
detur idem Aer -continere femper in fe tales particulas , quae aptae fint ap¬
plicatu , & motu fuo , menftrui vice fungi ad corpora quaecumque. Quum
enim in fe gerat, deferaique , fere omnia genera corporum diflbluta , fieri
vix poterit, quin, fucceflive tantam varietatem applicando, aliquando
applicentur quaedam pardculje , q-uae idoneae fint illud corpus , inftar men¬
ftrui diflolvere; hocque refpedfu dici poterit fungi vice Menftrui Univer-
falis. Utique nullum metallum , aut femimetallum , reperitur, quin ocyus,
ferius , quodam tempore, in Aere, ab Aere diflblvatur , atque in fuam
vertatur calcem. Aurum quidem. Argentum , & Antimonium , mi¬
nus, & difficilius , quia haec vix folvuntur, nifi a Mercurio , Spiritu Sa¬
lis , aut Spiritu Nitri. Qu$ quum rarius obvolitent in Aere aperto, hinc
FolIIlia haec haud ita crebro in AcAe diflolvuntur. -Incerim tamen , fi vafa
aurea, atque argentea fupellex , diu exponuntur Aeri in officina Hermeti-
ca, ubi Spiritus Salis, Nitri, aut Aquae Regiae Igne parantur, facillime
etiam volatilia haec acida lambent ita fuperficiem politam horum metallo-
■rum, ut eam corrodant, in florem fui generis vertant , dein in calcem. In
caeteris omnibus longe Frequentior, utpote facilior, haec diffolutio acci¬
dit. Verum non haec modo, fed infinita alia poterit efficere per illa cor-
pufcula, quae femper, vel aliquando, fecum vehit. Dum occulta reddit
manifefta, nianifefta occultat, acria facit, obtundit acria, volatile fixar,
fixaia reddit volatilia, colores producit , produdfos deftruit. Sed ubi finis
for£t , fi pergerem? Vos modo diftite hinc, faepe fieri, ut idem objetftura,

eodem

DE A R T I S T H E O R I A. 28^

«o^em modo prorfus tra<5latum , habeat eventum diverfum, dum in alio
■tradatur Aere. Quoties ergo defcribetur aliqua in Chemicis operatio , fem-
per inprimis ratio habenda Atmofphaerae , in qua illa perficitur : quum ali¬
ter eventus admodum fallat necopinantem, Impoffibile, ut idem eventus
fit, in Aere vario, in Chemicis, quoties Aiiris influxus in illam rem fatis
momenti habet. Quantus tandem effedus Aeris fit, tum cum Igne libere
concurrit ad mutanda corpora , jam prius inHiftoria Ignis obfervavimus.
Camphora igne fufa in Vafe , ad cujus cavum Adi non datur acceflus , im¬
mutata , defaecata , furfumadfcendit, manet, purior femper, Camphora.
Sivero interea, dum Ignis in illam agit, liber fimul Aeri ad hanc acceflus
-datur, confumitur, flammam facit , & in aqua ardentem , fumos denfos ,
nigros, in atram fuliginem vertendos, excitat. Sulphur igne in fublime
adum manet femper fulphur , fi Aer liber ad vafa, in quibus fublimatio
fit , accedere non potefl: ; femel vero fi acceflerit , in flammam &: acidum
liquorem , ocyflime convertitur. Quibus finem tandem liceat imponere di-
,cendis de Ade pro Chemicis,

DE A qu A.

Quum inter omnia corpora, quas homines quotidie confpiciunt , Aqua Aqna
communiflima habeatur omnium , eaque fenfibus afliduo explorari , atque
ad pleraque opera adhiberi foleat , evenit , ut putaverit unufquifque , fe
-ejus naturam penitus perfpexifle. Illi vero , qui follicita cum cura ingenium
illius intelligere fategerunt, vix invenere ullam rem, in rebus naturalibus,
quae difficilius cognofcitur. Cujus quidem difficultatis caufa inprimis efl: ,
quod adeo difficulter queamus feparare Aquam a caeteris corporibus, aut
caetera corpora ab Aqua. Haec certe omnibus corporibus , quae Chemici
tradant , ita fe femper immifcet , ita aeri , in quo omnia fua opera Che¬
mia exercet, inhxret, ut ferme nufquam Aquam arcere queamus. Sane
xornua Cervorum , per feculum dimidium lervata, hinc tam arida , ut ne
lapis quidem ficcior , tam dura, ut limae ferreae, plufquam ferrum , reli¬
dant , li tamen ex vitro ficco valenti igne folvantur , dabunt Spiritum
Cornu Cervi. De eo autem, fi lege artis accurate, Oleum & Sal feparan-
tur, multum gignetur Aquae. IpfaSaxa, laterefque, in pollinem commo¬
lita, dein in vafis ficciffimis igni expofita , femper aliquid Aquae emittunt.

Imo & ab aere , ut glutine, fuain habuerunt originem. Quid enim mani-
feftius ? Si argillas figulina: pinguis glebaSole asftuante diu in ficcitate aeftiva
excoquitur, pulvifculum dat volatilem, moleftiflimum peregrinantibus ,
difflabilem minimo vento , nunquam in ariditate iterum concreturum. Si
vero tenuiffimus hic pulvis cum aqua purlffima fubigitur , fit pafta dudilis ,
.quas igne excoda lapidem durum dat. De aere Aquam femper continente,
femper ad obvia applicante , fupra jam egi. Certe aer femper Aqua mota
plenus efl. Quod jucundo Experimento^oculis quidem exhibetur. iEflivo
fcilicet tempore , fi asftuanti , & ficciflimo etiam aeri , committitur fruftum
glaciei, recens de cella glaciali produdum, ftatim apparebit fumus circa
'illud. Si autem quam proximum tenetur manui, tum inter glaciem hanc &c
fuperficiem cutis fumus fe manifeftabit. Docet igitur ille, illlco Aquam
Tom, /. O o

Ejus tamen
Cbaradlere in¬
veniemus.^

*•

Intie /\qu2 de-
£nicio.

Qnar niinnuam
fola, fcd multo
Igne plcjia.

290 , . PARS ALTER A

quae prius aequaliter difperfa per aerem non apparebat, jam a frigore Coa¬
lam , femet oftendere vifibili fub fpecie. Si ia magno vafe vitreo , extrin-
fecus ficclflimo, aquam infundimus aeftiv® tempore, manebit fuperficies
vitri exterior ficca. Simulae vero Salis Ammoniaci in pollinem redadi , 8c
ficcidimi una tertia, refpedu ponderis Aquae, immifeetur , fimul bene ca¬
vendo, ne aliquid aquoli humidi a''tingat fuperficiem externam vitri, ta¬
men oCyflime madebit rore aquofo tota vitri exterior fuperficies , brevi
deff illantes formabit guttas Aquae. Intelligitis id fieri ab Aqua , quae in aere
difperfa per calorem aeftivum, jam autem a frigore fubitaneo cogitur uniri,
nebulam , rorem, aquam formare ; ut halitus oris aeffate difparens , hye-
me fumat. Quibus omnibus , aliifque infinitis certo probatur , aerem ha¬
bere femper Aquam praefentem in fe. Adeoque impoflfibile corpora in aere
feparata tenere ab Aqua. Verum , fi Aqua tam difficulter feparatur ab aere ,
non facilius etiam feparantur multa alia corpora ab Aqua , eoufque , ut
certi fimus , nos Aquam haberepuram , finceram, fimplicem , elementalem6
Quis aufit dicere, fe habere Aquam folam , aut ubi hanc ab omnibus fe-
cretam offendet ? Sane unufquifque novit , infinita corporum genera diffol-
vi penitus ita tandem in Aqua , ut non appareant , eaque tam fimplicia,,
quam commifta ; atque ufus,qui vocabulis folus vim dat, femper tan¬
tum liquorem hunc , tam variis adulteratum. Aquam modo vocat. Caete-
rum, quando preffius indagamus fingularem ejus indolem, tum inveni¬
mus, quod multas poflideat , & praecipuas quidem , fuas proprietates-
communes aliis quoque fluidis. Unde iterum emergit major difficultas ad
reperiendam talem Aquae notam, qua haec ab omni alio fluido liquore per-
fedfe diflinguitur.

Attamen in Phyficis , qui inveffigat quaerendo naturam Aquae , debet
omnino habere charadlerem aliquem certum, quo interim definiat Aquam,
cujus ingenium conatur cognofeere. Debet enimtamdiu per hoc fignum
diftingui Aqua a reliquis omnibus corporibus , quae non funt Aqua. Tum-
que debebunt omnes compertae poffea proprietates Aqux referri ad eam
rem, quae priore charadtere defignata fuit.

Igitur, hanc fequendo methodum. Aquam vocabimus liquorem valde
fluidum, inodorum, infipidum , pellucidum , excolorem, qui in certa
gradu frigoris in glaciem fragilem, duram, vitream, congelafcit. His fa-
ne notis Aquam agnofeunt omnes fignificari. Si ergo daretur facile talis
Aqua, perfediffime ab omni omnino alio corpore feparata, facilis tum
foret ejus per Chemica , Hydroftatica , Hydraulica, Mechanica, Phy-
fica , exploratio ; quia tuin effiemus certi , omnia , quae his auxiliis inno-
tefeerent femper pertinere ad naturam illius Aquae , non ad ullum aliud
corpus , quia nullum aliud jam adeffet in ea , cui quid imputari poffiet.
Jam vero , fi in Aqua alia adfint praeterea corpora praeter Aquam fem¬
per dubitari poterit , ad quodnam partium genus deprehenfa illa pro¬
prietas ordinari , cuinam tribui, deberet.

Sed impoflibile eft penitus Aquam folam habere , quia femper, quam-
diu forma Aquae fubfiflit , adhuc fecum habet Ignem , qui Aquam defe-
rere nunquam poteft, imo qui ingenti femper copia in Aqua praefto eft*
Simulae enim Ignis in Aqua tantum modo decrefeit, ut ad gradum Thejr-

DEARTIS THEORIA. ipi

jnometri trigefimum fecundum perveniat, jam Aqua non manet Aqua,
fir vero aliud longe corpus, nimirum glacies. Atqui tamen plurima ad¬
huc tum corpora manent fluida , quae in minore gradu confiftunt. Quin
etiam , fi minuitur Ignis infra hunc gradum adhuc per 75 gradus, tum
in eo ipfo gradu frigoris adhuc Alcohol nondum concrevit, nec Mercu¬
rius. Quae cundla fane indicant , multum Ignis requiri in Aqua, ne fiat
glacies. Certe ab Aqua ultimo manente Aqua, ad Aquam calentem inftar
fanguinis hominum fanorum efl: minor graduum diflantia, quam ad ulti¬
mum deprehenfum frigoris gradum ; quum in priori differentia modo
fit graduum 5 8 , in pofleriori graduum 75.

Sed Aqua omnis femper exponitur acri, qui & certa copia Aquam
ingreditur; ut jam fupra conftitit. Atqui aer etiam ibi inventus fuit fcatere
inquinamento omnium forte corporum volatilium. Erit ergo certum,
evitari non pofle , ne ab aere , immifcente femet fuaque corpufcula ,
turbetur ipfa quoque Aqua', omni tempore , atque accipiat inde quali¬
bet hora alias, aliafque partes. Id forte nullo Experimento conflat evi¬
dentius, qiiam quidem explicatione Aquae pluviae, quae caelo flillat alto,
ea tempeliate , qua pofl diu progreffam ariditatem fubito tonitruum fra¬
gore inhorrefcit coelum , moxque folvitur in imbres profufos tonitruum
impetus. Tum enim colleda haec pluvia particulis abundat valde multi¬
plicibus, quas Chemici faepe obfervaverunt.

Aer autem ille , ingreffus Aquam femel , haud facile inde denuo expel¬
litur, quum in antlia aeria requiratur ablatio ponderis ferme Atmofphae-
rae integrae , priufquam inde aer prorumpat de Aqua in gradu caloris
trigefimo tertio. Calor vero, qui aerem Aquae immiftum ab ea feparet ,
jam centum & quinquaginta gradus requirit, priufquam in Atmofphgera
medii ponderis id praeflare queat. Hinc calor fummus , naturaliter pro-
du<5lus,& Atmofphasra leviflima apud nos deprehenfa , confpirante vi ^
non poflunt excutere aera de Aqua communi. Sales autem alcalini fixi ^
faturantes Aquam , videntur forte aerem inde expellere , fed tum fale
implent. Si Aqua inde abflrahitur , tum hxc rurfum , tranfeundo per aera,
eo repletur. Verum fat rationis efl , credamus, oleum Tartari per deli¬
quium aerem in vacuo Boyleano non dimittere, nifi quia natura illius
aerem quam fortiflime vi fua fingulari attradtionis fortiflime retinet.
Nam experientia faspe didici, quod lixiua alcalina , fortilfima , fixa, in
lebete codta ad ignem nudum, ubi incipiebant adeo infpiffari per co(5tio-
nem , ut brevi jam jam inflaret exficcatio , tum demum , tam ingenti
aeflu, ablata fere diluente Aqua, intumuifle in elatam valde, fpumefcen-
tem , bullarum congeriem, quae, nifi arte provideretur, trans oras ingen¬
tis ferrei lebetis tranfilirent ira , ut nunquam forte tanta intumefcentia
obfervata in aliis licjuoribus fuerit. Videbatur mihi phaenomenon hoc
fingulare prorfus evincere , quod verus aer copia ingenti ab alcali fixo,
ficco, fincero , quam fortiflime attraheretur, fimulac fal ille de fummo
igne , quo folo conflatur , educitur. Quodque tum aera illum tanta f bi
affigat vi, ut eum inde iterum non patiatur feparari ,nifi ingenti potefta-
te ignis validiflimi , aut attradione rei magis amicae, fcilicet acidi, cum
quo effervefcens aerem dimittit excuflum. Sane patet rurfus, quamiaro

Oo ij

Et ab aere in¬
quinata ejufquc
coucencis.

Et fefeinfepa.;
tabiliter.

4

192. Pars altera

fine aere , atque ejufdem contentis , Aqua fubfirtat ! Confideratlo puIcRra?
hujus contemplationis nos admonet , ut ergo , priufquam de Ingenio
Aquae difputemus ab Experimentis , antea diferte agamus de modis , qui¬
bus aqua acquii i poffit omnium puriflima ; ur deinde , hac inventa, & rite'
per omnem experientiam explorata, propius queamus accedere ad naturam
purilTimae. Id igitur ut aggrediamur, lentiflime , & ordine, percurramus
luccellive illas Aquae proprietates , quae in ea, quamdiu. Aqua manet,,
obfervari ullo modo poflunt. Quod dum agemus, oportebit femper, &
fine errore , vel negledu , omnes dum ordine excutimus femper , adnotare-
in qualibet harum examinata, quomodo inventa illa proprietas fe habeat,
inprimis in illa Aqua , quae efl omnium fincerillima , atque ab omni aliena
materie quam defaecatiflima. Hanc enim credo , folam viam fuperefle a(i
hanc cognitionem.

Primo igitur confideranda datur flngularis, & propria gravitas Aquae;
‘ Sed quam difficile rerum gnaris fit ejus exqiiifitum pondus reperire ! Enim-
vero in ipfa Aqua naturaliter multa inrunt,quae quidem leviora funt,.
quam ipfa Aqua pura eft : maxime id in Aqua pluviali apparet decidua
coelo, ut & in illa , quae igne Chemico in vafis claufis elevata rn excipula"
deftillat. Sane quidquid de Alcohole fermentato utrifque illis aquis im—
mifce^ur , has leviores reddet. Sed & Spiritus de Vegetantibus , aut Ani¬
malibus , putrefadis pr.odudi , in aere difperfi , Aquis illis fe intermif-
cent, reddunt que illas finceris graviores. Interea tamen longe plura repe-
riuntur , quse aeri fe confundunt quae ipfa Aqua naturali funt longe
graviora, indeque admiftu fuo hanc reddunt naturali longe ponderofio-
rem. Hinc ergo Fontana, Fluviatilis, Putealis, plurimis admiftis , gra¬
viores evadunt. Etenim falina, faponacea , vitriolica , copia faepe ingenti,,
huic fe immifcent.

Putealis ptoprie illa eft , quae educitur de illo ftrato fubterraneo , quae
Sabuletum fcaturiens, five Sabulum bulliens, appellatur. Scilicet fodien¬
do cruftam terrae non faxeam , ad certam altitudinem in effofla terra per¬
venitur ad locum, in quo fabulum puriffimum invenitur. Si vero foflbres
tum conantur profundius penetrare fodiendo, atque arenam hanc educe¬
re , fruftra funt ; nam paulo poft iterum defluxit a vicinis tantumdem fa¬
buli , quantum edudum fuerat. Unde & locum nomine fcaturientis Aquae
dixerunt. In hoc autem Sabulo femper Aqua aflurgit ab infimis , dela-
bitur a propinquis. Unde & haec Aqua fcaturiens , five fcaturigo viva
dicitur , ipfaque haec Aqua viva. Si tum accurate prohibetur , ne ulla Aqua
in hunc puteum delabatur, nifi quae per folum hoc fabulum tranfivit
tum in eo loco habebitur puriflima. Profedo arenae, parvi funt, &purif-
flmi, filices. Harum aurem filicularum figurae , & magnitudines , adeo
funt variae, ut nunquam queant ita apponi inter fe, quin, vacua relin¬
quant fpatia inter fe. Hinc Aquam femper per haec interftitia tranfmit-
tunt quidem, fed omnia fere alia aquae immifta detinent. Trajeda igi¬
tur haec diu per hos meatus defaecatiflima evadit, fitque limpidiffima. Si
ergo fales valde fubtiles non jfunt circa has arenas. Aqua haec putealis-
erit prorfus pellucida, &'pura. Verum fi fales, falina, faponacea funt
quam proxima fcaturigini , tum fubtilia haec nupta Acnuae , ipfa hac pene,-

DE ARTIS THEORIA. 195

tratione per fabuleta fubterranea, non poflunt ramen depurari penitus-
ita, t]uin ut alia , ita & Tuum quoque pondus Aquas huic communicent.
Atqui in tota fere terra hoc fit, quia terra efl: alterum Chaos , de quo
orta omnia , in quam relabuntur. Quum ergo haec Aqua, per terram illam
tranfiens , evadit lixivium, in quo folvuntur illa omnia, quas folvi Aqua
poflunt , hinc apparet, quam raro haec pura habeatur; quodque femper,
pro diverlitate quoque liquorum , varia admodum fit. Si autem fumitur
putealis, hauffa loco maxime puro , fieque inter reliquas fincerifTima, at¬
que comparatur quam accuratiflfime ad corpus, quodconftantiflime feni-
per unum, idemque, pondus fibi proprium habet, ad Aurum fcilicet.
Tum reperitur Auri puriflTimi ad Aquam pondus ut 4909 , ad 15 o ; ut 19
& ^9 ad I ; fere ut lo ad i . Id Experimentis fuis Britanni in fua Ada re¬
tulerunt , atque iteratis confirmaverunt Experimentis. Eftvero Aqua haec
aere communi 850 vicibus gravior , fi fub iifdem cautelis res exploratur.
Moles vero cubica, pollicis Anglicani longitudinis latus habens, fumma
cum cura expenfa ab Illuflri Boyleo , ponderabat grana 252, 256, 160 i
(Boyl.Med. Hydroffat. pag. iio. Ad. Lipf. 91. 196.) ut differentia hic fit
granorum od:o, adeoque differentia haec intercedit fere pars trigefima fe¬
cunda totius ponderis. Neque illud adeo mirum, quum calor Aquam fa¬
cile leviorem reddat. Ad Cryftallum foflilem erat Aqua ut i ad 2i; ad

Marmor vero , ut i ad 2 Oportet adeo femper in commemorandis

ponderibus , quae refpedu mutuo inter fe habent , fimul adnotare gra¬
dum caloris , qui obtinebat eo tempore , quo fiebat exploratio. Quum enim
in iifdem corporum gerreribus expanfiones a calore natae funt inter fe uc
expanforum pondera, ita tamen , ut fluida interirn expandantur plus quanr
folida ; hinc metalla haec longe minus ab eodem calore expanduntur ,
quam Aqua, Adeoque nunquam convenient obfervationes ponderum
Aquae ad Aurum , vel ad alia Metalla , quamdiu drverfis , caloris ref-
pedfu, temporibus inflitutae fuerunt. Quando autem in eodem caloris
gradu duae Aquarum diverfarum fpecies ad Aurum relatae, pondere diffe¬
runt, tum femper inventa ponderofior habebit in fe diflbluta alia cor.^
pora , ponderofiora quam Aqua illa eft. Unde etiam tanto magis fufpedfae
femper funt de aliena indole , quo plus ponderis obtinent. Hinc Medici
tales damnant, ut noxias fanitatiob heterogeneapermifl:a,&foepe quidem
quam maxime damnofa. Aliae autem puteales Aquae leviores inventae funt
quam ffatuta modo fuit proportio. Illae autem femper tanto funt habitae
adhuc puriores, quin & magis falubres , nifi id contigerit a Spiritibus ad-
mifTis. Hippocrates fane , fcribens de Aere, Aquis, & Locis , §. XVI. appel¬
lat vcTctTsfc ap/5-a TuXi^c^ruTct ; Aquas codlu facillimas, & citifli-
mas. Kurfumque §. XV II. ra KacpOTctTo., •yXvKOTATci ^ XiTtroTciTct ,

3^ "hdiJiTr^lTctTet , roLUTct fxip Q'v «p/?-» eV< > nctTct ro a;!©" ; pluviales leviflimae ,
dulciflimje, pellucidiffimae , optimse quidem funt in medelam. Herodotus,
L. III. c. 125; A’/0/o4 iTia UKOTI litcnov T/rec cTg vTrea /2a’AA8ir/

TctVTct. a-iTMcrig d i i<^l Kf^ictrct i^^&a , iToixct yctActr iKit ud «p cc(p ra

^cTiV gV/TTA?/ , junTi ^uAov jutiTi ^Ja(j) g’Aa(^)poTgpat , «AAa TrauTd ^cpiH eig
(iuo-s-ov y ^ eT/ct rSro ro vcTwp ua-i, .(Ethiops annos quidem viginti

O o iij

✓

Aqux fluidicas,

2P4 ■ P A R S A LT E R A

& centum vivit , quidam vero di fuperant hos. Alimentum ipfis eft caro
coda, & potus Lac. Eft ibi Aqua fupra quam nihil innatat , nec lignum,
neque ligno leviora. Sed omnia defcendunt in fundum , & per hancce
Aquam longaevi funt. Ubinam talis Aqua hodie? Nufquamfane, & fi fe-
mel haberi poflet , daretur comparandae noftrae Aquae cognitio. Sed ne¬
que Natura talem hic nobis praebet, neque Ars ulla parare poteft, ne folli-
citifiima quidem, & repetita deftillatione. Quare credidi olim ifta le¬
gens , quae pro veriflimis habeo , 'quod ligna in ^thiopiae illa parte quam
ponderoliflima habeantur , Aquae fimul noftrarum refpedu levilfimae fint.
Equidem novimus, in Afia, Africa, America, maxime in fervidifiimis
illarum regionum Zonis, ligna nafci,quae ferrum duritie, faxa fere pon¬
dere fuo , aequent, hinc Sideroxyla dida. Sane cognita bene fana, & an-
nofa, no ftra Buxus , quam folidum praebet , quam ponderofum, lignum !
Quid illam memorem Quercus fpeciem , quam ferream vulgo vocant?
Jam Guajacum fpedetur optimum. Quando vero Americanum, unde in¬
colae parant arma, lignum fpedamus, non dubitabimus amplius, quam in
illis telluris plagis ponderofiflima ligna habeantur , in confirmationem
eorum, qu$ Herodotus narravit. Enim vero hodiernae obfervationes pro¬
bant fere omnia magni Viri dida, quae femidodi, & rerum naturalium
ignari , pro falfis habuerant, tidifque. Leviffima autem Aqua , quam ho¬
die naturalem , aut arte finceram , habemus , femper ponderofior eft omni
vino cognito, omnique cerevifia, fermentatione paratis per Aquam ex
Vegetantibus.

Altera Aquae proprietas, quam etiam communem habet cgeteris liquo¬
ribus , confideratur ejufdem Fluiditas, quae in hac valde notabilis. Eft:
enim vero tanta haec, ut partes Aqute minimae calore exiguo, & parvo
valde motu, recedant a fe invicem, ita quidem , ut Experimenta fedulo
inftituta docuerint, quanta Aquae pars dato calore , exhalet intra defini¬
tum tempus, de fuperficie cognita , nec ventis agitata. Qua tamen arte
inprimis notandum venit, quod Aqua exhalet, caeteris iifdem , tanto
plus, quanto magis fincera habetur ; tanto minus, quo plus falis abforbuit.
Si ergo pura habetur perfede , lentorem vix habet inter fuas partes ; unde
etiam Pra6tae illius partes non formant fpiras tenaces in longum dudas ,
fed in roridas minutias difiipantur potius. Inter deftillandum vero , dum
in vafis vitreis mundillimis leni igne tepidus vapor Aquae affurgit, & in
capitis vitrei cavos parietes frigidiores impingens colligitur in Aquam
rurfus, tum decurrens fecundum internam hancce fuperficiem , nunquam
format latefcentes habendo ftrias , ut Olea, & Spiritus , fed diflipatas
modo partes facit inftar diftilientis guttulae roriferae. Aqua aurem falfa
maxima, ob admiftum falem , & bitumen , haud ita facile diftbciat fua
elementa, quam dulcis. Fontes ergo, rivi , fluvii ,,flumina , lacus , ftagna,
plus dishalant quam falfum mare , cujus tamen facilem exhalationem
computavit folertiftimus Halleyus. Poftquam enim Aquje purae immifcuit
unam quadragellmam falis mirini partem , redegit hanc ita ad falfedinem
marinae. Quam deinde infudit vali cylindrico , cujus diameter ad orifi¬
cium poTrigebatur in pollices feptem cum ~ , profunditas ad quatuor

adfcendebat pollices. Haec Aqua dein calore agitata , qui aeftate calidifli-
ma in acre regnat, in loco quieto, ventis carente, intra yiginti quatuor

DE ARTIS THEORIA.

horas exlialavlt fex Aquge uncias ; adeoque intra vigintl quatuor ho^
ras exhalat quidem ad craflitiem j pollicis ■, dum interim talis Aqua ad
fenfum eo tempore vix caleat , nullo modo ad fenfum fumet. Vid.

Adi. Phil. N. 185?. p- 566^. Si vero Aqua, in loco claufo , ubi nun¬
quam Sol in hanc Aquam irradiat, neque ullus per locum ventus fpi-
rat , toto anni decurfu aflervatur, tum exhalat ad altitudinem odio pol¬
licum, neque ultra. Vid. Halleyum ibidem, pag. 183, n. 212. Ipfe autem
expertus fum , ut jam fupra retuli , Aquam in vafe cylindrico, ventis ex¬
politam brevi omnem motu venti in auras ablatam evanuilTe. Pofue-
ram id vas fub dio , in aera inter eredlos parietes , tempeftate valde ven-
tofa, vas aeneum, odio pollices altum. Aqua autem non replebat vas,
fed hjerebat modo in fundo. Solertiffimus nofler Kruquius obiervavit co¬
piam pluviae, nivis , grandinis, roris, fimul integro anno collectam, ire
in altitudinem Aquae affurgentem fere ad triginta pollices , rurfumque
eamdem copiam ex vafis loco umbrofo , quieto , fed in aere aperto , ex¬
halare. Unde liquet calore Solis , ventifque. Aquam aflidue avehi , dif-
pergi , mobilem reddi , a flagnatione cohiberi , & ab infpilfatione. Unde
& ventorum neceditas , ufulque fummus patet. Quod autem ad propoli-
tum noflrum facit quam maxime, eft, quod hinc didicerimus eam efle
elementorum Aquae mobilitatem inter fe, qu2 patitur tam levi caufa fe
totam in minima dividi , refolvique.

Verumtamen omnis haec, & quidem tanta , fluiditas Aquae pendet a foio igns
tota ab Igne , qui certo gradu illi applicatus hanc illi fluiditatem con- pendens,
ciliat. Si enim Aqua habetur omnium purillima, haecque ita exponitur
aeri, ut ab ejus temperie undique affici queat, tum amittit fluiditatem
fuam ad gradum trigefimum fecundum in noftro Thermofeopio. Quare
gradus triginta tres Ignis, feu caloris, fufficiunt ad conlervandam flui¬
ditatem Aquae. Et quamdiu Aquahocce adhuc gradu calet, tamdiu retinet
motum in fe. Imo & exhalat, adeoque Ignis hujus copia praefente fluit.

Atqui frigus illud a trigelimo tertio gradu decrevit ad gradum pri- toquefans

mum naturaliter in hyeme rigidiffima Gedani , ut relatum fupra fuit
in hiftoria Ignis. Calor autem inde ad gradus odluaginta raro naturali¬
ter increfeit. Patet ergo res mirabilis, quod , nimirum Aqua intra tertiam
partem caloris fummi naturalis jam glacies fit , & maneat. Caeteris tan¬
tum duabus tertiis Aqua evadat , maneatque. Id fane , nifi invidis ita
argumentis probaretur , nunquam creditum fuiflet. Et debuit fuiffie gra¬
vis in rerum natura caufa, quae requirebat neceffitatem in rerum natura,
ut Aqua modo fieret Aqua in illo caloris gradu , confifteret autem in
formam durae glaciei, flmulac minueretur infra hunc gradum calor.

Poftquam igitur femel nata eft hoc definito caloris gradu prima flui- Nec atigtri ul-
ditas Aquae , haec deinde talis conflans permanebit in omni alio caloris poteil»

exceflu. Neque ulli arti hadenus cognitae poffibile fuit inventum adau¬
gere ultra hanc femel fadam Aquae fluiditatem, utcumque augeatur Ignis.

Sed vel Aqua fubfiftit fub fpecie fua fluidiflima, vel ftatim eft glacies,
ignifque adeo non dividere poreft ulterius ulla adione fua elementa
Aquae , fed tantum haec a mutuo contadu removere ; i.]uo fado tantum,
tum iliico , tam eft fluida , quam natura ejufdem permittit. Rem quidem.

Elementa
qu* exilia.

A

Forte

Aeuis.

mmora

... pars altera

iterum aliter incredibilem , Mixlmus Ne'Wtonus patefecit celebri Experi-^
mento. Namque pendula . quae morus fuos peragebant ofcillantes in Aqua
fluente frigidiflima, & ferviditliina , refillentias demonftraverunt utroque
cafu aequales. In Optic. p. 5 i i*

Id tamen intelligi tantum debet ratione fenfuum noflrorum, quatenus
fcilicet ilii capaces funt alTequi mutationes , quae in corporibus contingunt.
Tum etiam in hifce fpedlatur fola tantum lubricltas partium Aquae , qua
definito tantum nifu in fe mutuo agant , quem putamus adeo exiguum,
ut igne non minuatur, quoad fenfiis noftros, Aliter enim novimus Aquam
a gradu trigefimo tertio caloris ufque ad ducentefimum & duodecimum
femper fieri leviorem , rariorem , hacque de caufa minus refifientem mo¬
tui ejufdem corporis, ejufdem , ut prius, ponderis. Hanc enim raritatem
Aquae audam definivimus fupra in Hiftoria Ignis. Si ergo illa erit ebul¬
liens , ^pbis fpatii occupabit. Quam parva erit adfenfum penduli diffe¬
rentia ! Sed& in Aqua ebulliente corpus penduli quoque rarefeens fimui
efficit , ut exile diferimen adhuc evadat minus notabile fenfibus. Aliter
quippe notum eft refiftentias motuum in corporibus per fluida quaedam
a(5lis pendere a mafla corporea , quae in illis fluidis habetur, quaeque pon¬
dere inprimis horum optime folet exponi. Secundo refiftentia haec naf-
citura vi, qua partes fluidi quiefeentes concrefeunt inter (e. Cera enim
fluida fa^ta calore , ubi frigore iterum conliftit , immeabilis redditur , nec
motum per fe admittit. Olea multa prelTa , frigore coeunt , ipfaque Aqua
fiio frigore gelafcdhs non eft amplius penetrari patiens. Tertio autem fup-
putatur refiftentiae Illius momentum a magnitudine , vel tenuitate illarum
partium , quarum aggregato ipfa fluida fiunt, & in quos ultimo denique
refolvuntur.

. Si ultra confideramus illa ultima elementa quas Aquam conftituunt ;
deprehendimus haec, feorfum , fingulatim expenfa, valde exigua efle, ita
quidem , ut nullo modo hadenus vera harum parvitas, comparata ad af-
lumptam aliquam menfuram , innotefeere potuerit. Una enim harum par¬
ticularum folitaria nulli fenfui apparet, nullis adjumentis in cognitionem
venit , neque etiam concrefeendo cura*a!iis fuam molem manifeftat.

Sane, inftituta comparatione cum aeriis veris, elaftids , invenitur iis
Aqua longe penetrabilior, & aptior valde, quae fe infinuetin minutiores
meatus, quam quibus aer admitti queat, ut jam fupra in Hiftoria Aeris
vifum fuit. Nonne fponte tranfludat Aqua per invifibilia lignorum fpira-
menta, & intervalla, quae nihil prorfus aeris elaflici unquam tranfmic-
tunt? Per coria etiam tranfmeat Aqua In apparatu Machinae Pneumaticae
Boyleanae , ubi aeri interclufa omnis via eft. Attamen fateri debeo , iade
non demonftrari veram parvitatem maffae corporeae , quae in unaquaque
tali particula adeft , quia tantum comparatio hic aeftimatur penetrabili-
tatis folius. Atqui haec fane a figura maffulae plus pendet , quam a vera
quantitate. molis corporeae. Quae cautela fi obfervatur minus in haere, falli
poterimus affiduo , dum argumentamur a penetrabilitate ad veram magni¬
tudinem in ultimis elementis. Unde neque juvat ad haec ponderum feien-
tia , fallo enim colligimus ex his certa de illorum magnitudine. Unum
efto auri granum , coadum in fphaeram perfedam , particulam dabit per

intervalla

tis.

DE ARTIS THEORIA. 297

intemlla exigua tranfituram. Poftquam vero in bradeamtenuifliinam ex-
tenfa in fe convolvitur, ut quaii complicata lacinia fit , quam difficulter
lic per magnos quoque hiatus tranfibit ! Caufa tandem, qua? facit, ut du¬
bitem cum ratione, an quidem unum elementum Aerium proprium , foli-
tarium exiftens , fit revera* minus quoad molem corpoream , quam unum
elementum Aquae fic fpedatum , hxc eft, quoniam elementa Aeria locari
queunt in intervallis , quae relinquuntur inter contigua elementa Aquae ,
neque interim efficiunt , ut Aqua inde fiat per pondera condenfabilis;
Quod jam priu«, in Hiftoria Aeris fuperius tradita, demonftratumfuilTe ,
meminiftis.

Interim , licet elementorum Aquae exilitatem ad menfuram nequea-
mus definire , attamen vere novimus nullum dari fluidum , cujus partes
fint penetrabiliores Aqua. Liceat mihi feponere Ignem , qui cundfa pe¬
netrat corpora ; atque virtutem magneticam, fi forte hanc inftar liquoris
agere etiam putaveritis in magnetes , & ferrum ; lucem jdenique , fi fta-^
tuendum hanc ab igne ipfo differre, atque naturam interim liquorum re¬
ferre ; tum rogabo Phyficos, velint exhibere ullum liquorem, qui per
meatus tranfit Aquae impervios , fi^ caetera manent paria. Etenim novi
quidem , olea quandoque diffluere per dolia lignea , in quibus coercetur
Aqua. Verum tunc oleum lolvit & refinas , licque ambo foluta dif¬
fluunt , ubi Aqua , refinofa oleorum non folvens , intra talia vafa retine-*
batur ; prorfus , ut videmus , Aquam non tranfire per chartam oleo un¬
dique imbutam , per quam oleum facile deftillat. Inde quoque contingit,
ut facchari in fyrupurn verfi fpiflior liquor tranfit quandoque per cados
ligneos , qui aquam retinent, Eft enim faccharum Aqua dilutum lixivium ,
quod virtute faponis folvit tenacia in lignis , quibus Aqua ardfatur. Hinc
falina quoque lixivia, inprimis vero de alcalinis fixis, ligneis vafis vix
detineri queunt , in quibus Aqua pura , fine tranfludatione quiefcens , af-
lervatur. Itaque hadtenus Aqua nobis inter veros liquores cognofcitur
omnium penetrabiliflima , omnium fluidiflima.

Metalla quidem omnia , in tenues licet laminas contufa, & extenfa ,
inde formata in vafa. Aquam non tranfmittunt per fuos poros. Omnes
gemmjE eam excludunt , tam pretiofa?, quam viliores. Silices cognitae etiam
non tranfmittunt aquofum laticem. Ita & lapides duri a natura formati ,
faxa quoque dura, & ponderofa, penetrationi ejus refiftunt penitus. Sul¬
phura eam continent impervia; vitra etiam omnia ha<5lenus nota, five de
alcali & filice, five de metallis, conflata fuerint, modo unita fuerint , ri-
mifque careant. Ligna quaedam denfa, dura, ponderofa, refinofa , tran-
fitui Aquae prorfus refiftunt. Laxa , mollia , levia, aquofa, falina, ligna ,
imparia funt coercenda Aquae , fed hanc patiuntur diffluere. Ita quoque
pumicofa , porofa, fpongiofa , faxa, vafa noftra figulina de argilla ex¬
cola , lateres codi , caementa vulgaria de calce & arena ; porcellanavafa,
& caementa de lapide tophaeo exficcatione vitrelcentia , Aquam quoque
tenent. Vitrum vero , nec mutatum ab Aqua, neque illam mutans , opti¬
ma illi fervandae vafa praebet. Clavius certe Mathematicus Aquam in¬
fudit ampullae vitreae Chemicae , ejus dein colli longi orificium obfigillavic
Hermecice ; notavit adamante notam 1 ad quam tum adfcendebat. Deinam-
Tom. L P

Tamen per
multa cianfire-
ne^ueuuc.

licet acia ca-
loic.

Vel prcffu.

9. Icon. I.

298 P A R S A L T E R A

pullam furpendle, quje in mufaeo Kircheriano Romaa , o6luaginta annos"
poft aeque plena erat , ik forte jam centum & viginti annorum decurfu
eadem remanfit.

. Si Aqua in vafe per calorem non furili , nec patulo , contenta, ob fo-
lam parvitatem pororum , per id tranfmitti nequeat frigida , tum eadem
igne agitata per illud vas quoque non tranfibit. id quippe nos docent om¬
nes noftrse dedillationes Chemicae in vafis tadae idoneis ; id memoratum
modo Experimentum Chriftophori Clavii demonftrat clariflime ; id docec
Papini codrix ad emollienda ofla machina; docet aeolip^da ingens, igni
injeiia, poifquam Aqua plena fuit, quae furibundo impetu Aqua; vapores
agitatos cocircet, & tantum ore aperto tranfmittit. Scio, magnos in Che¬
mia Artifices aliter cenfuifle, & putafTe; Aquam calore fieri in elementis
fuis ultimis magis attenuatam , ira quidem, ut tandem per ipfam vitro¬
rum iubrtantiam fubrilitate acquifita tranfplraret poft defiillationes faepe
repetitas. Vld. Srahlium Celeberrimum inFund. Chem. Dogm. <k Exp.
p. 3 8. §. 7. Sed ille id aliorum fide citat. Et ingens eft difficulrasita conglu¬
tinandi commifTorum vaforiim communicantia extrema inter fe , ut ne
quid per casmenta hxc transfugiar. Joachimus autem Becherus , Aquam
repetitis fepe deftillationibus Chemicis tandem ad mirabilem corrodendi
facultatem reduci pofte, palam afleruit. Vid.Stahl. 18. p,- i2 0.§. 6. Sane
in Experimentis adeo crebris, haud memini unquam hujus penetrabili-
tatis , tk acrimonia , figna apparuifle. Certe multis fsepe convidtus fui ,
nihil difficilius in arte Chemica , quam In repetitis fsepe deftillationibus ,
quse in officinis Chemicis, vaporum plenis, & calore aeftuantibus , infti-
tuuntur, cavere, ne quid pereat , ne quid fe immifeeat.

, Quin & compertum fuit Aquam , vafe firmo contentam, dum non
tranffudabat , poftea autem ingenti molimine , & pondere, preftam , non
potuifie adigi per meatus vafis, fed ibidem inclufam , Integramque per-
ftitifle. Cogitate , quanta prefiio fit in olla Papini, dum in illa cotftio fit.
Attamen ne granum Aquae intra hanc adeo comprefTse tranfit. Idem quon¬
dam exploratum fuit in machina Flydraulica , in icone appidla ABCD,
Cylindro conftabat cavo AB, qui ex aere confecftus erat , per gluten me¬
tallicum confolidato , eratque undique firmiter claufus. Tantum patens
ad B foramine patulo in tubum BC, eadem illi folidatura annexum , ca¬
vum; qui dein ad C in angulo redlo adfcendebat in altum per fex pedes
ad D; ut ita commercium effet inter cavum AB & continuatam cavitatem
tubi ad illum annexi ABCD ; eratque ad A fiphunculus E paulo altior pla¬
no A F fupremi operculi in cylindro AB, per quem poftet dimitti i vel re¬
tineri, liquor ex vafe AB. Poftqiiam tum Aqua per D infufa, aperto fi-
phunculo E, repleverat integre vas AB, fiphunculotum E claufo, infun¬
debatur Aqua per tubum DC, quse lege Hydraulica premebat Aquam in
AB tam valide , ut vas hoc fic diftenderetur , ut lamina cuprea AF extror-
lum pelleretur , elevarerurque, licet pondus magnum ei impolitum effer.
Tamen ne gutta Aquae tranffudabat. Quando autem Aqua jam infunde¬
batur ad D fere ufque, preflii ingenti folvebatur folidatura , & Aqua per
rimas tadtas diffluebat. Ex quibus eundis liquet , Aquam maxima vi pref-
fam non premi poffe permeatus, quos noa tranfit fponte fua propria te¬
nuitate» f . .

DE ARTIS THEORIA:

'Obftare quidem videbitur huic aflerto fpeciofum Experimentum, quod
Academici Florentihi narrant in fua Hiftoria Experimentali , pag. 205 ,
204 , dum fcilicet globum cavum metallicum impletum accurate Aqua
communi, deinde vero follicitiffime obturatum intra forte prslum com-
prefTerunt-quam maxime , viderunt autem hac ratione Aquam, validif-
Eme preflam , inftar fudoris tranfivilfe per poros metalli. Enim vero
fphaera, omnium corporum ifoperimetrorum capacillima, nonpot^ft fu-
pra Aquam non compreflilem mutari in aliam figuram vi praeli , quin,
partes cohaerentes metallicae a fe mutuo recedentes reddantur tenuiores;
dumque fimul Aqua , adeo comprefla , perterebrat quafi attenuatae lamellae
meatus, fieri poteft, ut adeo diftrahantur fupra Aquam nulla vi conden-
fandam , adeoque refiftentiae infinitae, laminae metallicae elafticae, ut pre¬
matur Aqua per dilatatos metalli poros. Quando autem cefiat preflio , vi
propria contradili , iterum pofTunt fe contrahere , porofque claudere
prius fados.

Cognofcimus igitur , elementa Aquae a nulla omnino caufa augeri
pofTe , dum folitaria funt , quam a folo tantum Igne , qui poteftatem
hanc univerfalem habere videtur in omnia. Et elementa haec diminui non
pofle, nifi a fola abfentia ignis , five a folo fic dido frigore, feu , quod
rurfum idem erit , a fua propria natura , fibi relida , & ab igne feparata,
vel liberata. Atqui non procedit haec imminutio fenfibilis in elementis
Aquae, quatenus Aquam faciunt, nifi ufque ad triginta duos caloris gra¬
dus. Tum enim Aquanon efl: Aqua amplius , fed glacies ; & illa contra-
dio elementorum Aqus, quae in glacie ultra contingit , obfervari ne¬
quit, quia Aer, per ardiorem adunationem elementorum contradorum
expulfus, incipit formare bullas elafticas , quae tum poteftatem elafticam
nadae glaciem plus dilatant , quam a frigore imminuitur. Attamen inde
intelligimus paradoxon, quod Caementarii fe obfervare afferunt. Aquam
fcilicet, quo frigidior erit , eo femper acrius penetrare per muros , ca-
lefadam vero minus. Conflitit fupra , ubi de virtute dilatante Ignis ageba¬
mus , Aquam magis condenfari frigore , quam lapides. Unde pori lapidum
minus ardantur ab eodem frigore , quam Elementum Aqus ; adeoque
fieri poteft , ut Aqua ad fummum frigefada tranfire queat per mea¬
tum , per quem calefadta tranfire non poterat.

Si haec ita, ut fit , conftanter obfervantur , concludemus ergo , Ignem
omni fua vi, utcumque applicata ac continuata , ad Aquam, nunquam
poffe elementa nata Aquae in minores partes dividere , fed tantum omni
vi fua valere eafdem in majorem molem extendere , atque dein valide agi¬
tare inter fe.Tumque terminatam effe omnem poteftatem Ignis in Aquam.
Namque pluviam in fpecula Aftronomica Academiae noftrae captam, tem-
peftate tranquilla, in vafis puriflimis , leni Igne deftillavi, per annos bene
claufam fervavi, deprehendi eamdem femper, neque ulla unquam nota
diverfam fulfre;five Hydroftatice , five Chemice, exploraretur.

Quum vero Ignis 53 graduum Aquam folvat ; ut fluida fit; cognofci¬
mus igitur, quod partes Aquae moveantur femper , dum Aqua eft, ab
hoc igne. Nam eft ignis hic , qui glaciem facit Aquam effe , plus quam
una integra tertia^pars caloris , qui maximus naturalis eft ; ideoque tam

Pp ij

Solo Frigore
fiuat teauioi*.

Non attenuan¬
da l^ac.

Sed femper
mota.

Soo _ ;P A R S A L T E A

magnus Ignis, <5[ul hanc glaciem duram fundere valet, neceffarlo qilflr-
que ejufdem partes debet movere. Unde Aquae quiefcentis elementa agi¬
tari creduntur motu afliduo. Ipfa quoque folutio falium, quam Aqua
quieta peragit , demonftrat elementa illius moveri inter le. Licet folutio
haec attradioni potius partium inter fe, quam propulfui, tribuenda vi¬
deatur , attamen folutio in tota mafla vix futura videtur, nifi inteftino
motu, de loco in locum continenter agitata elementa, fucceflive ita fe
applicarent ad folvendum fdem. Verum & microfcopia tandem quoque
detegunt in Aqua motum agitatarum partium. Quin etiam raro Aqua
quiefcit in vafe , quum omnia fere tremulo concutiantur motu , quae
Aquam fuftinent.

Et immutabi- Nonne hinc ultima elementa Aquae prorfus Immutabilia funt ? Sane vi-
dentur adeo conflantia , adeo firma , in fua femel nata figura , ut hanc
nulla artis cognitae, nulla potentia naturae ipfius, aliam nancifei queant.
Eritquehoc verum , five eadem fingulatim fpedaveritis, five in unam adu¬
nata moleiq confideretis. Quum enim ab omni operatione femper redeat
talis , qualis fuit primo adhibita , nunquam denfior , rariorve , gravior
nunquam aut levior , nunquam craflior aut fubtilior , docet ita moles
fuas, figurafque , manfifle eafdem. Si enim figuras fuas per omnem illam
vim agendi mutalTet , tum necelTario contadus etiam elementorum mu¬
tati forent. Inde ergo & interftitia inter contigua elementa mutata forent
in fuis fpatiis. Unde femper in denfitate & pondere foret quoque diver-
fitas. Fac, elementa haec efle fphaerica , figuras autem prelTu mutatas abire
in cubos , jam fane intervalla inter fphaerica elementa maxima, facerent
levitatem & raritatem fummam , quae intercapedines in cubis nullae ibi¬
dem denfitatem, pondufque facerent maximum. Atqui nihil horum obfer-
vatur. Certe in aeolipyla , igni expofita fummo , Aqua per violentiam
ignis , vafis refiftentiam , emiflarii anguftiam , mirifice agitatur , dividi¬
tur , rarefeit ; fed tamen exceptus vafe vapor , eamdem femper reftituic
Aquam.

T^eque flexilia; Quare elementa haec neutiquam licet habere pro anguillulis flexilibus,
repentibus finuofos per flexus, ut fubtiliflimus Cartefius, & Nobiliflimus
Stairius, ftatuerunt. Imo videntur extremae Aquarum partes efle quam
rigidiflimae , prorfumque inflexiles, & adamantinae duritiei. An ergo funt
fphaerulae aequaliter perfedae , folidx? Satis id probabile. Si autem tum Aer
etiam , forma globi in intervallis interceptus , hxreret , foret fpatium
Aquae ad fpatium aeris , ut i oo ad 7, fere ut 1 4 ad i. ex fupputatione in-
geniofi Kruquii.

Ncc comprciil. Rurfum elementa ipfa Aquae nulla vi compreffilia efle, variis equidem;

& quam evidentiflimis, Experimentis evidum efl in enarratis Experimen¬
tis Academix Cimentinx, a pag. 15^7 ad 207 ufque. Hamelius quoque re¬
citat , fphxram auream , Aqua perfede plenam, comprimi non potuifle.
Quod autem fphxra de plumbo confeda, Aqua repleta, malleo comprimi
potuerit , narrat Colber tus , Phyfic. Generalis parte i , p. 4. Globum autem
ftanneum , Aqua plenum , dein compreflum valide , per foramen infli-
d:um. Aquam ejeciffe exfilientem, Verulamius afleruit. Boyleus autem
ad trium pedum longitudinem Aquam profiluifle , dicit , Experimento 20;

D E AR T I S TH-E O RI A. ^o»

& Stairlus idem pag. 396, affirmac. Quae ultima videntur deftruere Floren¬
tinorum fententiam. Verumramen confideranda hic omnino duo funt.

Primo enim aer facile in iflis vaforum repletionibus fe infinuare , atque
dein inter parietes vaforum , & fuperficiem liquidi contenti latens fe ab-
icondere poteft ; qui dein comprelTus, data porta effluet, quamdiu aer
illefe non expandit ad aequilibrium cum Atmofphaera. Secundo etiam par¬
tes metallica , vi diftrad^ , ut prius jam monui , fupra Aquam conantes
fe contrahere , adeoque fadlo quam minimo foramine, qua data via ex¬
primunt Aquam. Unde tum patebit, non demonftrari per haec Aquae com-
preflilitatera , neque etiam vim reffltuentera fe ; quam experientia Flo¬
rentinorum prorfus abftulit. Mirabile igitur habetur. Aquam a differen¬
tia ponderis Atmofphaerae nihil omnium pati refpedlu compreflionis , &
indq natae denfitatis , quomodocumque haecce diverfitas variet. Unde igi¬
tur mirum inftitutum AUCTORIS Naturae , dum unum elementum fere
infinite elafticum condidit. Aera nimirum , alterum vero nihil quidquam
elaftici habens , fcilicet Aquam. Interim in omnibus hifce Experimentis
capiendis heu quanta opus cautela eft ! Si enim quam minimum aeris com¬
munis , praeter eum , qui intra ipfam Aquam haeret , intercipitur , manet-
que inter cavam vafis , & convexam Aquae contentae , fuperficiem ; ille
autem adeo facile hic admitti poteft, ut docent bullae acris ad fuperficiemi
politam corporum folidorum Aqus immerforum adfs ; quamvis autem
hx quam minims fint, tamen preflu adunats fatis notabilem ibi aeris co¬
piam formare queunt; hic dein compreflus magni momenti expanfionem
facere folet , itaque fallere , ac fi aflfedtus ille nafceretur ab ipfo aere.

Deinde etiam cavendum eft fedulo, ne calor minuatur, augeaturve , toto
illo tempore, quo Experimenta hsc inftituuntur. Quum enim fatis con-
fpicua fit Aqus ad calorem extenfio,contradlio ad frigus , & hinc quo¬
que irrepere poflet fallacia. Tertio iterum femper circa hsc commemoran¬
dum erit, quod aer ille, qui in interftitiis elementorum Aqus contiguo¬
rum inter (e hsret , ibidem non fit elafticus, nifi in certo caloris gradu
expanfus inde exire cogatur vi hydroftatica , tum autem unitus fimilibus
elafticus fimul evadat, ut etiam quando in vacuo Boyleano inde abfolute
exit. Enimvero ille, qui prius diftributas per Aquam vires elafticas non
prodebat, jam feparatus , neque tam fubito reforptus in Aquam , unde
exiverat, vires elafticas veras exercebit. Quare, nifi omnia hsc follicite
femper cogitentur fimul , tam facilis error in his Experimentis admitti
poterit. Semper igitur caute explorandum , an bulla quaedam animadverti
ufquara in hifce vafis poflit.

Ordo jubet , confideremus quartam Aquae proprietatem , illa vero fum-

ma habetur ejufdem Simplicitas. Si enim fincera haec vere , elementalis _ _

dida, fuerit , adeo tunc nullam in fuis partibus diverfitatem oftendit, ubi¬
que ut exquifite eadem inveniatur. Imo vero ex praecedentibus quoque-
fuis in partibus immutabilis, quoad molem, figuram, denfitatem , pon¬
dus , caeteras notas. Atque hanc quidem Aquae fimplicitatem ubique eam-
dem contemplati Alcheraiftae in hanc venere fententiam , ut putarent ^
omnia corpora, inprimis fimplicia , ex Aqua fola, ut materie orta fuif-
fe, ope feminalis facultatis in femine, igne excitante. Hinc Paracel-

PP iij

Jit

PARS ALTERA

fus ArchidoJf. x. C. 5 , verum elementum eft Aqua , feU mafe, Verfl matCl?
omnium metallorum. Helmontius ulterius dodrinam hanc toto fuo opere
promovet, inculcatque. Atque hinc etiam ftatuerunt omnia iterum cor¬
pora, per folvens univerfale penitus, & radicitus, refoluta, tandem in
elementalem , homogeneam , Aquam reduci, omni fua lingulari , & femi¬
nali, poteftate deleta. Vid. Helmontium ubique. Videtur autem magis
traditioni accepta , atque difputationi rationis, hjECce fententia, quatnqui-
dem Experimentis unquam ira revelatis, ut quis de iis judicare libere, &
prudenter , queat. Poftquam enim Aurorum antiquiffimus omnium Mo-
fes tradiderat , in primo creationis rerum tempore Spiritum DEI incu¬
bantem aquis prsegnanti virtute imbuiffe corpora, vetuftillima Phoenicum
fapientia Aquam ftatuit principium corporum. Inde & iEgyptiis eadem
dodrina placuit. Quam Thales Milefius ab Iis Graeciae intulit. Unde & ad
Chemicos dimanavit. Duo hinc fimplicidima tantum agnovere Helmon-
tiani. Aquam fcilicet rite defaecatam ab omni faece, ab omni heteroge-
neo , & Argentum Vivum penitus liberatum ab omni alieno , & a labe ad¬
haerentis fulphuris originalis. In quibus {implicitas major foret, quam in
ipfo Auro. Ipfum aurem Mercurium quidam alTeruerunt eflTe profapianj
Aquae, ex illa ortum, in eam iterum ultimo refolubilem. Hinc Aquam
nutrimentum habuerunt catholicum , unde alerentur omnia ; quam ipfam
ars nulla mutare ulterius poffet, fed fola creatorum feminum innata fa¬
cultas.

Quintam in Aqua proprietatem appellamus Lenitatem ejufdem. Quae
adeo in illa mitis habetur, ut Aqua, reduda ad calorem, qui in corporis
humani vegeta obtinet vira, & dein applicata iis partibus hominis, in
quibus fenfus locatus eft acerrimus , non tantum non imprimat doloris per¬
ceptionem , imo vero ne quidem fenfum in iis producat alium, nifi qui
ab humoribus naturalibus &: fanis hominum organis imprimitur. Si enim
membrana; oculi corneae applicatur, qua vix alia quxdam pars accuratius
acria per enatum doloris ,jaut moleftis , aculeum , diftinguit, nullam ne
quidem moleftige infuetae notam exhibet. In narium membrana , nuda¬
tis fere nervis contexta , nihil prorfus ingrati profert , neque vel ullius
novi odoris fenfum excitat. Quinimo ad nervos phlegmone tenfos , dc
tam acerbe levlftima de re dolentes , fi molliter apponitur, nihil quidquam
tormenti exhibet. In exulceratis, crudis, quemcumque, vel leviilima: rei,
attadlum molliflimum refugientibus, partibus irritat nihil praefens calida
Aqua. Castera quid dicam ? Cancri exulcerati nervos nudatos, & femiam-
befos , calida fove , mitificabis doloris acerbitatem, non augebis; ubi in-
terim alta quaecumque impofita dolorem exacerbant. Non exhibet odorem
naribus, non faporem linguae, nullum oculis colorem , nihil fenfibilis
rrervis. In humoribus nofttis pars habetur mitiftlma omnium fi compara¬
tur cum omnibus aliis , ne oleo quidem noftro excepto, cujus vel blandif-
fimifolus tamen lentor infueti quid, & fiibmolefti, nervis applicat. Inter
elementa vero , quge ars de humoribus iterum elicit , Aqua fola leniftima ,
pura fi fuerit , ubique cognofcitur. Denique eximiam oftendit blanditiem
fuam, dum omnia acria corpori humano dilutione , quae eft fui liberalis
permiftio, priyat ingenita a^lsedendum acrimonia fic^ ut pluri Aqua di-

DE ARTIS THEORIA. 505

luta prorfus mltefcanr.. Drachma fane liquoris de Chalcantlio extrema
• ignis vi exprefli , Oleum Vitrioli purillimum artifices vocant , fi bibitur ho¬
mini, cui vacuus tum ventriculus, rodens erit, fauces, gulam, & ventri¬
culum exurens venenum. At diluatur hsc exade Aqua? libris fex, nihil
ultra nocebit , fi tota bibitur. Eadem fere & in caeteris ratio obtinet.

Refpedu igitur utriufque hujus virtutis, Aqua calida habetur inter
Anodyna, ScParegorica medica, princeps ; commendata ideo ab Hippa-
crate pro placidiliimo ad.dolores acerrimos fomento.

Sextam iterum Aquae proprietatem vocabimus vim folvendi , quam ha¬
bet , per quam definita quxdani corpora ita diffolvere valet, ut eadem ,
in Aqua folvente diluta, converti queant in liquorem fluidum, in quo
tum folutum illud corpus ita tequabiliter diftributum f^c, ut in omni Aquse
folventis parte proponionalis pars adiit corporis foluti. Videtur autem
fpeculatio hasc , ut fatis magni momenti, ka dc commodiffime intelli-
genda, fi prius examinamus ordine illa corpora , in qUiE Acpia ita agere
pollit , ut modo defcrlpfi. Talla igitur corpora funt.

Primo omnes veri Sales didi folfiles , fimplices , five forma TubfUterinc
liquida, five fuerint lolidi. Igitur fal gemmas, fontium, maris, borax,
nitrum ,ammoniacus fal, alcalinusfal acidularum Medicatarum , utaCla-
riflimo Hofmanno vere explicatus habetur. Tum ik fales acidi fofliles , qui
tamen raro forma folida reperiuntur , fed fere femper fpecie liquoris re¬
perti, referuntur ad acidum fulphuris , qui oleum, feu fpiritus per Campa¬
nam audit. Ad acidum aluminis vifumma ignis exprefium, aluminis oleum
vocant. Ad fimlle acidum de Chalcantho violentia ignis extrema coadum
in fpiritum, vel Oleum Vitrioli didum. Quas quidem tres acidorum fpe-
cies, rite defsecatse , atque ad fupremam redudae finceritatem , nihil fere
differre videntur. Difficillime fane privari queunt ab omni Aqua , fique illa
fuerint penitus orbata hasc acida , tum ex aere illico rurlum in fe aquam al¬
liciunt, aeque rapide, quamalcalia fixafummo igne exficcata. Quando ta¬
men arte ab iis Aqua feparatur cpiam accuratiHime , tum in frigore acida
-haec ipfa forma cryflalli folida; aliquandiu poliunt haberi. Sed deliquefcunt ,
.fimulac humido aeris attrado diffluunt , aut & ubi calor paulo modo major
iis applicatur : tum eniminftar glaciei, a fuperveniente calore refolvunturki
formam fluidam. Saltem inde fcitur , ipfos fales acidos , Aqua orbos, nec ac-
,tos igne, formam folidam adipifci pofle , led difficulter retinere. (Jaeteri
.Sales acidi fofliles, fimplices, funt acidi Spiritus Nitri, & Salis Marini,
Qui fluidi femper , quia non potefl: Aqua ab iis feparari. Sunt enim tam
volatiles , ut gradu ignis requifito ad Aquam ab iis feparandam , illi ipfl
volatiles fimul avolent. Omnes igitur hi memorati Sales Fofliles poflunt
in Aqua diflblvi lege ffatim dida.

In folutione tamen, qus hic contingit, notabilis obtinet diverfitas , eaqiie
multiplex. Primo enim fales acidi, qui forma liquidi fere femper exiflunt ,
adeoque jam adeo diluti habentur. in copia Aquae adfcita , ut fluant jam in
certo caloris gradu, poflimt femper diflblvi in copia Aqus quacumque ,
utcumqu#i eadem parvula fuerit. Si enim acceperit quis Olei Vitrioli for-
tiflimi libram integram , iliique admifcuerit unicam modo Aquae drach¬
mam, accurate ita confundet elementa priqris. Olei Vitrioli, ut in hac

Hinc Anodyna.

Solvendi vis is
Afjua,

frfmo fafeff
fbfllles
ces

Modo dIreriSj5.

504 PARS ALTErX

una Aquae drachma totum ijlud Oleum Vitrioli quam perfe<5Hflime (It
diffolutum. Poteftque hoc exemplum applicari omnibus omnino falibus
acidis hucufque cognitis. Verum reliqui fales fofliles , qui forma corpo¬
ris folidi fe habent, non patiuntur fe diflblvi , nifi in certa quadam quan¬
titate Aquae affufa. Si autem parcior acceflerit copia, quam eft ea, quae
huc requiritur , tum pars tantum illa falis ficci in hac Aqua diffolve-
tur, quae in ea Aquae portione potell fluere, reliqua autem pars mane¬
bit in fua priftina falis forma non diflbluta. Inierim tamen , poftquam fa¬
les illi folidi femel funt diflbluti integre in debita Aquae copia, tum po¬
terit iterum fal hic , ita folutus , ulterius diflblvi , vel dilui , in quacumque
vel minima. Aquae copia. Sumatur uncia falis Gemmae ficci, folvatur in
tribus Aquae unciis, habes lixivium fimplex , cui fi unus fcrupulus Aquae
accurate admifcebitur , in eo totum hocce lixivium, aequabiliter , & per-
fedfe , diflblvetur. Eftque fane memorabilis valde haec proprietas , quia
finem non habet , femper vero folutus femel fal foflilis in Aqua , dein in
minina vel maxima Aquae copia ulterius aequabiliter diflblvitur ita , ut
in qualibet parte Aquae diflblventis femper fit pars proportionalis falis
diflbluti. Secundo obfervatur in potentia diflblvendi, quam Aqua habet ,
haec lex, ut , quo Aqua affufa folvendo fali plus concutitur cum eo , mo-
veturque , eo femper foluto citius abfolvatur , imo , & eo plus folva¬
tur de illo fale ; contra vero , quo magis quiefcit , eo femper minus promp¬
te , eo minor quoque copia diflblvitur. Tertio Aqua calefada longe ci¬
tius peragit hanc folutionem , quam frigida ; fed & femper calida longe
plus iblvit , plus folutum retinet. Hinc Aqua calefada ad gradus 5 z om¬
nium lentiflime , omnium minimam quantitatem falis diffolvit ; verum
illa , quae iii gradus caloris obtinens ebullit , ocyffime folvit , & pluri¬
mum foluti tenet. Atque ea quidem proportionaliter ad frigus & ca¬
lorem contingunt. Si enim ebulliens igne Aqua jam diflblverit lique-
facSlum falem tanta copia , quanta in ebulliente Aqua folvi , & teneri
foluta f potefl , tumque ab igne amota incipit refrigefcere , omni momen¬
to temporis, prout magis frigefcit , magilque , praecipitabit falem in fun¬
dum , donec ad gradum trigelimum fecundum decrefcens, jam ingentem
quantitatem falis in forma folida exeuflerit. Si vero jam acriori adhu^
(ub frigore falfa haec Aqua congelafcere incipit , eo femper iterum plus ex-
cutiet^ipfum falem, qui tandem in acutiflimo gelu omnis fere expellitur ,
& , quamdiu ingens hoc frigus perdurat , non folutus ad glaciem haeret.
Sed rurfus Aqua prius falfa , quae acerrimo fub frigore falem expulerat ,
qui tamen in glaci^ adeff, longe citius regelafcet appofitione falis, quam
fimilis Aqua fincera , in eodem gelu. Ut enim fal. Aquae immiftus, con-
glaciationem Aquae impedit longe ultra terminum , ad quem Aqua pura
jam fuiflet conglaciata 5 ita rurfus , exquifite ad eumdem gradum tempe¬
riei, fal adfperfus glaciei , facit hanc in Aquam regelafcere ; quae abfque
hoc fale , aliter requifiviflet adhuc multos caloris gradus, priufquam po-
tuiflet in Aquam refolvi. Qus mira proprietas docet , fales habere vim
partes Aquae cohibendi ab aflbciatione fua in concretionem gjacici , id-
que applicatu , & interpofitu fuarum partium. Hinc Aqua Maris longe len-
|tius foocfefcit in glaciem ^ irequiritque gradum frigoris lopge majorem,

Quarto ,

p E ARTIS THEORIA; 505

Quarfo (Jiium falis , primo foluti in Aqua , concretio iterum fafla , cryf*
tallifatio vocetur , vel hinc jam apparet, hancce fieri i. Inopia Aquge re-
quifitas ad diflolvendum. 2. Quiete liquoris , in quo fal folutus haeret. 3.

Frigore. Haec enim tria funt adjumenta , quibus cryftalllfatio peragitur.

Quinto etiam experimur vim folvendi in Aqua operari multo citius in
uno fale, quam in altero: ut ita fal Gemmae celerius, quamBorax, dif-
folvicur in eadem Aqua. Sed etiam eadem Aqua plus diflblutura efl: de uno
fale , quam de alio , ut ejufdem Aquae copia eadem omnino plus diflolvet
de fale Gemmae, quam de Borace. Sexto tandem, & haec quoque lex no¬
tatur femper in lalium per Aquam folutione ; quod Aqua poftquam dif-
lolvit tantam copiam de fale quodam , quantam ullo modo potefi , ii^a , ut ,
fi*quid ultra falis illius huic lixivio injeceris , illud infolutum in fundo ma*
neat, tamen dilTolvere adhuc multum poflit de alio fale jam demum in-
jedo, neque tamen prior diflblutus fal ideo de Aqua diffolvente pertur¬
betur. Saturetur Aqua definiti caloris tanta copia falis Gemmae, ut am¬
plius de eo diflblvat nihil, injedta tum huic Nitri modica portio adhuc
in hac Aqua diflolvetur, & interim fal Gemmae, ut prior, dilTolutus pe¬
nitus erit in illa Aqua , & manebit. Poftquam vero de ambobus his iterum
debitam refolvit copiam , jam iterum de alio fale aliquam copiam dilfol-
vet. Quae fane res, rite perpenfa , Chemicis, 8c Phyficis, opportunita¬
tem praeftat fpeculandi ulterius , quam ufque contigit , naturam diffolu-
tionis , quam Aqua in fales hofce exercet.

Secundo, Aqua pura folvit illos fales , qui folent vocari Metallici , vel Dein & Fo/nie»
Terreftres. Talia cenfemus ex Metallis , per acidos fales arrofis , naras dic-
tas cryftallos, aut Vitriola. Sive acida haec foflilia fuerint, ut in chalcan-
tho, & alumine ,five vegetantium , utaerugo. Patet autem Chemicis Expe¬
rimentis , omnia haec didla Vitriola fieri acido folvente , Aqua fimul fem¬
per acidum diluente , & metallo arrofo , certa lege , & proportione , hic
unitis fimul in unam glebam. Dum vero corpora haec .omnia ita in Aqua
difiblvuntur , leges fere in his obtinent eaedem , fex modo memoratae.

Tertio denique Aqua poteftatem poflidet dilTolvendi fales Animalium ,

Vegetantium. Sive ilii fuerint nativi , five arte confecti. Acidi, aufte-
ri, falfi, alcalini , compofiti ,ammoniaci, fixi, volatiles, femifixi, fimpli-
ces , & oleo & fale coeuntibus orti , fermentatione , putrefadione , com-
buftione, parati. Omnes parent Aquae. Atqui iterum tamen juxta illas dl-
verfitates , quae modo commemoratae fuerunt. Inter omnes autem in his
fallum fpecies ditftas , Tartarus difficillime folvitur.

Juvat jam omnia modo didta exhibere oculis veftris per vera rerum
Experimenta coram exhibita, i. In hac-phlala habeo Aquae purae un¬
ciam , cui inftillo olei optimi Vitrioli guttas quatuor. Conquaflando mif-
ceo, liquor ftatim nafcitur aequabiliter acidus per totam molem. 2. Acci¬
pio, ut videtis, olei Vitrioli optimi unciam unam , huic inftillo Aquae
purae guttas quatuor, concutiendo mifceo , fit liquor aequabiliter acidus.

Unde patet, acidos fales , parciori, plurive. Aquae immiftos , aequabi-
Jiflime per hanc dividi, intime permifceri pofle. 3. In uncia A^uae
mifceo femiunciam falis Marini ficci , folvitur pro parte , alia pars in
fundo manet non dilToluta, 4. Ad muriam f^rtillimam falis marini ad-
Tem. L Q q

Tertio S: Ani¬
malium Sc ve¬
getantium.

Id Experimen*
ta monlUanc.

3o<^ P A R S A L T E R A

jnifceo Aqiije puroe quamlibet quantitatem , folventur quam a?quabilifli-
me. 5. Si idem cum Nitro , fale Gemm® , Borace , (ale Ammouiacoi
fale Tartari, fale ficco Alcalino, volatili, fale Ammoniaco, inftitultur,
denique etiam cum Alumine, & Vitriolo, eftedus femper idem omnino
erit , ut in tertio & quarto ; qu9£ omnia jam oculis exhibui. Ergo Sales hi ,
utfolvantur penitus, requirunt femper certam , & definitam Aquae co¬
piam. Et Aqua haud valet diflblvere fales folidos, nifi quoad limitatam
modo horum copiam. Omnia vero falia , quae ad Experimenta haec adhi¬
bui, prius accurate exficcata, di in pollinem fubtilillimum redufta fuerunt.
Si autem fieri pofiet per artem, ut acidi fales, omni Aqua intermifta per-
fede orbati , haberentur penitus finceri ; tum foret omnino credibile, quod
partes horum unitae fimul, in forma jam folida confiftentes etiam require¬
rent quantitatem determinatam Aquae, in caloris definito gradu,, ut for¬
mam fiuidi reinduerent. Nam Oleum Vitrioli meracifiimum, frigore hy-
berno in cryfiallos folidas coadlum , exigit portionem certam Aquae , ut
queat prohiberi ab hoc coagulo. Neque enim oleum illud , Aqua dilutum ,
hyeme lic concrefeit , fed tantum illud, quod omnium puriffimum eft.
Neque , abfque ingenti hoc frigore concurrente, facile datur exemplum
exhibendi falis puri acidi in fpecie confiflente. Hineque putatur vulgo ,
quod acida femper queant dilui copia Aquae quam minima , quod tamen
caute intelligendum eft juxta modo dida. Atque haec quidem fufficiant ad
demonftrandas primas propofitiones.

Portio Aqux Nunc Aquae ftillarltiae puriflimtE unciis tribus affundo falis Marini un-
rtquiiita fa- ciam & drachmam ; fi quiefeunt fimul , tarde folvitur tamen fal tandem

iliiuciitlos* • ^ . 1*1 /1"* r* y * * /"1

omnis, bi vero valide conquailantur iimul , tum cito integre lolvuntur.
Iterum Aquae tali eumdem falem admifeens in duobus vafis, unum deti¬
neo in hoc frigore, calefacioalrerum. Calidalonge citius folvuntur , quam
frigida. Jam Aquae ftlllatitlge unciis duodecim addo falis Marini uncias
quinque, coquo limul ebullitionis igne, folvuntur omnia. Addo tantum
ebullientis Aquae, ut pondus mifli maneat idem , ut ante ebullitionem.
En , videris omnia perfede foluta in hoc caloris gradu. Tego vas , ne
quid exhaler. Repono, ut frigefeant : en , in frigore fal concrefeit , & qui¬
dem a gradu ebullitionis , dum frigefeit ad gradus triginta duos ufque , li¬
xivium falis Marini tam faturarum, quam ebulliendo fieri poteft , omni
momento plus magis, magifque falis format, atque deponit. Unde ita
didicimus Aquam aefiivo tempore majorem falis copiam folvere, quam
tempeftare frigida Imo etiam fub climate calido plus ejufdem diluere,
quam In frigido, indequein Zona torrida plurimum, ad Polos minimum,
falis hujus in Aqua. Quum vero putrefadiones , casteris iifdem pofitis ,
fint ut calores , igitur tanto pluri fale diffoluto ibidem cautum effe, quam
in frigida plaga.^Aqua hinc ebulliens , falis diffolvit , quantum fieri poteft ,
plurimum. Glaciei autem Aqua falfa proxima, quam minimum falis ge¬
rit. Sed & glacies dein in frigore affiduo increfeente deduda ad gradum
primum in 1 hermometro , jam ex fe abjecit in fingulo gradu increfeentis
frigoris aliquid falis ita, ut quam minimum ejufdem retinuerit in fri¬
gore fummo, naturjE poflibili. Qua: omnia docent, in elementis Aquae
Yim quamdam ingenitam haberi, per quam illa , ope caloris, ita a fe in-

.V

DE A RT IS theoria: 307

vicem queant feparari , ut in intefftitiis fuis locare queant partes faiis.
Dum autem calor fubducitur, huic propriae fuae naturae magis commit¬
tuntur, tum elementa h«c ex fua propria indole naturam acquirunt vel
poteftatem , tam arde attrahendi ad fe mutuo fua elementa , ut adeo
ardent illafpatia intercepta, ut fales ibi nequeant haerere amplius, fed ut
expellantur hi ex fuis locis, ubi concrefcit magis Aqua. Inde igitur rur-
fum liquet facultatem Aquae, qua folvit fales, pendere partim ex Sale,
& Aqua, partim vero ex copia Ignis, qui fe adjungit tam Sali quam.
Aquae. Quare etiam colligo , definiri haud pofTe, ut omnes fere Chemxi
voluerunt , quantum Salis in Aqua queat diffolvi, nifi quam accuratiffime
limul definiatur, quantus calor fimul fuerit.adhibitus inter difiblvendum.
Quin & certum videtur , Aquam fine ullo omnino calore nullum falem
folvere, id eft, glaciem omnium gelidiffimam non pofTe falem diluere. Quji
iterum in re memorabile , quod fal glaciei rafae terendo miflus Aquam
regelafcere cogat , frigufque eo ipfo ingens excitet ; quod in tota re¬
rum natura patet , omnium tamen maxime in Experimentis Fahrenhei-
tianis*laudatis fupra, pag. 87, & feq. quae evincunt, falem vim habere
calefaciendi frigidiffima , & quidem frigus expellendo de frigidiflimis
in vicina corpora & fpatia ; quae iterum mirabilis narurae lex eft. Non
inhaereo jam his de induftria , multa licet addere quam , forte faflurus po-
ftea. Interea rurfus materiem Vobis meditandi offero, & inquirendi ul¬
tro. Interim pauca haec Experimenta proponam huc fpedantia. Dum aer
erat in temperie graduum triginta ofto , fumpfi Salis Marini puriffimi,
ficciflimi , in pollinem fubtilem redudti , binas uncias , qux pafiebantur
fe diffolvi in Aquae ftillatitiae , purae , pluvice , unciis fex 6c drachmis
tribus; ita ut in his quatuor partes falis requirant tredecim partes Aquce,
Salis Gemmae fic parati uncia una poftulabat, ut folverecur. Aquae ejuf-
dem uncias 5 & drachmas i ; rurfus, ut 4 ad 1 3. Sal Ammoniicus purif-
fimus, ficciffimus , in pulverem redadtus , ad unciam folvendam indigebat
Aquae talis unciis tribus , & drachmis duabus. Nitri puri , ficci , in polli-
nem contriti, drachmae novem, in 'Aquae ftillatitiae illius unciis vi folve-
bantur. Unde tres Nitri in novemdecim partibus Aquae. Boracis ficclfimi
femiuncia ultra decem uncias Aquae exigit, ut folvatur .integre : unde ut
I ad 20. Aluminis uncia in Aquae ftillatitiae unciis quatuordecim. Salis
Ebfonienfis uncia folvitur in Aquae uncia & drachmis duabus. Salis Tar¬
tari uncia in fefquiuncia Aquae ejufdem diffolvltur. Unciae tres Aquae , fi diu
agitantur valide cum arcani duplicati Dulcis Holfatiae femiuncia, hanc pe¬
nitus diflfolvunt. Unciae tres Aqu^ diu conquaftatae folverunt drachmam
& dimidiam Vitrioli communis viridis. Ex quibus colligimus, diverfos
Sales requirere differentem prorfus copiam Aquae, ut folvantur. Atque
alios etiam aliis celerius diffolvi. Eos quidem, qui in ipfo Acre fponte
deliquefcunt , folvi quam citiffime , & in minima Aquae copia. Qui etiam
mobiliores efle videntur. Atque etiam tanto difficilius per calorem amittunt
Aquam fuam , in qua dilToluti fuerunt , ita ut Sal T. artari , ut Oleum Vi¬
trioli , non nifi valida caloris vi orbari queant Aqua fua diffolvente J^m
vero in liquore , qui in Aquae unciis 3 , & diachmis 2 , unciam Salis Vla-
rini folutam tenet ,nec amplius quidquam de Sale Marino diffo vere^o

Qq ij -

3oS PARSALTERA

teftj diluo Nitri femidrachmam ; diirolvitur. Rurfus in hoc liquore, cjui
in unciis fex & una tertia unciae Aquae , Nitri unciam folutam tenet , nihil
ulterius dilTolvere pofTum de Nitro ; atqui dum femiunciam Salis Marini
admifceo, hanc integre diflblvit. Unde ergo Aqua , certo quodam fale
faturata penitus, nihil ut ejus diluere ultra queat, capax tamen manet
alterius generis falem adhuc diflblvere intra fe. Quin etiam Sal Fontium ,
Gemmae , Maris , A.mmoniacus , Nitrum , Bqrax , in myrtam redada
fuam feorfum , pofTunt tandem integre mifceri inter fe , & quam per-
fedillime. In folutione autem Vitrioli Metallici per Aquam notari om¬
nino debet, quod id exhccari nequeat penitus ante diflblutionem in Aqua,
quin naturam fuam mutet. Imo dum folvitur vel ita , tamen plurimurri
ochrae indiffolubilis femper ponit ad fundum ; inde & repetita lolutio, 3c
cryftallifatio , Vitrioli in Aqua, tandem totum Vitriolum in ochram ver¬
tit & pingue liquidum, haud facile exficcatum. Quo ergo facilius, celerius,
pauciore Aqiia,fales quidam dilTolvuntur, eo magis acceptam femel Aquam
retinere fortius videntur. Sed in folutione Metallorum per Aquam quaedam
lingularia omnino obfervanda habentur. Scilicet habent Metalla fales quof-
dam, quibus folvi queunt. Quando ita foluta reperiuntur in glebas Vitrioli-
cas , nim patiuntur hac in Aqua didblvi. Quae tamen fblutio tum quidem
expeditiflime contingit, & perfeftiffime , quando abundat in illis glebis
fal ille, quo tale lingulare Metallum inprimis folvi folebac. Tumftatim
Aqua pura glebam illam prorfus diluit ; ut Metallicae partes sequabilillime
per Aquam didributae lint. Verum ubi in Vitriolis hifce deficit quaedam
pars fol ventis fui falini, tum Aqua affufa illico tanto minus , lentius, im-
perfeftius , Metallum dilTolvlt, maxime autem, fi copiofa nimis Aqua
diluitur ; fit nimirum femper tum Metallicae partls^quaedam praecipitatio ad
fundum. Verum poftquam folutum abundanti (ale fuo folventi Metallum ,
dein Aqua dilutum, exhalatione blanda cogitur, coire folent in glebas
folidas Vitriolicas, quae appellantur Magifteria , Sales, Vitriola, Saccha¬
ra , Cryllalli , Metallorum. In his omnibus Metallum, folvcns ejus, &
Aqua pura, certa proportione, femper concurrunt fimul, & formant
malTuIas fragiles, pellucidas in Aqua folubiles, liquefcentes ad ignem^
inde in calcem fenuiffimam vertendas , a quibus ablatio Aquae pellucidi'-
tatemillico tollit. Quae denique arte redduntur Metalla potabilia, abfque
magna noxa , cum virtute M edicamentaria fere certo determinanda, quum
fintfolubilia reddita in Aqua. Agunt fcilicet haec ipfa tunc primo ratione
acidi illius ,quod Metalla difibivit, atque iifdem deinde adhaerefcrt. Secun¬
do etitm refpedu illius molis Metallicae , quae , dilToluta ab hoc acido , nunc
in illo Vitriolo adefl : hoc enim Metallicum dein aget virtute fua omni Me¬
tallo commuiii.T ertio vero vis talium Vkriolorum praecipua confiflit in illa
virtute propria, &fingulari, quae Metallis fingularibus propria, & privata,
ineft ; quae plerumque inimitabilis efl per omnia alia. Quarto denique exo¬
ritur poteftas agendi horum corporum ab his tribus jam fimul adunaris
in unam m"olem, quae jam agit confpirantibus fimul viribus hifce fimul, &
inprimis per Aquam aflbciatis. Talia igitur enumerantur per Aquam nata
Vitriola Auri, Mercurii , Plumbi , Argenti, AEris , Ferri, & Stanni.
Attamen non licet regulam hanc extendere per omnia etiam Semim©*

DE A*RTIS THEORTA. 50^

talla ; quafi Semimetallicae partes folutas in fuis acidis folventlbus in maf-
fas, quae apparent falinae, deinde in Aqua polTent dilui, diflTolvique , in-
flar falium , caEterorum Metalcorum. Enim<>ero puriffima Metallica Re¬
guli Stibii pars diflolvitur perfedle in meracilTimo acido Salis Marini »
quod Mercurio fublimato corroflvo adhaeret, in deftillatione butyri di6li
Antimonii. Quid enim aliud eft hoc ita natum Butyrum , quam verus Sal
Vitriolicus reguli Antimonii per combinationem Spiritus Salis Marini
confedus? Hinc putaret quis ex Hiftoria Salium Metallicorum , poterit 8c
hoc byturum in Aqua dilTolvi, Sed quam fallit ita cogitantem eventus l
Vix Aqua attingit hanc glacialem glebam , quinrtatim acidum folvens de¬
ferat folutum regulum, mifceat fe Aqua ,& calcem femimetallicam corro-
fam, quae in butyro latuerat , iterum liRat integram. Limitanda igitur
generalis regula, eftque fuos extra fines non extendenda nimium.

Aqua folvit Alcohol , non quidem fponte, fed fi cum eo conquaflatur*
Aliter Aqua lente infufa ad Alcohol, per illud tranfeuns, petit fundum ,
Alcohole fuperius innatante. Imo etiam haud ita prompte folvit illud Al¬
cohol , fed hoc , poft conquaflationem , ftriis pinguibus utcumque coh$-
rens adhuc, vagatur per Aquam ; attamen diuturno concuflTu tandem per-
fedle , & aequabiliter omnem per Aquam diftribuitur. Et quidem illa te¬
nacitas partium puriffimi Alcoholis nullo exemplo pulchrius innotefcit,
quam in Experimento illo antea vobis coram exhibito pag. 2. 5 7 , ubi phiala
plena Aqua collo fuo inverfo demergebatur in Alcohol. lbienim|cerneba-
tur Alcohol , fine permiftione , per Aquam adfcendere in ampullam , at¬
que furfum colligi. Quum igitur Alcohol purum fit Oleum Vegetantium ,
quod , efficacia fermentationis rite peradtae , tranfmutatum eft in naturam
hanc Spirituum , qui in igne deflagrant , in Aqua mifcenrur.

Hinc igitur cognofcimus, & Olea ipfa, ita prius permutata, quoque
cum Aqua perfede permifceri pofle , licet purilfima fuerint , citius tamen ,
& facilius, fi jam antea in aliqua Aquae copia fuerint diftbluta. Spiritus
enim vini communis facilius in Aqua mifcetnr , quam Alcohol purifli-
mum.

Interim bene confiderandurti eft , Aquam faturatam penitus dlflblutis'
falibus non pofle mifceri cum Alcohole; contra vero, omni vi, & tem¬
pore , haec fimul conquaflata nunquam fimul coire , verum fe mutuo longe
validius refugere, quam ullos liquores cognitos in rerum natura. En, hac
ampulla contineo 01 eum Tartari per deliquium , hac altera puriflimum Al¬
cohol , ambos puriflimos, pellucidos liquores , hos confundo fimul, vi-
detifne , quam accurate maneant feparatim diftindii liquores , dum Oleum
Tartari infra haeret, iliique fupernatat Alcohol! Sed fpedate jam , fum-
mo molimine in hac phiala liquores hofce concutio. Quid fk ? Illico rur-
fum feorfum fe aflbciat colledum Oleum , fuperiora petet unitum Alco¬
hol , & ne vel minima particula alterutrius alteri manet intermifta. Atqui
ego liquores hos, alte commiftos phialae , ebullire coegi , ad ignem explo¬
raturus , an hoc molimine intime commifcerr poflent. Nihil plane. Manfic
utrumque quam feparatiflimum ab initio ad finem ufque, in ipfo ebullitio¬
nis adu , fed Alcohol , elevatum furfum , vi ignis feparabit fe ab Aqua^
in fundo reli<Sa(;umfuQfale*

Aqua non fuN-
vit omnes Saleg
MetaUicut.

Aqua folViX
Alcuhol.

Ergo OUa fer-
mencaca.

Aqua cum Safe
non folyifAko--
hol.

Aqia quando
que Alcohol
trahit , Salem
deponit.

Aqua folvit
Alcohol ex O-
]cis, Refinifquc ,
Sc Camphora,

;io PARS ALTERA’

Rurfum aliud'miri In his experimur. Namque fi Ac^ua impraegnata fue-^
ric quam Taturatifiime fale quodam, qui quam facillime feparari fe pati¬
tur ab Aqua diluente , cum Alcohol fincerum commifcetur cum hocce
lixivio , tunc Alcohol unietur affufae Aquas , & fal , excuffus de Aqua
prius diflblvente, forma falina foluta praecipitabitur ad fundum vafis. Vi¬
dete. Hoc in vitro conjicitur lixivium meracilfimum ex fale Ebfonienfi
diluto , in Aqua. Pellucidum hoc eft , neque ullus omnino fal in eo ap¬
paret ut mecum cernitis. Jam vero in phialam hanc afiundo ad hoc li¬
xivium Alcohol. Supernatat. Conquaflb fimul; turbatur , opacatur, al-
befcit , liquor , ficque deponit ad fundum falis Cryftallulos excufias de
Aqua in Alcohol afllimpta, quse prius unita hasferat cum fale diffoluto.
In Offa autem di£ta Helmontiana , ubi Aqua dilfolvit tantum falis alca-
lini volatilis de fale Ammoniaco , quantum poteft ullo modo , tumque
affunditur squalis Alcoholis purillimi , & frigidi , copia; tunc unico mo¬
mento concufili miftus liquor in glebam albam , folidam , concrefcit , unde
paulo pofl Aqua quasdam, in Alcohol attrada , feparatur.

Aliud jam obfervamus iii hac poteftate propria Aqus. Hsc enim , fi
mifcetur Alcoholi, in quo Oleum fiiilatitium diffolutum habetur. Oleum
ex Alcohole diffolvente excutit. Contemplamini, qusfo. Hic videtis
Alcohol meraciffimum,in quo Oleum Cinnamomi optimum diflblvi.Quam
hoc squabile , pellucidum , fine ulla omnino nota Olei innatantis , aut
fubfidentis, apparet ! Illi jam miflo admifceo inftillatam -lente Aquam,
Nonne videtis, quam albefcat illico mifcela ? Quam opaca reddatur de
pellucida prius? Sed en. Oleum ipfum, prius in Alcohole dilucide eva-
nefcens iterum jam fe manifeftat feorfum , atque feparatum fe fimul
colligit. Unde patet. Aquam reddere Alcohol, admifiu fuo ineptum ad
diffolvenda haec Olea , rurfumque Alcohol facilius , magifque amice, cum
Aqua, quam cum oleis , uniri; denique olea, in Alcohole diluta, tamen
manere olea, licet eo tempore non appareant olei fpecie, fed fub ima-,
gine fpirituum. Refinae quoque , qualefcumque demum fuerint , in Al¬
cohole quidem diffolvuntur penitus, ita , prorfus ut difpareant. Verum,
fi liquori huic Aqua confunditur, albiffimus hic liquor redditur ftatim ,
omnemque difparentem in Alcohole refinam denuo confpicuam reftituit,
tantumque ejufdem iterum dat , quantum fuerat diffolutum. Casterum ,
quocumque in genere Refinae hoc Experimentum capiatur, eventus fem-
per idem habetur. Unde hoc refinofura in Alcohole folvi , inde ope Aquse
recipi , rurfus diflolvi , iterum praecipitari poteft pro lubicu , quamdin
placuerit , & quoties. Id enim in Refina Scammoneae numerofis didici re¬
petitionibus. Camphoram cogitate. Quodnam hoc corporis genus eft ?
Refina , refpondetis. Date ergo ullam Refinam cognitam, quae ficca fu-
blimari valet cum integro fuo corpore , fine faece , abfque immutatione
fuarum partium. En , ergo quid, hac utique proprietate , ab aliis omnibus
Refinis diverfum. Sed tamen in Alcohole folvitur quam perfediftime ,
affufu Aquae, prorfus, ut alias Refinae, reftituitur in corpus verum , foli-
dum , Camphorae, quale prius fuerat. Aqua ergo magis trahit falem Tar¬
tari, quam indolem Alcoholis. Contra vero , eadem Aqua magis trahit
Alcohol , quam Alcohol trahit olea , refinas , camphoram.

i;

DE ARTIS THE O R IA. 511

Aqua Iterum folvic quam perfediHime omne miftum, quod , vero vo¬
cabuli fenfuSapo appellatur , corpufve faponaceum , live Arte Sapo ille,
five fuei^ft confedus a Natura. Neque refert etiam, fuerint fapones fixi, an
volatiles. Enimvero Sapo omnis coaluit ex oleo & alcaiino fale ita adu¬
nabis , ut fimul queant dilui in Aqua fic , ut nec olei , nec falis, appareat
vefligium , tota autem mifcela appareat homogenea. Proprietas autem
fingularis nato tali faponi, ut intime miftus oleis, oleofs , refinis , refi-
noiis , gummi , gummofis , gummi-refinofis, concretifque inde corpori¬
bus tenacibus, eadem reddat in Aqua mifcibilia, diluenda huic, & abluen¬
da denique. Quare Aqua veros Sapones non modo diflolvit , fed etiam fa-
ponis commlftu auxiliante accipit potentiam & ea quoque dillolvendi,
quae , abeflet Sapo , non potuiflet diflolvere. Unde igitur potefias Aqu3e
in folvendo per Saponum virtutem mirifice increfcit.

Sed fecretior longe magifcjue laboriofus , modus efi: , quo Olea red¬
duntur Aquae permilcibilia ; qui proinde ab artificibus inter arcana con¬
ditur. Si enim oleum aliquod , elTentiale didtum , in Alcoliole puro diu
fatis & rite digeritur , deinde 'dc repetitis laboriofe deftillationibus adu¬
natur intime , reddetur olei pars praecipua ufque adeo attenuata , atque
immilla Alcoholi, ut ambo (imul in Aqua deinde permifceri potuerint,
nobili lic nato ad inftaurandos fpiritus medicamento, cujus lingularem
virtutem vix aliis imitari artificiis poflumus. Namque irifinuare valet fe
acquifita fubtilitate penetrabili per omnia , atque fe ubique agendo
probat.

Credita tamen haud fuiffet facultas Aquae ad dilTolvendum Aerem , nili
fuperius in hiftoria Aeris abfolute haec demonflrata fuilfet. Vid, pag^ Z5 1,
zyi. Z74. Attamen folvit tantum certa menfura , certoque modo, non
ultra ; & quidem ita , ut dilTolutus ita Aer , in loco fuse dilfolutionis non fit
amplius Aer illa poteflate , quae illi propria. Vid. Loca mox allegata. Unde
hac ratione Aqua folvit Aerem , ut Sales, id efi: ita, ut linguis, folita-
,ns , particuls aliis fic diflbluts hsreant locats in interfiitiis Aqus dif-
folventis. Quoties vero omnis ille Aer accurate feparatur a fua diflblvente
'Aqua per gelu , ablationem ponderis Atmpfphsrs, Ignem , Solem, mif-
celam quorumdam corporum, tum iterum fiatirntanturadem ejufdem Ae¬
gris imbibitur ab illa Aqua , quae Aere hoc privata fuit.

Denique dllTolverepotefi Aqua multa terrefiria corpora, qus fola nun¬
quam ab eadem Aqua dilui poterant , neque diflblvi. Ofiracodermata plf-
cium mollium , chelas, thecafque ," cancrorum , gammarorum, cochleas
limacum, pifclumque, tum in fluviis, quam in mari, degentium, Iapi¬
des, calculos, concreta lapidofa, animalium, illorum cornua, ungues,
olTa , & alia fimilia, pofiquam primo in acidis fuis , propriis folventibus ,
erofa penitus fuerunt prius , deinde queunt in Aqua omnino quoque dif-
folvi. Imo etiam creta, corallia, margarits , mater perlarum, faxa cal-
cinata, filices, dudum docuerunt.

Quibus ita recenfitis , qusrere tandem liceat , qusnam igitur corpora
fint, qus virtutem folventem Aquae effugiant prorfus > Ad quod refpon-
dendum modo erit, pofiquam certus quis erit, fe Aquam habere perfe-
•de puram, fine ullius omnino falis admiftu, quia latentium fspe falium

Solvit .Saponcj,
laponace.i,f< ab
his vis cjus au"
getur.

Quin & Ole»,
tblvic atte aico-
nuata.

^qua folvit
Aera.

Imo Terre-
Aria pr^paiar»
prius.

Alia Ron potc^
f«lvere.

PARS ALTER A’

abfcondlta virtute multa fepe folvuntur , quae falfo putantur fola
virtute folvi. Aqua vero fi haberi polTet pura , tum demum fciretur , an
, vis hxc foll foret Aqux imputanda. In metallis quidem res inprimis
difficilis , quoniam ferrum puriffima madefadum pluvia in rubiginem'
vertitur, aes autem in asruginem. Clariffimus vero JoeI Langelottus pu-'
blice fcripfit, tritu folo aurum penitus pofle folvi; Expertiffimus autem
Hombergius afieruit . fimplicem Aquam folo continuato cum Aqua at¬
tritu valuifle metallorum|ut ceterorum ita & auriipfius, corpus penitus
dilfolvere in formam potabilem , & Medicatam, Experimenta talia legi¬
mus, perpendimus. Verum, quia tritus hi fadii fuerunt in officinis Che-
micorum , quas aera habent impraegnatum omni genere falium volati¬
lium , dubitavi femper , an forte folutio illa tribuenda foret his falibus ?
Maxime tamen , dum illi attritus menfium integrorum fpatio continuati,
licet minimum falis adhibeant fimul , interim tanto fpatio compenfant
paucitatem falium. Antiquiffimi Hermeticorum , fateor , agnofcunt, nafci
cundla ex Aqua , in eam refolvi tandem , atque enodanda femper cor¬
pora per conlentanea fuae origini principia : unde quidam horum viden¬
tur agnoviffe Aquam pro Menfiruo, rerum didlo Univerfali. Verumta-
men haud memoravere nobis artificia , quorum effedlu , firmaretur haecce
dodtrina. Terram puram, omni fale alieno , omni labe fulphurea, im-
munem, Aqua haud diffolvit; vitra, gemmas , cryftallos, non attenuat,
neque diluit. Saxa prorfus fimplicia haud attingit vi diflolvendi. Hinc
quam plurima corpora talia, vel ex hifce inprimis conflata, intadfa re¬
linquit, Inde igitur colligimus , Aquam non habendam pro folvente uni¬
verfali, fed limitari poteftatem ejufdem diflolvendi ad illa corpora, quas
enumeravimus.

Aqua fe infi- Poflquam igitur cum cura ita expendimus proprietates Aquae , facile
nuat in poroj intelligimus , hanc ipfam quam facillime fe penetrare pofle ininvifibilia ,
«orporum. ^ quidem in minima, corporum plurium compofitorum foramina. Quum
enim ponderofa fit valde , partelque habeat in fe quam tenuiffimas , fa¬
ciet fumma lubricitas ejufdem , atque facillima feparabilitas in elementa
fua , ut quam expeditiflime elementa ejus ingredi queant in meatus ubi¬
que minimos. Sed facultas etiam ejufdem potentiflima ad folvendum tam
multa corpora efficit, qt, refoluta fepe materie poros obflruente, ipla
fibi ingrefluras expediat vias ; inprimis , quoniam elementa ejus ultima fint
quam maxime immutabilia, & firmiffima,unde mechanica quoque folven-
di potentia in Ula dominatur, denique dc fingularisilla prscipue, quae in
vi contradfili confiflit.

Hinc rondus Quando igitur hac poteftate undique fe infinuavit in exiguos corpo-
aw&ef- yum talium meatus , adeoque per orrtnem horum fubftantiam fe penetra¬

vit penitus , mirum non eft , fi horum Pondera eo ipfo materias fuae in-
geftu adauxerit.Qui etiam exceflusin multis valde notabilis habetur, quo¬
rum attradfilis Aquse vis major, ficuti funt fales fane fere omnes, alcalini fixi
inprimis; fapones quoque cogniti plerique; ipfi fpiritus fermentatitii pu¬
ri ; denique folida multa corpora. Unde ut mercatores toties merces ad
ftateram , cum lucro , tempore humido , frigidiufculo , vendunt , quas
..calida , ficcatjue, tempeftate coemerant; ita & Chemici quoque decepti

quandoque

DE ARTIS theoria;

iqiian3o<][ile fuerunt , qui mira ponderum in corporibus incrementa , at¬
que decrementa , animadvertentes , fidis faspe caufis adfcripferunt , dura
interim folius aquas innexui tantum adfcribenda erant.

Verum, dum Pondus fic adauget , fimiliter & molem faspe ipfam cor¬
porum expandit. Unde intelligitur agere non modo fola occupatione
meatuum vacuorum , verum etiam adione extendendi a fe invicem &

, ipfa corporum elementa folida, vero dilatatu. Infinita quidem dantur Ex¬
perimenta , quae hoc evincunt. Nunquam vero magis convincens nota¬
tum fuit , quam quod Academia Cimentina tam pulchre cepit , atque
propofuit, in Experim. 184. Rem propono , quia liber rarus. Solido de
Chalybe conus formabatur , quam poterat fieri , perfediflimus , AB ,
quoad altitudinem divifus in aliquot partes. Dein formabatur conus al¬
ter CD, ex ligno fedo ex arbore juxta fuam longitudinem. Erat autem
conus hic interne cavus ita , ut cavitas ejus conica refponderet quam ac-
curatiflime cono Chalybeo convexo AB , quando conus ligneus CD erat
Eccus. Poftquam vero Aquae immerfus , & ab ea penetratus erat conus
hic ligneus , tum ita intumuerat introrfiim , ut amplius intra fuum ca¬
vum admittere non poffet conum AB , quem prius recepiffet. Rurfum
autem conus ille idem ligneus CD, qui ficcus poterat recondi intra alium
conum cavum, jam Aqua humedatus extrorfum tumuerat ita, ut neque
Eae ratione intrudi poffet intra conum cavum quem ficcus intrabat. Quare
ita patebat demonftratione mechanica ad oculum, quod moles lignea ab
Aqua penetrata expanderetur in omnem dimenfionem. Hinc mirifici fiunt,
& ftupendi, effedus ab Aqua fe infinuante intra corpora prius ficca ,hinc
quaquaverfum intumefeentia, ficque , expandendo fe, facientia fepe mu¬
tationes incredibiles.

Poftquam autem Aqua Intime permifta aliis corporibus , a natura Aquae
quam maxime alienis, tum cum iifdem modo admodum mirabili poterit
concrefeere in malfanj, in qua vix temere crederetur adefle Aqua. Suma¬
mus in exemplum Salis marini tres libras. Has leni igne primo prudenter
facite decrepitare, ut ad ignem amplius haud faliant. Deinde falem hunc
decrepitatum vafi puro figulino impofitum fummo igne urgete fic, ut fere
fundatur. Redigite deinde In pollinem , quem triplo boli mifcete , tum-
que lege artis, igne maximo convertite iw fpiritus falis marini acidos ;
habebitis aliquot uncias. Eas vero methodo Hombergiana feparate in aci¬
dum In cretam concentratum , & in Aquam. Accipietis ita veram Aquam
Elementalem, edudam ex SaJe , qui , prius ignem calcinationis pafTus,
credebatur omnem omnino fuam Aquam exuiffe. Sed, quod miramur.
Aqua illa falinis Elementis concreta fuerat tam arde , ut IndifTolubili
ferme vinculo cohaEfrerce, neque nlfi ultima hac tortura ignis inde fepa-
raretur. Idem illud in fale gemmae, fale fontium, nitroque obtinet. De
alumine quid dicam, & de chalcantho? Haec lento prius calcinata igne
reducuntur in pulveres ficciflimos. Hi autem extrema tandem ignis vi prefli
dant fpiritus acidiffimos , qui in Aquam deinde plurimam, Sd in acidum
feparatum inde queunt refolvi.

De ficciflimo Sulphure faepe cogitavi , an non & plurimum Aquae fua
in fubftantia contineret ? Sane, dum comburitur, flammam dat , & aci-
Jom, /. R r

£c Molenti

T^b, Icoa, s;

Turnque coi‘c
cum corpotibu»
Salinis.

Et Sulphure.

It TerreftribL;*,

3J4 _ . P.ARS ALT EU A

dum fplritnm. Hic vero fpiritus, femper exiftens forma ‘fluida i atcc
-rurfus dividitur in Aquam puram, & in acidum Condenfatiffimo vitrioli
oleo par. Igitur acidum illud, quod, adunatum vegetabili oleo, Sul¬
phur fecerat, veram quoque Aquam habet, dum conftituebat Sulphur ;
ideoque & Sulphur ipfum, corpus ficciflimum , & prorfus combuftile ,
agnoicit Aquam pro elemento quoque fuo conftituente. Novi tamen co¬
gitari polTe, imo & deberi, quod Aqua illa, quae in illo Oleo Sulphuris
per Campanam latet , & ex eodem educitur , fit forte nata ex aere, dum
Sulphur ardet : nam quo humidior eft, nebulofaque magis, tempeftas ,
quando oleum illud paratur, eo femper plus'Spiritus illius per campanam
elicitur. Verum, licet id verum fit, tamen omne Oleum Vitrioli , & Sul¬
phuris, femper Aquam adhuc habent in fe , dum exiftunt. Quare , quum
Oleum Vitrioli concurrat ad compofitionem Sulphuris; patet , & Aquam
•eo ingredi. Unde tandem ftatuitur , Aquam ingredi omnium Sulphu¬
rum , & Salium, compofitionem, inque iis abfconditam latere , arte au¬
tem per ignem educi rurfum.

Longe apparer quidem incredibilius , mollem ,• fluidamque , Aquam»
venire in compofitionem duriflimorum , ficciffimorum , corporum. At¬
que illis deinde adhaerefcere tanta tenacitate, ut nulla nota unquam (iiarn
ibi praefentiam refletur , neque rurfus feparari fe ab iis patiatur , nifi fu-
premi ignis vis extrema accedens forte expulerit a connexis. Atque nec
fic quidem certi fumus , omnem omnino Aquam inde expulfam efle.
Enimvero fingula A.quae elementa folidiflima , nullo modo compreflilia ,
immutabilia , ponderofa fatis , ubi femel firmiflime annexa funt aliis
<orporlbus , adeo inolefcunt concreta , ut vix ulla arte, aut vi, fepa¬
rari a fe' invicem queant poftea. Atque eam quidem Aquae lingularem
virtutem jam fupra obiter contemplati fuimus , dum de univerfali con-
curfu Aquae ad omnia ferine opera naturae agebamus, in principio Capi¬
tuli hujus de Aqua. Nunc juvat certiflimis demonftrare argumentis ,
corporum duriffima , ponderofa , coh^fionem partium fiiarum debere
inprimis foli Aqus , quae inflar glutinis cujufdam firmifllmi tam-in-
diflblubili nexu confolidat, firmatque elementa concretura inter fe , ut
prorfus nihil magis idem praeftet aliud quodcumque gluten. Hinc igitur
'Aqua ita concreta corporum elementis, ita connedtens illa inter fe, tan¬
dem conflituit cum iis unum , idem , fimplex, cohaerens, nobis fimpli-
ciflimum apparens corpus. Atque haec profedto Aquae vis princeps mihi
videtur advertenda vobis, 6 Chemici. Ita putetis minoris momenti ha¬
bendam Aquae conglutinantem vim, quam poteflatem illius, quam ha¬
bet ad dilTolvenda corpora. De poftrema hac ubique , quotidie cogitatur
& dilTeritur , de priore autem quam rariflime. Igitur videamus. Gypfum
cernamus primo. Lapidis Alabaflrini igne exufti calx habetur mollillima,
tenuiflima, flatu oris difflabilis. Aqua fi ei ad idoneam permifcetur quan¬
titatem , dudfilis emergit pafla, quae flatim tranfit in lapideam duritiem ,
unde innexa Aqua difficulter redditur. Allegatam fupra prius argillam co¬
gitemus pinguem , figulinam ; quae arefadfa penitus glebas exhibet tritu
vertendas in pollinem impalpabilem, ad levis venti flatus molefle vola¬
tilem, neque, ficca fi fervatur, aut igni modico exuritur , concretura

DE ARTIS theoria; 515;

tinquam. Atqui requifita mifceacur cum copia Aqu£ in paftam fatis fle-^
xilem , arefcens poftea pafta lento calore , excoquatur in furno figulino
igne apto , habebuntur latericea vafa, lapidis duritiem aemulantia, &
Aquam continentia. Exufta in Calcem faxa calcaria , aut offea pifcium
tegmina , pulverem diflblutiflimum dant , & volatili levitate metuen¬
dum pulmoni , coaliturum nunquam; ubi vero proportionali cum Aqua
ar(fte quis fubegerit, paftam efficiet , quae igni commifla in lapidem ex¬
coquitur. Arenam Calci mifce,an cohaerefcent ? Nunquam. Aquam inter-
mifce ad juftam portionem , caementum progreditur lateres lateribus af-
focians , in muris propugnaculorum , in aedibus conftruendis , per fe¬
cula duraturis. Ipfa tandem glutina, quorum vinculo connedimu? con-
folidanda corpora, de amylo, farina, glutine animalium, & pifcium.
Aqua reddimus apta ad requifitum opus, haec etenim femper intercedat
neceffe eft. Non igitur , ft omnia hsec confiderantur , adeo iniqua videtur
fententia Chemiftarum, qui afterunt , Aqua concrevifle corpora durifti-
ma. Quis Aquam tribuilfe neget oriundis corporum folidiffimis , in na¬
tura , qui in arte fadis idem manifefto viderit? Quis Aquam ex compo-
litis profcribere aufit , qui hanc ad conftituenda firmiffima requiri ex¬
pertus eft ?

Tandem fpeculeminimecum partes Animalium aridiffimas, duriffimas,
& quae quam firmiffimae inter caeteras apparent. Pilos, ungues, cornua i
dentes, oflTa, ebur, fpinas pifcium, intelligo. Nonne miremini fi dixe¬
ro, & horum quoque elementa terreftria , Aquae conglutinatione coa-
luifle in necelTariam animalibus duritiem ? ^Attamen haec ita fe res habet.
Si enim omnia haec, per annos fervata, hinc pumice aridiora , ex retorta
vitrea, vi ignis fummi redegeritis in volatile expulfum, fixumque rema¬
nens; reperietis, partem longe maximam volatilem in his fuperefle, fixf
reftare parum admodum. Volatilis autem haec pars tota fere liquida, falem
fi exceperitis. Atqui liquida illa pars in Oleum , Salem , &. Aquam pro¬
portione maxima refolvitur , atque docet ita , Aquam nupfifle intime du-
riffimis , eaque confolidafte prorfus ; quia, omni expulfa Aqua per vim
ultimi Ignis , cineres modo diftbluti fuperfunt, aut fragmenta fragilifli-
ma, quae facili tritu in pollinem convertitis , vix cohaerentia amplius,
Poftquam fragmenta hxc , nigra femper , aperto poftea igni expofueritis ,
evadent candidiffima , fed caduca penitus , & ad contritum in pulverem
labentia. Si autem candidiffimum calcinatis os , integrum adhuc, quam¬
vis fragile, & male cohaerens, in Aquam demerferltis, audietis fibilo cum
ftrepitu irruentem. Aquam , quafi fumma fiti in bibulam os raptam in¬
gredi , pondus amiffiim reftituere , & priftinam iterum duritiem redde¬
re, firmata denuo cohaefione priore. Hinc igitur deducimus , Aquam qui¬
dem non dare ultimam materiem generandis animalium partibus folidif¬
fimis, interim tamen hanc glutinis vice fungentem, dunj connata, vicina,
partem concreti tamdiu conftituere , molem facere , concreta in nexu
debito firmata, confervare.

Quis vero mortalium temere cogitalTet , ipfa Olea , non modo Aquae
exfortia non efte, imo vero maximam partem ex ea conftitui. Atque in¬
terim tamen Eximius Hombergius follicitis probavit Experimentis , Olea

Rr ij

Et Animalium
folidilfiiiiis.

Imo & in Oleis

P ARS ALTE R A

Rillarltla , In analyfi Chemica refolvi maximam partem in Aquam purif*
fimam. Vid. Hifi. Ac. Reg. Sc. i 703. pag. ^y.Hamel. Hiftor. Ac. Sc. 572.
Adeo, ut & in re inprimis inflammabili, & pro vero fubjedlo ignis habi¬
ta, tamen Aqua partem faciat pr^cipuam.

Qiiin&in AI- Denique Alcohol ipfum , finceriffimum, dicitur ab Helrrronrio, attrac-
cohoie. Tartari dimidiam partem in Aquam elementalem verfum. Certe

inter comburendum plurimum Aquae prius in fe abfcondit^ prodit , ut
jam fupra notatum in hiftoria materiae inflammabilis. Vid pag. 175. &
feq. Quae jam omnia edo6ti non dubitabunt de latiffima Aquae per pluri¬
ma g§nera corporum diftributione , atque conftantiffima cum iifdem con¬
cretione.

Non tamen A* Attamen etiam cavendi hic errores funt : quoniam praememofata jam ,
nia! & alia qusedam fufcitaverunt opinionem inter Chemicos , ac fi Aqua fola

materies foret, unde corpora fenhbilia cundla nafcerentur. Fuerunt enim,
qhi fcripfere, inter Principes Chemicos, quod Aqua gelu primo defae-
catidima reddita per longum tempus, deinde autem nunquam regelafcens,
fed femper fenfim increfcente frigore conftrida , denfata, ponderofior
reddita, tandem in veram cryftallum montanam tranfiret. Quin id ob-
fervari narrant audacter in montibus Helvetiorum glacialibus , ad plagas
horum boreales, ubi regelafcens nunquam per fecula glacies, ita traiif-
formari dicitur. De quibus Paracelfus , atque 'Academia Cimentina, vi¬
deantur. Verum conftitit , Aquam, quae 4.0 gradus frigidior , quam fum-
mum frigus unquam obfervatum in rerum natura , tamsn illico regelaf-
cere; neque incrementum ponderis per conftridionem a frigore fadiam,
linquam valet adeo denfare glaciem , ut inde haec accederet ad pondus
Cryftalli , longe minus ad foliditatem Adamantis, Hinc igitur minime
credibile fit , ex Aqua conglaciata , & condenfata , unquam emergere
pofle Gemmas, has vero sque fuo de femine nafci, ac ulla alia corpora.
Quamvis igitur maximus Verulamius dicat, -fine Aqua nullam nutritio-
nem abfolvi, pag. 6^6, neque abfque hac ullam rem crefcere, ibidem;
tamen hxc de Animalibus praecipue , & de Vegetantibus , vera funt. Ve¬
rum in Metallis contrarium omnino apparet; nifi Mercurium Aquae no¬
mine intellexeritis: folent enim Adepti vocare Argentum Vivum Aquam
Metallorum, imo & fimpliciter modo Aquam, vel mare fuum. Quis
veromortalir»m credat. Aquam decies & quater ponderofam magis reddi,
ut ex Aqua fiat Mercurius ? Verum in ipfis quoque animalibus, & vege¬
tantibus , verifiime quidem Aqua tribuit quam plurimum ad alimenti ma¬
teriem, & elementorum haec conftiruentium intimam connexionem; ita,
ut hinc pro parte mera Aqua mutata confient. Nondum tamen ullo con- -
ftitit firmo Experimento, quod Aqua fola praeberet omnes partes horum
corporum. Bene novi Helmontii de Salice per meram Aquam nutrita Ex¬
perimentum , quod tanta cum cura defcribit pag. 88. 32. Uti quoque II-
lufiris Boylei Hifioriam , de Cucurbita, aliifqueex fola Aqua natis, atque
ad notabile valde pondus redudis, de orig. form. 1(^5. Unde magni illi
Viri putant , confiare , quod Aqua elementalis fimplicifiima, applicata
femini vivo illarum rerum , per facultatem hancce feminalem tranfmuta-
retur in omnia elementa tam Animalium, quam Vegetantium ; fic qui-

DE ARTIS theoria. ^17

dem ut omnis omnino horum materies foret ex mera, fimplici. Aqua. Il¬
lam autem dodrinam Helmontius promovet , urgetque : quia omnia ani¬
malia, & vegetantia, cum liquore Alcahefl; fbluta, & cohobata , tranfi-
rent ultimo in Aquam hmpllcillimam , fuo corpori a^quiponderantem
femper. Sane quse de Alcahefl commemorat, ignoro, neque pofl Hel-
montium reperi , qui mirabile hoc liquidum fe pofledifTe diceret , cum¬
que eo cepiflehaecce experimenta. Quidquid fit, poflea accuratiore rerum
indagine confiitit , Aquam quidem effe vehiculum praecipuum , quo ali¬
menti materies devehatur ad animalium & vegetantium corpora ; non
tamen hanc ipfam illam materiem efle, fed plenam variis particulis hete-
fogeneis : quoniam pluvia puriflima , femper quam plcniflima variis cor-
pufculis naturam vegetantium penitus referentibus; omnis etiam Aqua,
quo faturatior pingui, limofo , eo plus ponderis intra idem tempus con¬
cedit eidem vegetabili inde crefeenti ; maxima autem pars Aquse quae
intrat ftirpes , inde iterum cito exhalat , qus nifi recepta foret plantis non
exhalaffet in acrem; quin etiam limofum pingue. Aqua miflum, confu-
mitur in Aqua , dum vegetatio plantx ex hac Aqua fit. Videte, quae fuper
his follicita cum cura Experimenta cepit Vir Clariflimus J. ‘'^Voodvvar-
dus in A dis Societ. Britann. N. 2. 5 5 . p. 1 5 . Quaeque poflea quoque repe¬
tita funt in Acad. Reg. Sc. Neque etiam negari potefl. Aquam quando¬
que intime uniri ipfis partibus corporum folidis, quatenus concreicitcum
iis 'tn eamdem maflam ; ut ita non tantum vehiculi vice fungeretur,
verum etiam pro parte concurreret ad conflituendam quoque partem ali¬
quam tam Vegetantium, quam Animalium. Dixere ideo antiqui Che-
mici , Aquam effe Vinum Catholicum, quod omnes plantae , animalia,
foflilia biberent. Hoc igitur fenfu licet pro vero alTerere Aquam efle
€x qua omnia , atque de hac incubatu praegnantis^ Spiritus omnia pro¬
ducuntur.

Inveniuntur corpora quaedam, quae Aqux conjundionem fecum refu- Aqu® fi.ga i
giunt , haneque adeo appropinquantem fibi a fe repellunt, fine motu ta-
Iiien fuae proprix fubflantiae. lllaque proprietas in Fluidis quibufdam xque,
quam in nonnullis Solidis reperitur. Si enim Olea confideramus , haec
adeo repugnant ne nubant Aquae , ut vi, fi confunduntur cum Aqua, ab
eadem fe expediant , in orbiculares, aut fphxroideas moleculas fe colli¬
gant , Aquam ambitu breviflimo , naturae poflibili, ab adunata fua mafla
repellant extrorfum. Balfami , colophoniae, refinae,igne lenifufa, hanc in¬
dolem quoque habent. Sola, cujus mihi jam recurrit memoria, in his
differentia efl , quod femper quo fubtiliora evadunt olea, eo femper mi¬
nus conjugio huic repugnent , quo autem crafliora , tanto aflidue ma¬
gis. Ita , ut illa tandem fada quam tenuiffima , denique Aqux commif-
ceantur facile, mifla femel & confufa diu fimul maneant permifla ; licet
olea quam puriflima fuerint. Atque omnia tamen hxc intelligenda funt de
admiflione Aqux qux non fponteadhxrefcet ipfis oleis quam latentiflime :
namque de illa'Aqua jam fupra vos monui.

Confiflentia quoque corpora quxdam, a fe repudiant Aquam. Inpri- EtfolUi»,
mis quidem folidiffima , aut & illa quibus nitidiflima renitet fuperficies.

|ta profedo animalium pili , volatilium plumas» pennxque , aranearum

Rr iij »

5i8 P a R S a L T e R a

telae, bombycum j & erucarum, nidi, & rericum,hac proprietate gau¬
dent; maxime , fi vegeta fuerint animalia. Fateor, in his omnibus ad ex¬
teriorem -fuperficiem fuperinducitur unduofa crufiula, quae de ingenio
participat olei ; atque ideo hujus etiam refpedu arcet inprimis Aquam :
unde, fi acriconcoda lixivio hi repurgantur de hoc illinimento , Aquam
dein minus repellunt, quam ante. Interea tamen obfervatur, &folas po¬
litas fuperficies id efficere. Videte enim laminas metallorum expolitiflimas
omni artificio. Certe Aqua nullo modo iis adhaeret , imo inde refugit, ubi
eaedem ruditer fcabrae Aquam facile retinent. Ebur ficcum , arida ofla ,
afpera fua fuperficie imbibunt Aquam , loevigata prorfus eamdem refu¬
giunt. Id meatuum tribuetis per polituram obturationi. Neque inficior
ita fieri. At extimae quoque fuperficiei jam non adhaerebit politae, cui fca¬
brae appendet. Effne & haec ratio, cur Pifcium adeo mollium, adeo facile
deliquefcentium , corpora fquamis numerofiflimis, politiffima renitenti-
busluperficie , & unduofo pingui fubcutaneo, undique tegantur : ut con-
frantia forent adverfus Aquam, in qua verfari debebant lemper; in qua
tamen tam cito refolvi pollent. Undeetiama morte ftatim, dum fquam^
laxantur , unduofum deficit , Aqua quam ocyfiime diflblvit corpora mor¬
tuorum Pifcium, quae in eadem fi vivi manfiflent , duravillent in longa
tempora. Vid. Ad. Lipf. 87. p. 160. Perrault, Eflaif ,T. III. pag. 297.
pluvia varia. Pofiquam generales ita dotes Aquae perpendimus , oporte: jam ut de
variis ejufdem fpeciebus nonnulla quoque , quae Chemicos juvant labo¬
res , dicamus. Ubi ergo primo de Pluvia diduri erimus. Hanc fane vere
appellare licet Atmofph^roe lixivium , in quo colliguntur omnes corpuf*
culorum fpecies , quae in aere oberrabant. Haec vero, quot, & qualia fint^
hifioria Atmofphoer^ prius confcripta tradidit. Quare repetantur huc ,
qu;E memorata fuertmt pag. 258. ad 266", fcilicet in hoc aere vagatur
unumquodque corporum volatilium genus. Volatilitas autem corporibus
conciliatur iponte , igne, fermentatiorie , putrefadione, permiftione, fe-
paratione , effervefcentia. Unde fales , fpiritus , olea , fapones , terrae ,
metalla ipfa, in eo quandoque adefTe queunt. Sed haec omnia varia ad¬
modum in eo deprehenduntur, prout varia quidem efl: caufa excitans , quo?
quum fit praecipue ignis Solis , ignis fubterraneus , culinarius , mechani¬
cus denique, qui afi artificibus adhibetur. Verum non modo ratione exci¬
tantis caufoe haec in Pluvia varietas obtinebit, fed etiam pro diverfitate
foli, ex quo ignis materiem Pluvia elevat , & immifcet. Iterum ab anni
variis tempeftatibus eriam diverfa valde habetur Pluvia ; quum verna ,,
oefiiva, autumnalis , hyberna , valde differant, ut materie fua , ita & dif-
tindis admodum effedis. Verna fane fermentationi quam apta pr^ aliis!
Eft nimirum haec turgens immiftis corporibus , quae bruma intra terram
ligata retinuerat , tepor jam refolvit , difperfit per aera, immifcuit Pluviae.,
Sed & tempeffates vagae in ccelo obfervatae quoque variant mirifice quo-,
tidie natam inde Pluviam. Utique, quae poff diuturnam valde ariditatem,
coelo ftillat Pluvia, omni plane nota diverfiffima erit ab illa , quae Plu-j
viofa dudum tempeffate delabitur. Addite jam meteora quotidiana. Aqua
tonitrualis diverfa a ceteris, ut de ventis taceam , qui adducunt Aquam
geris d? loco in locum ; qnde , dum poft diuturnos ventos violente ex una

DE ARTIS THEORIA. 51^

plaga fpirantes Pluvia cadit , haec jam advexit a plagis valde diditis Aquam
plenam exhalationibus illi remoto loco propriis. Haec varia fane corpuf-
cula venti perturbant, Pluviae immifcent , ab oppofitis plagis adunata
confundunt , atque ita tandem mirificam mifcelam aliquando conficiunt
unde fumma fspel^titia fegetlbus affunditur agrifque. Inde crebra docet
obfervatio, ccrio delapfam Pluviam , tempeftare calida , vafis capram pu-
riffimis , hifque aflervatam aliquandiu , putrefcere fponte fua in foetidum,
putidumque, laticem. Quod quidem uti creberrime contingit, ita contra
nefeio , an unquam quis obfervaverit , quiefeentem Aquam Pluviam
acefeere ? Utique mihi ,tain variis circa explorandam Aquami conamini¬
bus intento, nunquam datum fuit hadenus illud videre. Quando vero
Pluvia fic computruit fponte , facili emendatione equidem falubris ite¬
rum redditur, & fine naufea, potabilis. Quippe unica ad ignem ebulli¬
tione intereant, quae in illa vivunt, animalcula , dein quiete fubfidat ftex,
denique pauci, at meraci, acidi infperfu modice aceat. Summi utique, at¬
que faluberrimi ufus, obfervatum , ,quo falus fervatur navigantibus fub
aequatore, atque intra tropicos , ubi Aquae putrent horrende, atque ver-
niinefcunt , tam.en fic potandae. Sed eadem quoque ratione , pauciffima
fpirituum Vitrioli copia interfufa , Aqua confervari poterit,’ ne putreat,
ne concipiat vermes , manente interim faluberrimo ejufdem iifu falvo.
Capta iterum in Pluvia Experimenta non potuere hanc unquam in fer-
mentationem excitare , ficque in fpiritus convertere inflammabiles. Didici
fedulo inftitutis iterum Experimentis , quod in Pluvia , excepta alto , puro¬
que, loco, in vafis finceris, innatent fcecunda feminula algte fiuviatilis ,
tenuiflimae, viridis- Nam , ubi talem puram Aquam intra puiillima vitra de¬
tinebam, pundfa primo exilia nafcebantur in hac Aqua , quae colorefe ma-
jiifeftabant viridi, fenfim crefeentia , tandemque (aris fe extendentia lare ;
quando per microfeopia haec lufirabam vera alga erat enata. Si potius cre¬
ditis hasc femina ex aere delapfa in hanc Pluviam ; res erit eadem : namque
& ita in Pluvia per acrem delapfa poterunt contineri. Ita quoque plurimo¬
rum mutcorum feminula invilibilia per Pluviam fparfa faciunt, ut talium
quoque plantularum rudimenta in hac Aqua nafcantur. Omnium tamen
fertiliflimus in hifce proventus habetur minimorum fungulorum, qui mi-
crofeopiis luftrati , omnium apparent ut tenerrimi , ita & copioiiflirai ; nu¬
do oculo mucilago molefliffima , aut fitus , habetur. En quidem prscipuas
PluvisE incolas fiirpes , quas nulla fere cautela evitare poteris ex Aqua, At¬
tamen uno anni tempore abundantius , quam altero , fe manifefiant ,
hinc & Aquam mutant pro hac varietate. At Pluvia eadem verno , asfii-
voque, tempore fervjta , animalculorum minimorum impr^gnatis quo¬
que ovuiis fecundata , an fedata , deprehenditur : quum & ita aliquando
natas vivas in Aqua beftiolas microfeopiis exhibeat , maxime foventi poft-
quam fuerit Soli diu expcflita, admiflo fimul liberioris aeris appulfu. In
guttula fic mutata Aquas quam numerofa toties apparent ! Qua de re
Leeuvvenhoekiana confulantur. Incipitis odorari, quam male habeatur ftil-
latitia coelo pura Pluvia. Sed nihil magis miratus fum , quam quod fince-
rifiima Pluvia, fervata vafe curatiffime claufo , brevi fufeipiat in fe nube¬
culas exiles, albas , fenfim majores, plurefque , omnique dein tempore

JIO. PARS ALTERA'

magis opacas , quas poftea in tenuem , lentum , tenacem, muCum degenJS
rant , Aquamque commutant in humorem lentefcentem. Inde igitur fit,
ut quiefcens diu concrefcere in filamenta mucofa videatur , fasces ponere,
colores, odores, fapores, mutare. Sane mutationes hafce pafla prius Aqua
odorem fracidum gerit Aqus mucilaginofas , faporem autem ingratiflimas
vapp$ mucilaginofe acquirit , faspe intolerabilem. En, 6 Chemifts ! haec
eft lincerae Pluviae indoles , ab immaculata (implicitate adeo diftans, tot
inquinamentis alienis confpurcata. Atqui tamen haec Ipfa apud nos om¬
nium habetur leviffima : dum aliae in uno quoque fere loco (emper adhuc
ponderofiores fint. Utique Aqua hxc eft deiHllaca vere a natura. Eft enim
leniflimo acris calore elevata furfum de .fuperficie telluris ; & in ac¬
rem evedla in altitudinem tantam , quam nulla deftillatio Chemica
ullo modo Imitari valet ; rediit ex eodem aere , abfque ullo inquina--^
tu illius vafis. Hinc itaque Chemicus vix poterit arte fua deftillatoria
Aquam parare deftillando puriorem illa , quam natura vulgo parare
folet. Id omnino certum apparet, fi cum prudentia quis confiderave-
rit. Aquam quam Chemicus defiillat; vas, in quo deftillationem per¬
ficit; ignem. , quo defiillationem peragit; parvam altitudinem, ad quam
Aquam hanc exaltat; acrem, per quem fqam deftillationem exfequitur.
Sane, quicumque omnia illalic confideraverit , atque deftillationem naturae
comparaverit cum deftillatione artificiofa Chemica, ille non mirabitur ,
quod certis ipfe Experimentis didicerim, Aquam Pluvia deftillatam na¬
turali ponderofiorem nonfuifte, fed hydroftatice eamdem. Quando vjro
omnes Pluviar-um differentias luftramus , tum reperta fuit Aqua nivis
omnium leviflima fulffe inter omnes Pluviarum fpecies. Vid. Boyl. ^ed.
Hydroft. loq. Igitur nivalis etiam Aqua , quo altiori fuerit loco capta,
dum delabitpr coelo , eo defaecatior a cralfioribus, & purior a pondero-
fioribus erit : quia tum illis caret, nec inter cadendum eorum permiftu
inquinatur. Rurfum vero , fi acre diu gelu fammo prius frigore Aquam
in fuprema eveftam conftrinxerit in floccos nivales , poft ferenitatem ,
& ficcitatem diuturnam, tum illa tunc formata nix quoque omnium ha¬
bebitur puriflima. Maxime autem , quando fimul & tempeftas fuerit prae-
greffa tranquilliftima , ut nullo fuerit venti motu turbata acris puritas ,
alienis immiftis volatilibus corpufculis. Si enim cum omnibus his condi¬
tionibus, nix primo fuerit delapfa coelo, in deferto per magna fpafia
monte arenofo fterili, valde remoto ab omni hominum habitatione, fic ,
ut omnis prius ibi fuperficies nive tedta fit , tpmque fupra hanc crafta nix
ultra cecivierit , tum colleda hic foH fuprema line perturbatione , nix
erit tam pura , quam ullo modo , arti , vel naturae , poflibili , haberi pote-?
rlr. In hac enim fal vix erit, vix acr , oleum, aut alia. Hinc Aqua pa¬
rata de hac nive liquefada, revera differt quam maxime ^b omni alia
Aqua. Eft nimirum talis Aqua nivis puriflima omnium , eft quam maxi¬
me immutabilis , & per annos conflans fervari potens , ad inflammationes
oculorum fingiilare adniodum rernedium. De tafl , tamque fincera nive
Alchimiftae dudum fcriplere , elici pofle arte fecreta ruberrimuna corpus ,
quod vi ignita fepultum jaceat, & abfconditum in intimis illius penetra-
fibus, Nivein hanc plurimis feculis, uni eidemque allapfara loco , quali-

DE A RTTS THEORIA. 511

bet vice relinquere cruftulam tenuilTiniam , annorum fpario aggregandam iii
lirarum faris fenlibile , unde (umma foecundiras illi rerrae , Vir Clarillimus
<J!aus RudbekiuSjin Atlantica, opere infiniti laborisjoperofe probat, p. 1 z8.
&c. Veriim iixc jam lulficianrde modo , quo Aquapurillima omnium cap¬
tari po^efl; ab hominibus. Porro Aqua haec, digefiadiu, putrefcit, foeter.fi-
que tura d ftillar poftea fecundum artem, dabit Spiritus oleofos , utcumque
inflamraabile''. Si autem digella , putrefadta , defiillata , concentraia fuerit,
Spiikum dedit fragrantifliraum , qui iphimauri corpus, fine ullo flrepitu ,
biandillime fobdt. Vid. Act. l ipf. Ann. 90. p. 8<5. Caeterum, ubi in doliis,
intia tropicos, aeltii coeli computruit, poflea, foetore iterum exculfo & pu¬
tredine abolita , quielcit iterum, atque limpidifiima denuo evadit. Vid,
Comp. Adh Brirann. T. H. p ^2 tS. Pluvialis autem aquairnpurillima efl:,qux
cadit t 'uipeilate quam maxime aefduante, tempore valde ventofo , locis ur-
b.in.s , humilibus , fce idis, ubi animalia , vegetantia , alia quoque, afliduo ,
maxima copia, a maxima hominum multitudine , per aera, omni modo,
ditpei guntur. Atqui iifdeni quidem locis,genira Pluvia erit adhuc impurior,
fi aer luerit quam maxime nebulolus , denfus, foetidus , ita, ut naribus nido¬
rem foetididimum ingerat , pulmonique noxios halitus , vaporefque inhaler.
Qui foetor, ut nafcitur faepenumero , incognita prorfus caufa , ita rurfum
ddparet fine ulla cognita caufa, fineuHo relidlo fui veftigio, ut receflerat,
accedens forte iterum. Experti etiam lumus, pofl: valde diuturnas ficcita-
tes coeli , fi pariter aeftus interim diu continuatus dominatus fuerit, atque
dem fubitilfime, poft ingentia tonitrua , extemplo denlillimi cadunt im¬
bres, IMuviam hanc mundillimi') coiledlam vafis fpumam dare , quae vere
aliquid tenuilfimi , quali nitroli , falis in fe continere videtur. Si autem
procellofifiimis turbinibus genita Pluvia ceciderit, oblervata fuit ea quan¬
doque foefida; quae quidem , li vefiibus iuenc excepta viginti quatuor
'horarum fpario, elfecit, ut totae fcaterent vermibus. Vid. Tranladl:. Bri-
tann. N. 127. pag 6.5 2^ Et Comp. V. pag. i 7 i . Unde ratio foecundadonis
agri pro plantarum laedori incremento intelligi potefi: : quum haec mate¬
riem fubtilillimam gerat, pro fubmimflrandis particulis ai pabulum plan-
tx folidum , liquidumque , tum quoque, quoniam vice vehiculi commo-
dilfime fungitur ad convehenda om iia, quae requiruntur ad nutriiionem
illarum. Si vero Aqua illa, quae de nive liquefadia colligitur, atque fu-
pra jam commemorata luit, pro puriilima , adhuc femel , leni igne , fine
fumo, de vafis purilfimis, 6c altillimis, deftillar, haec haberi deinde pote¬
rit pro Aqua omnium puriilima ; inpi imis fi defliilatio haec fadta fuerit ia
joco mundillimo , ubi nulli fumi vagantur , nulli odores difperguntur.
Aliter enim miro inhnuaru aliquid lemper haeret modis vix evitabilibus.
Sane mihi plura experto datura non luit hadtenus modum reperire obti¬
nendi Aquam magis puram. Novi equidem, Chemicos , dum Aquam
quaerebant omnidm punllimam, hanc deflillalfe de lahbus alcalinis, fixis,
lento molimine , Ipe, ita fore hanc acquifitam Aquam fincerilfimam. Ec
certe acida fic laxaverunt in Alcali ilio ; oleola etiam facile in illo Aicali
retinebant; terreflria quoque in illo retardabant. Sed interim aliquid li-
xiviofi imprimebant liraul illi Aquae. Quare ahi Chemiftarum , eodem
^quoque propofito , Aquas hafce disilillabant de Sale Gemmae , de Sale Ma^-
/. S f

Coneam.

PARS ALTERA

rino , Nitro , flmllibufque ; fed Aquas femper obtinuerunt multo magis
impraegnatas alienis. Imo vero, licet fucceffive deftillaveritis cum variis ,
ne fic tamen puriores parabitis , ut vidi , dum alternatim cum alcalicis, aci¬
dis , atque & enixis tandem , deftillationes inftituebam. Igitur Aqua haec
puiiflima, quando ebullit ad ignem, tamen retinet in fe admirabilem il¬
lam fulminandi vim, fupra jam defcripiam , neque enim eam unquam
deponit, licet fuerit puriffima , licet aliquoties deftillata prius; quam ne¬
que ab aere pendere, ibidem notavimus. Reftat jam, ut recitemus notas
quafdam , quae ita obtinent in hac jam deferipta Aqua pluviali puriffima ,
ut hanc fimul per has ipfas diftinguant a exteris quidem aquarum generi¬
bus. Si igitur Aqua hxc pura flillatitia , permifeebitur aliis aquis , minus
puris , tum flatim , poft hanc permiftionem, exorietur opaca quxdam al¬
bitudo , licet ante hanc confufionem , utraque harum Aquarum , feorfum ,
limpidiflima effet. Si autem Sapo vulgaris , Venetus , optimus hac in Aqua
diluitur , tum femper fiet prorfus xquabilis per omnia diffolutio , fine ul¬
lis fragmentulis faponaceis apparentibus poft diflolutionem ; ubi , fi fapo
idem diluitur in Aqua impuriore, poft folutionem fadiam ,maflulx appa¬
reant faponacex , inxqualiter diftolutx , ut in lade femicoeunte, vel
agitato , apparent. Aqua quoque illa prorfus pura , fi cerx ad Solem ex-
ponendx aniinditur, aut dealbandis adfpergitur linteis , albitudinem ex-
quifitam conciliat; ubi contra , Aqua hxc impura fi fuerit, fordida relin¬
quit linteamina. Rurfum Aqua hxc calet omnium citiftime, citiflimerefri-
gefeit. Verum codlione tamen nunquam emendatur. Si in talem Aquarrr
dimittitur Aurum purilfimum, aut Argentum purilfimum , fufa ad ignem,,
ut penitus fluant , five adunata , five feorfum exiftentia , placide per Aquam;
hanc frigidam tranfibunt, atque in maffulas minores divifa in Aqux fun¬
dum cadent. Qux adtio Granulatio docimaftis appellari confueta , magnam
ad multa opera Chemica utilitatem habet. Ferrum, Stannum,. & Plum¬
bum, fi fufa ad ignem fuerint, tumque fimili modo immifla Aqux, cum
motu violentiori „& ftrepitu ingenti ,difliliunt ab hac Aqua, cui commit¬
tuntur : ut periculofior fit longe horum mifcela. Sed quam mirabilis eft
AquxadiRs lufum in igne proprietas ! Sane , fi in Aquam effunditur
igne fufum,fummo cum periculo, incredibili cum fragore , & diftilitione
incoercibili. Aqua , jRs, vafa , disjiciuntur. Atque funeftilfimo conftitic
Experimenti eventu , quod Aqux parum fuperfufnm JEn ad ignem in va-
fis liquefacio ,uno impetu vicina omnia disjecerit, ferme promptiore im¬
petus violentia , quam fi pulvis pyrius adhibitus fuiffet. Crediderim , mi¬
rabilem hanc Aqux proprietatem ex nullo omnino principio communi
capi, aut explicari ullo modo poffe. Pluvia igitur tandem fimplex, & fin-
cera, Mercurius haberi poteft animalium, & vegetantium; tum eriim eft
Mercurio metallico fimplicitatecompar.. Elementum tum primum, ex quo,,
elementum extremum in quod , omnia, volente Helmontio- Sententiam
hanc variis limitavimus modis.

Fontana dein omnis Aqua , ex fola pluvia orfum omnem fiium dncir,.
Tum enim calor Aquam de terrx, & Aqux, fuperficiedifperfit peracrem.
Tum aer hic, Aqua prxguans, nodlu impingens in montes altos, laros
frigidos , Aquam ibi applicatam, cogit ex vaporibus in guttas » exquifite >

DE ARTIS THEORIA. 525

ut In defl:i'latIonlbus nofiris Ht. Colleda deinde hasc Aqua ita decurrens
juxta parietes montium , in rivulos exiguos decurrit juxta terrae fuperfi-
ciem , aut in dud:us aliquot incidit fubterraneos , in quibus colligitur , at¬
que decurrit. Quando autem loca haec altiorafunt, quam ibi exitus habe¬
tur illorum Aquae duduum, tum ibidem fcaturigo falit eo altius, quo lo¬
cus aggregatae Aquae altior efl, quam emilTarii orihcium. Atque inde ratio
habetur, cur nunquam , nifi in locis monti vicinis Fontes? Cur tanto plu-
res Fontes, quo montes frequentiores , altiores, folidiores? Cur in valli¬
bus intra mqntana loca litis, Fontes creberrimi, maxime falientes? Verum
inde etiam fcimus, fontanam Aquam nunquam puriorem elTe pluvia:
quum fumma eius puritas foli tantum pluviae unice debeatur. Qui enim
pollet fieri haec limpidior, quam fuerat ille vapor, ex quo in altum evecto
ortum duxerat ? Non poteft utique magis depurari Aqua , quam adeo alta
in acrem elevatione. Attamen, quando pluvia haec ita in Aquam fonta¬
nam deflillans , incidit in loca , filicibus purilfimis repleta, tum in interfti-
tiis illis haerens, indeque decurrens, ibidem deponit omne illud peregri¬
num , quod illi adhaerefcebat ; illo aurem omni retento intra hos mjEan-
dros , atque finuofos puteolos ; tandem eledtro purior tranlit fola Aqua.
Atque hic colandi modus eft , quo utens natura Aquam provehit ad fum-
jnam limpiditatem,&: fincerillimam indolem , quam curfu exercitam , quam
puriorem eledtro, Maro defcribit. Neque novi alium modum , quo eva¬
dat defaecatior. Interim notiflimum habetur, arenas noflras vulgares, vel
fabula, efle cryftallos, vel fillculos quam purillimos Horum vero quam
maxime adeo eft difformis figura, ut vix unquam duo reperire detur grana,
quibus eadem adeft externa figura. Hinc aurem fit, ut nunquam ira locari
queant inter fe invicem , quin lemper inter fingula contigua maneant fpa-
tiola vacua intermedia. Igitur Aqua, a montibus deflillans , fi incidit in
h^c arenofa fabufeta , tum per iila arenularum interflitia decurrens, longe
pulchrior defaecatur. Quare & pluvia ipfa collium arenoforum fuperficie
recepta , atque inde per puriffimas arenas percolata , & defluens , purifli-
mam quoque Aquam exhibet. Porro tamen ipfa haec Aqua fontana , dum
decurrit per loca talia, in quibus difperla eft materies, quam Aqua facile
diflblvere poteft, tum Aqua haec fuo in tranfitu rapit in fe diffoluta omnia
illa corpufcula , quae attingit. Neque refert tum , an decurrat per faxa , are¬
nas, colles, montes .'femper enim fecum illa omnia conferet. Atque adeo
rivuli, alvei , fcaturigines , aftumunt genium illius materiae , quic vias ob-
fidet, per quas Aqua defluit. Unde de Fontanae Aquae indole nihil Angu¬
laris veri dici poterit , nifi pro ratione fuarum latebrarum. Sane Alumina ,
Sales, Sapones , vitriola , quam manifefto hxc docent. Quid igitur de
Fontana dicas F Jam profillt Acidularum nomine , quas eximius Hoffman-
nus alcalefcentes , volatiles, demonftravit, Spiritu embryonato refertas.
Thermae autem fulphuratae quam mire differunt ab acidulis! Quum tamen
utraeque Fontanae iint. Ita medicata falubritate falutares habentur Fontes.
Alii venenata labe perniciofi. Imo &c inveniuntur, qui Gorgonis inftar
virtute petrifica donantur, ut in caverna petrifica Burgundiaca, quae niil-
liari circiter diftat de Quingey : in qua Aqua deflillans petrefcit in ftatuas
^uarumcumque figurarum. Vid.Diar. Erud. i6b8.pag, 45 2.. Quod tamen

fluviatHis,

^24 _ pars altera

mirabile inprimis quis cenfeat , ipfae hae Aquae petrlficae tamen catcutof
haud generant fuis potoribus. Vid. Reg. Ac-Sc. 91. 92. Omnia ergo haec-
comrnemorata docent, de limpiditate , pondere , virtute , Aquae fontanae
nihil in genere univeiTaliier verum dici pofiTe i hanc vero prius lingulatim
examinandam eflfe in fuo proprio loco , ut condet de illius- indole. Id vero
nullo argumento condat evidentius, quam quia' Aqua fontana quaecum¬
que decodfa aliquandiu, tandem quiefcens , fngefcenfque , taeces in fun¬
dum deponit. Omnia quidem haec dum exploramus circa Fontium Aquas-,,
nihil tamen mirum magis , & fingulare vifum fuit , quam quod Aqua haec
in locis quibufdam ad ingentem profunditatem eflTodis penitus deht. Satis
mirari nequivi id , quod narrat celeberrimus inter Britannos Scriptores
Plotius, in defcriptione Staflordiae in Anglia; ubi puteus depingitur, qui
in profunditatem defcendere dicitur, ad perpendiculum , ufque ad ^6oo
peJes, fune dimidomenfurante, neque adhuc tamen attingente fundum
& dne ullo omnino occurfu Aquae in tanta profunditate. Quam folidus
debet ede fundus talis putei , de quo non emergat furfum ebulliens Aqua !.
Quanta debent foliditate exftrudti ede parietes hujus putei, areliuris fu-
perficie ad altitudinem bis mille & fexcentorura pedum! Vid. Claridimus
Audor, & Ad. Diar. Lrudit. 1080. pag. 14,

Foret jam ex ordine exponenda natura Aquse fluviatilis. Quum vero
flumina univerfa , jugi fluxu manantia, originem fuam unice debeant Aquae
per montes ex aiire colledae , ut de fontium prius ortu ftatim commemo¬
ravi, igi'-ur erit femper Fluminum , & Fontium ,, eadem materies , in prh-
ma fua orgine. Boc ideorefpedu erunt Fluviatili applicanda, quse de fon¬
tana dida fuerunt , omnia. Ita tamen , ut praecipue inter has nafcatur
differentia, quod fontana fere omnis femper decurrat fub terra, fluvia¬
tilis vero , ad montes genita , de iis deflillans ,_in rivulos minimos delapfa ,
fenfim concurfu fimilium rivos faciens majores, tandem in rapida exiens
flumina , femper aperto exponatur aeri.. Hinc igitur, quidquid ccclo la-
bitur , quidquid ventus defert, quidquid vegetabilia illapfa adferunt ,,
quidquid animalia eo devehunt ,,aut pifces & amphibia deponunt, omne
vero illud in alveos fluminum aggeritur Aqme eorum permifcetur, in
linum , fundumque dimittitur, ubi dein macerari, putrefcere-, folvi, tan¬
dem poterit. Praeterquam ergo , quod Aqua fluminalis, illa omnia poffit
continere, quaj de fontanadixi j adhuc praeterea omnia haec alia admittere
potefl.. Placeat vobis mecum jam. conhderare , quod Flumina omnia , le
montibus adta, utcumque diu decurrant, .tandem in maria , qua femper
deprefliora montibus-, fe effundant, & exonerent ; tum intelligemus cau-
fas, cur nunquam quiefcant flumina , verum allidui) verfus mare decur¬
rant. Pariter inde quoque intelligimus, quod perpetuo illo decurfu Aqua;
haec defluens, per tot diverfa loca,, nemora , fylvas , urbes fajpe populo-
flflimas, trajiciens, in quolibet horum locorum, continenter alterius^ fiat
indolis. Rurfum igitur haud ita temere, quidam de ipfo fingulari. ingenio
fluviatilis Aquas firma pronunciaverit j.iterum vero, cogetur perpendere ,,
quamnana varietatem omni loco nova cotpora Aquae huic immifta- tnfu--
deiint. Ipfa fane pluvia, libero delapfa caelo, confundit fe huic Aquae flu¬
minum^. Utque vidimus animantia j.vegetaatw pfQlIflia j ineam variis lo.cis^

ne autis theoria. 5,5

femporlbus diverfis , fe quoque iirdem illis aiTocianr. Quid miri ergo , ft
Aqua fluviatilis , capta a Britannis ad St. Jagos , ibidemque cadis recondi¬
ta, ita mutaretur, ut poftquam circa infularum maximam , Borneo , var¬
iarentur , haec Aqua, calore coeli arfluans , halitus emitteret, qui flamma
candelae excepti in vivam flammam , lucidiflimam, abirent? Fcetidiflima
quidem erat hoc tempore hasc Aqua, poftquam vero deferbuerat, atque
diu deinde requieverat, dulcis iterum evadebat. Vid. Tranfad. Phil. Comp.
T. V. p. 271. Aqua autem Thamefis, atque Neoboracena, intra dies odo
in doliis fuis intolerabiliter foetet; delata autem inde ad Virginias fada eft
iterum dulciflima. Vid.. Tranfad. Angi. N. 127. pag. 652 Iterum , in aliis
Experimentis, eadem ejuldem Thamefis Aqua, ligneis condita ibidem
■vafis , deinde in fervidas- regiones delata , intra fpatiiim odo menfiura
converfa fuerat in liquorem ipirkibus ardentibus turgidum , ita ut Halitus
ejufdemarderent inftar Spirituum vini. Foetor tum aderat. Poftquam vero,,
vafe tum aperto, aer admittebatur , omnis ille foetor intra viginti qua-
tuor horas evanefcebat. Si vero cadi hi cum fua Aqua valide concuteren¬
tur, tum foetor ille intra quinque horas ita peribat, ut amplius incom¬
modus non eflet. Attamen fcetidiflima hsec Aqua , epota fine noxia fertur
a corpore humano. Vid. Tranfad. N. 268. pag. 83 8. Tranfad. Abrig’d. T..,
III. pag. 1^47. Mem. Ac. R. Sc. T. I. pag. 404. Quando autem Aqua Ma¬
lina deftillatione feparatur , atque deinde fluviatili Aquae mifcetur, folet
tum putredinem illam prohibere, ut fn Experimentis eft apud Hamelium
de menftruis, pag. 41 2. Rurfum autem in Regno Congo Aqua invenitur
fluviatilis , cujus agitatae fpuma ftramini allifa , atque excepta ,* ad littus ex-
panfa , concrefcitin materiemtenacem , quae dein ad ignem durefcit inftar
ferri. Vid. Ad. Lipf. 1(^87. pag. (^50. Quin & Rhodani Aqua, poftquam
per quietem prorfus defaecata prius , fi dein vafis figulinis rite conditur , de-
veda, aut coeli calores pafla , haud putrefcit ; verum in doliis ligneis
omnino putredine afficitur. Ad. Lipf. 1683. p. 5 i p. Captis iterum follicite
•Experimentis inventum fuit,. quod Aqua pluvialis , Aqua nivalis. Aqua
fontana , Aqua fluviatilis , hydroftatice examinata , atque comparata, vix
una millefima ponderis differant inter fe : idque, licet Aqua quoque Gan¬
getica in hac exploratione adhibita fuiffet. Vid. Boyl. Med. Hydr. p. roq.
Unde intelligi vix poteft, aut haberi pro credibili, quod aliunde difcimus;
reperiri in quodam Africae loco Aquam fluviatilem , quae, inftituta accu¬
rata examinatione per hydroftatica , in mole unius Vibrx foret tanto le»-
vior ,, quam Aqua Anglicana, ut quatuor unciarum differentia levior eflet
illa Indorum. Vid. Boyl.. de ufu Phil.. Experim. parte 2. pag. 1 1-4. Utinam
mirabile hoc Experimentum preffius defcriptum, indoneifque foret tefti-
moniis firmatum ! Meretur equidem rei dignitas.. Si enim ita femper vere
deprehenderetur , tum veriffima haberentur , quae Herodotus de Aqua
jTthiopum longaEvorum In Africa narrat , de quibus jam fupra quoque
dilputavimus. Sed ne nimius evadam , crediderim haec iterum fufficere pro
natura Aquae fluviatilis intelligenda. Facillime enim patere arbitror, quod
omnia illa genera tot diverforum corporum., quorum colluvies habetur in
hac Aqua fluviatili ,. materiem praebeant, quaeinmagno illo aeftu , intra do¬
lia lignea pati queat Sc fubir.e mutationes illas feimetitationis',.& putre-

Aqua flagno-
hu».

PARS ALTERA

tadionis , quae modo memoratae fint. Hinc igitur, has omnes longe po¬
tius tribuendas efle contentis illis harum Aquarum , quam quidem Aquis
ipfis.

Reftat adhuc , ut paucis dicamus de Aquis , quae in lacubus , paludi¬
bus , foflis urbanis quielcentibus , ftagnant , haerentque. Hae enim a
Chemicis ad opera fua toties adhibentur. Si Leydenfem hanc noftram
confideramus, deprehendemus lixivium ornnium latrinarum, & cloaca¬
rum, quse in urbe populofa fe omnes exonerant in has foflas pubheas per¬
petuo. Sed, fi juvat perpendere, quot myriades librarum materiae ad tin^*
gendas lanas, pilos, fericum, adhibitae in illam Aquam diluantur; quam
erit mira haec, & confufa miftio ! Alumen, Tartarus, Vitriolum, pig¬
menta colorata. Aquae ftygiae, integris undis evomuntur in has Aquas
de ahenis tindorum. Atqui omnis tamen illa Aqua , in folum fere la¬
cum Harlemenfem exoneratur , aut leniter modo affluit , refluitque. Quis
igitur miretur, multa artificia pulchre tingendi, hac in urbe per hafce
Aquas tantum pofle perfici , quae fruftra ab iifdem artificibus, aliis locis,
per eadem prorfus opera tentantur ? Plurima ad hanc rem inftituta Expe¬
rimenta , haec confirmaverunt. Eft certe paludum , haec , & ftagnorum
Aqua longe ponderofior pura naturali. Unciae namque duodecim illius,
dum pura excipiebantur patina vitrea, exqueea calore leni exhalabant in
auras, exhibebant plurimos vermes, infeda, varia animalcula in fundo,
pofl exhalationem. Sed praeterea reflabat in hoc fundo ingens copia ma¬
teriae terreftris, fiavefeentis , calcariae , una cum limo. Quae confufa cum
Aqua forti fatis valide effervefeebant. Quando autem variae tales Aquae
hydroftatice explorabantur ad indiculum vitreum immerfum , notabilis
animadvertebatur ponderum diverfitas, qu$ in tabulam redada fe ita
habebat. Prima, Aqua pluvialis , pura , ccelo lapfa , colleda , erat leviffi-
ma omnium ad hoc infi:rumentum,& proinde ab ejus nota fupputabantur
reliquae. Secunda, Aqua fluviatilis, a flumine , Salana dida, erat una
linea gravior , quam praecedens. Tertio , Aqua falubris ad potandum, Hal-
lenfis, integras deprehendebatur duas lineas gravior. Quarto autem,
fontana ibidem Aqua , quatuor lineas gravior erat. Quinto, Aqua , fon¬
tana , domeftica ibidem loci, erat fex lineas gravior. Septimo autem,
illa Aqua , quae vafe aperto detenta, diu flagnaverat in cella fubterranea,
deprehendebatur jam gravior integras fex lineas cum dimidiata. Odavo
denique , illa , quae in foflulis urbanis, quietis , inque paludibus ibi , fla-
gnaverat diu , omnium graviflima inveniebatur : enimvero totas feptem
lineas erat gravior, Qu$ quidem omnia Experimenta, caute, & fedulo
inftituta, diferte , & fideliter, recitat Eximius Hoffrnannus in exercita¬
tionibus Phyfico-Chemicis , nunquam fatis commendatis , laudatifve*
Quam oportet igitur cautos efle in inftituendis, cum Aqua tam varia. Ex¬
perimentis ! Quum neceflario , quaelibet harum , pro variis fuis contentis,
variare debeat omnino effedus inde pendentes. Decet’ igitur fcire modos,
quibus explorari queat, antequam adhibeantur, puritas. Praecipua qui¬
dem puritatis nota habetur, li Argentum puriflimum , in Aqua forti op¬
tima corrofum , dein diluitur in Aqua omnium , quae haberi queunt , pu-
riffin>a, Hsc enim pro indicio dein exploratorio poterit tuto adhiberi^

V

D E AR T I $ TH E O R I A. giy

Enimvero , fi Aejua exploranda dein infunditur vafi vitreo puriflimo ,
illique tum inftillatur aliquid de illa folutione argenti , neque confufus
inde liquor turbatur , opacatur , albefcit , tandem , fciatis quidem , talem
Aquam puriffimam elTe , nifi hoc folo excepto , quod Spiritum Nitri bo¬
num, aut Aquam fortem continere queat. Ita pariter Oleum Tartari per
deliquium puriflimum, multa Aqua purilfima bene dilutum fi admifcetur
Aquis explorandis, fine ulla perturbatione, fatis demonflrat illarum pu¬
ritatem : quum folis Alcalinis exceptis, castera admifla fatis mox prodat
mutatione fubitanea coloris. Nihil tamen in hifce eft teneri magis fen-
fus , quam folutio facchari Saturni fadfa in Aqua omnium purilTima i
hasc enim ad inftillatam heterogeneam Aquam uno momento impurita¬
tem docet. Vid. Acad. Florent. Experimenta varia, & bona , pag. 257.
Certe notae tales exploratoriae infiniti funt ufus ad negotia Chemica ,
ubi incredibilis circa haec requiritur accuratio : quum minimum faepe alieni
admifti totam mox operationem turbet. Quam doluere hsec hbi contigifie,
dum Arborem Dianae producere , dum colorum fpedfacula Chemiceexhi-
bere conabantur!

Poftquam omnia didia expendimus, tandem cogimur de Aqua dicere ,
quod fit vitri quaedam fpecies , quae gradu caloris trigefimo tertio fundi¬
tur, in frigore autem paulo majore iterum rigefcit. Efl enim tum mafla
dura, elaliica , fragilis, pellucida , inodora, infipida, expolienda in for¬
mas conflantes lentium , & menifcorum , pro microfcopiis , Scientibus
ufloriis. Efl autem volatile hoc vitrum. Caetera idem. Atqui mirum fatis
efl , quod ex fluidiflima illa , & molliffima Aqua corpus mox nafcatur du¬
rum , folidura. Quod de corpufculis , in quibus antea , dum diflbluta flue¬
bant, nullo figno elaflicis , jam una adflridis , exoriatur moles quam
optime elaflica, & quae in globum adla, pilam exhibet quam maxime re-
filientem inflar vitri , aut metalli elaflici. Ipfaque fic nata , in glacie duri¬
ties, atque elaflicitas, increfcunt perpetuo , in eadem ratione , qua fri¬
gus augetur , ita , ut tandem in fummo frigore , durefcat Aqua inflar vert
vitri, elaterem accipiat fummum. Sed vitrum hoc de Aqua, funditur li-
quefadtum gradu trigefimo tertio caloris , tumque flatim fit volatile. Di¬
xere quidem egregii viri , pofle, frigore maximo , perenni, ita tandem
coadunari adflrida Aquas elementa , ut in Cryflallos abiret , gemmafque,
igne vulgari fornacis vitrariorum non fundendas ; id tamen nondum fta-
bilitum per Experimenta idonea , fupra jam monuimus. Si tamen hoc ve¬
rum foret, tum Aqua , per hanc transformationem, evaderet apta igni»
copiam in fe recipere, qu$ facere poflet, ut luceret, candefeendo , in
tenebris Aqua , inflar metallorum , faxorum , & aliorum corporum foli-
dorurn. Jam vero, fecundum ea, quae hadtenus de natura Aquae novi¬
mus, impoflibile efl omni arti humanae, omni poteflati naturae , Aquam
plus calefacere, quam ad gradus 214, aut eam comprimendo pondero-
fiore compreflione fimul , dum calorem admovemus majorem. Forte enim,,
fi Aquam millies fortius poflemus compreflam tenere, quam jam ab At-
mofphaera premitur , videtur. Aquam tum novies millefies graduum ul¬
tra calefcere pofle; qui fane longe major, quam liquefadfi ferri. Caete-
rum durities, elaflicitas, fragilitas ojBms, Aquse: tQlUtur penitus , Cmulac
illa liquefcit a tepore aeris*

Aqus nattriali*
llacus, glaeics.

RejeUfccni >

lolvcns.

Vehiculum ali-
tRcati.

Inflmnicntum

f t fapitatls.

Ut 8c in vege¬
tantibus.

52S _ P A R S A L T E R A

Simulae igitur calore (uo minimo regelalcir glacies , evadit IlI’co men-
ftruum, movens, ik vehiculum maxime univerfale , qiiou aCt-.ola in-
primis corpora^diflolvit , miTcet, inter fe applicat, multammis aciiipnus
temperat, fe hmul iifdem jungit , omnia pariter agitat, licque producit
pr^cipuas mutadones , 6c operationes Phyiicas.

Utique in animalibus ope Aquae omnis nutritio prorfus perficitur. Noti
quidem, quod ipfa elementa Aquae abeant in elementa corporis; de eo
enim ita univerlalirer non conftat. Sed, (me Aquae vehiculo, difficillime
poffient particulae vere nutritiae devehi ad illas partes corporis , ubi ipfa
nutritio per illas debebat peragi. Aqua autem lola idoneum illud vehicu¬
lum defert, quo igitur carere neutiquam poteft nutritio.

Vita vero in animalibus nulla omnino , nifi ope Aquae. Haec etenim
humorum nofirorum pars biandifiima , fluidifiima , tenuiffima, maxi-
meque penetrabilis per omnia, vel minima, vafcula corporis. Hujus im¬
minutione tantum minima Vita ftatim ipfa delinit; fanguine mox, caete-
rifque humoribus nullo amplius modo meabilibus. Neque enim datur in
tota rerum natura invenire ullum liquorem cognitum , qui deficientis
AqutE abfentiam fupplere queat. Hinc igitur omnis quoque Vitae aduio
debetur Aquae. Haec etenim efficit , ut apti evadant humores ferri per
vafa. Illi qui leniffirao igne feparaverunt Aquam de quocumque humore
animalium, (ive craffiffimus ille fuerit , five omnium dilutiffimus, ubi¬
que inv^erunt Aquam fuifle partem longe maximam , quae humores il¬
los conftitueret , aptofque redderet tranlire per fua vafcula. Rurfum pars
quaecuraque folida corporis animalium, fi examinatur, ubique omnem
fere luam aptitudinem ad ufus vitae acceptam fert uni tantum Aquae : qua
inde ablata penitus , nihil omnino fupereft conditionum ad vitam re-?
quifitarum.

Ipla Sanitas, quae fumma vitae perfedfio, omnefque ad hanc defide-r
ratae adfionum exercitationes. Aquae iterum magis , quam aliis rebus,
debentur, & perficiuntur. Incrementum corporis Aqua inprimis abfolvi-
tur. Morborum plurimi i^qua fiunt , horum plurimi tolluntur Aqua. Mors
i-pfa , Aquae excelTui faepe tribuenda venit , at longe frequentius eadem de-
fedfu Aquae in hominibus excitatur. Sanatio autem feliciffirna perfici-»
tur Aqua;

Aquam in ipfis vegetantibus , eadem praeftare vitae , fanirati , nutri-
tione , incremento, caeterifque atlionibus exempla, ik officia, conftat
quam optime ex iis quae celeberrimus Woodvvardus fuper his commen¬
tatus eft in adis Societatis* Britannicae; quaeque ultra confirmavit Haleu$
in Statica Vegetabilium, utrique jam fupra citati. Tota fane fcecundatio
terrae a pluvia , & nive ; unde fenfim fertilis illa cruftula , fteriliffimis
etiam arenis fuperduda , nigerrirnam parat fertilemque terram. Uti 01au$
Rudbekius, jam etiam laudatus (upra, docuit. In .Tgypto autem quum
jraro irriguus ros terram humedet , ut & in Lybia, neque pluvia terram
humedet , quum neque ullis ibidem montibus flumina naicantur ; aeterna
dominatur fterilitas ad infoecundas femel arenas. Maxime, quum procel?
Ioh ibidem venti arenarum moles nubium inftar volvant, atque prima
iJIiuscruftubE frugifera rudimeutaillico disjiciant. Vid.&Verulam. p. 6^ 5,
^ 5 Denique

DE ARTIS THEORIA. np

Denique Foffiliaipfa, quamdiu fpecie fucci liquidi exiftunt in venis
metallicis , ut & ipfa Metalla , adhuc forma crafli , pinguis , & ponderofi ,
fucci fufibftunt, dumque Gur metallicum appellantur , tamdiu fane fali-
ni, undluofi ^ fucci fpecie exiftunt. Verum in Aqua tum diffolvi queunt.
Imo ipfi Aquam diluentem tamdiu gerunt in fe. Legite quse fuper his me-
tallicse rei fcriptores , horumque omnium princeps, Agricola, fcripfe-
runt. Utique omnes illi fucci concreti , Salini , Vitriolici, Metallici , ea¬
dem confirmant. Omnia quippe docent , Aquam in his quoque primas par¬
tes agere , omnia diluere , movere , mutare , augere , mifcere inter fe.

De quibus tandem omnibus jam univerfaliflimus Aquae ufus mirus om¬
nibus patet. Rerum fane Colores tenerrimi jgratiflimi , praecipui , Aquae
adjumento conftant. Id florum pulcherrimis quam evidenter patet , ne
alia commemorem. Odores quoque rerum Angulares Aquae mifcela, atque
temperamento, inprimis mifcentur, fervantur , perficiuntur, ubique, fane in
hocce vehiculo.omnium aptiflimo,quam fuavillime devehuntur. Unienam
vero Saporum gratia, amcenadiverfitas, pendet, nifi ab Aqua, dum jufta
intermiftione , inprimis linguae & palato , aptantur ? Vires corporum An¬
gulares, alimentariae. Medicatae, venenatae, nonne Aquae ope, adluofae de¬
mum redduntur? Ipfa corporum durities fumma, & folidiflima Armitas,
glutini Aquofo interpoAto deberi, jam fupra demonftravimus. Lateres,
imbrices, faxa,ofra, cornua, pili, ungues , abeffet Aqua, in mollifli-
mos abirent diflipata pulveres. Pleraeque autem Adliones Phyficae, quas
corpora inter fe exercent , omnium maxime adminiculo Aqus in aftum
tantummodo reducuntur, atque abfque ea ceflarent ; quod quum verum
fit de eximiis , multarumque aliarum originibus adionum , operationibus ,
hinc iterum pendebunt ill^ omnes ab Aqua prascipue. Quod ut exemplis
liqueat, fpedate, qusefo, mecum Effervefcentias , quas inter fales & fa-
les, inter fales &olea, inter fales & corpora folida contingunt. Utique
omnes illos exercentur tantum , quando fales illi ope Aqus adeo diluti funt ,
ut forma liquoris fluant , Aeque in adum deducantur. Quando enim om¬
nis Aqua penitus inde abefl: , illofque fales prorfus folidos relinquit , fo-
lenttum quam minime agere. Novimus autem, quam multae mutationes,
pperationefque, oriantur a meris effervefeentiis; quae igitur omnes quo¬
que requirunt neceffario Aquam , ut queant Aeri. Iterum Fermentationem
Ipedemus, tot, tantorumque, produdorum PhyAcorum foecundam ma¬
trem. Haec utique Ane Aqua peragi nullo modopoteft; imo vero vegetan¬
tia , A orbata funt Aqua fua, nunquam poterunt in fermentationem ex¬
citari, fed immutata diu perflant. Verum Amulae tanta Aquae copia illis
admifeetur, quanta eo requiritur , tum fubminiflrato calore, & aere ad-
miffo, flatim fermentatio fponte fuccedet, o.mnefque producet fuos ef-
fedus, qui adeo notabiles. Putrefadio quoque animalium, pifeiumque ,
ut & vegetantium , in Accis nunquam At, Contra vero, omnia illa orbata
integre fua Aqua , ideoque omnino arida , quam diutiflime in aere Acco
non corrupta confervantur , quae omnia , humedante madefada Aqua,
quam citilAme folent in abominabilem fracedinem putrefeere, prorfufque
porrumpi. InAnitai quoque funt feparationes variorum corporum , quse
fine Aqua Aeri non poffunt , quae beneAcio Aquae facillime peiflciuntur.
Tom, /. T t '

Tandem 5C in
Fonilibus.

Ufas Aqux ai
alia.

Vapor Aquae
calidcE valde
a^luolus.

PARS 'ALTE

Salium fane feparatio de terra , oleifque , Alcoholis de refinis , refinofif-
que , edudtio peragitur Aqua. Rurfum aliorum adunario intima Aqua
impetratur, quae fine illa obtineri nullo modo poflet ; cujus quidem rei
jam fupra exempla quam manifeftiffima, & valde numerofa , exhibita
fuerunt. Ipfa quoque praecipitatio, qute notabilis adeo habetur operatio
inter Chemicas, omnium maxime auxilio Aquae fit. Sublimatio pretiofo-
rum oleorum , qux de aromatibus , balfamifque , corticibus , floribus , fo¬
liis , feminibus deftillando parantur , folam quoque Aquam unice agnof-
cunt idoneam , ad hoc ut parari queant : aufer vero Aquam , carebit ars
omni modo Phyfico , omni artificio Chemico , quo pulcherrima haec olea »
illibata , & fine corrumpentis empyreumatis foeditate, obtineantur. Sed Sc.
Aqua eft, per quam gradus caloris certo queamus dirigere , & diftinguere
a gradu trigefimo fecundo, ufque ducentefimum duodecimum. Id vero
admodum difficile eft, ullo alio modo perficere. Oleo quidem, non in¬
ficior, idem poteft fieri, & quidem ulterius ad gradus fexcentos, ufque j
fed Aqua manet in his femper eadem, oleum autem afliduo evadens fpif-
fius ab igne, non retinet poftea aequabilia afeendentis caloris incremen¬
ta. Haec autem res maximi videtur in arte Chemica ufus , neque nota
antiquis Chemicis : quum aliter non quaefiviffient tanto molimine inve¬
nire modum excitandi , atque fuftinendi , gradus caloris aequabilis , qua¬
lis eft incubantis gallinae foecundans, & genitalis , ignis , qui ope Aquae
& thermofeopii , hodie adeo facile inftitui , dirigi, atque continuariqjo-
teft. Atqui de omnibus Aquae recenfitis modo effecftibus, conftat , hos
prorfus alios fieri juxta diverfos ignis ad Aquam applicati gradus ita, ut
pro quolibet augmento , femper alius fit , aliufque , ejufdera Aquae effe-
(5tus. Quod ut totum nimis, explicando confirmare ablifto.

Interim vero Aqua nunquam fuit inventa magis aduofa , quam ubi
vi ignis agitur in vapores ab ebulliente affiduo Aqua elevatos , in loco
claufo. Corpora enim expolita tali volitanti vapori, eoque humedata pe¬
nitus inde mirifice penetrantur , corrumpuntur , mutantur, folvuntur»
pluribus modis. Quum vero inftituta elfent de induftria hanc in rem Ex¬
perimenta, conftitit, vapores, de Aqua exhalantes ope lenis ignis, va¬
rios habuilTe effedus in corpora illis expolita hac lege, ut vapores exha¬
lantes de Aqua falfa minus putrefacerent expofita, illi vero , qui de Aqua
infulfa exhalabant, longe citius , magifque illa corrumperent penitus , ita,
ut inde vis putrefaciens Aquse dulcis , in vapores refolutae , certo confla¬
ret, accedente calore. Hinc aera humidum, & calidum , peftilentiali, fa¬
cultate praeditum elfe, & humana corpora brevi dilfolvere, antiqui Me¬
dici ex vero Icripferunt. Inter recentiora vero obfervata quoque habe¬
tur , incolas Europaeos, qui loca Americae primi oblidebant , omnes fere
morbo endemico pefiilTe per malignum morbum , qui corpora breviffime
dilfolvebat putrida quadam febris fpecie. Id autem inprimis accidilfe iis
omnibus, qui loca incolebant, arboribus, & fruticibus, oblita. In illis
quippe nemoribus totus aer prorfus humidiffimus eft uberrimis illis va¬
poribus tepidis , quos arbores, ceteras que plantae copia exhalant incredi¬
bili, Conferatur enim , ex computatione fubduda aclariffimo Haleo, iti
Statica Vegetabiliujm , fuperfi.cies , quam dant omnia folia fimul , in qua?

DE A R T I S T H E O R T A. 531

explicatur arbor aeftivo tempore fatis ramofa , patebit copiam effe in¬
gentem Ac|uac exhalantis in tali fylva , fub climate adeo sftuofo. Poft-
^uim vero incenfae fuerunt omnes caeduae fylvae , atque apertus aer ad-
miflus per regionem quam liberrime, jam ibidem falubris prorfus reddi¬
tus eft acr. Vid, fuper his lingularia obfervata Ludovici Tefti, Medici ce¬
leberrimi, de falubrirate acris Veueti. Adf. Lipf. Suppi. 111, pag. 167.

Aqua gelu conftridca ubi fuerit in glaciem rarefeens oblervata fuit
primo ab eximio Galilaeo , rarior ideo & levior , quam eadem Aquae flui¬
dae adhuc quantitas fuerat. Atque inde quoque evenit , ut glacies ipfa
Aqus femper innatet. Quum pondus comparatum Aquae ad glaciem fe
habeat ut 9 ad 8. Vid. Sagg. d’Efperien2. 25. 28.

Attamen raritas haec Glaciei debetur fpatiis bullatis, aere plenis , quae
inter gelafcendum in conglaciata Aqua enafeuntur , fatifque magna , &
fpatioia , ratione Aquae conglaciatae , efficiunt , ut corpus hinc glaciei
evadere videatur levius. Namque jam antea in hiftoria Acris, &: Aquae»
evidenter demonftratum eft , in Aqua frigida fatis multum Acris ita loca¬
tum effe in interftiriis inter elementa Aquae relidfis; qui tamen Aer ibi¬
dem , quia fua alia elementa Acria non attingit, non colligitur, non uni¬
tur, non habet vim elafticam. Quando autem frigore concrefeit Aqua ,
ardius adunando fe, exprimit aeria elementa , ea adunat , hinc mox bul¬
las elafticas fe expandentes , hinc leviores , format, increfeente dein ad
fummum frigore, bullae hae perpetua aflbeiatione aliarum novarum gran-
defeunt , & proportionem Aeris ratione molis glaciei adaugent.

Quae tandem majores redditae vim fe dilatandi acquirunt adeo ingen¬
tem , ut omnia fere vafa, licet fortiflima, coercentia rumpat ; quum ca¬
lore ebullitionis vix rupiflet. Crediderant quidem acutiflimi Philofopho-
rum , vafa ea difrumpi a congelafcente Aqua , quia partes folidce vafis fe
per frigus accurtabant fupra glaciem intus natam ; adeoque non expan-
/ione glaciei extrorfum fada, fed contradione vafis fupra refiftentem
modo ejus duritiem , hanc rupturam fieri; dum inrerim vas Si glacies fi-
mulab eodem frigore condenfarentur. Verum fubtilitati acutorum viro¬
rum occurrerunt folertiflimi Academici Florentini confpicuo hocce argu¬
mento. Sumpferunt hi puro de auro globum novum , quem implevere
Aqua frigida, ut plenus foret accurate; dein globum hunc exponebant
Aeri glaciali , poftquam obturatus erat. Simul autem perfede firmato huic
globo annulum, circularem, perfedum , metallicum, minorem paulo
circulo maximo illius fphaerae extrinfecus adaptaverunt ; qui undique am¬
plexus orbem illius fphgerse , tamen per amplitudinem ejufdem delabi non
poterat. Notabant fedulo locum in fphaera, ubi limbus annuli inprimis
fphaeram attingebat. Quid fit? Dum intra globum congelafcit Aqua , ejus
fuperficies globofa tantum a centro ad fuperficiem amplificabatur , ut an-
nulus notabiliter adfcenderet furfum verfus verticem fphaerae a circulo
ejufdem horizontali maximo ; expanfione globi , longe majore , quam
eontradio annuli fuerat; ut alter aequalis annulus docebar.

Aqua vero ex nive foluta, aut etiam diu admodum ad Ignem decoda
prius, lentius conglaciatur, finiul concrefeit longe folidius , minus ra-
refeit; bullas longe pauciores inter gelafcendum facit. Vid. Sagg, d’£fpe-

* T t ij

Glacies ranoc
fua Aqua,

A Bullis Aenj»

Unde vafa ruia-
pk.

Clac-.es de A-
qua nete oiba.

Glacies petfe-
ftiilima.

Non minatur
frigore in du-
lum ad Ignem.

Aqua noa mu-
*ftiur tempore.

Continet quid
▲cie fubcilius.

'3?i PARSALTERA'

lienz. p. 1^5. Aqua autem puri(Iima , in vacuo Boyleano diu detenta, tum-
que in trigore glaciali retenta in eodem hocce vacuo , longe citius con-
gelafcit ibidem , quam in eodem gradu frigoris concrevifTet Aqua , unde
non edudus Aer,& quae expofita manebat Aeri aperto. Quin etiam Glacies
ita formata ex Aqua Aere privata in vacuo , erat multo durior, pondero-
fior , aequabilior , pellucidior , quam vulgaris illa prior Glacies , ut ita certo
conftet, Aerem , qui in Aqua locatus fuerat, frigore Glaciali colledum,
raritatem illam , levitatemque producere. Imo vero , Experimentis fedulo
captis , juxta modum praefcriptum , parabatur Glacies , quae Aquae non in¬
natabat. Sagg. d’Efperienz. 171. Glaciei autem rafae , tempore quam fri-
gidiffimo, aut contufae , five & nlvi , fi affunditur tenuis pollen aeque tum
frigidi, falis marini, falis gemmae , falis fontani, falis Ammoniaci ; at¬
que tum fimul accurate conteruntur ; tum ipfo momento commiftionis ,
contritus, fal incipit liquefcere, & folvi , fimulque frigus oriri multo ma¬
jus , quam prius in alterutro fuerat, idque ad certam femper menfuram ,
qualecumque non miftorum frigus prius fuerit j quantum hucufque fci-
mus. Cujus effedus cogniti beneficio applicato , & repetito , frigus hoc
artificiale pro lubitu fere augeri poterit. Alcohol vini quoque Glaciei fic
affufum , etiam commiftu , & contritu auget frigus. Spiritus vero falint
pure acidi tam falis marini , quam nitri , Aquge fortis , & Aqus regiae , quo
fortiores , eo magis frigus adhuc longe intenfius creant , fi cum Glacie fic
conteruntur. De quibus ample adum in Fahrenheitianis, dum de fummo
frigore hadenus cognito egimus fupra in hiftoria Ignis. ‘

Si igitur fumeret quis Aquam puriflimam ; eam arte privaret follicitilli-
ma ab omni prorfus Aere in vacuo perfedifiimo; dein tempore frigidifli-
mo hanc artificio Fahrenheitiano refrigeraret Glaciem ad fummum; tum
haberetur glacies duriflima,denfiflima, purifiima, pellucidiffima , pondero-
fiflima, tandemque charader phyficus Glaciei ftatui poffet ad fenfus evi¬
dens plane. Inrerim autem talis Glacies , quoufque cognovimus , ftatim
iterum liquefcit ad calorem triginta trium graduum.

Inde manifefto iterum fequitur frigus fummum Aquam finceram non
convertere in lapidis , cryftalli , aut gemmse fpeciem ; quamvis frigus il¬
lud artificiale fit plufquam quadraginta gradibus fortius , quam illud eft
in iis locis , ubi tradunt , Aquam conglaciatam verti in Cryftallum mon¬
tanam; fane apud nos incrementa frigoris in glacie non effecerunt ullo
modo difficiliorem liquefadionem ejufdem in Aquam ad confuetum calo¬
ris redudi terminum.

Aqua interim puriffima , fincero vafi vitreo infufa , tum in illo vafe
hermetice obfignata, ut nullum omnino haberet commercium cum Aere
externo , per integrum feculum perduravit fine ulla omnino permutatio¬
ne fenfibili obfervata. Sic quidem , ut tanto fpatio temporis non concre¬
verit, neque terram, aut aliud quid genuerit intra fe; licet in Aere Ro¬
mano, calido fatis, id contigerit. Vid. Boyl. T.I. pag. 62. DuHameliurft
T. IV. pag. 109.

Si etiam Aqua, ope omni antlias kerlx , liberatur quam abfolutiffime fieri
poteft ab omni Aere admifio , tumque in vafe ita continetur, atque concu¬
titur» emittet buUuUs infinitas, minimas, emicantes inftar fcintillarum

DE ARTIS THEORIA. 355

Ignis , qu3B tamen bullulas vix fimulacrum prsebent Aeris de Aqua exfilien-
tis. An has ergo minimas funt , quae adunatae fimul , formabant illas bul¬
las fulminatrices, non achias, in Aqua ebulliente diu fupra ignem, poft-
quain aer ipfe diuturnitate codlionis jam prius expulfus fuerat de illa ebul¬
liente Aqua ? Vid. Du Hamelium Demonft. p. 395.

Fallere autem poteft nihil fere magis quam Aqua, fi ejus inveftigatur
abundantia in aere. Enimvero, partes Aquas certa ratione difpofitae inter
fe in aere , poliunt denlillimas facere nebulas , quas opacitate fua inducunt
ante oculos caliginem , & umbras ; ubi tamen eadem Aqua multo copio-
fior, denlior, colledta , fed difpofita tantum alio modo, adeo pellucida
habetur, ut nihil penitus ejufdem appareat. Halitus oris noftri vi magna
expulfus per contrada labia, vix apparet; quando autem ore hiante le¬
niter efflatus occurrit auras frigidas , confpicuam fatis nebulam format.
,^fl:ivo in calore humidior exfpiratio neutiquam apparet oculo, bruma¬
li tempore adeo fpecie nebulas confpicua. De hifce quidem amplius adtum
in hiftoria nebulae, nubiumque. Hinc necefle modo eft Chemicos monere,
ut , quum eorum tantum interfit , difcant conficere Hygrofcopia accura-
tiffima, quorum certo indicio cognofcere Audeant quantitatem Aquae quo¬
libet tempore in aere explorare. Sola necelfitas cognofcendas tempeAivi-
tatis , qua oleum Sulphuris per campanam , aut oleum Tartari per deli¬
quium parari optime poffet, indicat utilitatem hujus cognitionis.

Si placida ventis Aqua Aat, qus interim nullo quoque decurfu exerce¬
tur, tum fuperficiem format in aere, quae parallele ad telluris fuperficiem
fe accommodat , dum ita prorfus quiefcit. Si tum in fuperficiem hanc
Aquas defuper immittitur grave corpus , magnum fuerit , aut parvum , ce¬
leriter, aut lente, illapfum , tum corpus hoc'incidendo expellit cum impetu
Aquam volumini fuo aequalem fupra fuperficiem Aagnantis Aqus. Hsec igi¬
tur Aquae expulfio fucceflive durat tamdiu, donec corpus illud -defcendit
in Aquam fub altitudine Aquae elevata. Tum porro corpus id aequabiliter
defcendit , neque avertitur. Aqua vero elevata a corpore flatim recurrit
in locum a fubfidente corpore relidlum , unde fit circulus undofus in fu-
perficie Aquae. Hic vero a loco iilapfus, ut centro , propagatur undatim
in undas majores, majorefque, aflidue increfcentes concentricis femper
orbibus in magnam longitudinem. Undae illae conflanti formantur lege
hac, ut abfolvant, extendendo fe, diametrum duodecim pedum femper intra;
fpatium temporis mirtutorum fecundorum odio & dimidii : quum To¬
nus in aere eo tempote percurrat centum & odluaginta exhapedas. Sic-
que unda aeris ad undam Aquae, ut 765 ad i , refpedtu temporis. Quae
ratio fatis accedit propinque ad rationem ponderis Aquae adaerem, ex
proportione data a celeberrimo Delahirio. Undae illae a diverfis natae cau¬
lis, fi fe mutuo fecant, circulares , concentricae fuo quaeque centro ma¬
nent, neque inde turbantur. Si progredientes incurrunt in obflaculum re-
fiftens & refledlens, inde reflexa, eadem celeritate progrediuntur, ac fi
nulli prorfus obflaculo occurriflent. Et quod longe magis paradoxon in
his, penitufque mirabile, id eft, quod ne ventus quidem adverfus, aut fe¬
cundus , hanc propagationis rationem immutare queat. Videantur omnino
Monuffi, Phyiica , five Mmnw de Fhjfiqm , anni 1 695. pag. i 5

T t iij

Sarpe mire la¬
tet , ubi abun¬
dat.

Unda Aqu*.

An Aqua po.
tcft vecti in tci-
ram ?

,54 pars altera

Dignum putabam hoc obrervatum , ut hic infereretur , quo pofTet fervirci
Chemiftis noftris, qui fgepe tam multa ethnguiu in harmonia Univerh , ut
haberent materiam, dum forte legent , fpeculationi fuper hifce.

Si Aqua panillma, igne leni, ex vitro mundillimo , deftillat, ad per-
fedara liccitatem ufque , relinquet in fundo vitri maculam levem impref-
fam. Idque continget femper, quotielcumque repetitur cum eadem Aqua,
vafe novo. Quin etiam fi Aqua deftillata femper reaffunditur in idem
vas , tandem in unaquaque deftillatione cruftula illa paulo audior evadens,
faris notabilis evadit. Indefatigata effecit induftria, ut experimentum hoc
inflitueretur ad faftidium ufque, narratque inde eximius Robertus Boy-
leusin operofilfimo tradatu de Ortu Formarum, quod Aqua ducenties
deftillata cum cautelis ex vitro per alembicum , tandem ex uncia una de¬
derit drachmas fex terras albsB , levis, infipidae , fixae, ponderofae, indif-
folubilis in Aqua. Vid. Orig. form. a p’ag. z 5 o — Z73. Hiftoriahaec fecit,
ut viri omnium prudentiftimi , freti ea audoritate, pro certo ftatuerint.
Aquam ita vere in terram veram, abfoluta tranfmutatione , converti pof-
fe, per meram modo deftillationem repetitam. Hinc Illuftrillimus New-
tonus , Aquam fic verfam in terram igniri tandem poffe, deducebat. Optic.
Latin. pag. 519. Quaeft. z z. Interim decente reverentia licebit mihi enar¬
rare , quod ipfe rem utcumque examinavi debita cum prudentia. Aquam
cepi pluvialem , cocio ftillantem , vafis apertis , mundiflimis , in fpecula Af-
tronomica Academiae noftrae ita locatis, ut a refiliente de tedo pluvia ni¬
hil faecum infilire poffet in vafa haec. Hujus dein pluviae magnam copiam’,
ingenti de cucurbita, lenilTimo igne,per athanor,ur fumum vitarem , de-
ftillavi in excipulum purum, ad ficcitatem ufque perfedam. Macula man-
fit alba , in fundo vitri , fed incredibiliter tenuis , & pauca, refpedu Aquas
adhibitae. Verum interim perierat de Aqua in hac deftillatione fatis mul¬
tum , quamvis cura quam folliciriflima commifluras luto de farina lini &
Aqua clauferam. Unde intelligere nullo modo potui , quomodo egregii
illi viri illa cura potuerint cavere, ne, ante ducenrefimam vicem repetitae
deftillationis ejufdem Aquae, illa jam tum tota non perfpiraffet inter de-
ftillandum per vitrorum obturatas junduras. Verum contigit mihi ob-
fervare , quod, quum repetens illas deftillationes viderem , Aquam de
cucurbita per alembicum , in vaporem refolutam , ire in excipulum ;
tum alembicus & vacua pars cucurbitae , ut & excipulum totum, plena
effent aere illo communi , qui eo tempore erat in officina mea Chemica ,
ubi experimenta inftituebam. Atqui aer ille, femper in tali loco, refer-
tiftimuseft obvolitante pulvere copiofo. Quam ignis, ignem fequensaer,
homines , ventus , motus , excitant. Qui fane pulvis ftrato denf ) tegit , &
obfufeat , fuperficiem vitrorum in editiflima aedis hermeticae parte pofito-
rum. Ad hxc intentus magis, magifque, tandem certo obfervavi , in fin-
gulis deftillationis adionibus repetitis novum iterum pollinem jam pnus
colledo fuperaddi. Si ergo ducenties illa Aqua deftillat in altum , femper-
que denuo reaffunditur in idem vas unde exiverat, quadringenties colli¬
getur omnis pulvis , qui in vafis didis fuerat in aere , in quo haec deftilla-
tio, & infufio, contigit. Quare inficias haud iverim , aliquid ira nati pul¬
veris deberi ipfis fsculentis in Aqua corpufculis, ita tamen, ut maxjraani,.

DE ARTIS theoria; 535

partem pulveri aerio tribuerim. Et quando rite fupputo , ]uxta experi¬
menta, quanta debeat efie copia utriufque pulveris , tam nati ex Aquae
impuritate , quam oriundi ex aere circumfufo, & ingrelTo , nondum certo
videre queo, in operationibus hifce, terram fuiflfe natam de ipfofincero
Aquas elementalis corpore. Eritque tanto gravior femper dubitandi ma-
gifque urgens ratio, quo magis confideramus , Boyleum ipfum, tantum
ter repetiviflTe experimenta , castera vero accepiflTe Hde narrantis Chemi-
ci, qui recitabat , vice ducentefima deftillationis , Aquae unciam dedifle
drachmas fex talis terrae. Non dubito , quin omnes harum rerum cupidi ,
fatis momenti agnituri fint in fententia , quam , pace fummorum viro¬
rum, quam modeftifljme cenfurae publicae, emendationi fubjeci. Aquam
concrefcere poffe cum aliis in corpus vere foliduin , ex hac adunatione
ortum , cogor credere ob rationes fupra datas. Aquae vero elementa ope
deftillationis ita uniri inter fe , fine tertio interpofito , ut convertatur
fic in meram terram , nullo hadtenus experimento tuto fatis demonftra-
tum vidi ; (didicique quotidianis laborum periculis, quam temere nimis
faepe negligantur in Chemicis Illa, qu-ae dolofe fe infinuant aliena inter
operandum. Atque iterum abfolvi una, illa omnia , quae fecundum hodier¬
nam dodtrinam intelligere vere potuimus de tertio Inftrumentorum Che-
micorum univerfali, Aqua. Unum illud definire haud datur hadlenus ,
bona fide, an illa nimirum Aqua, quam Alcaheft, corpora refolvendo,
producit de corporibus deftrudis, fit omini proprietate talis Aqua, qua¬
lem nos hucufque propofuimus? Sed de hac re foli vera dabunt beati ta¬
lium myfteriorum poflelTores , quorum una nobis admirationis gloria re-
lidta eft,

DE TERRA,

Ut Philofophi, fic &Chemift-^, vocabulum Terrae ufurpaverunt, dum
principia enarrabant rerum, vel elementa, ex quibus compofita corpora
conflarentur. Intelligebat quippe unum de his , quod cum concurrenti¬
bus caeteriSjConftituit compofita, quodque his facultatem talem praeberet
praeftandi quam plurimum ad exercenda opera Naturae, Artifque. Si autem
examinamus ,*quam proxime quid proprie hoc fub vocabulo intellexe¬
rint , hic fenfus colligitur, quod Terra fit corpus foflile , fimplex , durum ,
friabile , in igne fixum , in igne non fluens , in aqua , alcohole , oleo , aere ,
diftblvi non potens.

Corporis ideam quis Terrae neget, quum haec omnis malTa fit in tripli¬
cem dimenfionem extenfa, impenetrabilis prorfus, fuifque interim figu¬
ris definita, fuo denique, & quidem proprio, librata femper pondere?
Magis quidem ambiguum videbatur , an oporteret , Terram infcribere
claffi Foftilium? Sed fi vacat excutere, quae prius retuli, de charadere
trium Regnorum, ut loqui amant , naturalium, tum crediderim, ad Fof-
filium clalfem inprimis referendam elTe. Eft nimirum omni fere follili no¬
to immifta Terra, portione quidem majore, minore femper aliqua. In
metallis, fateor, difficilius demonftratur, facilius autem deprehenditur in
reliquis , atque etiam copiofius , ut vix inde , nec nifi fiimmo labore, queat
jntegre feparari. Habet quoque pondus tam magnum , ut aquam , lales ^

Definitio Ter.

ExpIiMta,

556 PARS ALTERA . _

olea, fplrltus vegetantium, & animalium, exfuperet. Hinc & in intima
telluris ubique fe infinuat ; unde in abfconditis illius adytis conftanter re¬
petitur ubique, atque erui poteft. Imo vero & pura Terra, in mole fua
nonoftendit unquam, concurfum aliorum elementorum , aut varietatem
fere ullam; adeo ut omnia hasc doceant , vix aptius ulli rerum generi
Terram hanc adfcribi polTe , quam quidem Foflilium. Sed fane, fi agnof-
cenda eft Terra pro materie foflili, quanta, quaefo, in illa fimplicitas ob¬
tinet ? Tanta profedo , ut in tota natura rerum , vix aliud fimplicius cor¬
pus reperias. Terra enim fincera , quam Terram virginem appellitavere,
adeo deprehenditur fimplex, ut ne ipfa quidem metalla magis fimplicia
apparuerint. Quin etiam , quando habetur feparatilfima ab aliis , tum in
tenuitate fua fatis tamen habetur dura , confifienfque. Fateor, dari durio¬
ra alia , fic tamen , ut & ea fuum duritiei notabilem fatis gradum obti¬
neat. Verum materies Terr$ fragilis apparet, quamdiu obfervari fenfibus
noftris poteft : patitur enim facili tritu in pollinem fe redigi femper fub-
tiliorem, qua in, re a veris metallis, gemmifque, quam plurimum differt.
Sed in ea inprimisre maxime diverfaeft, quod in fummo igne fixa, im¬
mutabilis , perfiftat ita , ut ne quidem adigi queat , ut fluat ad ignem , fola
fi fuerit.

•>ua: finceriiTi» Quando lapfam coelo pluvlarh ita quis capit , & cum cura deftillare fa-'
Hia , ucitiliacio- cit , in fundo relidlas commemoravimus faeces jam antea, dum de Aqua
mox ultimo loco egimus. Illa materies faeculenta , fic colledla , ficcata pror-
fus, ignique expolita , ut exuratur penitus , tandem cineres dabit , qui
exquifite depurati ab omni omnino fale adhaerefcente , tandem exhi¬
bent Terram , tenuem, puram, quam virginem vocant. Sive enim de
aqua mutata nafcitur , five , ut probabile magis habetur , ex ipfo fuerit
aere colledla, dat fubtiliffimum hunc pulverem. Aer namque, ut ftatira
vidimus, quietus licet, & loco contentus claufo, vel fic tamen fcatet in¬
credibili copia pulveris terreftris , & quafi cineracei. Id fupra in Hiftoria
aeris evidum per radios lucis in camera obfcura oblique fpedatos , ut &
per velum fericeum nigerrimum , ibi expanfum , quod ocyllime pulveru¬
lenta obducitur crufta. Quae tamen cruftula inprimis conflat Terra tenui
obvolitante in ipfo aere. Eft itaque pulvis hic magnam partem quoque
Terra , attenuiflima reddita per infinitas caufas , quo motu agitata , apta
evafit obvolitare per aera liquidum ; maxime, ubi ventus accefferit. Mif-
cet fe quam abditiffime cadenti rori , incumbenti nebuloe , nubibus vagis ,
aqu^E, pluvige, nivi , grandini , gelicidio, nimbo, aliifque , quibus qui¬
dem omnibus fe apponit , unitque. Neque tamen obftat huic origini illa
perdurans Terrae in deftillanda pluvia genitae conflantia in igne, qua Boy-
leus deprehendit , hanc in crucibulis fummum ignis ardorem expertam;
non mutatam perftitiffe, neque aufugifle ab igne. Cogitaret enim quis,
quomodo haec convenirent volatili per aerem pulvifculo? Namque longe
aliud quid in corporibus eft , quiefcere in igne undique aequabiliflime ap¬
plicato, licet violentiflimo ; aliud vero abripi inaequabili motu aeris, five
vento. Quando tenulflimus Terrae pollen , intra catinum locatus , undi¬
que igne eodem, inferne furfum , deorfum , a lateribus, a centro, ur¬
getur, ftagnat in liquido , fi ita loqui licet homogenpo, hinc q^uiefcit. Si

vcrQ

DE ARTIS THEORIA; 357^

Tero aTiqtiis flatu follis intra tigillum adagio defuper pollinem attigerit,
difflabit flatim, & difperget hunc ipfum. Certe, ut alibi vagantur , aqua
conflatas nubes , ut undae ventis elevantur, propellunturque in mari , ita
in TEgypto, St Lybia, volitant arenae, ut integrum Cambyfis exercitum
fuis molibus oppreflerint, in igne adeo fixae aliter. Auri braftex tenues ,
aliorumve metallorum lamellae fubtiliffimae, catillo Chemico immlflae om¬
nem diu ignis potentiam intadlae perferunt , at halita oris , levique ven¬
to, flatim in auras abripiuntur, inque aere volitabunt. Perpendere opor¬
tet, pariter, corpora prorfus terreftria , quamdiu penitus folitaria haben¬
tur, neque aliis ullis permifta, tamdiu laepe fixa manere , & immota in
igne, quae tamen admiftu aliorum evadunt tam facile mobilia, ut leni
'igne furfum fe pelli in aera patiantur. Auro ad ignem fixius nihil, fince-
rum fi exploraveritis. Idem vero fi regulo mifcueritis antimoniali , dein
contriveritis diu , prudenterque , cum optimo mercurio fublimato , redde¬
tis ita mutatum , ut ab igne mediocri avolet in auras. Manet puraTerra ,
fi fola feparata ab omni alia re , immota , fixa in vafculo fuforio ad vio-
lentiffimos ignes. Poftquam tamen hanc aliis corporibus permifcuiftis , in
ultima difpergetis. Id (ola nos doceat ligni in foco , alto fub camino , cre¬
pitantibus flammis , fada combuftio. Nonne fumus ejus ad faftigium cul¬
minis camini nigram applicat fuliginem ? Haec vero igne explorata Che¬
mico Terram dat copiofam, ope admifti olei & falis tam alte evedam.
At, ubi folam hanc Terram, jam prorfus puram , igne fummo urferitis,
fixam deprehendetis , inque mediis flammis conftantiflimam. Intellexiftis
igitur , ubi , qua arte , parari queat Terra finceriffima ? Deftillatione aquae
puriflimae. Attamen feculae ita genitae, continebunt etiam in feomne il¬
lud , quod in aere volitabat cum hac Terra , quodque interim adeo leve
non erat , ut pollit illo gradu caloris elevari fiurfum , quo gradu deftillatio
aquae perficitur.

Vegetantia igne aperto exaufta collabuntur in cineres albos , fixos te¬
nues , ad minimum motum facillime difflabiles in pulveres volatiles , qui
vento inde ad loca diffltiflima difpergi facile poliunt. Neque ulla inter
notas fuit inventa hadenus , quin exuftione hos dederit cineres , planta.
Si deinde natam fic favillam , prorfus bibulam , puriffima laveritis pluvia
faepe , & accurate , elicietis inde omnem adhaerefeentem falem , quum
vero ignis inde jam prius confumpferat omne oleofum & volatile falfum ,
reflabat fola Terra in aqua tandem. Igitur oportet tum aquam hanc , nullo
modo amplius falfam , fortiter conquaflare cum aqua puriffima , hanc-
que ita turbidam fadam effundere in aliud vas mundiflimum , hocque ,
aflufa fuper refiduum nova , pura , aqua , ita continuare tamdiu , donec
omnis cinis illa aqua turbida fit ablutus a faxis , arenis, lapillis , vitreis,
aliis partibus folidis & ponderofis , quas in aqua dilui non poffunt. Om¬
nes autem aquas illas turbidas debent fimul relinqui quietae in uno vafe
tamdiu, donec cineres omnes in fundum demiferint. Effundatur tum aqua
fupernatans leniter , relido ad fundum limo tenui. Quod fi bene fada
fuerit has c fepa ratio lalis , poterit igne leni fuperftes Terra exficcari, erit-
que elementum terreflre de vegetabilibus arte Chemica edudum, Hacc
lepcritur penitiflinxe inodora j infipLda prorfus ; alba colore; mollis ad-
Thme /. V u

Et coinb'i(ti*-
nc i vegetan¬
tium de ciuete.

Imo & de fU'
HIO, & fuligine.

538 _ P A RS A L T E R A

modum i allifu vix fonora ; in aere , aqua, igne , alcohole , oleo vix ulk»
modo dilTolvenda; in igne fixa : enim vero igne, fola fi fuerit , vix con¬
vertenda in vitrum; cum aqua, inftar farina;, in paftas fpeciem fubigi po-
teft dudilem adeo, ut inde cum prudentia formari queat vas , quod ex¬
tremam ferme ignis torturam illasfum fuftinet , neque vitrefcit ullo gradu
ignis vulgaris , verum immutaturi in eo perfiflit , omniaque metalla fu-
fa retinet. Hasc eft certe illa Terra , ex qua Docimaftae metallorum teftas
formant exploratrices , in quibus metalla examinant ad difcendam illam
copiam auri, aut argenti , quae caeteris intermifta habetur foflilibus cor¬
poribus. Hi catini funt , in quibus plumbo fufo miftae glebx foffiles , eva-
nefcentibus omnibus aliis, aurum & argentum, tufa in globulum , relin¬
quunt. De hac ipfa terra etiam conficiuntur fornicatx teftudines, quibus
fupponuntur catilli ifti modo defcripti, ne fordes incidant, &: per quas
ignis purus quidem, at violentus , tranfit. Haec Terra illa eft, quae diutif-
lime cum plumbo fufo detenta in igne violento , nunquam ab ullo plum¬
bo funditur , nunquam cum illo vitrefcit. Hxc tandem Terra eft, ex qua fit
myftica illa Vulcani, non Jacchi , vannus , per cujus fcilicet foraminula
minima, cruda, imperfecfta , atque cum plumbo vitrefcentia , corpora
cribrantur, transfluuntque , dum folum aurum & argentum, nulla parte,
tranfmittuntur per hofce meatus , fed nexu indiftblubili fe colligunt , &
aftociant, in globofam matfulam , quae tota quafi confiftit in centro vafis
hujus; quamvis tota cava fuperficies , corpus, hujus catilli porofa fine
ubique, & xquabiliter. Eft igitur hxc Terra, in tale vas formata , veruti»
cribrum metallorum cum plumbo fuforum. Per omnes hafee notas vere
cognofeitur natura Terrx puriliimx, qux comparatur arte Chemica de ci¬
neribus ufti vegetabilis.

Sed fimilis plane Terra acquiritur ex illa vegetantium parte, quae,
inter comburendum , ab igne furfum avolat, fub fpecie flammx , fcintil-
Ix, fumi, fuliginis; neque refert, quodnam vegetabile ita combufleritis,
recens ,vetufve ; acre , vel mite. Enim vero fumus ille altiffimus , frigidis
camini fupremi parietibus applicatus, ibique in floccos concretus fuligi-
nofos, fi colligitur, atque igni violento in fatagine pura ferrea exponi¬
tur, fumat, ignitur, flammani capit, in cineres tandem albos dilabitur,
qui aqua iterum liberati, ab omni, fi quid adfit, falino, Terram relinquunt
Omni dote firaillimam priori, neque indediflinguendam ullo figno. Unde
difeimus quam volatilis reddi queat ipfa Terra , dum per rapidas agitatur
flammas volatilibus aliis permifta, & ad quantam volatilitatem ita aflur-
gere queat, ad quantam altitudinem evehi, perque aera diflipari, illi fe
immifeere : adeoque, dum atri de accenfis Vegetantibus fumi in nubes fe
diffundunt, ipfa ibidem , volatilis fada, Terra divagatur etiam nubium
fpecie. Denique , quando colledta fuligo ex retorta pura , vitrea , ignis vi
deftillat, vario ignis gradu, diverfo deftillationis tempore, dabit phlegma,
fpirirus , Elem volatilem , falem ultima tantum vi ignis elevandum , olea
diverfa. Reflabit in fundo fxx nigra, qux poftea, igne exufta aperto, ci¬
neres dabit, qui aqux ope depurati ab omni falino, eamdem accurate Ter¬
ram prxbent , qux in prxmiffis experimentis comparata fuerat prius.
Certe poftrema hxc experimenta docent , vim ardentis ignis in fublime

DE ARTIS THEORIA. 55^

rapere, atnue agitare cum aqua , oleo , fale , ipfam quoque Terram fimul,
hancque ejufdem prorfus naturae, ut quidem eft illa Terra , quae in fixis ci¬
neribus a combuftione fupererat. Quod ut incredibile primo , atque mira¬
bile admodum , verillimum tamen demonftratur , atque incognitam fane
indolem Terrae nobis exhibet. Terra autem in comburendo ita volatilis in
fuligine, & in ipfo antea fumo, poftquam deftillando , aut exurendo,
feparata omnino eft a caeteris aquofis , oleofis , falinis , ut folapura fuper-
fit , tum eft femper aeque fixa , quam illa Terra ejufdem vegetabilis, quae
poft combuftionem in fixis cineribus aderat. Hinc ergo Terra , fola dum
feorfjin exiftit , in igne fixifiima eft femper ; ubi vero oleis intime eft
mifta falibufque, tum horum ope facile volatilis redditur. Quam plenus
igitur terreftri vera materie eft aer, potiflimum iis in locis, ubi quotidiana
vegetantium combuftio fit !

Quaecumque iterum vegetantia hominibus fuere comperta hadenus, ea quin &deftiL
vero omnia, fi , ut a Natura exhibentur, intra vafa vitrea , pura , retorta
reconduntu-, atque ftatim fubminiftrato caute igne ita tradantur , ut a
leniffimo ignis calore, per ordinatos, fenfimque fucceftive increfcentes ,
gradus , in extremum ufque provedo , femper, diftindte expellatur in exci¬
pulum id, quod tali gradu ignis attolli poteft, tum illa vegetantia divi¬
duntur femper in duas diverfas partes. Quarum una per vim ignis elevari,
atque fpecie deftillantium corporum in excipulum fe pelli patitur; dum
altera, in fundo retortas manens , omnem ignis violentiam fuftinet, ne¬
que afcendens tamen , carbo niger, fixus, eft, manetque quam diutlfli-
me, ut Helmotius olim vere fcripfit , Hookius vero experimento con¬
firmavit. Aiunt vulgo quidem Chcmici, aquam, fpiritus, olea, fales vo¬
latiles , fpecie liquorum adfcendere in excipulum , ut partes volatiles , ter¬
ram vero, falemque fixum , cum pauxillo olei fixi manere in fundo. Sed
omnino oportet iterum videre , quid in hifce veri fit. Igitur volatilis prior
pars in hac operatione femper multiplex habetur, aqua nimirum , fpiri¬
tus, fal acidus , fal alcalicus, olea diverfa. Quae fane omnia permifta fi¬
mul , & unita , materiem praebent , quae fere fi millima fumo eft & fuligini
de fumo natae. Ea tamen differentia, quod quando igne aperto haec ele¬
vantur, tum longe plura , & crafliora, evehantur farfum, quam ubi eadem
maceries intra vafa claufa igne applicato agitatur. Unde eadem quantitas
ejufdem materiae vegetabilis multo minus cinerum in combuftione igne
aperto fada dabit, quum multo plus carbonum , cinerumque inde reftet
in fundo vafis deftillatorii , poftquam ignis in illam egit. Verum fi ma¬
teriem omnem, quae ita per deftillationem parata tranlivitin excipulum,
iterum de puris vafis deftillare cogitis ita, ut ficca prori us materies in fundo
vafis reftet, expulfo rite omni fluido, tum remanebit femper in fundo
vafis iterum carbo niger, fixufque. Quamvis enim tum ignem maximum
diutiffime vafi applicueritis, nunquam tamen hunc volatilem reddere po¬
teritis; fumum quidem femper expelletis , attamen manebit fixus in vafe,

& aterrimus , carbo. Itaque fruftra tamdiu tentatus in vafe carbo , exi¬
matur , levis erit & fungofus, ponatur tum in vafe puro, aperto , ad ignem
apertum , ardebir , flammam concipiet , qua confumetur omne id ni¬
grum , quod erat in hoc carbone; eoque penitus confumpto , Terra relin-

Vu ij

Corollaria hinc

Terra in falc
Alcali fixo.

^46 ? A R S A L T E R A

quetur alba. Hanc poftquam depuravic quis modo fupra adhibito ab'
omni fale , deprehendet nafci terram eamdem virginem , quam In prio¬
ribus acquirebamus. Quare 'rurfum inde liquet , terram illam furfum
adfcendere cuin aqua, fale, fpiritibus, oleo, in ipfa dedillatione vege¬
tabilium. Si jam oleum (umirur, tali dedillatione paratum , idque ex
mundillimo vafe , igne fucceflive, per gradus , ad extremum ufque , ur¬
gemus, oleum habebimus in excipulo purius priori, atque multo pene-
'trantius. Sicque repetitis operationibus hifce , tandem oleum obtinemus
adeo tenue ut evadat fubtilitate Alcoholi compar, fed tum pars illius
magna in lingulis deflillationibus , evanefcitin auras, atque fpiritus ille
proprius , qui in illo oleo odorem dabat, faporemque , diffugit totus.
Atque in lingulis hifce repetitis deflillationibus , manet femper in fun¬
do genitus ater carbo , qui nunquam volatilis redditur , neque falem
exhibe% Quando autem iterum aperto igne exuritur , cineres dabit al¬
bos, & Terrae notabilem fatis copiam, ejufdem femper naturae. Neque
finis in his , quotiefcumque geminetur illa deflillatio olei , tanta enim
tandem Terrae quantitas fic colligitur, ut praecipua pars totius olei hac
arte convertatur in Terram puram , limplicemque ; ut apud Illuflrem
Boyleum de Mutabilitate Principiorum patuit.

Quare certillimum, eamdem produci Terram ex quacumque demun>
vegetabilium parte, neque ullum omnino fenlibus apparens difcrimen in¬
ter omnes illas fpecies Terrse inveniri polTe. Quin & novimus , omnem
illam Terram, pura abfolute li fuerit. In igne adeo fixam effe, ut ab
ejus vifumma nihil fere mutationis unquam patiatur. Attamen, quoties
aliis vegetabilis partibus volatilibus permifla eft, tum cum iis una agitur
furfum per ignem, fitque, eo refpe(5tu,tamdlu volatilis. Idque tam de¬
flagrando in igne aperto, parata fuligine, quam in ipfa deftillatione va-
fis claufis perada. Rurlum cernimus, nullam dari partem volatilem in
vegetabili , quae plus Terrae volatile reddat , & facilius quam oleum. Sed
iterum inter varias fpecies oleorum, quae Natura, vel arte, producun¬
tur de vegetantibus, non eft, quod plus Terrae in deftillatione evehat
fecum In fublime , quam illud craflum , piceum , ultimum , oleum , quod
extrema tandem ignis tortura exprimit. Unde etiam olea haec tam pon-
derofa videntur evadere inde, quod Terrae illius tanto majus pondus
intra fe recondant, quae pondus addit; Imo & inde quoque horum te-
naciflima fpiflitudo. Quod & adeo confirmaretur inprimis., quia rurfum,
ablata per deftillationem hac Terra, olea haec ftatim quam tenuiflima
evadunt, magifque levia, quin & maxime etiam volatilia.

Sed, ut rite affequamur iterum Terrae purae mirificum ortum , agite,
confideremus jam attenti illam alteram partem cinerum per combuftio-
nera vegetabilis paratorum , fcilicet falem illum alcalinum fixum , qui in
aqua fuerat ablutus de illa Terra, quam modo examinavimus. Nonne
unufquifque putarer, nihil Terrae in hoc fale fupereffe? Nam Terram
luam reliquit indiffolutam , dum fal in aqua folvebatur, & in forma hxi-
vii per denfiftima tranfibat purus filtra. Ergo fumatur hoc ipfum lixi¬
vium ; longa primo quiete fubfidant in fundum omnes illius faeces terre-
ftres, Erit illud depuratum fic inftar aquas limpidum. Sed tum filtretuj

DE ARTIS THEORIA; 541

lege artis , tamdiu reafFufum in manicam Hippocratis , donec eledro eva¬
dat purius. Tum fane liquor hic vel microfcopiis confpedus, ne imagi¬
nem quidem ullam materiae terreftris exhibebit. Quin imo fi per annos
vafe afifervatur perfede claufo , nihil unquam materiae terreftris depo¬
net. Si igitur puriflimum hoc lixivium, vitro puriffimo infufum, loco
quieto , ab omni pulvere quam immuniflimo reduxeritis in olei craffi
fpiffitatemj deinde vero liquorem hunc craflum purifiimae ollae ferreae in¬
ditum, prudenter reduxeritis adficcum falem allidue fpatula ferrea mo¬
vendo ; habebitis falem Alcalinum , fixiffimum , puriffimum. Hunc ta¬
men ipfum includite in crucibulum optimum , finceriffimum , tigillo im¬
polito quam accuratilfime occludendum, ficque committite igni quam
fortillimo , donec fluat ; effundatur tum in mortarium aeneum calefa-

dlum, ftatimque agitetur piftillo calido in pulverem , alcalinum, fixum,
•falinum. Qui mox excipiatur patina larga , patula, vitrea, in qua expo¬
natur aeri in loco, ubi nullus pulvis inquinat, deliquefcet ocyllime om¬
nis fal in liquorem penitus fluidum , fupernatantera ; in fundo autem
imo albus pulvis erit terreftris , qui ab omni fale adhaerefcente ablu¬
tus , meram modo terram exhibet , qualis fuerat illa prior in cineribus re-
ftitans. Quando autem illud oleum per deliquium denuo ficcatis,calcinatis,
aeri exponitis,eo in folvitis, habebitis iterum oleum per deliquium,& fem-
per fuperftitem Terram; lique illud repetitur labore tgediofo , tandem
longe maxima pars alcalini falis ibit in meram, fimplicem terram, qU^e
in combuftione unita fuerat alteri principio , quod huic Terra? conjuq-
fftum , formam dabat falis Alcalini; jam vero tot calcinationibus, & fo-
lutionibus in aere fadis inde leparatum, & liberatum avolavit in auras,
folam Terram relinquens. Si tamen omnis haec Terra follicite colleda,
deinde ponderatur, longe minus pondus exhibebit , quam fal prior ha¬
buerat; docens ita partem magnam falis volatilem fadtam inde aiifugifle.
Si ergo experimentum hocce, femper eodem modo ita contingens ac¬
curate perpenditur , colligere debemus , Terram hanc , ita apparentem ,
jam antea exftitilfe in illo fale Alcalino , fixo , unde hoc modo educfta
fuit, & quidem tam latenti fub forma , ut palJa fuerit, fe dilTolvi peni¬
tus in aqua; quod aliter adeo repugnat ingenio Terrae. Simul hinc quo¬
que patet , Terram purilTimam alii principio unitam prorfus polTe dif-
folvi in aqua , folam autem nullo modo in eadem dilui polTe. Nili jam
forte cogitatis , 'ipfum falem, prius non Terreftrem, his calcinationi-
bus , folutionibufque , tranfmutatum elTe vera transformatione ex non
Terra in Terram. Verum fententia haec , quantum fcio, nullo argu-
fnento, nullo experimento, firmatur; adeociue praecai io fingitur : quin
imo mihi vifa fuit femper repugnare illi conftantiae naturae quae femper
eodem modo , per eadem , agere deprehenditur , jam tot a feculis : quum
nunquam conftiterit, unum elementorum praevalere alteri , omnia vero
aequilibrata eamdem alliduo proportionem inter fe mutua obfervare. Prioc
autem opinio, quod Terra unita principiis ahis falinis reddatur apta,
quae in aqua dilfolvatur in liquorem in quo nihil quidquam apparet Ter¬
reftris, tota ubique Chemia palam clamat. Nonne in vitro Terra Alca¬
lino fali concrefdt intime in malfara pellucidillimam J quae tamen , do-

Vuiij

541 PARS ALTERA

cente Helmontlo , iti Alcali, & Terram inde praecipitatam denuo refol-
vitur? Numquid omnia metalla, acido fuo hngulari folvenri unita, in
aqua forma falis pellucidiflimi apparent ; qu^ tamen non mutata, opa¬
ca, integra, inde iterum obtineri queunt? Quid dicam de creta, lapi¬
dibus , oftracodermatis , Terris , aliifque , quae omnia adjunftu falis adu¬
nati, videntur abire in fales puriflimos ; quum tamen variis modis ite¬
rum in liquores fuos folventes , & Terram redditam inde,refolvi de¬
nuo queant. Quam manifefto id docet praecipitatio Chemica ! Igitur de
experimentis memoratis conflat, i. Salia Alcalina , fixa, cremando pa¬
rata ex vegetabilibus , vulgaria , nafci pro parte magna fatis , ex vera
elementali , fimplici , Terra, quae concurrit ad fales hofce conftituen-
dos, dum hi componuntur, z- Terram hanc ita abfconditam,miftam , fo-
lutamque haerere in his falibus, quamdiu alcalini, fixi , forma exiftunt,
ut nullo omnino figno fe prodat, adeoque ibi ne cognofci quidem
queat : quum in Aqua, atque aeris humido, tam liquido diflbivatur ,
ut in liquorem limpidiflimum fimpliciflimumque, difiblvi queat. 5. Ter¬
ram hanc vegetabilem ufque adeo attenuari tantum pofle vi extrema
ignis cremantis. Qui idem ignis exurens plantas, fimul hanc itaattenua-
tiffimam Terram , in folo aere aperto, conjungit intime cum illo altero
prificipio Salino , Alcalino , ut ex ambobus , fii igne adunatis , exoriatur ,
ignis vera foboles, Alcali. Nam profedio carbo ligni viridis , intra pyxidem
ferream claufus , ita fummo igni commifTus , per horas plures , manfit ater
f;arbo. Salem Alcalinum fixum non exhibens. Poftquam vero idem po-
Itea igni aperto expofitus , exuftus , in cineres verfus erat , jam in cine¬
ribus fuis falem fixum dedit ; certo argumento, falem hunc , non prae-
exiftentem in vegetantibus , tum demum in rerum natura produci , quan¬
do ignis ita adunavit illam Terram alteri illi parti concurrenti in aere
aperto', non in vafe claufo. Rurfumque quam evidentiffime apparet , quod
in folo aperto aere, vi ignis una, hic fal Alcalinus , fixus, gignatur; quia
vegetabile quodcumque , eoufque exuftum , vafe claufo , aut & in aere
aperto , ut converfum fit in carbonem nigerrimum, fed non ultra; tum
carbo hic ater in pollinem tritus , cum A(^ua codfus , non dabit in lixi¬
vio hoc falem Alcalinum fixum.Poftquam vero carbo hic, aut pollen ejuR
dem aperto igne dein adlus eft in cineres albos, tum demum hi cineres, in
aqua decoifli , dabunt verum falem Alcalinum , fixum. Igitur Terra ve¬
getantium attenuatiflima per vim extremam ignis aperti , unita alteri parti
intime, confumpto oleo , dat Alcali fixum. Neque ullus alius hujus ortus
unquam, quod fcimus , inventus eft. 4. Igitur Alcalini , fixi (ales , non
funt corpora fimplicia , fed compofita ex duobus diftindiflime , intime
adunatis principiis. 5. Etiam, quam maxime probabile redditur, quod
combuftio vegetantium combinet hancce Terram attenuatam primo cum
illo fale nativo, qui in plantis fponte naturae adeft, quique ibidem exi-
ftere folet faponacea, ex oleo, & fale, forma, ita hanc primo mifce-
lam efficiens; fed quod dein praecipuam partem olei confumat vi fua,
tumque falem hunc , Terram illam , & oleum tenacius, nigrum, vertat in
carbonem atrum in quo falina pars ita te<fta fub hoc oleo , & hac Terra ,
ut fal aqua folubilis non appareat in hoc carbone; fed ab a(ftione aqu»

DE ARTIS THEORIA.? 345

maneam defenfa, donec major ignis, diutius applicati, vis defiruxerit
oleum inde; eoque ipfofimul fuperftes illud nigrum oleum, quod vincu¬
lum erat Terrae & (alis pariter feparavit ; tum demum pars ilia falina,
prius ex fe fatis volatilis , jam figi videtur , & coalefcere , cum Terra illa
ultima, fubtili , praecipuo jam fuo oleo penitus libera. Prorfus, ut fal
ipfe Alcalinus fixus , in igne fummo , diu valde , retentus , tandem vola¬
tilis evadat, & pereat in igne, qui tamen cineribus miftus certa portio¬
ne, aut Terrae, deinde in vitrum conflatur, quod in igne fatis fixum
diutifllrae perflat. 6. Hinc etiam nullus fal in vegetabilibus fimplex de¬
prehenditur, qui fixus fit ex fe, fed hanc fuam fixitatem totam debet illi
Terrae , cum qua ignis falera illum colliquefecit. Si enim diuturna are-
fadfione , & viciflitudinaria humedlatione in acre , detinentur vegetan¬
tia, aut fi perfede prius putrefcunt , tum poflea combufta haec nihil falis
Alcalini fixi fuis in cineribus relin^iunt, 7. Atque hinc quoque, falesilli
Alcalini , fixi, ratione modo expolita geniti, artificio flatim memorato
iterum refolvuntur in duo illa principia, ex quibus virtute ignis coalue¬
runt prius ; in falem nimirum infenfilem , purum , fimplicem, volatilem ,

& in Terram fixam , inertem , puram , fubtiliflimam. 8. Ex qua itaque hi-
ftoria Terrae longe magis credibile fit, fales hos ira oriri de Terra hac &
fale , quam ut ftatuamus , aquam intime nuptam Terrae in Alcali abire.

Nam quomodocumque per artem Chemicam aqua adapteturl errae purs,
igni , nunquam inde vifus fuit fal prodiifle Alcalinus , fixus ; licet tan¬
dem fummus ignis foret applicatus. 9. Terra itaque haec , eadem femper
ubique, copia ingenti , in aqua, fpiritibus, fale volatili , fale fixo , oleif-
«jue , educitur , feparaturque , quoties Arte Chemica idonea tradantur.

'Atque omnia quidem illa alia , fi prorfus liberantur ab omni omnino
Terra fua, ita attenuantur , adeo evadunt mobilia, tantum volatilia, ut
omnem fenfuum aciem, prae tenuitate fua fubtiliflima , abfolutiflime effu¬
giant, inque antiquum fuum Chaos aerium fe recipiant, vix ullis am¬
plius retinenda vafis. Sola tandem aqua manet , Terra folida ultimo re-
ilat , caetera omnia dilapfa funt. Veriflime igitur iterum Chemicorum
vetufliflimi dixerunt, fpiritus detineri , ne avolent , per olea, feu ful-
phur; Terram vero folam effe, quae fulphur retineret & fales. Igitur fi¬
xitatem tribuendam huic Tertae. Auditores induflrii, puto expertrada-
tis conflare, de natura Terrae, quae in claffe vegetantium reperitur , quae
una , eadem, in unoquoque Vegetante demonftrata, elementum confti-
tuit forte immutabile.

Pergamus igitur inquirere in Animalibus iterum hancce Terram. At- Terra In aoima
que ab omni fane tempore fuit obfervatum , Animalia , cujufcumque
generis, quae in ade volitant, in aquis natant, in Terra degunt, lub
Terra vivunt, aeri expofita tepido, & humido, flatim putrefeere poft
mortem in calore quidem remifliore, quam efl in homine fano. Atqui
per hanc putredinem brevi fic mutantur , ut integra illorum corpora ,
in fcetidiflimam , lateque per aera difperfam quaquaverfum , putrefa-
dam materiem refolvantur, imo avolent ita, ut exigua modo pars fir¬
ma , & folida remaneat. Elephas totus in regione calida in campis mor¬
tuus relidus ; vaftiflima omnium animantium Balxna in littus altum re-

544 P A R S* A L T E R A

jeda , brevi confumpta, nuda modo offa, relinquunt , reliquae partes brevi
in auras evanefcunt. Elephantes , Cameli , Dromedarii , Equi , Homines
tanto relidli numero , in campis , poft praelia , mirum quam cito relin¬
quant offa, praetereaque nihil ! Certe Aqua , Spiritus , Oleum ,Sal , evanef¬
cunt ita, ut prster paucam , fimplicem , inertem , materiem terreftrem,
fuperlit nihil. Eftque Terra haec relida quam fimillima illi Terrae virgini*
quam ex pluvia , & vegetantibus modo conlideravimus. Quid verbis opusi
Rem doceant ccemeteriapublica inurbibuSjpopulohflimis , in quibus cadai^
verafepulta in paiixillumTerrae refoluta vix humum elevant.Omnes ideo
partes , tam fluidae , quam confiftentes , ex quibus animalia quaecumque
conftruda funt, & in quas iterum refolvi queunt hac fola adione aeris*
funt adeo volatiles, ut exhalent totae , fola vero efl: illorum Terra , quae fi¬
xa reflat, neque abripitur fimul in ai^ras cum reliquis partibus illis , quae
avolant. Id quidem Terreflre , fi exaftiinamus propius , mera nobis ofli
exhibet, vel parum cinerum , qui levi diflipati vento , difparent. ^ .

Et in humori. Inftituti ratio nos avocat, ut preflius jam hanc Terram excutiamus Iu
Anifnalibus. Agedum igitur ! Humores quicumque, animalibus quibuf-
cumque proprii fic, ut, depofita penitus natura cruditatis alienae, jam
vi facultatum naturalium illius animalis fint converfi in veram indolem
animalis Angularis , primo fpedentur. Illi ergo fi in vafis puris , accurate
conjundis, claufifque , exponuntur adioni ignis per gradus ordinatos fuc-
ceflive fubminiflraci , a leniflimo fenfim in fummum , dabunt primo calo¬
re provedo ad 2 1 2. gradus aquam copia incredibili. Nemo enim unquam
in animum induxiffet , tanta ubertate aquam hanc venire in compofitio-
nem humorum in animalibus repertorum. Omnis deinde aqua , diu con¬
tinuato hoc eodem caloris gradft produda de his humoribus, fere vide¬
tur plerifque fuis dotibus eadem illi aquae , quae de vegetantibus eleda '
fuit , & expofita , jam fupra ; ita quidem , ut parum in illa ultra notemus,
Inefl quidem aquae illi aliquid olidi fubtilis, aliquid etiam ingrati utcum¬
que faporis ; utrumque autem tale , quod terreftris nihil exhibeat ; adeo-
que faciat nihil ad praefens noflrum propofitum. Acriori dein igne fi trac¬
tatur id refidui, quod de humoribus illis reflat, poft omnem aquam hanc
expullam calore. ebullientis aquae, tum ficca haec femper, & ntcumque
, I ambufta leniter , maffa dabit liquorem quemdam levem , flavum, aqua

illa prima minus volatilem , fpiritum vocavere illius humoris. Foetet
t hic , & quidem adeo jam falinus efl , ut affufus acidis cum iis effervefcat.

Si quidem fpiritus hic , follicite feorfum colledus denuo ex vafe puro
defiillat , faeces tum dat, quae iterum refolutae per exuflionem, & depuratae,
aliquantulum dabunt Terrx fixae , prorfus ejufdem , ut illa prior, indolis.
Ita quidem, ut jam Terra cum hoc humore adfcendat , & de eo recipi ^
queat. Si dein maffa illa humorum , unde jam fpiritus ille fuo requifito
ignis gradu fubdudlus efl: , majori iterum ignis gradu urgetur , dabit illa
olea flillatitia animalium, fatis copiofa. Haec autem , fi de puris vafis de¬
nuo deftillant , in fundo relinquunt iterum Terram copiofam , fixam »• ut
in oleis ftillatiriis vegetantium jam fupra didum. Atque ita etiam haec
ipfa olea convertuntur tali iterata deflillatione in Terram ; donec ultimo
oleum fubtiliffimum, fere fpirituofum > Terra fua liberatum fuperfit.

Quare

DE ARTIS THEORIA. 345

Quare oleorum illorum fpiffitudo, & tenacitas, tum fixitas ^uot^ue, eidem
iterum illi Tenae tribuenda erit. Sal autem animalium volatilis , qui par-
tim ex iis per ignem evehitur una cum illis oleis, partim poftea prodit , &
feorfum feparatur , habet femper in initio fuae produftionis copiofum
oleum fecum, quod ardle fatis illi adjuntSum eft, quodque oleum vifcofir
tate lua volatilem hunc f lem figit, fixat , ligat, retinet. Namque fimulac
cmne penitus oleum accuratiflime feparaventis de hoc fuo fale volatili per
artem Chemicam , tum flati m fal ille fit omnino volatilis , qui in repetita
dedillatione nihil relinquit fgeculenti ; fed femper , poft fublimationem,
leni igne fadtam , aquam inertem in fundo relinquit. Aqua enim haec lali
huic , vel ficciflimo apparenti , ita adhserefcit , ut in leni fublimatione fem¬
per fe in fundo valis maniteflet. Neque ulla fere arte aqua ab hoc fale per-
iedle feparari potefl. Q lare omnis illa fixitas , quae in falibus animalium
nativis femper deprehenditur , videtur tantum tribuenda foli , uniqiie ,
oleo, quod nativum animali, falina detinet. Atqui oleum illud ipfum Ter¬
rae adhsrefcenti debet omnem fuam fixitatem, tenacitatemque. Igitur
eadem haEC‘Terra vinculum revera eft, quo ligatur ipfe animalium lal,
aliter futurus nimis volatilis. Poftea , ingenti ignis vi , poft priora olea
expulfa , oleum aterrimum , craftlflimum , piceum, tenaciftimum , expri¬
mitur, quod faepe flatulento lentore ipfum totum retortse collum occupat,
ficque fpecie inflatae picis in excipulum exit, eftque ponderofius omni eo
liquore, qui prius in deftillatione prodierat , de hoc vegetabili. Quando
autem ultimum hoc oleum arte exercitata , cumque cura foliicita, iterum
committitur deftlllationi , partem quidem maximam relinquit Terram in
retorta , quamvis extremo igne agitetur. Quando vero fepe iterare fufti-
netis hanc deftillationem , oleum quidem evadet femper magis , magifque
liquidum , Terra autem femper remanebit copiofiflima poft unamquamque
deftillationem. Ita ego quondam integras libras Olei crafli cornu cervi tae-
diofa redfificatione redegi in oleum pellucidiflimum , tenuiftimum, vola¬
tile , & in abundantem Terram puram , nigram, oleofam , quae ufta aper¬
to igne, reddebat iterum illam eamdem Terram, qualem fupra jam aliquo¬
ties deprehendimus. Certus hinc evali , ultimum hoc oleum , Terrae tena-
ciflime inhaerens , tortura ignis validiflimi elevatum furfum , fecum rapere
in altum ipfam hanc Terram. Quare oleum illud, quamvis ita vocetur,
magnam tamen partem , mera Terra eft. Hinc fcimus, ignem oleis Ferrs
miftis applicatum, ipfam Terram eatenus quoque volatilem reddere. Tum
& dotes proprias tali oleo, non nifi maxima vi ignis'elevando omnes fere
pendere a Terra , parum ab oleo. Hinc fcilicet fumma ejufdem fixitas , fpifi-
fitudo tenax , pondus ingens ; qua? iterum omnia tolluntur de hoc oleo , fi-
jnul ac Terra illa copiofa inde accurate feparata habetur. Unde fane rur-
fus cognovimus intimam, & fere infeparabilem , perraiftionem Terra? cum
oleis quibufeumque animalium, effeClumque perpetuum illius commiftio-
nis impedimentum volatllitatis. Ut enim olea fui admiftione Terram ut¬
cumque in igne volatilem reddant , ita contra Ferra efficit oleis mifta , ne
ha?c parva ignis potentia nimis volatilia reddantur femper. Urque fpiri-
tus volatiliflimi oleo retardantur ; ita & ipfa quoquQ olea nimis mobilia
futura iixitate Terrae religantur. Denique, fi illa faex ultima, fixa, niger-
/. X X

Similitudo ani'
majiuai &c yc.
getanduni.

Putrefaflio ve
gerant uni /cpa-
lat icnam.

345 PARS ALTERA

rima,qn3£Doft omne oleum diuturna vi ignis expulfum, ultimo remanet^
inque fui d ) va^is l eftat , denique extremo , & patienter in gradu fummo
continuato, igne exercetur, tandem denique erudiat fumos caeruleos, co-
rufcantes, denfos , una cum exfilientibus corpufculis, fcintillantibus, quae
excepta in aqua pura , frigida , denfantur , pondere fuo cadunt fub aquam,
atque coliedla in fundo in maffulas, conftituunt Phofphorum didlum fo-
lidum jam; uti prior ille , fumi fpecie vagans , Phofphorus liquidus dici
poterat. Phofphorus utique ille, expolitus aeri , ardet, confumitur in
flammulae lucidae fpeciem , foetidus avolat ; relinquit vero vel fic aquam
acidiflimam, cralfam , in qua femper aliquid faeculenti terreflris. De mi¬
rabili hac creatura fas eft quaerere, an animalis fit, an vegetabilis , an
foboles genuina ignis , an omnium fimul. Sane perfedle ardet , in aqua
non folvitur, ne per annos quidem , ad calorem funditur inftar cerae in
aquae fundo. Igitur indolis potius olecfaeefl:, quam falinae , aut terreflris.
Attamen a caeteris omnibus , hadlenus inter olea , vel oleofa recenfitis , tota
indole prorfus differt; Terrae quam minimum habet.

Quando jam poflremo fecem illam ultimam pofl haec omnia prius
edudla , ab hoc ipfo opere refiduam, examinamus, adhuc illa nigra efl;
fi vero leniter de vafe eximitur, tumque aperto igne exuritur, fit alba,
terreflris, figurae fua? priftinae adhuc tenax. Hiftoria hxc animalium, &
vegetantium , occafione cognofcandae naturae Terrae , enarrata facit , ut
intelligamus , duo illa genera rerum in omni quidem proprietate valde
inter fe affinita reperiri ita , ut in pluribus conveniant. Unde mirum non
eft, de vegetantibus meris animalia conflare fepenumero, fi modo accefi-
fit aqua , atque poteftas coflrix animalium. Id quidem ubique quum con¬
flet, animalium corpora fere videntur in multis efle vegetabilia mutata,
Prscipua tamen in hifce differentia videtur inprimis inveniri in falibus
utriufque generis. Illi enim in multis vegetabilibus codli licet , propriique,
acidi funt, aut aufteri ; tales vero , nunquam potui detegere in ullo ani¬
malium , dum contra fales, qui in horum humoribus nativis ullo modo
deprehenduntur , nunquam acidi , longe minus acerbi , apparent : modo
intelligantur haec non de crudis , recens ingeftis, fub tali fpecie, fed de
humoribus animalium virtute propria jam mutaris in naturam animali¬
bus propriam. Rurfum fales plerorumque vegetantium comburendo para¬
ti, fixi funt : atqui in nullo animalium combufto unquam vel minimum
falis fixi deprehenfum fuit & alcalini. Quamvis vegetantia fint, quae fimi-
lem animalium volatili alcalino falem habeant, ut in cochlearia, finapi ,
aliis docebo. Terra vero ipfa, aut olea , quatenus Terram plurimam ha¬
bent , vifa funt efficere permiftu fuo praecipuas differentias fixitatis illius
quae obtinet in fale animalium , & vegetantium. Unde & fequi videtur,.
Terram in animalibus minus arde, copiofe minus, femet unire oleis ho¬
rum & falibus , quam in vegetantibus, ubi intimius fe & uberius adunat,

Interim confideremus Putrefadionem perfede abfolutara vegetantium,
ita mutare horum proprium ingenium , ut Terra illa , a materia tam oleo¬
fa , quam falina , horum magis diffoluta recedat, hinc efficiat, ut vege¬
tanda , quae ante putrefadionem combufta magnam falis fixi , alcalini , co¬
piam praebebant , poft putrefadionem combufta nihil falis alcalini fixi fup-

PDE ARTIS THEORIA. 547

pedlrent ,* fed omnem fuiim falem volatilem , ut animalia, exhibeant.
Terra igitur elementalis nulla adtione facilius recedit a casteris omnibus
vegetantium elementis, quam ope putrefadionis , quas omnium maxime
elementa a fe invicem feparat , dividit, ita veterem formam fingularem
deftruic, hinc elementa animalium, atque vegetantium, fere facile tffe
eadem. Unde & ipfa hxc putrefadtio , animalium, atque vegetantium cor¬
pora, aptiilima reddit, ut in aere, aqua, & terra, iterum materiem fa¬
ciant aptam iterum de fertili telluris gremio alendi vegetantia nova, &
per haec rurfum anim dia. Hinc utilidima foecundandae telluri omnia putre-
fada : indeque animalia omnia , quce fuere , funt , aut fient , tandem lege
naturae , putrefafta dabunt femper novam materiem impraegnandae virtu¬
te altrice telluri , unde gremium matris nc3va foecund itate beant.

Putaret forte quis, fi Putrefadtio animalium , & vegetabilium , Ita fepa¬
rat Terram a exteris elementis , hineque ea reddit adeo volatilia, ergo &
Fermentatio idem querque efficiet. Is vero falleretur quam maxime. Nam
Fermentatio , licet tamdiu, tamque fortiter, moveat vegetabilia, tamen
nunquam valet elementum Terrae ira liberare a fale , & oleo; ideoque ve¬
getabilia etiam non adeo affimilat animalibus ; fed falium aciditatem pro¬
movet ; exterum combuftorum fales fixos relinquit , ut patet in tartaro.
Oleorum quidem vegetabilium unam fpeciem vertit in alcohol volatile ,
fed non tamen omne oleofum plantx ita mutare valet. Intelligimus jam
ex tot inftitutis experimentis , naturam Tetrx elementalis , qux in ani¬
malibus , & in vegetabilibus , componendis , ut principium verum concur¬
rit. Atque in utrifque his Terra illa videtur efle una prorfus, & eadem :
non enim invenitur magna differentia. Quod nullo argumento patet cla¬
rius, quam, quod cupellae docimafticx, xque bonx queant confici ex ci¬
nere tam vegetantium , quam animantium puriffima Terra ; five hxc fu¬
matur de pifeibus , avibus , quadrupedibus, horum offibus, ungulis, car¬
nibus , humoribus , modo Terra pura fit. Vid. Lazar. Erkerum , ubi de his
agit. Terra Igitur hxc plantx & animali famulatur eadem, atque utri¬
que horum prxbet corporis fabricam fiabilem , bafinque firmam elemen¬
tis reliquis. Qux quidem omnia uniri debent huic Terrx , ut per eam figan¬
tur, retineantur, in unam lingularis corporis fpeciem firmam. (mncTtis
enim iis fola terra dat propriam formam , hac ablata , omnia reliqua In
maffam informem dilabuntur, aut foliua; libera, volatilia , divagantur a
fe invicem. Terra vinculo fuxconftantix , & tenacitatis extera ligat, affo-
ciat , ordinat ; totumque inde fabrefadtum corpus ira durat, ut reliftere
queat acri , aqux, foli , & cuidam ignis ipfius gradui , ut hifce ferendis
par fit. Rurfumque pura, ficciffima, Terra elementalis eget aqux , aut
olei , glutine , tanquam cxmento medio , quo feparata in elementa fua
adunari unam in molem queat.

Si vero animalia integra vivis comburuntur flammis ad Integram con-
fumptionem, tum cineres albi foli fuperfunt ; quicontufi meram iterum
Terram, priori fimillimam, omni oleo, & fale liberam', exhibent. Hxc
enim diflingui non potefi a Terra prxcedentibus operationibus produda
de animalibus ; hxc etiam abfolute iifdem prorfus ufibus infervire poteft,
in omni experimentorum genere.

Fermentati»
non fe parat
Tenaiu.

Terra anim.t-
liurn combu¬
rendo.

Terra Jn folfi-
Jibus. primo in
falibus loliitio-
ne,

!&cftillatIone,

H» P A R S A L T E R A

i Tempus, poft haec pertraftara , poftulat, ut ipfafoffilia perfpiciamus ; ut
& ibidem Terram illam indagemus. Sales primo occurrunt illic nativi , ni¬
trum, fal gemmae , fontium, maris. Sumantur hi , fi haberi pofluntpurif-
fimi omnium. Solvantur aqua puriflima, dein vafis accurate claufis dige¬
rantur quam diutillime ; dabunt in fundum praecipitatam de fe Terram in
aqua non folubilem. Liquor ita defaecatus , jamque pellucidiUimus exha¬
let loco puro , donec in fua fuperficie gignat pelliculam. Si tum humili re¬
ponitur frigido , & tranquillo loco , glebulas formabit falinas , definitae
figurae , pellucidas , puras, cryftallos vocant artifices. Hae autem, ita pru¬
denter paratae femper exhibent diftinttifiimam ab aliis omnibus, falis fin-
gularis fpeciem. Superfies ab hoc opere liquor non coactus in falem, fi k
fale ita formato prudenter effunditur , potefl iterum infpiffari ad appari¬
tionem pelliculae , dabitque eadem arte iterum cryftallos falinas , minus,
tamen nitidas, minus puras. Sique cum feparato* iterum fuperftite liquore
eodem modo denuo pergitur , tandem poft abfolutam ultimam talem cry-
ftallifationem didam, remanebit liquor , qui difficillime exficcatur , pin¬
guis , falinus eft, atque valide exficcatus , aliquid Terrx dat aridus vi-
ignis in aere iterum prompte deliquefcit, acer, acerbus habetur. In fin-
gulis autem hifce operationibus, dum repetuntur, femper iterum aliquid
purae Terrae gignitur: hifce aggregata tandem fatis notabilem ejufdem
quantitatem affert , ex fale foflili puro ita genitam. Tandemque, faepe repe¬
tita hac cryftallifatione , folutioneque , omnis fal evanefcit in auras, fadus
volatilis & infenfilis , deque tota maffa falis , ita examinata, mera tantum,
terra Artifici fupereft ; alia autem omnia , quae cum hac Terra prius confti-
tuebant corpus illius falis , jam feparata hoc labore ab hac Terra, evaferunt
adeo fubtilia,ur fenfibusnoftris non appareant amplius , adeo volatilia, ut
quiefcere renuant , fed avolent. Haec quidem experimenta, de Terra falium
foflilium, antiquis jam Chemicis nota, & defcripta. Htec & Recentiori-
bus capta & probata. Vid. HameliuraHift. Ac.R. Sc. Edit. 1701. p. 1 5. ly,.

Quotiefcumque vero foffiles illi , modo memorati , fales , puri , ficciffi-
mi , in pollinem contriti, accuiate permifcentur triplo ficciffimae argillae ,,
boli, farina laterum contritorum ,, aut Terrae purae; atque dein vi fumma.
ignis extremi urgentur , tum feparantur in partem acidam , volatilem , li¬
quidam , rodentem , & in partem fixam , quae in vafis fundo remanet in.
illa Terra, quae commifta fuerat. Fixa haec pars, fi codione cum aqua fe-
paratur a Terra, deinde fubfidens , filtrataque , prorfus depuratur, & dein.
cryftallifatur , falem reddit fatis fimilem illi , qui adhibitus primo fuerat,
ad hanc deftillationem , nifi , quod ex nitro quodammodo alcalefcat. Sat
vero ita natus , fimili iterum arte cryftallifatus, folutus, infpiffatus, de¬
nuo quam, plurimum Terr$ reddit , qualis eduda fuerat ex priore illo fale-
Liquor autem acidus, deftillatione de hoc fale produdus, denuo ex vafe.
puro deftiriarus , relinquit in fundo fseces flavas, in quibus deficcatis etiam
iterum aliquid Terrae relidum deprehenditur. Itaque fales- illi addi , fic
parati, adeo funt volatiles, poftquam omni Terra accurate privati funt*,
ut, quietis impatient illimi , & a fixitate remotiflimi ,. afliduo moveantur
in firmos valatrles , qui vix coerceri queunt vafis, utique ad contadunt
aeris futim effugiunt; ut in aqua for ti, fpiritu nitfi ,.fpiritu falis Glaub.e>r

DE ARTIS THEORIA. 349

riano > in fplrltu falis marini inter deftillandum, manifeftiflimum eft ; ubi
fal acidus, volatilis, purus , ftatim in fumos albos, rubrofve , propria
fponte,fine caufa externa impellente, ftatim in auras avolat. Si mecum
hxc perpenditis, forte judicabitis ,haudprorfus abfurdum efte, fi cogitaret
quis, omnia falia acida, ufque defcripta, ex fe non quiefcere in acre no-
ftro , fed quietem fuam, quam fixitatem vocant Artifices, prscipue ac¬
ceptam ferre latenti elemento Terra;, quae, clam adh$refcens , volatili-
tatem horum falium figit , ligatque. Iterumque , quotiefcumque compe¬
dibus his, & retinaculis, abfolute liberantur, priftinam, fibique propriam
volatilitatem denuo adipifcuntur. Si foret hoc verum , tum fales fimpli-
ciftimi acidi, atque alcalini quoque, ut per priora conftitit, femper vola¬
tiles ex puritate fuae fimplicitatisi Terrae connubio fixi futuri. Interim hac
in dodrinaduo notanda veniunt; dum acidum vitrioli, &exufti fulphu-
ris , fixum eft ad ignem 56'o graduum , quamvis iterata deftillatione lim¬
pidum fadum fuerit, fuafqiie feces in fundo depofuerit. Poteft hoc pen¬
dere, fateor, ex alieno intime permifto per hoc acidum , five metalli¬
cum volueris, five terreftre, quod haud facile inde feparari queat ; quia
inter deftillandum halitu volatiliflimo replet excipulum , & per rimas in¬
fortunato fadas , adeo fugaciter lethali fumo exfilit. Rurfumque volati-
liftimi acidi fales , alcali volatiliflimo nupti abeunt dein , fine Terra figen¬
te, in falem compofitum ,ammoniacum,femifixum.Si dein alumen foflile
folvendo , cogendo, tradatur ut priora , gignetur & inde uberrima Ter¬
ras copia , qua ablata iterum , fal ejufdem evadet volaticus. Inter deftil-
Jandum pariter fundit fpiritus fugaciflimos , perniciofos valde, plurima
dein Terra calcaria quafi remanente. Hasc quoque laborum faftidia non
defugiens Cfialcanthum aqua folvi , digefli folutum ; vah quantam accepi
flavae Terras copiam , ochram didam ! Dum repeto patiens opus folutionis,
cryftallifationis, fecum ablationis, en, totum atramentum futorium , ia
calcem flavefcentem pro parte maxima vertitur, dum reliquum evanefcit
in auras , & alia pars in fpiflum , aufteriflimum , pingue , liquidum muta¬
tur. Rede novi feces has elementali Terr$ adfcribi non pofle : nam ferri
potius erofi calcem exhibent ; fed tamen in caeteris priorem operationem
refert & haec vitrioli analyfis. Calx autem fic parata violento igne in aes,
aut ferrum , pro varietate adhibiti vitrioli , convertitur ; atque eo ipfo
docet, quid fentiendum fit de fententla eorum , qui , ex vifa feparatione
talis calcis ex vitriolo metallico, colligunt, Terram ipfam concurrere ad
componenda metalla. Veram de metallis Terram, nullo me unquam expe¬
rimento didicifle memini. Quas enim pro illa profertur, in vitrum verti
potens, eo ipfo Terrs indolem renuit , ingenium metallicum redolet.

Si jam foflilia liquida fulphura, atque inde genita, igne examina- Etiafurphu.
mus, Afphalthum , Bitumina , Naphtham, Petrolea , fuccum Terrae
oleum didum, fi flammis exuruntur vivis , ardent in flammas, fuligines
dant , fumofque praebent atros , acidofque , in fundo autem relinquunt ,
poft integram confumptionem , aliquid Terrae. Hanc fi quis ulterius uren¬
do verterit in calcem , femper habebit inde Terram finceram , priori ani¬
mantium & vegetantium, foffiliumque falinorum, quamfimillimam.
yerum. autem fulphur > fi vafis claufis fublimatur in flores vi ignis , fem-

Xx ii)

EC folldis.

An ?c in Metal¬
li^ ^

Vix in meteu
rio.

350 PARS ALTERA

per quidem Terrae quid fuppeditat in fundo vafis vice prima. Atqui
res puri fic nati, denuo in fublime adi, vix aliquid Terrae dant refi-
duum. Quando autem fulphur quam purillimum pari copiae falis alcalini ,
fixi, puridimi, fupra ignem confufum penitus eft; tum mafla haec con¬
flata, vitreo orbe purillirno excepta, aeripurillim n expofita ocyffime de-
liquefcit in liquorem , qui plurimum Terrae verae in Fundum deponit. Id
Te YYx tribuere polTetis alcali ; non inficior. Sed patiamini quoque. Vos
audader moneam, oleum quod cum acido fofiili unitum , Sulphur dat ;
plurimum in fe Terr$ habere , fuppeditare plurimum. Inde enim mecum
credetis, pofie ita in refolutione fulphuris hanc Terram renafei, atque fe
denuo revivificatam artifici oftendere.

Chemicorum antiquilfimi , naturae leges finceras unice per experimenta
edodi , putabant. Metalla fieri folo de argento vivo , homogeneo quam
maxime, alioque principio conflandam priori, dudilitatemque ad incu¬
dem & malleum conciliante. Atque h^cce tum , unica efle auri, & argen¬
ti , conflituentia principia. Caeteris autem metallis conflituendis , praeter duo
dida, accedere, dum fiunt, materiem quamdam inconflantem in igne ,
fubpinguem , utcumque inflammabilem , qus intermifla inprimis jam
nafcendi incunabulis arde concrefeeret firaul ; cjEterum de aliis vix men¬
tionem injecere in Hifloria Phyfica, Metallorum. Recentiores vero , fuis
nixi experimentis , ubique in analyfi , & compofitione metallorum, lo¬
quuntur de Terra, eaque quidem vitrificabili , quas flabilem daret me¬
tallis bafin. Veruntamen puto , non refpondere Terram quam ita de me¬
tallis educi flatuunt, verae nec nomen Terr^ , fenfu accurato, mereri,
Enimvero laboravi ipfe quam plurimum hac in re , neque talem ibi Ter¬
ram detexi hadenus.

Argentum vivum, recens de fodinis edudum, fi per denfum corium
fortiter premitur, dum prelTu hoc per meatus corii tranfit , intra co¬
rium videtur pauculum Terrae relinquere. Si dein ita depuratum prius
ex puro deflillat vitro , dimittit pauxillum fxcum i at nullius fere mo¬
menti, aut ponderis. Id vero, quod ita feparatur inde ope deflillationis,
re rite examinata , aufus non fum appellare Terram ; quum datae fupra
notae , quibus definivimus Terram , haud conveniant his faecibus. At¬
qui idem argentum vivum , puriflimum prius redditum deflillatione , fi
deinde includitur forti valde vafi vitreo , de vitro viridi conflato , fatifi-
que craffb, ut concufllis argenti vivi ferre impune queat , in eo poterit
agitari fatis fortiter. Igitur orificium talis lagenae atro-viridis , immiflb
hoc argento vivo, ita obturetur fubere vefica fuilla obvoluto, fortiter-
que adado , dein vero pice undequaque fupra fuper hoc , & commiffu-
ras orificii , applicata , fic claudatur, ut, quocumque demum concuffi in¬
tra argenti vivi motu , nunquam quid mercurii exire de hac lagena queat.
Hoc quidem apparatu inflituto , agitetur lagena haec cum mercurio in-
clufo, quam conflantiffime , fatifque fortiter; quod omnium commodif-
fime peragitur , fi alligatus ais molendins ventis agitats , aut currui ve¬
redario , quotidie rapide agitato. Tum autem Mercurius hic , ita agitatus
perpetuo intra ardos hofce carceres vitri , mutabitur partem maximam ,
fine ullo alterius rei additamento, in pulverem cinereum, vel nigrum ,

DE ARTtS theoria: 551

ponderofum , ficcum , tenuiflimum , vi Medicata ad ulcus cjuodcumque
cacoethes ditidimum , in ullo fere liquore , ut illi putant , folubilem.
Mirabile hoc experimentum, paucis cognitum, eximio Hombergio exer¬
citatum , fecit, ut dixerint, motu hoc mechanico, fimplici , gigni de
ipfo mercurii fimpliciflimi corpore Terram veram. Alii putabant potius ,
argentum vivum , hoc diuturno concuffu exercitatum , fe exuere illa
parte terreftri, quam natura illi conftituendo adjunxerat ; ideoque illam
mercurii partem, quae ab hac feparatione fupereflec , defaecatam , fuaque
inerti Terra exutam, hinc agilem , puram , fecrerifque Alcherniae operi¬
bus aptam- fore , elfe adeo quaelitum Sophorum mercurium. Quaeritis for¬
te , quid ego haede opinione fentiam? Libere dico , deferiptum pulve¬
rem non efle Terram elementalem, multo minus Terram , quae ut prin¬
cipium conftituens ingenium mercurii format nativi. Sane, fi artificio-
fa calcinatione fadla ad ignem , volueritis explorare hanc didtam Ter¬
ram, inque eadem notare fideliter varios illos, mirofque , qui appare¬
bunt fuccefiive, colores, omnium maxime autem Medicatas ejufdem vi¬
res in ulceribus carcinomatofis, crediderim , vix credituros , hanc me¬
ram , fimplicem, Terram Mercurii elTe. Quid , fi dixero in variis diffolvi
polTe menftriiis ? Imo & in merum argentum vivum reduci deinde pofle ?
Auditores amiciflimi, credite mihi in hifce jam veterano, repudiat Che¬
mia nimium veloces ingenio ad praecipites gnomas formandas, patien¬
tes laborum, atque varios experimentorum eventus prius foll icite com¬
parantes inter fe , amat, fuifque donat praemiis. Quare Terram in Mer¬
curio demonftrare , ut vehementer difficile, ita pariter in promptu eft ,
verfatilis Mercurii formas addifeere, cui a natura eft, mille fub fpecie-
rum fimulacris ftuitos ludere, atque jocofas perpetuo, novafque fem-
per , induere figuras , dum interim in imo manet corde unus femper
& idem.

Alia Metalla, qui examinat penitiffime , ubinam , quaefo, Terram in
his deprehendit ? An in calcibus horum ? Sane omnes hae vera metalla ma¬
nent. Licet vero infipida calx, tenuis, inodora, aliquando & tritui pa¬
rens, fit; tamen, igne, appofitu pulverum , quos reducentes vocant,
aliifve artificiis, priftinam formam recipiunt. Qui ergo calces hafee pro
elementali accepiflet Terra , ille , eodem jure, levibus hifce artibus Ter¬
ram poftet in metalla, quoties vellet, convertere. Quin etiam metalla
ita calcinata , per ignis efficaciam , aut per corporurn quorumdam admi-
ftorum virtutem in genuinum vitrum mutantur, quod de fimplici , fin-
ceraque Terra , dici vix pofte, quifque peritus facile fcit. Interim fcire
vos velim, impuriora metallorum , ferrum inprimis, in artificiofa ana-
lyfi praebere quid , quod ad naturam Terras quam proxime accedit. Id
vero & parum eft, nec perfede t^men Terram exhibet vel ibi quoque.
Oportet, dum in hifce verfor. Vobis narrem , quid expertus fim in labo¬
ribus, quos metallis explorandis impendi per longa tempora. Aurum, ar¬
gentum , caprum , ftannum , Plumbum , certa fimplicique ratione prius prasi-
parata, fi dein puriffimo argento vivo accurate commifta fuerint , atque
ita prorfus diftbluta ; deinde vero digefta diu , pofteaque conquafTatu ,
aut & tritu, diu agitata, generabitur de hac ita tradlata mifcela, quam

Goiolktia.

PARS A L T ERA'

plurimum fimills pulveris infipidi , inodori , tenuis , nigerrimi. Quod
quidem , poftquam aqua inde motuque feparatum fuit, metallicam inaf-
fam puram relinquit. Uxc dein novo motu, attrituve , denuo limilera
pollinem abunde generat, quamvis producatur tsediofus labor per annos
iifque , ut pluries expertus fui. Si hoc exercuiffent opus illi , qui in com¬
mentariis fuis Terram metallis adfcribunt , fane veloces nobis hunc pul¬
verem oggefliflent pro illa demonftranda. Ego vero , qui haecce fruftra
conatus fui hadenus ad finem ufque profequi , fateri omnino cogor,
pollinem, hac arte produdum , neutiquam effe Terram ; verum mirabile
produdum metallicum, cujus quidem proprietates mihi vife fuerunt ad¬
mirabiles. Quare & plura fuper his proferre jam fuperfedeo hoc tempore ;
quum fat fapienti didum de hifce , arbitror. Si enim Terram veram hoc
in pulvere metallico quis quaefiverit , vix fruetur voto , interim in eo re-
periet multa, quas neutiquam indagaverat. Utique dum intentus labores
ados mecum in animo reputo, aufim fere profiteri, aurum, argentum,
argentum vivum, in natura fua nihil quidquam habere Terras; fed tan¬
tum donari tali ingenio , ut , licet in minima pofiibilia divifa fint , fem-
per tamen retineant naturam fufilem in igne, aut dudilem fub malleo.
De auro teftari mihi fas eft , illud me per acida foflilia redegilfe in li¬
quorem , formalTe de eo molles paftas , confecilTe calcem variis modis ;
poteft facile verti in oleum puniceum volatile , in fpeciem butyri mutari ,
in vitrum tranfire , Terram quam perfediflime referre. Attamen femper
redibat In redudione in idem aurum prorfus non mutatum , fed in om¬
nibus (emper idem , pondere nec audo , nec diminuto. Imo vero repe¬
tita, ultra credibilitatem, auri cum argento vivo deftillatione ( heu quot
vicibus! ) femper denique aurum mihi idem fuperfuit. Quumque in -ar¬
gento , pari conftantia, labores perfeciflem, idem femper fuit eventus.
Omnia igitur illa prasftiterunt , ut mirabundus mecum laudaverim ite¬
rum Alchemiflas antiquos , qui didavere nobis palam , folo fincero ar¬
gento vivo per fulphur denfans ftipato, aurum nafci, argentumque; cae-
teris metallis minus purum mercurium , minus defascatum fulphur ,
coeuntia miris modis, originem veram dedifle.

Nobis jam liceat , colligere iterum de dodrina hac tradita fequentia
Porifmata. i. Terram eamdem , fimplicem, elementalem , concurrere,
ut principium conftituens , ad formandam fabricam definitam corpo¬
ream, animantium , vegetantium, & quorumdam foflilium , minus con¬
flantium , minus fimplicium ; inque iis omnibus prxftare firmam bafin ,
quae formam dat, caetera principia & fibi, & etiam inter fe uniat in unam
definitam monada. Quin & hac ratione alia, nimium volitantia ex fe ,
figit , retinet , a diflipatione prohibet , ficque ejufdem monados , perfi-
flentem aliquandiu durationem donat, tam quidem toti, quam fingulis
quoque fingulatim partibus. Unde etiam hinc pendet omnium maxime
prohibitio naturalis, ne ab acre , aqua, propriifque contentis humo¬
ribus , Igne Ipfo , nimis facile compages haecce diffolveretur , vel nimis
cito. Igitur & efficaciae , quam Terra adfert, in concinnanda privata cui¬
cumque ftrudura fingulari , & propria omnino , adfcribi praecipue debet
facultas affimilandi aliena in naturam cujufque nutritj corporis , adeo-

que

t)E ARTIS THEORIA: 5^5

<|U5 ntcumque ipfa quoque feminalis gignendi fimilia poteflas. Haec enim
in omni corpore lingulari femper perit, limulae fabrica ejurdem lingu¬
lacis , a Terra praecipue pendens, abolita aut deftruda habetur. 2. Ea
igitur omnia, quae pro principio fuo eamdem Terram agnofeunt, hujus
refpedu , mire convenire inter fe. Neque modo fimilia evadere tantum
ratione Terrae , imo vero plerumque, & aliorum concurrentium elemen¬
torum valde affini hmilitudine. Omnia animalia quam multis inter fe
modis conveniunt ! Vegetantia , cundta miris videmus congruere pro¬
prietatibus. Animalium elementa in vegetantium materiem quotidie per¬
mutantur, dum animantium rurfus corpora omni hora ex alTumptis , at¬
que inde mutata forma affimilatis , vegetantibus aluntur, conflituuntur.
Eadem fere & in falium plerifque , eamdem Terram agnofeentibus expe¬
rimur. Quis enim nitrum , lalemve marinum adeo aliena a corpore noflro
flatuet ? Atqui in his eadem Terra. Alcalla fixa , hinc etiam, moderata
doli, tam facile in nobis permutantur in naturam noftram. Si enim tem¬
poribus bene divifi alTurnuntur fales alcalini fixi ab homine fano & ro-
buho, fixam fu am in eo naturam exuunt, neque in lotio ejufdemlixus fal
apparet. 3. Corpora igitur eamdem Terram pro principio fuo agnofeen-
tia , facile inter fe commutantur. 4. Ferrum , quod videtur inter extera
metalla plus accedere ad Terram vegetantium , animaliumque, proxime
quoque animalibus, & vegetantibus, admittitur, atque utcumque etiam
io iifdem forte digeri polle videtur. Unde etiam in homine praelfanti-m
largitur, & line noxia fere , medelam, dum caetera violentius agunt.
5. Enimvero ea , non Terram, fed argentum vivum, pro bafi admit¬
tenda, immutabilia hinc videntur in cunctis, neque unquam apparent
polfe digeri in nobis , aliifve , per virtutes noftras codrices. Unde etiam
femper manent alidna, & inimica; quae, fi profunt quandoque ad certos ,
indomabiles , morbo^s , interim femper alio intuitu corpore illo fupe-
riora videntur omnino. 6. Si ergo Terra, & Argentum Vivum, deelTent
in natura rerum , an tunc omnia reliqua , quae nobis cognita dantur ,
corpora , forent fugaces, mobiles , nullo fenfuum attingendje, prae tenui¬
tate , particulae, quge adeoque volitantes atomi forent ? Ipfum certe
fulphur meta licum , priufquam Mercurium figit , atque ab eo fixatur ,
omnium corporum maxime volatile , atque fubtile traditur Alchemiffis.
De reliquis ne dubitemus, fatis fuit dodtrina fuperius tradita. 7. Terra
igitur Cheraicis inprimis fua inftrumenta praebet, & vafa : quum vitrum
omne plurimum materiae rerreffris vers in fuo alcalino fixo fale admit¬
tat , adeoque , hac ratione Terrs ipfi originem fuam debeat. Caetera au¬
tem figulina maximam partem mera Terra conflantur, quae aquae glutine
coivit in malfam conlillentem. Myrrhina quoque , five Porcellana, eo ac¬
cedunt, licet lingularia fint. Ipfa creta fimilitudinc clara huc referri u’^cum-
que videri polfer, 8. Quin etiam Terra pura, li copia mifeetur idonea inter
fales , fixos , purofque, efficit, ut hi, expoliti valido igni non diffluant in
'luaflam fufam , quod iis certo contigiflet , abelfet interpofita Terra. Sim¬
plici autem hocce intermilTu , dum fluxum falium in igne prohibet , pari¬
ter illa, licet flxiffima fuerint, reddit per vim ignis volatilia. Exemplo lic
fal Tartari optimus , qui folus in igne magno fluit , Sc nifi fufus per poros
Tom./. Yy

554 P A R S A T E R A

valis tranffudat , valde & jam diu fixus remanet. Si vero fal iHe accu¬
rate triplo Terrae pur^ mifcetur ^ ut calcinatis oflibus, tumque exponi¬
tur eidem igni ^ brevi certe, torus fere, inde avolat, neque fluit- Ita.
pariter nitrum, & fal marinus , foli in vafis , magno igne , pofterior in-
primis, fluunt, manentque fixi; iidem vero Terra adrnifta, non fluunt,,
mutantur in acida , redduntur volatiles. Terra pura 'Chemicis quoque
optime fervit , quoties hi conantur fales animalium , aut vegetantium ac¬
curate depurare ab omni oleo, quod,, tenacifllme illis adhgerefcens , eof-
dem peflime in(]uinat. Quando enim confpurcati hi fales ,,empyreuma-
ticis foedantur oleis , tum admiftu puriflimse Terrgs eo difponuntur , ur
queant, vi ignis furfum adii, colore niveo adfcendere , omneque oleum,
in bibula illa Terra deponere , & ab eo penitus liberari ; quod , fine ad¬
miftu talium terrarum , foret quam difficillimum. Quo autem> Terrani
puriorem , copiofiorem , magifque exficcatam, huic operi adhibueritis
eo feliciores eritis , obtinendo falem quam optimum, & fimpliciffime fin-
cerum ; maxime ubi alto fimul vafe, igne autem, exiguo , fueritis ufi ::
his quippe conditionibus artificium hoc , inter arcana prius follicite ab»
fconditum, perficitur. lo. Eadem Terra iterum, permiftione fui, effi¬
cit in multis coiporibus talem mutationem , ut ab iis recedat impetus
flatulentus , quo applicata igni in tantam raritatem intumefcanu ut fint
impatientia caloris ad deftillationem requiliti , quin dilatata per vafa af-
fiirgant ,, in excipula fe dimittant , ficque deftillationis fperata effedla
perturbent, commifceantque. Mei deftillare quis cupit, aut ceram',, ini
ufus prgeclaros, operam perdet, hoec fola fi adhibuerit. Leni igne quippe
non fiet tardarum partium feparatio; quando incitatioris violentiam ap¬
plicat , mox rarae inftar fpongiae tument, fufaque fic per collum re¬
tortae tranfcendunt mutata quidem , non 'rite feparata.. Poftquam tamen
ufu velox artifex , Terrae hic quantitatem aptam intermifcuic , lentae
partes a tenacitate per Terram interpolatam retentae , perpeti poftiint
ignem fatis validum , fine metu hujus impedimenti : fpumefcens enim
compefcitur tumor , fitque vi ignis aequabilis jam partium a fe invicem-
rejcellus, & feparatio. Neque modo in vifcofis hujufmodi id corporibus
verum deprehenditur,. quinimo Sc in aliis idem obtinet. Sanguinem fi quis,,
ova , urinam , caute prius , lenteque , patiens deftillando ita tradtaverit „
donec omni jam volatili femoto , fixum in fundo retortae corpus re¬
manet;, fi tum, requifitum huc, ultimum ignem fubdidit , tota mafla,
ad piceum jam lentorem perduda , mirifice expanfa , cohaerens tamen
adfcendet in anguftias colli retortae,, has implebit, obturabit,, atque
viam intercipiens materia infra haerenti , pariterque expanfae , in mil¬
lena fragmenta vas diflilire coget,, periculoliffimo faepe, imo & funeftcv
quandoque, fucceffii. Omnem vero illum impetum injedu pulveris ter-
reftris in materiam ita urgendam penitus compefcet. Unde etiam Terrae*
adjedio magnum ufiini habet in ipfa produdione Phofphori ex (plfla-
mento craftb urinae, extremi ignis tortura,- prodituri- 1 1. Omnia, quae*
hadenus protuli de natura elementalis Terrae , neutiquam applicanda
erunt arenae noftiae vulgari,, quam falfiffime multi Terram- putant. Mi-
crofcopia fane oculos docent, iabulutEtvel arenam ^ puriffima fi fuerit;^

DE ARTIS THEORIA. 355.

efTe cryflallos pellucidas, exiguas , polyedras, quarum magnitudo, 6c
forma , in lingulis quibufque provfusvai ia habetur. Has vero in vitrum
eum alcavi iixo coire facile dudum conftitit. His Naturas Aud;or facit,
ut aqua IrugifcTa femper penetrare fe queat per fcecundae Terrae inter-
ftiria aliter coalitura quam facillime, ficque in duritiem lapideam con¬
cretura brevi , fummo mortalium damno. Sed neque eft , ut bolos ,
Terrafve Medicatas , ligillatas vulgo appellitant , referamus ad cHlTem
lianc naturalem 1 errae elementalis. Quis enim ignorat , compofita haec
efie coipora ? Utique pingue in iis dominari, rerum naturalium fcriptores
nudum annotaverunt ; unde harum aliquas Terrae dixere axungiam. Abun¬
dat in aliis harum falini quid adftringens, aluminofum quandoque , aut
chalcanthinum , unde fingularis ejufdcm pendet virtus. Alia ut tacearn.
Quando tamen aqua , & ignis, omni fua vi egerunt in hafce bolos , tum ,
fateor , lincerae^ rerrae ut magis accedunt ita hmul Medicatam exuerunt
poteflatem. Omnium autem minime, fenfu Chemico , licet pro Terra
defcripra habere Terram noftram vulgo didtam, quam pede calcamus ,
-q^uae fubfidia vitae fuppeditat , & fanitati. Haec nimirum argiUas pingues ,
Medicatas bolos , ffei iies arenas , lapillos minimos , aquam , aerem , olea ,
fales omnia elementa animalium refolutorum in lua principia , omnia
penitus vegetantium difTolutorum principia , miris permiffa modis con¬
tinet. Tantum adeo abcfi , hanc pro demento ut agnofcamus , ut con¬
tra eamdem Chaos efle cundforum elementorum , & corporum de ele¬
mentis conflatorum cognoverimus Quae plura dicere facile poflem de
Terra , mitto.; facile perfentifco , taedia me dediffe prolixitate fermonis.
Verum non pomi abefle, quin didta commemorem , quia ubique utilia
fcitu K«c, imo & neceflaria, funr, Tqui ergo confulite bonique oratio¬
nis copiam , vel ideo quia intellexiftis , ni fallor, expofitionem , fi non
completam , fidam certe, illorum quatuor elementorum, quorum aflo-
ciatu, omne corporum natorum genus , conflatum , Philofophorum anti-
quiilimi If aruerunt. Quin & Alchemiftarum quoque dogmata <uper his
lingularia flmul enarrata habuiflis. Tandem, abfque jadlantia dixerim ,
ablque invidia quoque , fere auderem dubitare , an non 6c qusedani
iiaud audita prius inter illa agnituri fjtis. Vidiftis, ea quae pro elemen-
ds recipiuntur , incredibili variorum copia commifceri , adeoque quam
compofltiflima efle. Si vero arte, & ingenio , fola habentur, accurace-
que feparata , tum profedlo corpora haberi flmpliclrate individua prae-
jfrantia. ignis, aer, aqua, terra, eccui fimplicitate cedunt ? Igne rur-
fus, aere, aqua , terra , quidnam , quaefo , fed alio fenfu , coinpofitum
magis hatetur ? Sana & firma dicere de his conatus , monui , fi hae¬
rerem, evitavi prascipicannam , fi dubitarem. Quae de Metallis inter-
fperfi , premere olim animus erae j ut proferrem, incitavit Veftra fre¬
quentia ^ fedulicas.

5s5 ' PARS ALTERA

DE MENSTRU IS DICTIS IIT CHEMIA.

Definitio Men-

Aatio nominis.

f roprietas Men-
iltui.

Agite , Auditores ornatiffimi , tranfeamus alacres ad aliud negotii l
Quum enim lic fatis excufferimus ea quatuor Inftrumenta Artis, & Na¬
turas , qua? modo relinquimus , videamus quintum genus horum, quod
ipfi Chemiae fere proprium cenfetur , cui certe Chemihae principens lo¬
cum prae omnibus adignant , in quo fe jaitant , ferioque triumphant ,
cui artis fuae , prae aliis omnibus efte(5lus mirificos adfcribunt.

Atque illud quidem Menftruum vocaverunt. Intelligunt quidem illi
barbaro hoc vocabulo corpus, quod, lege artis applicatum alteri, illud
divideret in minutas quidem partes ita , ut particulae folventis inter par¬
tes divifas foluti , eflent penitus intermiftae. Hanc ego definitionem in-
primis ampledlor, ut modum, quo agunt Menftrua accurate diftingue-
rem a caeteris folutionibus corporum , quae mechanica inprimis ratione
fiunt. Ibi nimirum folvens fecedit a foluto, neque viciflim ab eo fol-
vitur , fed pofl; lolutionem peradam deinde, pro diverfitate* ponderun\,
recedunt a fe mutuo.

Caufa quidem , propter quam folvens hoc fiiuni , nomine Menftrui ap¬
pellitaverint , haec fuit ; quoniam applicatio Menftrui ad fuum folven-
dum inprimis excitabatur ope ignis moderati; qui quum fpatio menfis
phllofophici , vel quadraginta dierum , fuftinebatur afliduo , hinc fol¬
vens hoc deinde folvens Menftruum, tandemque folo Menftrui nomi¬
ne , dixere.

De natura igitur Menftrui erit, ut lliud ipfum sque folvatur, dum
folvit folvendum, quam ipfum folutum in partes fuas dividitur ab ipfo
folvendo. Enim vero proprietas haec obtinet in omni omnino folutione,
quae ope Menftrui peragitur ; perfeda autem folutione , fieri poteft , uc
folvens , & folutum, a fe mutuo feparentur. Quin etiam in ilfis folutioni¬
bus, quae ope liquoris Alcaheft abfolvuntur , fcribit Helmontius , fol¬
vens , & folutum , in duo diverfa ftrata , fibi invicem incumbentia , di-
ftingui. Aliter autem haec fecretio raro obfervatur in folutionibus hifce,
Rurfum ergo in eo proprie facultas folvendi haec erit , ut folvens parti¬
culas fuas undique applicet particulis folvendi. Quare partes folventis
divifae infinuare fe debent inter partes ipfius folvendi , adeoque interpo¬
nere fe debent inter fiiperficles partium folvendi corporis, ficque demum
dividere id ipfum. Illo tum tempore, quo hoc fit, videtis, neceffario
Menftruum folvens aeque in partes fuas minimas feparari per partes fe-
paratas corporis folvendi , quam ipfum folvendum quoque dividebatur
in fuas. Unde fimul intelligitis veritatem afferti fuperloris , differre
fcilicet omnino atftionem hanc Menftrui , ab omni divifione didta me¬
chanica. Namque in hac caufa dividens integra manet , & tota , tam
quando dividit , quam poftquam divifionem ablolvit. Aiftio fcilicet cul¬
tri , cunei, gladii, dolabrse, feciiris , ferrae, pugionis, terebrge , acina¬
cis , fi bene expenditur, id evidenter docet. Omnia enim h$c , dum di¬
vidunt, non dividuntur, fed fere manent, qualia fuerant. Attamen, fi
penitius in ipfam iterum rem introfpicimus , dubitandi quaedam ratio ap-

DE ARTIS THEORIA; 557

parebit, an non fingulae particula fingulatim fpedatas menflrui, dum fol-
vunt, agant inrtar illorum inflrumentorum , quae ftatim recenfui. Certe
unum tale elementum folventis habebit propriam fibi magnitudinem , figu¬
ram, duritiem, pondufque , agetque etiam per hafce fuas virtutes, quae
mechanicae eatenus vocari queunt. Ubique verilTimum quoque erit , om¬
ne Menftruum , dum folvit , atque eo quidem refpedlu , quo folvit, quum
tum dividatur in particulas invifibiles prorfus prae minutie, eo ipfo debere
elTe fluidum , atque in illo temporis pundlo > quo diflblutio-jam peratfta
eft, ipfum quoque folutum, qua tale, etiam folutum erit in corpus flui¬
dum. Unde iterum fequitur tandem tempore folutionis, folvens cum fuo
foluto convprfa efle in unum fluidum. .

Veruntamen & meretur obfervari , multa Menftrua , priufquam mu¬
nere fuo diflblvendi funguntur, faepe corpora fuifle denfe ftipata , cohae¬
rentia, dura. Atqui tum, quamdiu talia corpora haec fub forma illa con-
fiftunt , tamdiu neutiquam agent ut Menftrua. Ufu nihilominus obtinuit,
ut haec ipfa Menftrua tamen etiam vocarent. Unde contigit, ut ab omni
tempore Chemici dixerint Menftrua alia efle dura, vel folida, alia au¬
tem fluida. Poteftque divifio haec pro bona accipi , fi data modo diftindio
prius bene intelledta fuit.

Itaque ad Menftrua dura , ficca, & folida referre licet corpora fequen-
tia , in fuas iterum clafles divifa. i . Sex Metalla folida , aurum , plumbum ,
argentum, aes, ferrum, ftannum. Quae quidem ubi frigent , dura, folida, in fe
invicem nihil agunt , poftquam vero fufa funt in igne , tum mifceri intime
inter fe poflunt, ut fiat ad fenfum mafla homogenea, quae hoc miri habet ,
quod in una quaque particula maflae confufae eadem femper inveniatur
proportio diverfi metalli , quae in tota mole. Si enim argenti unciis decem
«onfuderitis in igne valido unam auri unciam, mafla habebitur undecim
unciarum. Si unum granum de hac mafla perito Docimaftae tradideritis, inde
arte fua reddet undecimam partem grani auri, & decem undecimas grani
argenti. Alterum , quod hic fuper omnia mirabile, hoc eft, quod poflibile
fit, hac eadem ratione aurum dividere , quantum lubet, fine ullo hade-
nus obfervato fine. Si enim argenti fufi partibus centenis millenis unicam
auri in igne permifcuero , totiufque maflse tantillam particulam metallur-
gice exploro, idem erit, qui prior, eventus. Quae quidem res admirandam
docet facultatem , qua pollent metalla ad fe mutuo dividendum per folam
fufionem in igne. Cogitate, quaefo , ad quam expanfionem diftendatur mi¬
nima particula auri in tanta mafla , ut nulla vel minima particula argenti
aflignari queat , quin in illa femper proportionalis illa particula auri ibi¬
dem praefto fit , attamen vel fic immutablis , inter partes immutabiles ;
denfiflima inter partes compadiflimas ; fimplicilTima inter fimpliciftimas!
Cogitate hxc , opers eft pretium , & difcite , qua conditione creaverit
metalla Altillimus ! Sane prolpicietis hic in infinitnm quid , quod effugit
humanam perfpicientiam. Forte intuitu talis facultatis , palam toties cla¬
mabant Chemici , metalla folib aperiri metallis. Nihil intime admitti, vel
ingredi in metalla , niC metalla. Profundum mercuriale metallorum infini-
toefubtilitatis efle , femperque ejufmodi manere, i. Semimetalla. folida , quo
leferre licet Stibium, Cinnabarim , Bifmuthum , Marchafitam , Zincum*

Vy iij

Divifio Mtiv*
firuotum.

r. In ficca
ante folutionem.

3 58 ^ PAR S ALTER A

Quae etiam , inftar metallorum , igne fufa , miTceri , atque fe inv*icem divi¬
dere poflunt , quis definiet quoufqiie ? Quin & eadem pariter ipfis metal¬
lis quoque conf^undi , intermifeeri , limili efieeSu polFunt. Cinnabaris qui¬
dem difficilius, facilius caetera. Semper autem metallis admifiu illo om¬
nem demunt malleabilitatem , fragilitatem vero conciliant ita, ut in pol-
linem tundi fe patiantur vel lentiffima prius , idque iterum contingat in
quacumque vel minima particula metallorum. Quod iterum, quum fit mi¬
randum, Vobifeum perpendite. 3- Huc, ad Menftrua fcilicet ficca , & fo-
lida , revocate omnes Sales ficcos penitus. Alumen , boracem , nitrum , fal
Ammoniacum, fal fontium, fal gemmae, fal maris, vitriola , fal alcali
fixum ficcum , mercurium fublimatum corrofivum. Omnia enim h^c , igne
adfa , vel fufa., miros edunt folvendo effecfius , fiepe aliis inimitabiles mo¬
dis. Quin & in fubtililfimas quoque divifiones difeerpi fe ferunt ab igne,
aliifque hinc permifeentur intime , non tantum inter fe , fed quoque cum
metallis, femimetallis, aliis. 4. Cenfere & inter Menftrua talia omnino
oportet omnia fulphurea , dura , foffilia , ipfum fulphur vivum , fulphur
vulgare, arfenicum , auripigmentum, cobaltum, in quibus mira poteftas,
quoties igne aguntur , fluuntve ; ficque inter fe , aut cum aliis mifcentur ,
virefque folvendi exercent adeo lingulares, ut vix aliis caufis fimiles quea¬
mus producere. 5. Tandem etiam ad Menftrua haec digero illa corporum
follilium genera , quae caementa vocare folent Docimaftae. Haec etenim fa-
libus , fulphuribus, lateribus , in pulverem ficcum redadis, interque lami¬
nas metallicas interponendum , confiant; ut colorem metallorum eve¬
hant , aut & ipfa quoque a fe invicem feparent.

Dum vero varietatem recenfemus Menftruorum, qusedam inveniuntur
talia , ut , poftquam folutionem fuam abfolverunt , atque deinde fibi com¬
mittuntur, coaiefeant in unam maflam duram , quae fimplex nobis apparer ,
atque aequabilis ubique naturae. Atque ea quidem apparens faepe fimplicitas
tanta eft , ut conflata fic de variis mafla fincera appareret. Plumbo in igne
fufo, liquefadlum immifeete ftannum, coibunt ut aqua aquae, vel Argentum
Vivum Argento Vivo mifcetur ; idque obtinebit,quamcumque demum por¬
tionem alterutri permifcueritis.Si liquida haec in catino metalla fpedi;atis,po-
teftis ne aliquid diferiminis repetire ? Nihil fane quidquam, Quiefeant mox,
frigefcantque , coibunt in unam folidam molem , erit haec fane homoge-
nea, fimplexque vifa , talifque dein manebit. Idem verum erit in omni¬
bus metallis , quin 6c in femimetallis quibufdam , jam prius recenfitis.
Enimvero ftanni librae ad ignem liquefaifti , confundite reguli ftibii ferupu-
lum ; mafla frigefacfta. homogenea apparens , erit in omni parte fua adeo
fragilis, ut, fi minimam ejufdem particulam acceperitis,nunquam repertu-
ri litis in illa mal'eabilitatem naturalem ftanno ;imo contra in unaquaque
portiuncula ftanni proportionalis Aptimonii pars accurate femper per»
mifta invenitur. Nonne Alcali fixum cum arena vel filice fic cok in vitrum
fimihter unum & fimplex ? Infinita talia habentur , vos ea noviftis , exem¬
pla data fufficiunt. In omnibus his utique folventis & foluti per minima
divife , commiftaeque , partes concrefeunt ita , ut novum praebeant corpus ,
in quo nemoconcurium partium concretarum deprehendet, nifi natae fic
■maflae cognoverit originem, aut aliis experimentis in partes fuas compo-

&E ARTIS THEORIA. 353,

nentes iterum refolverit. Sulphur quocjue & Mercurius , tritu , tic 'coeunt
in pollinern iiccum , nigrum. Hic vero igne magno rurfum evedus cinna-
barin coccineam iimpliciffimam putatam , conftituif. Sed fecundo etiam
id obfervatur , quod multa folventia fluida, maflas folidas accurate equi¬
dem in minima diflolvunt, deinde aurem , perada tora folutione , in
unamrurfus duram , faepe & flccam , molem unita prorfus abeant. Ne mer¬
curium cum fulphure repetam , fpedemus fere omnia Menftrua dida me¬
tallorum fluida. An non videmus hasc fuis cum metallis adunari in maflas
vitriolicas conflantes fatis ? Solvens accerrimum de vino acerum , poflquani
oflracodermata , faxa , cretas , corrolit , a fua fe aqua diluente feparat , &c
cum iifdem folutis tranlit in concretum ficcum, durumque.

Sed multa quidem , forte plurima dicere licet , ex -Menflruis i forma fub-
flflunt liquida, etiam priufquam folvunt , qualia fere cenfentur omnia
vulgo dida Chemicis Menftrua. Aceta , aqua , fpiritus fermentati, fpiri-
tuslalini acidi , alcalini, compoliri, olea didta alcalina per deliquium, 6c
CSEtera multa, huc fpedant. Atque horum quidem omnium liquida quum
fit fpecies, longe habetur clarior , intelleduque facilior, adio ; quia fci-
licet vulgatiflima etiam quotidie occurrit in officinis artificum.-

Denique Menftrua, vel folventia , reperirnusj qux ante exercitam fol-
vendi virtutem liquida defluunt, abfoluta vero diflol vendi adione , dein¬
de una eum fuo folventein forma liquida perflant. Nufquam evidentius id
patet, quam in diflolurione quinque metallorum cum mercurio fimplici,-
jpafla nafcitur de his rite permiftis mollis, quam affufu pluris mercurii,
diluere licet pro lubitu , fine limitibus. Illam vero duram reddere hade-
nus , methodo vulgata Chemicorum, vix unquam quifquam potuit. Qui
potefl, bonus erit ,& forte dives, artifex; qui tentat , fudabit , algebit-
que. Quin etiam acida qusecumque liquida, poflquam folverunt metalla,
fi tum copia magna iis adfunt, una cum fuis folutis , humida diu perfiflunt,-
neque facile adeo exficcanda poflea. Unde plurimi, haec, olea putabant
metallica fixa , falfoque quaerebant in iis mira arcana ; dum tantum hic eft
modus aggregandi fales acidos in magna fatis copia, circa metalla. Cae-
terum numerofiffima funt folventia , quae cum folutis , forma liquida dein
perflant ,, ut non lit opus amplius his inhaererer

Confiderantes modo diflinda Menflruorum genera, facile difcimus,
plurima Menflruorum aeque adunare corpora , quam quidem feparare in
partes minutas.. Enimvero quotidianum habetur obfervatum , quod parti¬
culae Menflrui , poflquam adione fua propria jam diffolverunt fuum fol-
vendum , tum flatim ita nedant fuas particulas folventis ad particulas fo--
luti , iit mox oriatur, ex concretis his , novum coalefcens compofitum ,
multum faepe diflans a natura fimplicis , refoluti-,. corporis.- Attamen i»
bac re id femper verum agnofcitur ^ quod tamen folventis partes , pofl
hanc concretionem, non amplius contingant fe invicem, fed , interpofitii/
particularum diflblutje materig^, diflent a fe mutuo. Rurfum' diviilfae par--
ticulae , quae diffolvendum prius adunatiane fua conflituebant , jam quod¬
que diflant a fe miituo , interjeda ubique particula folventis. Unde igitur'
ex hac divifione, feparatione, nova heterogenearum concretione , mul--
tiplex hinc oritur , ope Menflruorum > multitudo recens natorum corpo-^

riuiHa attte fo-«
Jutionem.

fluiila r®^-
folucioncm.

Anio

draorum.

Penitius conff-
4cr«ta.

Elt in folventc
fc in folvendo.

Magis ex amo¬
re cjuam odio.

5<f0 ^ ; P A R S A L T E R A\

rum. Maxime quidem Hjec norabilis enafcltur, quoties quadam tantum¬
modo partes folventis & folvendi adunantur , dum interim eadem adio-
ne aliae ex hac nova concretione repudiantur, atque iterum nova fpecie
apparent.

Manifeftum igitur eft ex hifce, partes Menftrui fe applicare partibus
corporis folvendi, hancque aflociationem inprimis ablolvi eo exquiiite
tempore, quo folutio peragitur. Igitur caufa certa hic requiritur , quas
efficit , ut particulae diffolventis a fe mutuo recedentes , potius petant illas
materiae diflblvendcE particulas , quam ut in antiqua ftatione maneant. An
non fimilis ratio exigitur , quum particulae folvendi , jam divulfae per vir¬
tutem folventis, ficque jam feparatae, potius manent nunc unitae illis Men-
Arui partibus , per quas folutio ta^ta fuit , quam ut iterum , pofl: folutio-
nem pera(5tam , particulae folventes , & folutae , denuo fe affinitate fuas
naturae colligant in corpora homogenea.^ Oro Vos , Auditores , cum cura
perpendite id quod dico : dignilliraa eft cognitione, & memoria, ob-
fervatio.

In ea tamen iterum excito Vos , confideretis, quod , quaecumque demum
illa caufa fuerit, ea profecfto aequo jure quaeri debeat in foluto, qu.^m
in folvente. Communis ergo utrique, reciproca in utrifque, eft. Quid
enim ? Dum aqua didta Regia folvit fubtriplum auri in liquorem flavum ,
partes auri diflblutae manent unitae partibus aquae Regiae diffolventis , ut
auri particulae , aqua Regia decies & otfties graviores, maneant fufpsnfas
in aqua Regia, neque in fundum delapfae fe colligant fub leviore aqua.
Nonne evidenter cernitis hic inter unamquamque auri, & aqux Regiae,
particulam, virtutem quamdam mutuam , qua auri pars illam, haec vero
auri , particulam amat , unit , retinet ? Si enim id non fieret , tum auri fic fo-
luti ramenta irent in fundum vafis, partes falinae diftindo ftrato incumbe¬
rent auro, cuidein fali iterum lupernataret diftinda aqua ; quum jam tria
hsec , adeo diverfa , liquoris fimplicis , & aequabiliflimi , Ipecie , fimul fluant.

Inde, fi ex fimilitudine formanda hic caufae enarratio , videtur nobis
cognita hadenus adio diflolvendi magis peragi per vim quamdam , qua
Menftrui partes conantur fibi aflbeiare diffolvendas partes , quam eafdem
fugere , aut repellere. Non igitur hic etiam adiones meehan jcae , non pro-
pulfiones violentae, non inimicitiae , cogitandae , fed amicitia j fi amor
dicendus copulae cupido. Fateor , paradoxa haec aftertio. Cogitate ergo id ,
quod in omni violenta dida dilfolutione obfervaviftis. Scilicet non diu¬
tius agitatio , aeftus , flrepitus , turba, manent , nifi quamdiu omnes
partes folventes nondum amplexae funt univerfas diflolvendi partes ; fed
ipfo momento, quo funt adunatae, pax perfeda & quies tranquilla obti¬
net. En , rem fpedate. Spiritum nitri dilutum vafe hoc contineo. Quiefeit
ille, neque fignum ullum motus nobis exhibet. Fruftulum jam feri i immit¬
to huic liquido. Quam valida nunc bullarum rarefadarum ufque ad mar¬
gines tam ampli vafis ufque expanfio ! Quis motus ! ^Eftus quantus , ftrepi-
tus , & igneus fere fumus ! Sed quamdiu hxc opinia perdurant > Sane non
diutius, nifi dum falina pars nitri quaedam adhuc adeft , quae nonduni
arde unita eft feri particulae cuidam adhuc folitarie exiftenti in hoc vafe,
Sinjul ac vero mnes partes acidi illius combinatae ftiiit curn omriibus

ferri

DE ARTIS theoria.

ferri pamcuUs , ftatim eunda iec|uiefcunt , efl:c|ue omne acidum ita ftride
unitum terro , ut vix inde iterum queat feparari.

Neque iterum negiigere licet in hoc negotio hanc animadverfionem ,
quod nempe nunquam totum folvens agat in integrum corpus folvendi
fimul ; id enim obfervare alias non memini. Semper autem particula illae
folventis tantum , quae attingunt folvendi aliqua' particulas, primo agunt
dilTolvendo in fe invicem , atque , hifce dein avullts prius , ad reliquas ad¬
huc cohaerentes cum maffa folvenda, novae Menftrui particulae fe appo¬
nunt, aguntque iterum.

Igitur Menftrui pars agit in partem corporis illam, quam adu ipfo
jam inde divellit , & feparat. Dum autem feparatio illa peragitur inter
didas modo partes , intetim tamen ipfo hoc feparationis conflidu, mo¬
tus nafeitur major in toto Menftruo ubique. Hujus quidem agitationis ope
ceterae Menftrui partes agitatae, conculfe, vagje, adjuvantur , ut & ipfe
facilius iterum fua vice accedant ad alias, nondum folutas , partes fol¬
vendi.

Quemadmodum autem hxcee fic nata agitatio efficax ad diflolven-
dum caula; ita etiam alia habetur adionem dilEolvendi excitans , ignis ni¬
mirum. Quid futurum foret, ubi ille abeft penitus , mortalium nemo de-
liniet? Eft enim impoffibile illum aliquo ex locoprorfus arcere, ut fupra
dudum conftitit. Hoc autem certo fcimus, quod, ignis in Menftruo vigo¬
rem folvendi incitet, & omnino alat, augeatque. Deprehendimus, fi-
lente per frigus fummum igne, folutiones vel non fieri, vel tardius pro¬
cedere , ad ejus vero incitamenta promoveri ftatim.

Attamen , & hic iterum, alia agent igne magno prius quam deftinata
folvant, ut in mercurio metalla foluturo patet. Alia autem levi igne in¬
digent , ut fal Ammoniacus, fal Gemmae , & fal Tartaci , ftatim fere in
aqua deliquefeentes. Nonnulla calore moderato refolvunt , incitato aeftu
amittunt totam folvendi virtutem, imo & contrariam coagulandi vim ac¬
quirunt. Aqua fic tepida albumen ovi diluit, ebulliens autem jam folutum
illud coagulat vice verfa. ^

Quando autem modus prope Ipedatur, quo ignis folutiones Menftruo-
rum juvat , lacile comprehenditur ille id praeftare, quatenus motu mere
mechanico corpufcula minima Menftrui Impellit , movet agitatque. Rur-
fum plurimum eo tribuere creditur > quia dilatat moles quorumcumque
corporum. Dein etiam prout dividendo ipfas faepe partes abripit , ipfeque
ita multa folvens corpora, aliorum adiones fuae facultati immifeet, unita
opera agit. Omni ergo hoc refpedu calor folutionem Menftruis propriam
auget, utque eadem procedat felicius fucceffii profpero efficit: hinc & eo
requiritur ut conditio neceflaria. Quin in plerifque etiarn ipfo folvendi
adu , lento prius, calor fucceffive folet augeri inter diffolvendum, tumque
ftatim melius quoque procedere folutio quae ideo femper fere magis , ma-
gifque, inter folvendum increfeere fatis notabiliter folet. Imo vero &:
adio illorum Menftruorum calore augetur, quae ipfa , dum folvunt , fri¬
gus ingens excitare folent. Id enim notaviftis , dum fal Ammoniacus aquae
immiffius folvitur : quum in aqua, calefada prius, ocyus folvi fe patiatur ,
quam fi aquae frigida committitur.

OT/i» /• 21 z

Sempet fit
fucceflive.

Semet incitant
magis magiftjuc.

Et per ignem
auUa.

Vatium in Ta¬
tiis.

Quid ignis fa¬
ciat Menftruis?

Quid agunt
3klcnll[ua i

Karo elementa
Jnuranc,

3(^2 PARS ALTERA

Illa igitur mutatio corporum, quae in illis obfervatur produ6i:a per ac¬
tionem dinTolventem Menlirui , videtur quam maxime pendere a connexu
particularum minimarum Menflrui, jam ardliflime adhaerentium ad cor-
pufcula foluti per MenftrUum corporis. Vix autem apparet tribuenda ve¬
rae , & propriae, mutationi introdudar a Menftruo in particulas ipfas fo-
lutas. Novi equidem principes in Chemia Autores aliter centere ; ipfa ta¬
men res fententiae modo prolatae favet. Si enim metalla fpedamus purifli-
ma , Aurum , Argentum, Mercurium, quam accuratillime corrofa a fuis
acidis folventibus m liquorem purum , quam mutata certe apparent no¬
bis in omnibus fuis partibus ! Si tamen deinde arte feparentur iterum quam
accuratillime a fuis folventibus, quod facile obtinetur, tum hatim recu¬
perantur abfolute eadem ramenta metallica, quas igne fundente adunata
idem, nullo mutatum modo, metallum reddunt. Unde manifefto patet,
Menflrua haec nihil egilTe in intimas particularum metallicarum naturas ,
fed tantum divulfarum particularum fuperficiebus adhaefllfe. Hoc quoque
folutum aceto, aliifve falibus , inde illibatum quoque recipi poteft. Prae¬
terea fi cum metallis aliis fufaigne metalla, quacumque demum propor¬
tione commifta fuerint intime , & quam ms’'-';ime, vel fic tamen pura puta
redibunt in tefta docimaftica. Aurum & Argentum, cum Mercurio deftil-
lavi quondam ultra quinquaginta vices, fed femper iterum ablato mercu¬
rio erat aurum, vel argentum, fincerum, quale ‘in primo amalgamate fue¬
rat. Si fales quacumque copia diluuntur per aquam, infpilTatione fada ,
redibunt non mutati fales. Si falia igne liquefada mifcemus intime, aqua
dein dilura jinfpilfata lege artis iterum eadem prorfus revertuntur. SedSc,
fi olea falibus mifcetis, itaque folv tis , feparata deinde fere eadem haben¬
tur. Ipfa Alcalia fixa cum Terra vitrificabili per ignem in vitrum transfor¬
mata , vel fic tamen artificio Chemico, in fua principia priora abeunt.
Sulphura falibus foluta,aut cum metallis coeuntia idem docent. Alcohol
cum oleis, cum refinis , aliifque pariter. Atqui fufficere queunt ifta, ut
fciamus, hanc adlionem Menftruorum ita fe habere, ut modo dixi.

Sed dicetis jure Veftro , fola tamen folutione per menftruum perfedla ,
f«pe nova nafci , nunquam prius comperta corpora. Si enim acetum ftilla-
titium fortiffimum ebulliendo calcem plumbi eroferit , hincque fuerit fac¬
tum Saccharum didtum Saturni, conflabit quidem acido aceti attraCfo in
elementa plumbi ; verum quoties fal hic plumbi de retorta igne deflillat
violento , non reddet aceti fpiritum , fed liquorem fingularem , in igne in-
flammabilem. Ita efl, polfuntque multa fimilia in exemplum adduci. Sed
omnino cogitandum efl, partes Menflrui lemel accretas fuperficiei cor-
pufculorum folutorum, haud ita expedite femper inderurfum avelli pofle,
fed ficpe ardtiflime adhaerere non modo, fed 6c unita manere, eaque ra¬
tione fimul unita moveri , diutiffime in hac fua combinatione perfiflere.
Unde artifices faepenumero putant , corporum naturam deflrudfcam efle ^
dum modo fimplex haec non mutatorum contigit conJundHo , novam in¬
ducens faciem. In exemplis quam facilis efl harum rerum intelledlus. Si
lanceola phlebotoma acutiflima fola habetur , vis illius folvens unicuique
patet. Si autem vagina arcla undique obducitur, quamdiu in illa maner,
laedendi virtutem amifit , quamvis penitus immutata lateat, Quando- au-

DE ARTIS THEORIA.

tem cultellus vagina nudatus exploratur, jam ftatim priftinam naturam
induit. Videtis igitur , prout vagina haec facilius exuitur, eo habebitur ci¬
tior prifca lanceolae facies ; fi autem illa fere infeparabiliter connederetur,
tum omnes afiererent, ipfam hanc lanceolam mutatam fuiffe. Cylindru-
lum cogitare de argento quam purillimo , qui inauratus fit crufta auri no¬
tabili , immittatur dein purae aquae forti. Omne argentum de cavo vagi¬
nae illius, aureae confumetur pertedillime , & manebit integra ,• cohaerens ,
vagina aurea excavata , colore nigro turpis in illa aqua forti. Fieri ergo
poteft, ut acid$ quoque aceti partes quibufdam partibus plumbi lic adu¬
nentur, ut in defiillatione renuant a fe mutuo recedere , fed facilius unitae
adfcendant. Fallitur itaque qui putaret, acidum aceti attadu plumbi ita
fuilfe converfum in novum liquoris inflammabilis genus. Profedo credi¬
bile valde videtur , longe faepius occurrere hanc ex adunatione diverfita-
tem , quam mutationem in fubftantia. Idem quoque debemus flatuere in
feparatione. Nam contingit crebro, folvendum corpus conflari ex diverfis
admodum partibus, quarum alice adhibito Menflruo omnino diflolvuntur,
dum aliae excutiuntur ex iis folutis , atque ita deinde feorfura exillunt.

Quando tunc poftea Menflruum aufertur iterum de eo quod diflblverat,
jam profedo alia videbitur materia , quam quae ante folutionem appare¬
bat. Unde incautus imprudenter colligeret, corpus hoc, quod ipfi novum
falfo putatur, natum fuilfe per vim peilnutantem Menffrui, quum tamen
hoc in cafu mera modo fuerit partium feparatio , vi Menffrui fada.

Eo jam faciunt omnia , quae hucufque retuli , ut certum omnino fit ,
omnia Menftrua cognita , dum adionem fuam exercent , folo tantum
motu agere , licet Chemici abflrufas adeo adiories illorum pofuerint. Si
namque Menflruum non mutaret motum in iis partibus, in quas agit,
tum partes illse manerent quales fuerant, adeoque Menflruum tum non
egiffet ; quod eft -contra hypothefin.

Verum , licet hoc ita veriflimum fif , attamen non ita facile eft modum _ Sfdafingula.
intelligere phyficutn , quo excitatur ille motus a menftruo. Quiefcebat
enim Menflruum, dum folum exiftebat, nec movebatur folvendum, priuf-
quam inciperet a Menftruo moveri,- Simulae vero certo calore , in diftan-
tia definita, conjunguntur , ftatim motus novufque faepe ingens extemplo
enafcicur, qui ante hxc non erat in alterutro, jam in utrifque dominatur.

Non polfumus ferio meditati , & candide loquentes , caufain hanc tribuere
communibus motus gignendi originibus. Fruftra enim in propullione ,
gravitate, elafticitate , vi jr.agnenca, aliave , fi quae fit , generali caufa,
ortum hujus agitationis quaerimus: lingularis enim eft inter folvens, &
folvendum , non communis omnibus corporibus. Verum omnia haec jam
accuratillime excutienda nobis veniunt ; quia Menftruorum poteftates bene
intellexiffe qui potuit , praecipuam ille totius Chemiae naturam percepit ,
eritque capax, qui pulcherrima quaeque illius opera exfequatur. Id autem
ut nos perquiramus flagrantilfime cogit omnium maxime audtoritas fum-
morum virorum , qui putant , fcilicet omnes adtiones quorumcum lue cor¬
porum, per folas mechanices leges intelligi & poffe , & debere. Ergo vi¬
deamus.

Dico quidem, quotiefeumque Menflruum folvens fypm folvendum di-

Zz ij

Non mfchani-
ce, nifi rarius,

Hinc folutio ta-
Jispieflius cxpo-
cicur,

3^4 PARS ALTERA’

vidit: folo motu mechanico di(5lo Mathematicis, tunc femper corpufcutaf
folventis illius, prius quiefcentia, agitari debent ab aliqua caufa generan¬
te motum in ipfo folvente , quae quidem caufa ignis eft plerumque. Par¬
ticulas deinde Menftrui illius ipfae jam , ita motae ab hac caufa, impingere
debent in fuperficies particularum hadenus cohaerentium ipfius corporis
folvendi, iis fuum motum imprimere, per illum has abradere, decutere
de fuo folido; five haec adiio fuperficiei externae folvendi imprimatur , li¬
ve interne intra poros illius infinuata eorpufcula ita egerint. Crediderim
fane convenire inter omnes , qui ferio fuper hac re cogitant , hunc unicum
effe agendi modum mechanicum , quem aliquid praeftare pofle , ut con¬
cedo , ita longe minus illud effe , quam vulgo creditur , quoque monere
cogor. Corpora enim fluida moles immerfas undique ambiunt;, premunt,
penetrant , fed deinde vix mutant per fuam molem, duritiem, figuram,
pondus. Fateor, motu dato per ignem moventem fupra extremum fol¬
vendi ambitum moventur; fed quam exigua efl: illa vis, quae lemper iti
fluidum fuum proprium aeque valet agere, quam in corpus illud durum,
adeoque vim applicantem , cogentem , & imprimentem in illud corpus
non habet : haec omnino funt aliunde repetenda. Creditifne inftrumen-
tum mechanicum, dividere aptiflimum , cuneum fumatis, unquam di-
vifurum ligneam molem folo fuo appofitu , fola levi circumnatatione ?
AI iud fane hic requiritur. Infigi debet primo firme in molem, dein alia
vi extrinfecus afliduo imprefla concuti , adigi , moveri , neque iterum pofle
inde dilabi. Quae cundia quaerite in particulis molli fluido placide circum-
fufis, libere circumnatantibus, omni caufa adigente carentibus. Sint aii-
tem jam divifae per vim mechanicam puram partes tam folventis , quam
folvendi, ipfoque hoc tempore fluant inter fe. Tum certe , nifi praeter
finceram mechanicam, alia fimul poteftas adfit, divulfae partes', hoc mo¬
mento divifionis fluidae, juxta fua pondera diverfa fe difponent , fundum
attingent, ponderofiflima , atque ita porro caetera, pro varietate ponde¬
rum , in diflindfa fe ftrata diflerent & ordinabunt in vafe , non manebunt
permifta gravia levibus , non h^rebunt foluta cum folvente , fed feorfum
fe in fuos aflbciabunt , ratione ponderum , ordines. Meminiftis ita quo¬
ties metalla , faxa, vel alia dura corpora lapfu aquae de alto cadentis, aut
rapiditate torrentis, deteruntur, hanc aquam tunc per folas virtutes me¬
chanicas agere, atque corpora quaecumque dividere in particulas minutif-
fimas. Atqui impalpabilis pollen ita natus non mifcetur aqu^ , non aduna¬
tur illi , fed cadit in fundum aquae, ibidemque colligitur , & licet concuffu
crebro agitetur , tamen fimulac iterum quiefcit , ftatim denuo fubfidit.
Idem vidiftis , dum aqua ebulliens codfione folvit corpora compofita de
terreftribus & oleofis. Simulae nimirum aeftu fuo folvit oleum, flarim illudi
liquefadum furfum ejicit, ut fupernatet, moles terreflris delabitur deorfura.
Hae quidem eoufque diflblutiones mechanicae haberi poflunt. Ita frilicec
fluminum lapfus, celerefque venti, foni tormentorum bellicorum, toni¬
trua , agere folent. Semperque, folutione abloluta , folvens, & folutum ,
fecedunt iterum a fe mutuo, prout efficacia ponderofitatis exigit, firnul
ac tantum valido concuflu carent. Sane, dum fuprema ignis violentia
glebae femimetalltcse, flibium ponimus, cumfalibus,.metallifque diffluunt

DE ARTIS THEORIA. 5^5

in catinis fuforiis , omnia mlfta penitus inter fe videntur : verum , ubi
ignis ceiTat , totumque miftum in conum fuforium infunditur, ibique
quiefcit ; tum illico fcoriae furfum enatant , inque unam ftipantur cruftam ,
dum purior metallica pars pondere fuo nititur deorfum. Sed & repulfus
quidam efficit , ut in varia fecedant, qure fuerant mifta. Id in lixivio Al-
calino fortiffimo & Alcohole.in oleo id & aqua, cernitur, ubi non gra¬
vitas tantum , fed & repulfus hujufmodi efficit, ut coeant fimul, quas funt
ejufdem ingenii. Ipfa quOque metalla fufa fimilia quandoque inter fe
agunt, ut in modo Hombergiano depurandi argenti notabile apparet.
Nobis certe videtur , illa fola Menflrua adlione mere mechanica agere ,
quae, poftquam motu tantum mechanico, a magnitudine, dufitie , figura,
pondere j impulfu , pendente , attenuaverunt corpora , dein recedunt a
divifis , furfum, deorfumve , prout proportio ponderum poftulat ; ne¬
que tum etiam per illam divifionem magna poftea mutatio obtinet. At¬
que hoc quidem charadtere putem definiri poffe , an dati Menftrui in
fuum follitum adio fuerit mechanica. Eadem quoque hac nota diftingui
facile poterit a caeteris , fi quae talis deprehenfa fuerit.

Quotiefcumque vero, aliqua diffolutio per aliquod Menftrunmperada
cognofcitur, ita quidem, ut corpufcula foluta dein cum particulis Men-
ftrui cohaereant , atque maneant cequabiliter permiffa , quamvis ambo
haec notabiliter ponderibus fuis inter fe differunt; tum cenfere oportet
folutionem illam fadam quidem fuiffe partim vi adjuvante mecha¬
nica univerfali , quae femper fere concurrere folet, fed tamen maxime il¬
lam contigiffe adione alia, quae fcilicet nata fuit ex illa privata , fingu-
Jarique , proprietate , quae obtinet in folvente tantum ratione fui fol-
vendi , & in hoc folvendo refpedu tantum fui folventls. Per hanc fci¬
licet poteftatem elementa unius trahebant alterius elementa, ficque di¬
vellebant a fuo priori concreto. Hinc poft divulfionem hanc , minima
haec fe invicem affociant , finguntque mille novas corporum fpecies.

Rem conabor exemplo dilucidare. Si globus ex argilla molli immit¬
titur aquae, haecque dein fuppofito igne agitur in ebullitionem; tum par¬
tes aquae , motae vi ignis , dividunt fphaeram argillaceam in corpufcula
minima, quae per totam aquam perpetuo permifcentur , quamdiu aqua
ab igne agitatur ut ebulliat, bimulae autem externa vis ignis impellentis
ceffat, tum, quiefeente , & frigefada, aqua, omnis cadit in fundum
argilla. Hanc ideo mere mechanicam diflblutionem vocari vellem , quia
corpufcula aqus motu ab igne accepto impellunt, moventque argillge
partes , &ubi privantur hoc motu ab igne dato , nihil ultra agunt.

Verum fi globus confedus ex fale gemmae, qui aqua longe eft pon-
derofior , injicitur quadruplo aquae , ftatim totus diffolvetur calore
aquae, fed integre jam perfeda folutione , licet aqua frigeat jam, & pror-
fus quiefeat, tamen omnis fal manebit dilutus per aquam omnem, licet
ponderofior fit. Quare apparet, quod hic fit facultas in aqua, qua unit
libi elementa falis, unitaque libi hc ad)ungit , ut pondere fuo feparari
inde nequeant , fed cogantur ita fufpenfa manere. Incipitis vel jam fufpi-
cari, multo pauciora dari Menftrua , qu^ mere mechanica vi fua obje-
da folvunt , quam quidem vulgo putaretur. Aqua glaciem , aqua aquam ,

Z z iij

Quacnam non
mechaatea folu-
tio i

Fxcmplum mc-
clianics loiucio-
nis.

Exemplum fb-
liuioms non j
modo mechani¬
ca;.

Divido M«n-
fi-fiioram i mo¬
do foIvenJi.

Exempla Mcn?
ftrui mcrc me¬
chanici.

P A R S A L T E R A

alcohol alcohol , & fimilia liquida fic limllia folvunt. Sed & obrervanfur
gradu5 varii, per quos diverforum Menftruorum particulae cum elemen¬
tis foluti ardlius , aut laxius , cohaerent Unde iterum multiplices exoriun¬
tur differentiae corpufculorum per jMenftrua produdlorum. Inter illa enim
fic produda, quaedam enafcuntur quandoque ufque adeo immutabilia,
ut renuant refolvi in fim*pTicia, ex quibus orta fuerant; dum alia facilli¬
me dimittunt iterum , quas in folutione acceperant, parces. Unde in his
vix finis reperiri poteft.

Juxta datam igitur dodirinam auderem fere Menn-riia mihi cognita,
a diverfitate modi, quo folvunt, diftribuere in quatuor diftindla genera.
Ad primum fcihcet reducere conaturus omnia illa , quae fimplici , fin-
ceraque , agunt potentia mechanica. Qiiae igitur intelligi , adeoque &
explicari , polfunt ex demonfirationibus mechanicis , quae expendunt
vires agendi communes univerfis , quae novimus , corporibus. Atque hxc
quidem pauca, eaque fere femper valde fimpllcia, funt. Alterum vero
genus illorum confiituere conarer pro illis iMenftruis, quae dum utcum¬
que fimul agunt mechanico motu, interim tamen praecipue fimul virtute
quadam repellendi munus fuum abfolvunt. Tertio alia ordinarem Men-
ftrua in unam clafTem, quae mutua attradione partium folventium , &
folvendarum , perficiunt praecipuam fuam operationem ; quorum quidem,
ubique frequentium , numerus eft locupletiffimus. Ultimo denique vel¬
lem cenferi in unum ordinem omnia iila Menftrua, quae opera fua per¬
ficiunt omnibus modo enumeiatis fimul concurrentibus ad hanc operam.
Atque horum quidem eft omnium maxima feries , quum in omnibus
fere Menftruorum adionibus concurrant mechanicae vires, repulfus qui¬
dam , attradionefque creberrimse. Si aurem fieri pofTet , ut revocaren¬
tur fuos in ordines Menftrua, fecundum adionum fuarum differentias,
iterumque poffent dein Claffes inferiores diftribui , tum demum dodri-
na Chemica ad leges difciplinae poffet caftigari , atque proinde in illa
praedefiniri , quid futurum foret in qualibet fufcepta operatione. Unde
etiam in aliis difciplinis phyficis , fumma cum utilitate , experimenta Che¬
mica inftitui poffent.

Conaturus fum jam horum omnium aliquod Exemplum exhibere; ut
ita animus paratior fit fequentibus intelligendis. Quare pro exemplo fo-
lutionis mere mechanica , praeter allegata ftatim experimenta , fit Ar¬
genti fufi per aquam frigidam , cui infunditur , divifio in fruftula. Hanc
Granulationem vocant Docimaftae ; ego coram vobis ita inftituo. Sumo
Argenti omnium puriftimi unciam; quam puriffimo carino fuforio , bene
forti , integroque, indo ; pono tigillum mundifllmum fupra , ut bene os
tegat, omnem illapfum alieni prohibeat ; lente calefacio , per gradusv
donec fere candefcat; tum cum hoc apparatu appono igni forti, folli¬
bus agitato, donec in candente jam apte fluat inftar aqu^. En, liquefa-
dum ita penitus Argentum, minima copia fimul, ex alto, infundo in
aquam frigidam, qus in magna fatis altitudine, ad minimum pedali,
hoc vas' implet. Audiris , videtifque’, fluentis Argenti partes per aquam
levi cum fibilo tranfire , ad pundum illapfus in grana dilfilire , fic ad
fundum cadere, aqua non inutata , argento neutiquam mutato. In quo

D E A R T I S T H E O R I A. 3<?7

exemplo difeiris , argentum ab igne fluens , in aquam dejedum, aquam
dividere, dividi ab aqua; fada vero diviflonehac; utrumque non mu¬
tatum recedere , atque juxta pondera fua fola fe difponere. Oportet au¬
tem , ut capturi hanc operationem exquifitiflirne imitemini omnia quee
demonflravi. Si enim vel minima fuerit conditio negleda, res non ita,
ut coram vidiftis , procedet. Idem iic in Auro fit.

Si autem iEs, eadem artefufum ad ignem, ita immitteretur in aquam
frigidam, tunc in ipfo pundo attadus ad aquam , impetu incredibili
tota cupri fubftantia , in minutias fubtilifiimas divifa , repelleretur ab
aqua , ut vix reperiri poflet; ita quidem ut mirifica haec repellens vis vix
pateretur binas particulas metalli unitas manere. Hoc quidem exemplo
efficitur, Menftrua dari, ut hic aquam, quae folvendo corpori , hic aeri
fufo, vi repellente miram diflblutionem conciliant. Atque idem ille even¬
tus obtinebit , fi auro , vel argento , miftum fuerit aes , tum enim mi-
ftum hoc igne liquefadum,& aquae infufum , fic pariter diffiliet. Mo¬
nendi autem eftis , qui hsc auditis, ne temere experimenta haec inflitua-
tis : nam, non nifi fummo cum periculo tentantis, fieri pofllint.

Tertium jam vobis exhibeo Exemplum , ubi partes diverfe, unitae in
contadtus , fe invicem divellunt, atque fatis fortiter uniunt. Videte igi¬
tur. In teftahac, continentur unciae quatuor florum Sulphuris, tefta au¬
tem figulina haec nullo vitro plumbi obdudta eft. Apertura vafis tigillo
caute tegitur , ne Sulphur fufum incendatur. Ignis vero fupponitur tan¬
tum ille, qui requiritur ad minimum ut fufum fit, maneatque, Sulphur,
non major. Jam intra facculum hunc fadum ex linteo denliffime con¬
texto , & puriflimo , indidi Argenti Vivi puriflimi uncias fex, faccu-
lumque fupra accurate funiculo colligavi. Cernitis Mercurium, nifl pref-
fum, non tranfire per facculum. Jam, ablato tigillo, ad fufum Sulphur
lenirer, lenteque , 'premo Argentum Vivum , ut parva valde copia fimul ,
in guttulas minimas divifum, fenfim cadat in liquefadum Sulphur. In-
terim vero, dum ita illabitur , affiduo fufum Sulphur fpatula movetur
ferrea , bene prius c^defada , donec omnis ita Mercurius perfede im-
miftus eft. Cernitis unam jam remanflfte maflam , nigram , in fila quafi
longa porredam , fi microfeopiis fpeCtatur , & fplendet , & quafi ali¬
quid oftentat mercurii , eft fragilis prorfus materiae. Habemus ita_ exem¬
plum Menftrui fluidi quidem, at ficci, tum & folvendi corporis duri ,
ficcique , quae fimulac per minima fe invicem contingere poflunt , valde
attradione retinente particularum concrefeunt ita, ut deinde igne adhi¬
bito non feparentur , fed unita fimul adfcendant , inque Cinnabarim
mutata. Principia, quae hic coiverunt, quam diverfa , ortu , pondere,
fpecie , volatilitate , quam aliena a combinatione inter fe 1 Et tamen
proxima fada , quanta tenacitate retinent fe invicem ! Quaenam ergo
erant caufae, quae hanc adunationem effecerunt? Primo ignis, qui ful-
phur liquefecit in fua elementa divifa. Deinde divifio mercurii , dum
per linteum illud tenue, ut per cribrum tenuiffime perforatum , cogeba¬
tur copia pauciffima fimul in hoc fulphur delabi. Tertio agitatio affidua
liquefadi fulphuris , & illapli argenti vivi , unde permiftio accurata. Ve-
jrum, omnia haec tantum affiudiffent mercurium ad fulphur. Itaque quarto

Exemplum rc»
pelleacis.

Exemplum at¬
trahentis.

5(^8 _ P A R S A L T E R A

acceflit Illa jam vis in fulphure & in mercurio , qua hasc bina , ad fuper-"
ficles adeo jam multiplicatas fe mutuo contingentia , eo ipfo fe invi¬
cem attrahunt tam valido ni(u in cohsefionem, ut requiratur magia po¬
tentia , aut alia magis alterutrum attrahens vis, priulquam fe tnutuo ite-
fum dimittant. Hscque reciproca attradlio hic facit piaeeipuum caufae.
Ex qua denique quinto exoritur adeo conflans cohaelio, qui eftectuspo-
ftremus, ut licet vale claufo per ignem magnum fublimes evehatis hafce
partes, non fe dividant in fulphur & argentum vivum, inioyero femper
adfcendant per minima in Cinnabaris particulis minimis, ubique ar¬
gento vivo & fulphure combinatis conftanribus. Quamvis autem femel
ita in altum igne evexeritis hanc Cinnabarim , tumque repetita opera ite¬
rum fublimare volueritis , non ideo feparabitis hafce partes, imo eo magis
compingetis in adunationem propiorem. Verum quidem efl , Ciinnaba-
rim, femel fic fadfam , non pati, ut tam facile iterum, quam vice pri¬
ma adfcendat; centra aurem in fingulis talibus conaminibus, femper
vice poflrema fixior ad ignem evadit , ut tandem malTa fere fiat fixifli-
ma. Attamen vel fic non fecedit volatilis mercurius , fed in fulphuris
compedibus irretitus explicare inde fe nequit, fertque tandem ignem
perquam validum. Non mirum igitur novitios artis , hoc experimento
vifo , deceptos fuilTe veri fpecie, dura putabant, fe ita poffe ipla Me¬
talla facere ex adunatione fada per ignem binorum principiorum; Sul¬
phuris fcilicet & Mercurii, ex quibus uno ore clamant Adepti , conflari
Metalla. Sed inani credulitate oleum perdidere & operam , quia in omni¬
bus his tentaminibus fulphur manet fulphur, mercuriufque inde redit,
fed, ut apud Sendivogium loquitur, nunquam fapientior. Id autem al¬
tero Menftruo ficciflimo , fortius attrahente fulphur, quam Mercurius
illud attrahit, patet. Enimvero fumantur Cinnabaris, jam per fublima-
tiones fixiflimae , unciae duodecim , in polfinem contritas prius in mor¬
tario ferreo , addatur huic pulveri fcobs recens, non rubiginofa. Ferri
limati mollis , nativi , non chalybis, eadem copia ; conterantur fimul ,
accurate , diu , dein fiat , ut prius , fublimatio ex cucurbita , magno igne ;
quid fit ? Mercurius ad unicas fex purus exit furfum , caditque antiqua ,
nec variata, forma in aquam, quae in excipulo efl; in fundo autem re¬
tortas, vel cucurbitae , remanet mafla fixa, ex Sulphure combinato cum
Ferro, quod Ferrum in igne Sulphuri , ut fuo Menftruo , avidiflime fem¬
per jungitur , Mercurium repellet de vicina Sulphuris, qui tum folus
abit , credulofque ridet Alchemiftas. Idemque potefteflici, fi loco ferri,
fal fixus alcalinus tali operi admlftus fuerit ; qui limulae vi ignis liquef-
cit , folvit fulphur , intime illi fe jungit, argenturn vivum excutit. Sic
& calx viva. Rurfus exemplum aliud fimilis Menftrui pure attrahentis
habemus in hoc experimento. Accipite florum Sulphuris drachmas binas,
in mortario vitreo;addite Argenti Vivi drachmas tres, conterite piftillo vi¬
treo , eo melius, quo diutius; fenfim tritu dilparebit Mercurius, unie¬
tur Sulphuri difparenri, nafcetur de utrifque miftis accurate , pulvis ni¬
gerrimus tandem , poftquam per varios gradus prius diverfos colores in¬
duit. Fit nigritudo eo major, quo diuturniori tritu arcftiushaec bina con¬
junguntur. Hinc poftremo pulvis reftat nigerrimus , fubtililEmus , qui

reliiftus

DE ARTIS THEORIA. 5(^9

Teli<S:us , brevi , fponte fua, concrefcic in malTam nigram. Hsec autem la-
tencidimum abfcondic Mercurium, figit, retinet , ut magna copia in-
geftus animalibus vi Mercurii non agat; neque recipi poteft de hoc pul¬
vere, nifi arte modo recitata; quin & fublimis rapitur in Cinnabarm
ruberrimam. Videbant id quoque lucripetas Alchemiftae , gavifique con¬
templabantur hoc nigrum. Caput corvi putabant, quod Adepti dixe¬
rant apparere in principio Magni Operis , quando principia , Sulphur
& Mercurius , rite Junda erant. Sic iterum exemplum habetur Menftrui
ficci, fluidi, & corporis folvendi , ubi folus contritus mechanicus divi¬
dit , divifa autem per virtutem attrahentem , fine dimiflione partium
unita manent.

Sumo jam Antimonium hoc , optimum , venale ; tero in pollinem.
Hujus libram immitto huic mundiflirao catillo fuforio , accurate tegen¬
do , per hoc purum tigillum ; lente calefadta per gradus impono igni un¬
dique circumpofito, Videtis, furnat aliquantum, detineo in igne , do¬
nec fluat materies inftar aquas, cernitur quantus inde , albicans , fumus.
Catinum jam cum materie liquefada eximo de igne, fepono in quiete,
donec frigelcat penitus. Si jam confpicitis denfati per frigus antimonii
iuperhciem , Icabrarn hanc , inaequalem , & foraminibus fupra impref-
iis detormem videtis. Frango crucibulum hoc, fpedatis jam flibii maf-
fam, infima parte folidam, fuprema tungofam ; metallicus fplendens ad
infima fulgor , ad fuperiora albidus , flavefcens , cum plumbeo , color.
Hic ergo videtis ignem, fundendo ftibium , lolvifle ejus metallicas, &
fulphureas , partes. Hinc illas , mobilitatem jam nadas , fe aflociafle ,
metallicas metallicis , fulphureis fulphureas, metallicas autem repulifle
fulphureas , hafque vicilfim metallicas repulifle. Ita quidem , ut hic fu-
fio ignis, repullus , attradtio, pondus , egerint, dum folutio igne fadla
fuit. Si putatis , ad Menftrui indolem minus facere hoc experimentum,
utique dabitis , multa inde cognofci , quae in adtione Menftruorum con¬
tingunt.

Ut porro exempla ulteriora adiionls Menftruorum vobis coram exhi¬
beam , animofque Veftros ducam ad intelledlum Menftruorum , quae di-
veriis modis concurrentibus agunt ; en iterum fumo (alis Tartari unciam,
florum Sulphuris femiunciam, calidiflima , fubito contrita in vafis ca-
lidillimis , in aere calido , & ficco, impono crucibulo, igni impofita vafe
claufo; videtis quam cito jam fimul fluant, quum aliter lal ille fixus tam
difficulter fluat ad ignem, ubi folus eft. Solutam materiem effundo de
crucibulo luper lapidem purum; en maflam homogeneam, qua nulla ci¬
tior in aere deliquefcit, maxime fi in pollinem trita fuerit. Videtis enim,
ftatim in oleum ruberrimum defluit. Videtis inde , quanta fit hic nata
adunatio Menftrui hujus ficciin corpus ficciftimum fulphuris , quod adeo
negat unquam dilui in aqua , jam virtute Menftrui omni alia re ocyus ab
aqua aiiris diflolvitur , ut aquanj ipfam avidillime inde allicere videa¬
tur. Jam aliud conlpicite magis profedto mirabile , magis inexlpedlatum
Experimentum. Accipio Antimonii lediftimi uncias quatuor , in pollinem
minutilfimam loevigati ; huic in vafe ficciflimo , calidiflimoque, piftiilo
^alitihfimo , ia acre calido , dc ficco , terendo admifcendum curo |^Iis

Jtfw. I. A a a

Exemplum
trahentis 6c re-
pcJlentis,

Siccorum.

57© ALTERA

Tartari , calidi , fictiflimi uncias duas. Deinde crucibulo commiflam mrC»
celam ingenti igne fundo fimul , ut fluant quam perfeflifllme , fluen¬
tem igne materiem infundo in conum fuforium. Frigefadam inde ex¬
cutio. Jam efl: fada una mafla homogenea , per totum fuum corpus aequa-
biliflime foluta , quae in igne fluxit inftar aquae, quae jam frigefada , co¬
lorem habet cinereum, quae vitro videtur quodam modo umilis, cau-
Eico efl: fapore , deliquefcit in aere, tum induit colorem coccineum. Ita
jam hic alcali fixum, fulphur flibii , pars metalloides ejufdem , ignis adio-
ne , per minutiflima divifa , unita , funt , in unam corporis fpeciem , quod
fatis raro occurrit in hifce. Addamus iterum coram aliud Experimentum
circa haec. En unciam Argenti puviflimi , uncias tres ^Lris optimi ; haec
impolita crucibulo, in igne carbonum foflilium, follibus quam violen-
tiflime agitaro fundo ; dein poflquam penitus fufa funt , effundo in
foflam ferream. Videtis mafla m bomogeneam , metallicam, aequabilif-
fime commiflam , vix feparabilem nifi cum plumbo in cineritio. Iu hac
operatione unum metallum fit Menflruum alterius metalli, fimulacurra-i
que fufa funt. Tum ambo magis cohaerent alienis, quam fuis , quia inter
fingulas partes argenti femper portio aequalis cupri; & quiane diverfi-
tare quidem ponderum fuorum , fe feparant a fe mutuo : ignis etiam fun¬
dere quidem, & confundere, potefl , non vero ita proportionaliter per-
mifcere. Docet proinde & hxc operatio , partem mercurialem argenti il¬
lam seris fibi fic unire, ut non dimittat deinde a fe ; quum aliter poflet
quidem argentum fufim in fundo catilli fubfidere , cuprumque fufum
illi fupernatare , iterumque poft concuflum in duo flrata diverfa difce-
dere, ut oleum Tartari per deliquium, & alcohol, in vafe confufa , 8c
concufla, mox redeunt in duo flrata diflindliflima , nulla arte permif-
cenda. Et, quod inprimis meretur notari, concreta in frigore, fluentia
in fufione, exquifite perflant eadem lege, fecundum proportionem per-
mifla. Exempla haecce. Auditores, fatis valent efficere , ut intelligamus,
quomodo Menftrua (icca, juxta varios modos, agant inter fe.

Cntife foiiitio- autem jam Vobis lubet , vacatque , diifla , & exempla, accurate
r'M perpendere , omnino aliam habebitis ideam folutionis corporum per
Menflrua , quam quae habetur vulgo a Chemicis , & a Philofophis , qui ex¬
perimenta Chernica explicare conajti funt per vera rerum principia. Om¬
nes enim cogitaverunt hic femper acrimoniam mechanicam, rodentem
virtute univeiTali mechanica ; quumque cernerent rodens unius corpo¬
ris , aliud mollius non rodere, torfere fe in mille modos, ut fixe adeo
adverfis pugn ijjtia frontibus conciliarent. Nos natura per fola invefligan-
tes experimenta ordine hc progredimur.

Omnia feiheet examinando contemplamur primo ignem. Hic nimi¬
rum , fi exploratur per varios, qui in eo deprehenfi funt experiundo,
gradus , cognofeitur fere folvens univerfale, quatenus pleraque liquefa¬
cit corpora, fi modo requifira proportionaliter vi applicatur corporibus*
Quando nempe a tepore fini hominis ufque ad ultimam foci Tfchirnhau-
fiani violentiam procedimus per increfeentes fenfim gradus, iLfque ap¬
ponimus varia corpora , pauciilima reperiemus , quse non fluant > five di¬
lidamur io niinima , hoc , vel illo , grado ignis. Si enita ignis. ceiti>

DE ARTIS THEORIA. 571

gradu durefcunt quaedam , ut lateres cafH , majvove irerum Igne vitref-
cendo liquefcunt, ut in fornacibus Vulcaniis manifeRura eft. Et quam¬
vis pauca in fummo igne nobis cognjto hadenus liquefcere negent,
quis novit , an haec quoque in hoc igne magis magifque auflo , forte
tandem non liquefcant? * Quare omnino oportet agnofcere latitudinem
illam poteRatis igneae quam maxime confiderandam femper in adione
MenRruis propria. Partes certe mercuriales metallorum in unam maR
fam tam mirabiliter unit^ nunquam fuiRent, abfuiRei ignis.

Secundo autem in omni adfione MenRruorum intelligenda oportet
quoque advertere, an Rmul attritus mechanicus, validus, diuturnus,
etiam adfuerit ; ille enim poteR faepe abfentis ignis fupplere vicem, at¬
que efficere utcumque illud , quod prasRitiRet ignis , li fuiflet praefens.
Dum nimirum attenuat, dividitque, corpora, inque partes differt valde
minutas, facit, ut per liaec minima agere queant in fe mutuo, tandem-
que. permiftioni intimae quam optime favet. Patuit illud in molendina
atterente Langelottiana , quae narratur contriviffe aurum in liquorem
ufque potabilem. De qua meretur legi Audtor celebris in tradfatu fuper
hac ipla re confcrlpto. ERque inter Hombergiana , metalla omnia , ne
auro quidem excepto , cum pura pluvia trita valde diu , penitus foluta ,
inque liquorem converfa, fuiffe.

Tertio , inprimis couRderetis , velim , quomodo corpora folvenda ,
quando efficacia ignis fufa funt ufque in fua minima ; vel quando ea¬
dem tritu ftatim explicato divulfa fuerunt j aut praecipue , quando &
tritus & calor pr^Rltere ambo Rmul unita opera id, quod poflunt ; fi-
que tum praeterea ita jam diviforura corpufculorum intima fit per mi¬
nima permiftio, tum exoritur faepe occafio ex hac re, qua latens vis
repellendi , quae quidem tedta^prius adfuerat , jam evadat manifefta,
atque aperte nunc fe prodat , quod non fiebat prius. ERque obfervatio
haec inter fecretiffima ChemicjE Artis exercitia. In exemplo manifeRa res
eRo. Puriffimo Plumbo in cochleari ferreo ad ignem liquefado adfun-
dite Argenti Vivi puriRimi triplum ; mifcete ; erit miRum , feu Amalga-
ma , coloris fplendidi inRar argenti puriffimi. Ubi aflervatur per annos ,
tale manebit nec mutatum. Si vero dein atteritur in mortario vitreo per
vitreum piRillum , aut in catino ligneo ope lignei plRilli ; brevi , quod
miremini, tota maffa nigrefcit prorfus; fique tum, affufa cum aqua ite¬
rum conteritur, tunc turbida nigritudine aqua iupernatans effuia , re¬
linquit iterum purum amalgama. Id fi fervatur, purum perRar. Si de-
nuo conteritur, ut prius, iterum nigra reddit, nec facilem adeo dabit
finem operi, ut libri promittunt, expertus loquor. Hic manifeRo cer¬
nitur, Mercurium Plumbo miRum non repellere de Plumbo, aut defe,
nigram illam materiem , fed quando per mechanicum hunc attritum at¬
tenuatio, permiRio , partium diverfarum applicatio fit major , magis in¬
tima , tum exfurgit potentia illa mercurii in plumbum , hujus in mer¬
curium, dumque intimse mercuriales utriufque partes, fe invicem con¬
tingunt quam proxime, eo ipfo materies ab l is aliena ab utrifque illis
repellitur, atque, ut loquuti funt veteres Artifices , exfpuitur; quas quam
iiifficillime alia quacumque methodo inde feparari poterat. Si autem

Aaa ij

DeIn Tritusf

Et binis his ejc--
citaio lepiillu,
rara Tepatacio.

Ait & Aitra-
^ioae.

Hinc novi pro-
dudiio.

Hinc folida
Menfhua agunt
ut fluida.

. PARS ALTERA

Amalgama ita faAum , ope iteratae cum mercurio deflil lationis ,
cohobatlonis, rracSatur ; tum, ut in priore modo propofito , tritu, item*
aflione ignis , eadem materies nigra parari , atque aqua deinde ablui-
poteft : nata iterum fic vi manifefta repellente , cujus effectu poftea fepa-
ratio haec feliciter obtinetur. Quo autem alio modo haberi poffet nefcio t
Harpocration compelcit labella , fat gnato.

Quarto iterum moneo ad haec , faepenumero partes tam folventis,.
quam folvendi , igne fufas, aut agitatas, attenuatas tritu, atque miftas
manifeflare occultas primo facultates attrahendi , & aflociandi , hafce
particulis miris , novis , & (aepe valde efficacibus modis : unde poffea mul¬
tiplex valde exoritur varietas corporum, nunquam antea apparentium,,
vix alia ratione producendorum. Exemplo effo prascedens modo allegata
operatio cum amalgamate illo inffituta,in qua valde mirabilis enafcitur
adunatio particularum mercurialium metallicaTum , per hanc virtutem at—
trac^lricem , quje fe prodit artifici, poffquam repellens vis heterogenea
prius feparaveiat ; qu* impedimenta dabant, ne homogenea fe mutuo-
perfedte contingerent. Poffquam autem expulfa fuit jam , ratione expli¬
cata^ materies lila aliena, tum depurata utrimque, mercurialla intime fe’
mutuo amplexa non praevih quid generant..

Quinto tandem, fi Menffruum aliquod hac ratione fuum corpus jam-
diffblvit quacumque demum agendi ratione; atque eo , jam peradlo , to¬
tum iterum a materie foluta feparari valet , ut partes folutae feorfum-
exiffant, atque ipfiim folvens quoque ^ tum folutum forma aliena fo-
lura habetur, & quidem plerumque mutatum in- calcem quamdam, aut in-
aliud quoddam corporis novi genus.

Cundta docent igitur , omnia fere Menffrua, folida fuerint, vel flui--
da , eo tamen tempcMe„quo agunt , redudta prius effe in naturam flui¬
dorum , folo forfitan tritu excepto , qui apta reddit facpe folvendo folus
verum & tum, ut fit abfoluta diffolutio, requiritur attenuatio tam fubtilis,
ut trita induant ferme fe fluidorum forma.

Dabo jam Experimentum, in quo omnes illae caufe agunt fimul in
Menftruis ficcis , ignis , tritus , vis repellens , vis attrahens, adfio me¬
chanica , omnefque etiam effedfus fimul fequuntur , attenuatio , concretio,,
immutatio , feparatio. In hoc aurem experimento exemplum quoque da--
bo, ex quo pateat ratio procedendi legitime in capiendis fimilibus.Ecce
Stibii , Antiinonii vulgo didfi , uncias fexdecim. Hoc jam fuit depura¬
tum fola fufione, & devn fequuta quiete , juxta ea, quae jam fupra coram
exhibui. Has igitur fexdecim uncias in mortario ferreo tundendo > & te¬
rendo, curavi redigendas in pulverem fubtiliffimum. De hoc jam pulvere^
noviftis, quod conflet fulphure vero, communi , intermiflo intime intra'
aliam partem, qnam appellant metallicam antimonii, vel- mercurialem
ficut in integro Antimonii- corpore nulla tamen appareat nota hujus du--
plicis partis , ne microfcopiis quidem- Sumo deln vini Rhenani puriflimoS'
lapillos, in maxima frufta concretos , Tartarum vocant hodie^ 141s etiam
tritus pulverem dat tenuem, album. Cujus pulveris hicadfunt unelge duo¬
decim. Poffea & Nitri putiflimi fex uncias, quas pariter contritiflimae pul-
yexem dant nivk inflar candidum, Ontnes^ igitur hofce pulveres exAcga^

D E ARTI S THEO RI A. 575

ad ariditatem fummam poflibilem , poftea autem confundo fimul , Inque
mortario ferreo conterendos do diu , forciterque , ut penitiffime lint com-
mifti. Compofitum pulverem, triginta jam & quatuor pendentem uncias
hic tamdiu fepono in ufum mox futurum. Iterum jam capio Tartari &
Nitri, utfupra, pulverem tenuem ,, ficcum, feorfum tritum , co-mmifceo
uncias fex Tartari , trefque Nitri, diu accurate fimul , pulvis fit ex acido
Tartaro, & Nitro falfo, fubtilis , ficciflimus, qui faporem tamen addum
linguae exhibet. Nunc animum advertite, adhibete oculos! En hic co¬
chlear ferreum mundiffimum igni impofitum aperto, non fumanti, ut fere
jam candefceret, in hoc cochleare ita calefadfum injefta parva parte de
hoc pulvere ex Tartaro , & Nitro, ipfo momento- illapfu-s tota mifcela
tumet, bullit, fcintillas minutas ejicit undique, in vivam- exardefcit
flammam ,.relinquit maffam albam , hinc inde albefcentem viiidiufculam ,
prorfus alcalinam fixam. Huic nova portio fimilis pulveris adjedta fimilia
mox facit , patitur fimilia. Hinc acidus vegetabilis & falfus tente fal at¬
tactu ignis fumant, fcinrillant , ardent , fixantur in alcali acre, fiuntque
omnia haec fimul fere in pundto temporis. Supra autem , experimento
dato , demonftrabam ,. fal alcali fixum fulphuri penitus tritu immiftum,
uno momenta inflammari in igne ,, atque totum fulphur tunc ftatim folu-
tum.haberi in novum corpus. Unde illico cernitis , quod, fi Tartarus, Ni¬
trum , Sulphur, mifta parva copia fic injiciuntur in vas ignitum , tum
ftatim nafci alcali fixum , quod illico fulphur aggreditur , folvit, inque maf-
fam peculiaris naturae convertit. Quas ita prius edodti , agite , videamus jam
quid futurum fit pulveri illi ex Stibio , T artaro , Nitroque , ad ignem appli¬
catum. Igitur pofui catinum capacem valde , & fortem’, lente , fenfimqiie,
percalefadfum , in igne, ut fine ulla fiflura a fubito calore percalefcat aequa¬
biliter undique. Elegi autem catinum , qui ad minimum continere queat
triplum totius pulveris injiciendi. Tedus eflo tigillo catinus, purus ut
maneat. Aucfto fenfim igne eoufque, ut crucibulum hoc totum percandel-
cat. Sit jam interim pulvis ille Antimonii Tartari, Nitri, fatis calefac¬
tus, fed prudenter, ne ab igne incendatur. Jam aperto crucibulo injicio per
cochlear ferreum , drachmas duas fimul calefadti pulveris. Ipfo momento
contaiftus ad fundum catini , fubito , in flammam erumpit materies, fu¬
mat, fcintillat , flammatur, quiefcit candefaCfa. Immitto igitur novam,
eamdemque ,. quantitatem materias ficcss calidasque. Videtis eadem fieri ,
ut prius; hac ratione jam perrexi , donec ita omnis jam materies confumpta.
Singulis autem vicibus iterum tigillo tego, poft injedfam materiem, do¬
nec deferbuit prius. Poftquam jam omnis materies injecfta deflagravit ,
ignem incito tam valide , ut tota materies in catino fluar inftar aquae. Quod
fiftula tabacaria immiffa exploro, tum in hoc igne liquefaciente detineo
aliqiiandiu ; praerto jam habeo hic conum cavum ex asre, hunc bene fic¬
cum calefeci fatis fortiter. Dein candela febacea ad latera interna affricata,
inunxi leniter, ut univerfa illius tum fuperficies hoc pingui oblita fit; hoc
autem didici tutius fic fieri, quam fi oleo oblinirem ,,qiiia in hoc oleo for¬
te aqgae pauxillum h^rere poftet, quod fane effedum ederet terribilem»
Jam crucibulum candefcens, in quo fluit materies inftar aquas, compre-
Kenfum forcipe ferreo, cujus chelse funt ad figuram crucibuli accoramo-

A a a iij

574 P A R S A L T E R A

datjc , ut prehenfio firma lit intra tenacula. Tum prudenter efiiindo llque-
fa<5ram materiem in conum. Cernitis flammam fubito , inftar fulminis ex-
fllire. Hasc fit a lebo candelae , quod aflridlum erat cono interne , jam per
candefadam materiem infufam, accenfo; qua quidem flamma impedi¬
tur concretio materiae fufae cura crucibulo. Relinquuntur jam omnia fi-
mul , donec quielcentia frigefada fint. Inverfus jam conus percuflus vo¬
bis exhibet in hoc orbe materiem infufam , quae jam divifa in duas , eafque
diflindiflimas , partes, fuperiorem fufeam , quae ponderat uncias qua- .
fuordecim , has fcorias appellant artifices; fragiles funt, faporis ignei ,
coloris fulci, in acre liquefeunt , tumque colorem induunt rubrum , con¬
flant fale alcalino fixo, nato de Tartaro & Nitro fufis, & fulphure An-
timonii , quod in illo alcali igne fufum-fuit in unam glebam ; ea autem
liq uefada, ab altera parte metallica repulfa , fupernatavit furfum fupra
alteram partem metallicam antimonii fubfidentem pondere luo. Inferio¬
rem ergo hanc alteram partem quoque videtis , quae fulgore candido ar¬
genti nitet. Ponderofa valde eft. In fuperficie fua fuperiore, five lata parte
radiantem ftellam exprimit. Metallica foret, nifi dilfiliret ob fragilitatem,
facillimae diffilitioni, imo & triturae , obnoxia. Ita jam in uno hoc ex¬
perimento patuit , omne id, quod de adione Menftruorum ficcorum , fo-
jidorumque , expofui fupra. Primo enim attritus mechanicus triplicem
materiem redegit in minima, ut mifceri poflent intimius. Deinde ignis
omnia tria fimul fudit, confudit, mifcuit , movit inter fe. Tertio tum
oleo Tartari, fulphure antimonii, conflagrantibus fimul vi ignis ; natum
uno momento alcali fixum arripuit ocyflime antimonii fulphur , vique
attradrice inter haec Intime jam permifta agente,unita fimul funt alcali hoc
& liquefadum fulphur in maffam adunatam , vi liquefacientis ignis dif¬
fluentem. Quarto, fimul emerfit eadem operatione vis repellens inter par¬
tem antimonii metallicam , regulinam , & alcalinum falem , quae in igne
nunquam patiuntur fe conjungi , fed femper liquefada fimul fe mutuo re¬
pellunt, inque diverfa ftrata fe aflbeiant, juxta pondera. Unde & liquido
jam patet , cur metallica hic pars, ponderofior , fub fupernatantealcalina
fulphurea colleda, fundum coni petiverit. Unde jam bina emerferunt no¬
va corpora. Scoriae alcalinae fulphureae , Regulus ftellatus ftibii. Ergo vis
mechanica pura , attradio , repulfio , egerunt fimul in hoc experimento,
ut fieret folutio , & deinde feparatio ; attritus mechanicus in pollinem
perfecit ad efficiendum , ut heterogeneae particulae , minutiflime divifae,
augerent contadus, multiplicata fuperficie omnium. Ignis ulterius mif¬
cuit, agitavit; virtutem attradricem , & repellentem, excitavit, auxit,
continuavit; totam maffam, fingulafque partes, fudit, liquefecit; Oleum
Tartari, Sulphur, & Nitrum, incendit; eoque vim ipfam ignis mirifice
adauxit. Tartarus interea & Nitrum praebuere materiem , quae poft abfo-
lutam deflagrationem, effet vera alcalina, fixa, & quidem Nitrum alcali
addidit acerrimum. Alcali hoc abforpfit omne fulphur , excuffit ab eo ful¬
phure partem metallicam antimonii , quam 'attingere non poteft. Omnis
tandem maffa effecit, ut ignis vis foret major , hinc rapidior concuffio , &
motus, fimul fumus , & fuligo , qui^>us omnibus de pondere triginta qua-
tuor unciarum difflatae fuiit unciae fexdecim , & duae drachma ; nam Regu-

DE A RTIS THEORIA. 375

Ius ponderavit uncias tres, & fex drachmas. Porro follicitiffima cum cau¬
tela inftituia Vobis hoc Experimentum debet, nili enim crucibulum aR
fumptum fuerit adeo capax, materies, inter liquefcendum ebulliens, tranf-
cenderet tumefadlavalis os. Ni materies tenuiflime trita, crepitat & diflilit ;
ni crucibulum penitus candefcat ante injedam materiem, tum iminilTa
haec non funditur. Nili prorfus fuerit calefadla prius quam injicitur, tum
crucibulum a frigidi appulfu diflilit. Si non exfpedatis , donec prima pars
injed:a penitus detonaverit, & omnino percandefadta fuerit, imo fluxe¬
rit , antequam novam injiciatis , tum materies non fufa in fuperficiem fe
colligit, in cruflam folidam coit, fuppofltam materiem in fundo catini
perfede coercet, quae interim in alcali , nitrum , & fulphur refoluta , igne
agitata , verum pulverem fulminantem, aut tonitruantem , refert. Unde
paulo poftimmenfo cum fragore exploditur, &: omnia disjicit. Id autem
ingens periculum caveri modo poteft, per cautelas memoratas. Si rurfum
materies univerfa non fluxerit aliquandiu inflar aquae in crucibulo , ante¬
quam effunditis, nunquam regulus Cncerusfeparatus a fcoriis habebitur. Si
conum non calefeceritis aliquantulum, antequam fufa materies in hunc
infunditur, metus efl, ne dilfiliat. Ni febo inunxeritis , concrefcit facpe in-
fufa materies cum cono, nec poflea inde patitur excuti. Si in cono foret
minima aqu£E guttula , cjuomodocumque , & undecumque illapfa, ingenti
cum difcrimine, infufa materia fummo cum impetu quaquaverfum difli-
liret , non fine fragore. Si materiem non infuderitis fatis fubito , dwm ad¬
huc liquefadfa diffluit, nec Regulus, nec fcorise ibunt in loca diflinda.

Tot requiruntur ad unum opus curae.

His igitur praemiflis , poterimus expendere paulo preflius Menflruo- QuouApe ae¬
rum tam firmorum, quam fluidorum, adiones in fua folvenda , quate-
nus illge intelligi , atque explicari queunt fecundum demonltrata pure
jnechanica. Etenim operae pretium erit in Mathematicorum, tam belie
meritorum ubique , gratiam conari , femel ha’c penitus propofuifle.

Id fortunato ut fiat , velim , inecum cogitetis , in natura rerum per-
fpeda hadtenus nullum corpus occurrere fenfibus noftris , cujus partes Mechunice,
adeo tenaciter , adeove rigide, conneduntur inter fe, quin mera tantum
vi mechanica a fe invicem divelli queant; abfque ullius alterius caufae
concurfu , vel neceflitate. Documento unicus efto adamas, ab indomita
duritie nomen fortitus , atque Antiquis deferiptus infuperabilis duritiei.

Ille tamen ipfe gemmarum politoribus ferra fecari patiens demonftratur ,
eumdena artifices illi findunt accuratiflime, quin&, prolubitu, in polye*
dras facies deterunt , atque expolire quotidie confueverunt. Iterum au¬
tem recordemini in hac re adhiberi tantum ab artificibus inftrumenta fo-
lum mechanica, atque motum omnino talem.

In hac rurfus corporum divifione pure mechanica potefl corpus fluidif- A moliiflimai.
fimum, hinc & fenfibus noftris molliflimum habitum, aliud corpus durif-
fimun^atterendo diffolvere. Aquae ex alto delapfae gutts fuppofitum fa-
xum, ut rigidillimum , cavant , metalla deterunt , omnia diminuunt. Quam¬
vis autem unius guttae illapfa nobis vis nulla putatur, haec tamen multi¬
plicata laepius, femperque repetita, effedus edit quam maxime tandera
notabiles, Molliflrima coria , attritu continuato ^ duriflimos lapides, me»

ele-

rtievita duridi-
ma.

Hinc fluida dii*
ridima folvunt
mechanice.

?er ignem.

^ P A R S A L T E R A

talla , imo vitra expoliunt. Lignege ita currentis rotae fuperficles applica-’
tum qualecuraque tandem corpus confumit in particulas invifibiles. Licet
igitur ex his inferre , quod atterentis cujufcumque affidua reftirutioad at¬
terendum corporum durillima valeat tantum, utmolliflima inde apta eva¬
dant ad rigidiflima tandem refolvenda in minutias , quge omnes fenfus
noflros fugiant.

Quam ad rem, miram quidem vifam , concipiendam plurimum facit
hgecce fpeculatio. Partes fcilicet invifibiles , minimaeque Menftruorum
quorumcumque , omnium ultimae, creduntur durae, atque fere immuta¬
biles, habendiE efle , licet harum moles fenfibilis quam molliflima appa¬
reat noftris fenfuum organis , quando minima illa elementa a nexu mu¬
tuo tam facile recedunt. Quare, fafia enumeratione, idem confirmari,
facile videmus. Ignis, elementa vincunt omnem aliorum duritiem , funt
tamen minima, atque exercita quacumque aditione, vel violentillima ,
nullo modo unquam mutata apparuerunt. Nullam adris veri particulam
ultimam quis obfervavit mutatam, licet & ille tam multas faepe , vali-
dillimafque, aliis corporibus mutationes vi fua conciliaverit. Aqua fane,
qua nunquam aliud mollius obfervatur, quoties fluida habetur , partes
poffidet immenfae adeo duritiei , ut pondere nullo , nulla vi agitante , pref-
ix , mutatae deprehenfcE fuerint. Idem de ultimis terrae particulis lupra
per copiofas obfervationes quam clare conflitit. Spiritus omnium fubti-
liflimi alcoholis , quam apparent molles ad organa tadfus ! Contemple¬
mini ! Quis vero, pofl: centenas deftillationes, digeftiones , commiftio-
nes , ullo iigno mutationem invenit in horum elementis? Si autem fa-
liumdidos fpiritus, qui, adeo acidi , arte Chemica ex his parantur, con-
fideramus , experiemur in his ipfis immutabilitatem incredibilem, adeo-
que.colligendaminde duritiem extremam ; licet Phiiofophi hos inftar aci-
cularum acutos, hinc facile mutabiles concipiant. At, infinitae Autor di¬
ligentiae , Hombergius , dum integrorum curriculo annorum eofdem igne
perpetuo , vafis rede obturatis, digerit, immutatos deinde ex illis rece¬
pit. VId. Hamel. Hift. Ac. R. Sc. pag. 497. 498. Solum molle acetum in
aliam naturam quatuor annorum fpatio abiverat.

Non deficerent alia argumenta, at narrata probant , mollifllmorum flui¬
dorum elementa tenuiflima, fola fi fpedfantur , ufque adeo conflantia,
ergo & durillima, haberi. Atque uti exploratiflima haec, ita quoque in-
teiligimus inde quam liquidiflime , quod affricatio minimarum particu¬
larum in Menflruis , fi fuerit fortiter appreffa, fi valide fimul agitata , &
repetita diu , ad fuperficies cprpufculorum , quae adunatione fua molem
folvendam conftituunt , aeque pofTIt magna haec corpora , & duriffima ,
deterere in minutiflima ramenta abrafa , adeoque perfede folvere , aeque ,
quam magna ^orpora ingentia alia attritu folvunt; ut in cavo lapide a
lapfu aquae incidentis vidimus,

Inprimis, quandocumque validi ignis affidua percuffio facit, ut ha-Wfeatur
perpetua juxta fuperficies allifio, attritus, commolitio. Verumtamen In omni
diffolutione pura mechanica Ita habenda a particulis MenftruI maxima oc¬
currit difficultas in eo , quod elementa Menftruorum agitata ad fuperficiem
folvendi , tam facile inde refiliant , & ab oftenfu recurrant ; unde & non ita
roultiim agere poflinr, # Id

DE ARTIS theoria. 377

Id vefum eft j fed pondus multum applicat , c]uod ambobus ineft , dein
atmofphaerae Ingens prellio fupra , in hiftoria aeris , memorata. Et etiam
certum eft, hinc Menftrua cjuaecumque, quodes abfolute fola mechanica
limplicitate agunt , tam parum Ispe efficere folvendo, nifi poteftas alia
acceflerit fuperaddita priori. Quin etiam novimus, validam externam
appreffionem liquidi ad folidum augere immaniter facultatem folvendi ,
dum CGEtera omnia manent eadem C)fia enim annofi bovis , coda in aqua ,
vafe aperto, vix mutantur diuturna ebullitione, eadem in machina coc-
trice Boyleana j vel Papiniana , pauco tempore niollefcunt , folvuntur.

Difcrimen, quod aquae partes , aididime compreflGE ad os, agitentur fupra
illud fummo cum attritu.

Sic itaque clare fatis capitur primus modus mechanicus, quo agunt quae- Tritu aJ fupetfi'
dam Menftrua, fcilicet commolit-o corporum per attritum fuperficiei ex-
ternae. Verum quoties folventis particulae non tantum ira per externa cor¬
pus folvendum atterendo deminuunt ; (ed eti^^m interiora ejufdem corporis
limul aggrediuntur , ita ut illud interne per totum corpus atterendo fol-
vant ; tum equidem videntur folventis particulae infinuare fe per poros
talium intra , atque tum ibidem rurfus in fuperheiem internam , quse exi¬
guas has cavitates format , illud idem folummodo proflare , cjuod modo
expofui in exteriore fuperficie contingere folvendorum. Qua igitur in re
praecipua difficultas in eo eft , ut intelligamus modos , quibus intrat fol-
vens intra meatus corporis folvendi. Fateor, non adeo nobis hic prsluce-
re facem, ut quidem optaremus , quia pauca admodum habemus experi¬
menta, quae mere mechanice agunt. Quare tum opus erit, quaedam acci¬
pere de iis, in quibus mechanice concurrit una cum aliis caulis.

Pr‘mo itaque videtur requiri proportio aliqua magnitudinis intermea- ^(f^quiatrrum
tus minimos corporis , quod folvi debet, & inter elementa Menftrui , quo puma.
folutio debet inftitui. Si enim pori illi adeo magni funt , ut Menftruum
forma liquidi valeac ingredl , tum rado eft ut prius; fi meatus minores
funt , quam ut queant admittere in fe elementa fimplicia Menftrui , tum
tIx poterunt diflolvi interius. Hinc equidem fieri impeditur faepe diflblu-
tio, quando partes Menftrui finceri ita cohaerent inter fe, ut mutuo vin¬
culo in rnoleculas majores fe videantur colligere, tumquenon ita promp¬
te folvere fua propria objeda , quia vix videntur ita intrare pofle. Poft- .
quam vero tenuiffimo humore , aqua , dilutse funt illae particulae Men-
ftruorum , tura inteipofitu aquae remotae funt a contadu , adeoque & te¬
nuiores hinc in rnoleculas divifae, jam concipiuntur pofte ingredi in po¬
ros , quibus ante excludebantur. Id in hoc cernite experimento. In hoc pu-
riffimo urinali habetur uncia una Olei Viirioli optimi, quod ipfe paravi,
ab omni faece deftillando, ab omni aquaadhaerente ebulliendo, deputavi.

Liquor hic adeo meracus eft, ut frigida tempeftate In glebas cryftalllnas
folidas concrefeat , ad regelafcendi teporem iterum fpecie liquoris ftatim
defluens. Oleum hocce Vitrioli calefeci in hoc urinali ad calorem ebul¬
lientis aquae , iplum urinale in ebulliente aqua aliquandiu tenendo. Id
poftquam fadum prius , jam ad hoc oleum adjicio limati ferri puri cale-
fadam fcobem ad drachmas quinque , & concuflb vafe, mifceo. Cernitis
momento temporis minimo quam fiat ingens rarefadio, abfque ullo fumo, - .

Tom. /,' - Bbb

9

578 _ PARS ALTERA

fine ulla ebullitione, manet tumefafla equidem : atqui quieta materies,"
cinerei coloris. Iraque alterum jam contemplemini experimentum , dum
fcilicet in alio hoc urinali ejufdem olei Vitrioli calidi unciam teneo, illi-
que aquiE calidce uncias tres affundo, ut mifceri queant fine metu difiili-
tionis vitri, quse fieret, fi oleo Vitrioli frigido aqua frigida admifcere-
tur; inde quippe fubito natus aeftus facit , ut vitrum erepet medium. Ergo
cernitis Hic uncias quatuor liquoris illius. His injicio uua vice fcobis li¬
mati ferri drachmas quinque. Exoritur flatim ingens ebullitio , effervef-
centia, fumus odorem allii fpirans , totumque ferri corpus in liquorem
penitus diffolvitur viridem. Auftores praeclari Bohnius , Boyleus , feri-
burft , fic etiam Argentum & Plumbum in Spiritu Nitri fortifiimo non
folvi , fed in eodem per aquam debilitato promptiflime flarim corrodi.
Attamen ipfi Vos coram fpedate , dum in hoc vafe teneo fortiflimum , qui
fieri poteft , Nitri fpiritum , cujus unciae immitto Minii femiunciam ,
fiant fimul quieta , fine effervefeentia , idque diu fatis , in frigore. Sed jam
iterum videte : in hoc vafe eft una uncia ejufdern fpiritus nitri, fed diluta
in unciis odio aqute, illi vero liquori immitto jam minii puri femiunciam,
quid jam fit? Stant quieta , ut prius, fatis diu, in frigore. Atqui jam ite¬
rum , coram Vobis, in hoc vafe adjungo unciam argenti purlflimi ad un¬
ciam ejufdem fpirifus nitri fortifiimi , fiant iterum prorfus immota , fine ullo
ebullitionis ligno. Rurfufquein alio hoc=vitro iterum cernitis, quod unciam
argenti purilfimi impono in fpiritus nitri fortifiimi unciam , cui pluvialis
aquae unciam admifeui. Sed & h$c fimul in hoc frigore, quiefeentia pror¬
fus inter fe animadvertitis. Poficjuam autem ignis, calore fuo, liquores in
his quatuor vafis commovet, jam incipiunt agi, folvi, ebullire, cum me¬
raco quidem fpiritu minus, & tardius; cum diluto ocyus, violentiufque.
Vid. Boyl. fuper his in Tentam. Philoloph. Bohnium , Chem. p. i $6, Pla¬
ceat jam mecum enumerare ea , qux ex his Experimentis obiter in ufus
nofiros , ad hanc rem deducimus. Primo namque inde certo confiat , aci¬
dos fales , in fpiritus didlos converfos, dilui pofle copia majore , aut par¬
ciore, aquos. Et fecundo , concLifiu vafis hanc dilutionem promoveri fic ,
ut quam gequabiliflima nata fit commifiio aquae , horumque falium ; quum
antea acidum in fundo ftagnaret , aqua autem fupernataret quieta , ut fpi-
■ rte pingues in parte una docent. Tertio igitur effici fic revera, ut inter
binas quafque partes , quoe falinae, tot aquofae interponantur, quot arti¬
fex intermifeendas judicat; fi modo tanto femper plus aquae affunditur.
Quarto igitur effici fic poterit , ut particulae illae , fic dilutae , non adu¬
nentur amplius in glebas falinas majores, fed ut hae folitariae , & feorfum,
natent inter aquje partes, quae fntermifiae funt. Quinto inde elementa
haec falina , dum jam feparata fic natant in aqua , videntur fic penetrare
fe jam pofle intra exigua foramina folvendorum corporum; quia jam for¬
ma tenuiffima ibi adfunt. Sexto, quod eaedem illae, acidae, falinae, parti¬
culae, quando, fine aqua intermifia, fe invicem prefle contingebant, ita
fe mutuo univerint, ut concreverint quodammodo in cohaerentes maflulas,
' qu® inde grandiores redditse , non queant tranlire in angufios poros. En
, quibus penfitatis ita dogma fuperius probabile fatis reddi videtur.

Secundo, ad intelligendas vires Menftrui mechanice ,,pr3Eftantes fuo$

DE ARTIS THEORIA. '575,

feffe<5us, requiri omnino videtur confideratio (igurae , quae obtinet In ele¬
mentis folventibus. Scitum enim eft ex demonflrationibus mechanicis
Geometrarum , quod adlones mechanica quam maxime pendeant a fola
figura corporum agentium, Enimvero , corpus aliquod, quod , non muta¬
tum, fed in omnibus manet idem, folummodo autem in figura lua mu¬
tatur, efficaciam fane acquirit, qua multa jam alia, quam prius aliter fi¬
guratum , prarffare queat. Id equidem faepe loleo Vobis claro fatis exem¬
plo declarare. Habeatur uncia optimi Chalybis , fiat inde fphaera , cubus,
culter , lanceola phlebotoma , polyedrum , pugio , pyramis, dolabra, afcia,
ferra , lima. Nonne fingulis figuris indudtis , nova femper , aliaque a
priori, nafcitur poteftas ? Unde ergo idem illud corpus, juxta varietatem
formarum, quas induit, nova femper virtute aget in corpus illud, cui
diflblvendo applicatur. Sed & inde ipfa etiam meatuum foramina apta
nata erunt ad admittendas hafce potius , quam alias , folventium figuras.
Hincque accidere videtur , ut aliquoties deleta fit, vel mutata prorfus , fa¬
cultas illa reciproca Inter folvens , & folvendum ; poftquam in alterutro
horum , aut in utriufque, mutata fuit fuperficiei forma. Valde difficile qui¬
dem eft, oculorum aciei exponere ip^a hujus aflerti documenta : quoniam
vix efficere valemus, ut extremae particulae, aut meatus, reddantur vifi-
biles. Attamen ratio , quae ex vifibilibus majoribus abditam fubtiliorum
naturam colligit, clare didtat, haec in invifibilibus quoque ita fieri debere;
nifi forte putet quis , folventla elementa nulla unquam re mutabilia efle.
Quod tamen haud ita penitus credibile habetur , quia videntur alia efle
ultima elementa corporum , alia vero elementa folventia. Utique in mul¬
tis admittenda videtur quadam mutabilitas. Interim efficaciffimam po-
teftatem agendi nafci inter corpora ex mera figura ingredientis , & ad-/
mittentis, illuflris Boyleus eleganter ollm evicit exemplo clavis & ferae, in
quibus ex fola magnitudine & figura exoritur adeo fingularis & tantum
hifce binis privata prorfus agendi poteftas. Colligimus de his refpedlum
figurae etiam inter elementa folutura, & meatus corporis folvendi , prs-
ftare poffe quam plurima , & quam maxime lingularia in folutionibus
mere mechanicis ; hincque a mole, atque figura, infignes maxime corpo¬
reas mutationes etiam in hifce folutionibus abfolvi quotidie. Denique ex
forma dati corporis fola nafcuntur quandoque effedfus ingentes , faepeque
quam maxime mirabiles, qui folum pendent a conformatione corporis
figurati. Certe fi ex metallis fufis fafta fuerit campana ingens, habeatque
figuram artificiofam huC requifitam , quam haec deinde mira operatur ! Sl
fcilicet libera in aiire fufpenditur, atque percutitur leni , modo a malleo,
percuffij , ftatim omnes annulares feries ejus , a fummo ad imum ufque , ex
circulari figura eunt in elllples Innumerabiles a circulo ufque in intimam
elllpfim, mox autem ab hac intima ellipfi iterum recurrunt extra primum
circulum in ellipfin externam, ita quidem, ut alterne ad diametros per-
pendiculariter fe viciffim fecantes in his circulis nafcantur ellipfes, & cir¬
culi. Verum excurfus hi fiunt quam celerrimi, reciproci , eundo, redeun¬
do ; atque ita dum percutiunt aera, in eo undatlones excitant celeres, ad
diftantiam incredibilem; ficque fremitus, tremores, fonos , propagant,
per quos folos mutationes producunt incredibilis efficaciae in coipora ani*

Bbb ij

$ertu;

PARS ALT-ERA'

mallum, vegetantium, fodlliumque. Atque tamen omnia haec pendent 5
fola formatione campanx. Solent quidem huc referri hxc exprimenta ,in
quibus putatur mutari figura folventis ratione fui folvendi. Si in Olei Vi-
trioli depuratllTimi unciam , fenlim , guttatim , inftlllatur Alcoholis Vini
pui illimi , fine ullo alcali fadi , fextuplum , femper vas concutiendo , poft
Unamquamque guttam illapfam : fi deinde hxc vafe alto, ardtilfime clau-
fo , diu firnul digeruntur , poftea quam prudentiffime per gradus deftil-
lanr, donec nlgrefcere incipit miftura: id autem ubi contigerit, tum exci¬
pulum aliud vacuum , purum applicatur, & patientilfime tum fuavillimo
calore , & cum ingenio magno agitur ; tranfibit lento igne , Phlegma Sui-'
phiireum , fuffocans , tuflim quam violentiffime excitans , & cum eo fimul
Oleum Chalcanthi, dulce, odoratum , volatile, fere ad pondus fex drach¬
marum, probe cullodiendum. Vid, Hofmann. Obf. Phyf. Chem. Hoc ita
paratum, ferro affufum, longe alios producit effedtus, quam ubi Oleum
Vitrioli nativum illi metallo alfufum fuilTet. Atque idem de Spiritu Nitri
fortinirao, cura alcoholis triplo dulci reddito cautiflima lege artis, dein
_ quoque ad ferrum affufo , femper verum erit. Imo Spiritus Salis mera-
ciffimus , ita etiam dulcis redditus , aurum non folvere , fed colorem ei edu¬
cere Boyleo dudum obfervatus eft. Idem Nitri dulcis Spiritus argentum
haud amplius confumit, antea tam vorax ejufdem arrofor. Hxc mutatae
figurx in elementis rodentibus adfcripfere Au(2:ores idonei;five enim com-
binationi Alcoholis, five deftillationi , tribuitur, five utrifque denique,
femper utique mutata erit corrodentium forma.

Verum fpeculantibus iterum fuper folutionibus tantum mechanicis ,
tertia videbatur caufa fatis multum adferre momenti ad virtutem atffuo-
fam folvendi. Scilicet , fi confiderantur corpufcula Menftruorum mini¬
ma, idonea rigiditate qiix hic requiritur prxdita, ita fe quidem infinuare
intra folvendi poros , ut infixa in hos una parte , altera emineant extra fu-
perficiem folvendi. Dum enim id concipitur ita fieri, per omnem ambi¬
tum porofx fuperficiei , intelligimus hanc ergo undique hirtam aculeis his
infertis , nec ulterius introire potentibus. Quando igitur motus excitatur
in elementis hujus Menfirui , agitatx particulx impingent in eminentes
horum cuneorum partes undique , variata perpetuo diredfione motus. Hinc
igitur exorietur motus findendi, convellendique , ut per cuneos fiffile ro¬
bur dividitur, ut in partes difiiliat. Ita & hic quoque fieri omnino pro¬
babile videtur; inprimis , ubi confideramus, in tali folutione femper fere
fcabram reddi, qux polita fuerat prius, fuperficiem. Et quidem in mcr-
chanica dilfolutione tertia haec caufa palmaria videtur : quum & clare in-
telligatur virtus hxc adtuofa infixi , & varie dein agitati , cunei ; omncf-
que ultimx particulx folventis fint numerofifiimae ; meatus autem folven-
dorum in omni pundlo fuperficiei totius , ut docet diffolutarum partium
exilitas.

Quarta denique , mechanicas folutiones promovens , caufa habetu^ -
Ignis. Ille enim eft princeps audior , qui agitat , concutit, applicat, reno¬
vat , particulas folventis , quotiefcumque prxditae funt hae conditionibus tri¬
bus, quas modo recenfui. Ille enim concurrit , agit ille , fine hoc reliqua
tria inertia fotent penitus, Cuneus , femel affixus robori, agit nihil, niQ

DE A R T I S T H E O R T A. 581

percutlens vis mallei externa accelTerIt. Elementa folventis, magnitudine,
duritie, figura, pondere, elafiicitate , fi conveniunt quam optime cum
poris , refiftentia, duritie, corporis diflfolvendi , licet jam contigerint,
licet pro parte fuerint infixa , emineant quamvis parte altera , velfic tamen
mutabunt nihil in folvendo , nifi acceflerit ignis a<5tuofa percufiio. Nec
modo ignis ita agit in Menftrua hcec, fed & quatenus aera atmofphserse
pondere valido incumbentem , licque partes applicantem partibus , concu¬
tit , movet, atterit fimul fupra Menftruorum luperficiem. Inde igitur aeris
elater , pondus, agitatio, igne excitata, vires didas adjuvant, ut & con-
culfio, atque contritus. En , ExopratilTimi Commilitones, ha:c ea funt om¬
nia , quae novi implorari pofle ex mechanicis puris , ad intelledum adionis
Menflruorum. Illa autem putaverunt fummi viri fufficere omnino , ad ex¬
plicanda omnia , qua; unquam fuerunt obfervata in operatione quorum-
cumque Menflruorum. Nos autem tribuimus ultro, in omni, quacumque
demum , cujuflibet Menfirui adione , omnia haec mechanica fimul adelTe ,
adjuvare , operari ; fed non ideo etiam damus , hasc fola , abfque illius al¬
terius caufs opitulatione, omne illud opus perficere.

Quin contra afferimus , oppido raro fieri, ut aliquod Menftruum, om¬
nem , qua pollet , folvendi vim per fola haec exerceat. Idque putamus
liberrimae indagini ita patuiflfe , ut inde fummse Vir perfpicientiae, Ifaa-
cus Nevvtonus, longe alia per obfervationes deteda , ex neceflitate na-
turge iplius addiderit. Ut vero hoc cum ratione , non temere , afleruilTe
incLifemur a Geometris , agite , haec perpendamus. Quoties fluida corpora,
meris dotibus mechanicis folummodo prodita , immerfum corpus am¬
biunt, quod in illo liquido quiefcit, &: in quo nulla quoque facultas ra¬
tione illius liquoris nulla prxter communem mechanicam inefl:, quid
tum , quaefo , fit operis mechanici ? Profedo , fluida materies , quief-
cens, pondere, & tenuitate partium, ambit , comprimit, tam fuperfi-
ciem exteriorem corporis, quam internam pororum, quos ingredi pa¬
riter poteft. Unde hinc, juxta hydroflaticas leges, aliud deducitur nihil ,
nifi fola compreflio corporis, divifio autem nulla. Imo ne figurse qui¬
dem quam leviflima mutatio; nifi forte moles, mollis, 6i facile obfe-
quiofa, poros habuit plenos fluido leviori, quam efl; liquor ambiens ,
quod & fimul denfari in illis , aut inde expelli poteft; tum enim denfata
mafla figuram, molem , pondus, mutabit, ficque magis quiefcet , cohae-
rebitque , quam refolvetur. Quando autem igne applicato elementa ejuf-
dem fluidi agitantur omnia , fi*tum homogeneum iterum fluidum , cor-
pufque impolitum homogeneum quoque fuerit, tum fere idem fiet ra¬
tione Menftrui ; quoniam ignis , ^quabiliter agens in elementa fluidi
omnia fimul , aeque femper premit corpus ab omni parte fimul. Sed qua¬
tenus ebulliendo motus illos inaequales , fulminatorios , excitat , exter¬
ne inaequali perculTu aliquid valet deterere , maxime , quando fcabri
quid eminet fupra polituram fuperficiei corporeae. Hoc autem quam pa¬
rum valeat ad-..f dvendum ita , ut per Menftrua fieri quotidie videmus ,
unufquifque gnarus videbit quam facillime. Inprimis , fi cogitat, cornu
cervi diuturna incodfione in ebulliente aqua non tantum diflolvi, dum
aquae immerfum undique illa cingitur , quantum in vapore de aqua ebul-

^pb iij

De MenftruI*
vi (uigiilarL
9fcnc'but.

Primo (ic Aqua
& aquoiit.

Glacieseft

Metiftiuuai.

Scti pocius ubi
(iuiiiif

581 PARS ALTERA'

liente exhalante fufpenfum (i fuerit; utfpagirica, folutlo cornu cetvl do*^
cet. Si autem igne dilatata elaftica forte materies in cavitatibus corporis
folveridi contenta, hic in bullas difplofa , motu fuo repagula, quibus
ardabatur , fregerit, atque ita corpus illud attenuaverit, tum dabitur,
hanc folutionem haud adfcribendam adioni mechanicas Menftrui , fed
calori rarefacientis ignis, qui agit in illam elafticam materiem. Dubi¬
tavi faspenumero hxc omnia dum mecum revolvo , an quidem ipfe
aer, in quo olea, fales , fpiritus , alia Menllrua liquida aut folida ,
unquam quidem operaretur in fua dilTolvenda corpora , ex folis puris
putis mechanicis principiis; potifllmum confiderando , illa ipfa vix un¬
quam fimplicia haberi, atque perfcdiliimo pura. Sed expertus fui exa¬
minando , varias virium diverfiflimarum partes illis omnibus permifce-
ri , quae & fuas iterum , proprias penitus , & privatas , poteftates ha¬
beant attrahendi , repellendi , aliis multis modis permutandi. Peccat proin¬
de , quifquis virtuti mechanicae plus tribuit , quam Naturae Audor illi coq-
ceflit. Limites habet juflos, intra quos qui cautus remanet, prudens iif-
dem , quoufque datur, nec ultra, utetur ad interpretanda Chemica. En
haec exprefla mihi amore veri fentenpia fuper his. Inde , quam diftantia
propriis cogitatis mihi publice affinxerint, videtis, qui publico incon-
fulti narrant, me jadare explicationem eventuum Chemicorum per me¬
chanica. Imponunt caeteris, atque aliena prorfus a meis fenfibus impu¬
tant clamanti contra : neque enim alium magis abhorrere ab hac opi¬
nione quam me unum credo.

Quare caflus accedo , quo ordo vocat rerum, ut, prasmifia dodrina
de mechanica poteftate in his , jam Vobifcum excutere exordiar illa
folventia , quse virtute prorfus lingulari adionem fuam abfolvunt, adeo-
qiie non operantur per eas facultates, quas in omni corpore aequaliter
diflributas Naturae Audor diftribuit. Haec autem funt adeo multa, ut pau-
ciffim.a fint horum , quin eo pertineant. Necelfarium igitur erit , ut co-
nemur tam difperfam multitudinem cogere in ordines quofdam, quo¬
rum lingulis prcefigamus vexillum, ad quod revocari queunt. Cujus dif-
ciplinae haec erit vis , ratio, ut & opituletur memoriae , limulque com-
modiffimam praehet opportunitatem , nova deteda digerendi ad jam nota
prius, femperque ex affinitate facile comprehendendi agendi vim.

Primo igitur adurus ero de Aqua, &, quae eo referenda limul ,. de
aquolis ; qu^ fupputabuntur in hac cla0e prima JVlenftruorum liqui¬
dorum.

Aqua ergo , gelu conftriifa, falibus liccis , aut fluidis , alcalicis vola¬
tilibus aut fixis, acidis fixis aut volaticis , falibus compolifis tum & fpiriv
tibus fermeritaris vegetantibus, permifta , folvitur, folvitque; adeoque ,
eo fenfii & ad Menflrua folida ablegari quid vetat? Facit id in fummo
quoque frigore ; femperque dom id facit , majus frigus excitat, Vid. pag.
85. & feqq. ubi haec' res pertridara jure hic omittitur.

Incipit deinde adione Aqus , proprie fic didas , in.folv.endo propria vis
tum demum , quando illa fluida adhuc eft in gradu proximo glaciei
jamjam futurae ; ar oque, fecundum demonflratafuperiora, in calore gra-»
(ilium triginta duorum ThermometriFahrenheitiani, in quo quidem gra-

DE ARTIS THEORIA. 3^^

du incipit In aere conglaciatio pruinofa. ‘Atqui fub Iioe Inirio frigoris
glacialis, anno nono hujus feculi , dicitur infignis Mathematicus Roeme-
rus Gedani obfervafle frigus hybernum ufque ad gradum primum ejuf-
dem Thermofcopli , cujus ipfc inventor primus fuerat. Unde triginta
duos gradus ibi tum increverat , infra glacialem gradum , frigus. Quum
vero latitudo ejus loci fit graduum quadraginta boream verfus ab acqua-
tore, confiat igitur, inde ad polum ardicum zonam porrigi quinqua¬
ginta graduum , in qua etiam zona, polum verfus, femper eo acrius fri¬
gus inhorruit, quo propior ad polum acceflus. Quum vero mortalium
nemo eo accefferitj quum longe prius frigore moriantur , igitur qui¬
dem npvimus , longe ibi majus, omni deprehenfo obtinere, atqui de¬
finiri haud pofie, quantum illud fit.

Id tamen, quod nobis hic fat eft , certo fcimus , per omnem illam fri¬
goris latitudinem , quae a trigefimo fecundo gradu oritur , hincque ufque
in terminum illum incognitum extenditur , aquam puram nunquam fungi
officio Menftrui liquidi. Cauterum a gradu trigefimo fecundo, augmento
ignis applicati ad aquam , calor aquae crefcere tum poteft ufque ad du-
centefimum quartum & decimum gradum. In illo autem fimulac insefiuat
gradu, tum in atmofphaera nofira , hic in fuperficie telluris , ultra in-
calefcere nulla arte plus poteft , fi fincera , fi in vafe aperto. Si autem re-
minilcimur , tanto magis incalefcere aquam , quo pondere majore at-
mofphjerx premitur , tum liquido intelligimus , aquse vim igne audtam
in profundiffimis telluris plagis adeo in immenfum crefcere poffie , ut
illius , inde audia folvendi vis , major forte evadat in omnia corpora ,
quam ullius alterius Menftrui nobis hic cogniti. Quidquid hujus rei fit j
aqua apud nos, ut aqua omnem fuam folvendi vim obtinet intra 32
214 gradus caloris.

Magna igitur feculi felicitate , & quafi privilegio , hxc menfurata ha¬
betur ignis in hoc primum Menftruum potentia. Qua in dodtrina contem¬
platu pulcherrimum eft , miros hic fpeculari naturx agentis modos.
Namque in multis folutionibus , qux Aqua fiunt , vis folvendi , quam illa
habet , increfcit pro gradu caloris audto , qui aqux impreffius fuerat ; con¬
tra vero , decrelcente hoc calore, poteftas folvendi quoque illico remit¬
tit ,.mlnorque fit. Ita igitur experimur. Aquam gradus 5 5 calidam in fe
diflolutam tenere definitam quamdam portionem Salis marini ; qux jam
in illa hxrens efficit , ut Aqua hxc nondum coaguletur in glaciem fri¬
gore illo , quo fincera Aqua jam conglaciari incipit. Videtur fcilicet Sal
interpofitus prohibere , ne fuperficies partium Aquae in contadlum mu¬
tuum appropinquent. Attamen hoc jucundum obfervatu , quod , quando
frigus augetur multum fupra gradum , quo aqua pura jam coit , tum in¬
cipit illa aqua falfa ardtius contrahi , incipitque fal ex conftrida magis jam
aqua expreffus in fundo vafis colligi, ibique in cryftallos cogi granula-
tas. Dum vero fenfim crefcit gelu acutius , fenfim aqua hxc plus falis
excutiet , ita ut tandem aqua hxc ipfa, maximam partem orbata fale jam
fecreto,ipfa penitus conglacietur. Erit in toto hoc increfeentis frigoris
decurfu ad fingulos gradus plus falis feparati ab aqua. E contrario autem ,
fi aqua gradus 3 3 calida, jam in fe diifolveric tantum falis, quantum ho^

Tro vario gra*

du ignis euanqt
varia «jus vi^

Ssi

P A R S. A L T E n A

in gradu folvere valet, dein autem fenfim per gradus incalefclt, donec
ebulliat, atque ad fingulos gradus caloris aud;i , fal per grana pauca in
jicitur , apparebit ad unumquemque crefcentis caloris gradum , femper
plus falis diflblvi , donec tandem ebulliat myria ; hoc pun<5to obtento
plus falis deinde non dilTolvit, licet ebulliat diu. Illa vero aqua, quae
conglaciata fuerat , fale fuo per gelu depolito , quando regelafcit iterum ,
diffolvit denuo falem , quem feparaverat.

Ut exemplis Omnia haec jam coram Vobis, ut oftendam, en haec experimenta in-
ftituo. Primo fumo Salis Marini puri, ficci , unciam ; hanc demitto tri¬
tam in phialam vitream Chemicam, puram, ficcam ; dein juxta latera
colli infundo lenillime Aquae purs uncias tres : quae fic parata quam quie-
tiffime repono , in illo caloris gradu , quem praefens jam thermofco-
pium defignat. Dein in altera hac phiala eadem prorfus habeo , quae in
illa priore quiefcente , & teneo in eodem caloris gradu ; at hanc affiduo ,
diu, vehementer, agito, adjiciendo fubinde aliquantulum falis, donec
refugit ulterioris falis admifcendi copiam. Tertio autem iterum fpedtatis
tertiam quoque & hanc phialam aqua & fale inftrudbam , ut priores duge
erant ; en vero hic adeft vas seneum , aquam tenens , impolitum igni :
huic impono phialam illam fecundam, qus continet aquamcum fale per
conculfum foluto , &: etiam hanc tertiam , non conculfam. Aquam in
vafe, applicato fenlim igne, fuccellive, per graduum incrementa, cale¬
facio. Atque coram fpedtatis, quod fal in phiala non conculfa incipiat, pro
audo calore, omni momento, magis, magifque , dilTolvi, longe citius,
longe magis , quam fit in phiala prima , quam in quiete repofui , inque
calore praetenti aeris; fic ut jam brevi per vim caloris applicati aeque prae-
flita fit falis ditfolutio in phiala caeterum quiefcente , quam in conculTa
phiala videbatis fieri in cafu fecundo. Sed in hac phiala, quae adjuta con-
culTu falem folutum continebat, calore increfcente, allidue granula novi
falis ficci injicio ; videtis ea folvi, idque dum lente pergo facere, do¬
nec prorfus ebulliat aqua in vafe cupreo , jam vidiftis copiam fatis nota-»
bilem falis dilutam in hac aqua, praeter eam , quam poterat continua¬
tus in eo concuflus dilTolvere , fatis diu quamvis agitaretur phiala. Poft-
quam vero jam tantum adjeci falis in aquam hanc , intra aquam ‘ebul¬
lientem vafis aenei curn fua immerfa phiala contentam , ut in illo calore
tamen non pergat folvi ultimum granum injedum ; jam phialam hanc
cum aqua, quae per calorem ebullientis aqus jam ufque adeo imprae¬
gnata efl fale , eximo ex aqua ebulliente ;nitideque deterfam ropono ut
fenlim refrigefcat. Hoc dum fit, pellucidus hadlenus, opacari incipit ,
liquor, & tuibari; tum in fuperficie pelliculam contrahere ; deorfum fa¬
lem ad fundum demittere; itaque , poftquana redudta eft ad temperiem
aieris ambientis, jam excuffit fere tantum falis ex fe , quanpum plus fol-
verat , per caloris cx. efium fupra illum , qui in aere externo fuerat.
Quum experimenta hcec ita videritis , jam , qiisefo , refpicite ad illam
phialam quisfcerLern , primam, quam repofui, cum fubtriplo falis. Ecce ,
pars falis jam f)luta efi in fundo, pars magna nondum foluta perflat,
illa autem, qnse foluta, natat in fundo vafis non 'mifla fupernatanti flub
do, ibi hairst jam forma gravis , pinguis, atque tenacis quafi, liquidi -j

quod

ARTIS THEORIA.

'quod fi diu relinquitur, fine ullo concuflli, diu fic manet. Si vero con¬
cutitur , tum fpecie anguillularum diflblvetur , per fuperioi em incum¬
bentem aquam ditfunditur, neque iterum deinde cadit in fundum fepa-
rata a fupernatante aqua. Sed alia iterum falis portio , fic ut prius fo-
luta forma eadem, fundum tenet, donec rurfus agitatione, vel calore,
mifcetur aquae minus falfae fupra natanti. Hocque ita obfervatur , donec
tandem omnisfere fal immilTus ita diflblutus fuerit in hac aquae portio¬
ne. Notavifiis autem, id enim neceflarium , me adhibuifle in hoc ex¬
perimento duas phialas vitreas , quae inftrudae funt collis adeo longis ,
ut in calore ebullientis aquae de myria in ventre ampullae contenta nihil
furfum exhalet. Dein quoque , quod femper haec colla eminentia fupra
ventrem ampullatum calefecerim; ne aliter fervidus vapor elatus , frigi¬
dum collum feriendo , illud diflilire faciat.

Jam vero geftio Vobifcum perpendere quaedam obfervata quae de fa¬
cillimo hoc experimento ultro quafi patent , & confiderari merentur.
1. Partes falis, & aquae neutiquam mutari in hac adtione , verum tan¬
tummodo ita conjungi, ut jam aqua ita contingat partes falis , ut antea
falis elementum alteri falis elemento contiguum erat , & ut aquae rur-
fum elementa adh^lerant prius elementis aquae : quae folutionis fpecies
mera perniiftio appellatur, i. Calorem facere , ut pro incremento fuo vis
haec permifcendi increfcat ita , ut celerior fiat difiolutio , utque major co¬
pia falis diflolvatur in eadem quantitate aquae ; & haec fic increfcere,
quamdiu potefl: aqua admittere nova caloris incrementa. 5. Hinc etiam
Menftrua aquofa, quae falem diflolverunt ad faturationem ufque , in ma¬
jore dein frigore turbari , falina corpufcula deponere , ad calorem reddi¬
tum pellucere iterum , depofitofque fales rurfus dilfolvere. 4. Imo & den-
fari frigore aquam , falernque in ea folutum, iri cryfiallos , & liquefcere
iterum has fponte, dum calor redit. Idque adeo verum, ut ipfum Oleum
Vitrioli, aqua orbatum, maneat in vafe ardiflime daufo fluidum, atta¬
men , accedente frigore conftringatur in glebam folidam , in calore illico
liquefcentem. 5. Hinc aquam ebullientem igne , poftquam diffolvit quan¬
tum potefl: falis, ponderofiorem efle quam aqua; hinc myriam hanc, ubi
ebullit ad ignem , calidiorem deprehendi thermofcopio , quam aquam
fimplicem ebullientem. Quin etiam talem myriam , ampulla vitrea con¬
tentam, ficque fimplici aquae ebullienti immerfam , nunquam pofle ca¬
lore talis ebullientis aqua: deduci ,ut ebulliat, fed indigere majore calo¬
re , ut ad ebullitionem tranfeat Si vero aqua fimplex in tali ampulla
demergitur in aqua ebulliente , ftatim quoque ebulliet. Quod jucundo
fpedaculo videtis. 6. Igitur hadtenus caufa , per quam aqua efl Men-
flruum folvens, ignis habetur; quo abfente , definit agere. Id autem con-
glaciatio docet evidentiflime. Haec enim incipiens a gradu 52 , & pro-
duda fub hoc gradu per frigoris crefeentis adhuc gradys 72.. vid. pag,
89. Intra tantum fpatium caloris decrefeentis , frigus femper migis, ma-
gifque, expulit ex aqua fere omnia genera falium in aqua foluroium,.
ufque adeo, ut ipfe fpiritus nitri in glebas concreverit glaciales. Hinc
clare convincimus , frigus increfeens femper fales ex aqua flparare accu-4
ratius, &: ex illa concreta expellere prorfus. Verum eximit etiam idem
/. C c c

Qus inde fe-j
quancur J

Ignis 'n aqua
•yis vatia.

PARS ALTERA

frigus ex ac^ua facultatem folvendi Alcohol. Nam expofui, Eyeffle anni
17:9 , frigori fummo cerevifiam , vinum , acetum , myriam , in vafis
magnis, & repandis. Gelu acre cogebat aquam horum liquorum omnem
fere in mollem , fungofam glaciei fpeciem. Spiritus autem adunabat fi-
mul liquidum in unum fortes & generofos; ita quidem ut perterebrata
crufta effundi potuerit humor fragrans, & fapidiffimus , leparatus ab
aqua , qua diluebatur ante conglaciationem. Et quo intenfum magis au¬
gebatur frigus > eo etiam feparatio hxc fiebat perpetuo major. Privat igi¬
tur frigus aquam etiam illa poteftate Menftrui , qua Alcohol, acetofof-
que diflblvebat fales. Credibile prorfus extremum, in natura poflibile,
frigus coa<51:urum aquam in corpus privatum omni facultate Menftrui.
Tale autem nos frigus non cognofcimus. 7. Etiam fcire eft inde , illam
aquae propriam vim , qua folvere valet vel falia , vel alia quaecumque cor¬
pora , atque deinde foluta illa retinere in fe, & libi unita, folam non
Sufficere ad haec , fed requirere praeterea auxilium prorfus neceflarium
ignis , ut foluta maneant. 8. Omnia di^la , fi applicantur ad humores ani-
ijialium, hominum inprimis, ufum habebunt maximum, & de quo qui¬
dem parum cogitatum fuit. Aqua enim eft humor princeps, longeque
abundantiffimus , omnium liquorum , qui in fano corpore humano de¬
prehenduntur , haec ubique in caeteris adeft, abeft nufquam. In hac igi¬
tur aqua reliqua elementa omnium humorum hominis foluta fluunt mi-
fta inter fe , & fluentia continentur , confervanturque. Numquid ergo vi¬
detis , ut aqua haec, adeo obnoxia calori & frigori , mirifice humores
mutet? Atque fanguinem quidem edudtum venis fpe(5fate. Heu quantunt
mutatur a fe ipfo per folum frigus , per gradus increfcens fenfim ! En
urinam hanc ante paucas horas a fano , jejuno , homine redditam. Illa
frigido hoc tempore crafTum hoc depofuit , quod in fundo urinalis fub-
eft. Videte autem dum igni appofitum urinale fenfim cum lotio hoc
calefacio, incipit pellucere iterum, atque omnes illas faeces craffas ,
quas in fundum demiferat , diffolvit denuo ita , ut brevi evadat iterum
talis , qualis fuerat dum reddebatur ! Difcite hinc quanta etiam in cor¬
pore vivente oriri mutationes debeant per aquam frigore mutatam, &
calore ! Sed , dum in his fpeculandis verfamur , parum abeft , quin col¬
ligamus abfolute virtutem folvendi , quam aqua , ut Menftruum , ha¬
bet , femper increfcere pro ratione audi caloris in illa ad ebullitionem
ufque : eunda id evincunt modo propofita.

Sed quam periculofae opus plenum aleae in generalibus fe obledare per
phyfica , atque vel latum unguem ultra experimenta falire , aut porro
quid concludere ! Enimvero alia experimenta funt , funt quam plurima
qu(E cogerent credere , quod vis Menftrui in aqua ita decrefeat , veluti
gradus ignis in illa increfeunt. Quod fane demonftratione omni fide di-
gniffima oculis Veftris fubjicerejam placet. In urinali hocce puriffimof
aquam fineeram , tepefadam ad calorem corporis humani , contineo.
Huic jam aquae immitto globos, quos modo depfendo formavi ex fa¬
rina tritici fubada cum aqua in paliam mollem tenacem. Nonne mani-
fefto cernitis , quo modo globi hi deliquefcant , diluantur , diffiolyantur ,

DE ARTIS THEORIA. 3^7

inirceantur in ac^ua , hancque ita turbent? Verum in hoc altero urinali
aquam ipfi videtis ebullientem vi ignis ; huic ita fortiter ebullienti, fi-
miles globos injicio farinaceos, non Jiquefcunt, fed durefcunt , atque
jadati quamvis vi ebullientis aquse durefcunt penitus, ne ramenta qui¬
dem deponentes. Albumen jam ovi recentis diluo in hac aqua tepef-
cente inftar fani corporis, dilui videmus, inque aqua tali dilutum, eva-
nefcere. Poftquam autem aqua haec in pellucido hoc vitro magis fenfim
incalefcit , magifque ; jam incipit aeftu, in aqua magis mota, conftringi ,
fibras coalefcentes formare , tandem totum quantum durefcere. Oculus
ergo videt in his , pro gradu caloris aufto a certo ejufdera termino , inci¬
pere .afliduoque augeri duritiem in hoc albumine, quum interim Himite
definito frigoris , ufque ad illum terminum , quo vis coagulandi nafci
vifa, aqua unoquoque caloris augmento idem albumen dilutius diffolve-
ret. Idem in pafta panis, in fanguine noftro, aliorumque animantum.

Redigere hinc oportet in clalTes corpora , quae ab aqua femper fol-
vuntur, certo, & in omni quidem gradu caloris illi aquae conciliato. Ta-
lia autem funt Primo, i. Omnes ufque cogniti Sales gemmae , fontium ,
jnaris; omne nitrum ; atque Ammoniacus , tam Cyrenaicus , dEgyptiuf-
que, quam faditius. 2, Omnes Sales noti Alcalini, puri , volatiles, qui
per putrefai^ionejia fponte , aut per deftillationem arte , nafcuntur de
animalibus aut vegetantibus. 3. Univerfi quoque Sales Alcalini fixi, qui
urendo parari queunt ex vegetantibus. 4, Genera quaecumque acidorum,
naturaliter vegetantium clalli innafcentium, at & cun,(3:i fales nadti.na.-
turales, qui in follilibus. Quin & addere his oportet omnia etiam acida
vegetantium , quae rite perada fermentatio producit , dum fpirituum
fermentatu enafcitur produftio, magifque, quoties geminata fermenra-
tione acetofi producuntur fpiritus , quae aceta vocant. Rurfum illa quo¬
que acida, quae artificia deftillationis exprimunt ex lignis plerifque , duris
inprimis,& ponderofis. Robore, Guajaco, Saffafras, fimllibuf |ue. Huc
aceta referimus omnia, quae igne deftillaverunt in aceta ftillatitia. Va¬
por quoque coadus accenfi fulphuris. Ut & vi majore ignis expreirum
acidum Aluminis , Chalcanthi , Nitri , Salis Communis , Gemmae , & Fon¬
tium. 5. Compofiti fales, quos ars produxit , combinando Acida & Al-
calia ufque ad aequatam rite faturationem. Atque hi quidem multi ha¬
bentur , pro varietate Alcali fixi, aut volatilis, pro multitudine aci¬
dorum vegetantium , foffiliumque , pro diverfitate multiplici horum eo-
rumdem in fuo genere. Atque uti omnes illi , fic nati , folvuntur facile in
Aqua, ita tamen oportet monere , illum inter hos, qui Tartarus appel¬
latur Vitriolatus omnium difficillime in Aqua liqiiefcere , citiffime ite¬
rum in illa confiftere in forma folidi. 6. Boracinos quoque fales, mirifi¬
cos, & fingulares Aqua diluit, at difficulter, neque fine ingenti copia
Aquas , nec fine adjumento ignis forti , fatifque longo tempore. Unde
etiam imminuta Aqua , decrefcente calore , ftatim iterum concrefcere
folent. 7. Sales nativi plantarum , arte tradatis vegetantium fuccis di¬
lutis, per colum trajedis , infpifTatis, in quiete diu repofitis , enati , uti
V. g. acetofae fal effentialis didus , & aliarum , qui omnes adeo facile Aqua
folvuntur , ut fane vix queant fervari ne fponte deliquefcant. 8. Sales tan-

Ccc ij

folubllei
ir» omni
caloris.

t

Secundo > Sa¬
lis a.

PARS ALTERA

dem vegetantium , qui ex vino , vel fucco plantarum plane fermentato ^
defgecato, repolito, cadis adnafcuntur , & l artari nomine veniunt, Q^Ji
poftremi , puri li fuerint, duri fatis , in acre licci permanent , in proprio
fuo vino non folvuntur ; in Aqua difficulter , nec fine calore magno , tum-
que in vigecuplo ejufdem. Simulae vero Aqua minori copia adeft, aut
aeftus ebullientis Aquae remittit , ocyffime rurfum in glebulas folidas con-
crefcunr. Caeteri autem , praeter Boracem , Nitrum , Tartarum , Tarta-
rumque Vitriolatum , Sales , haud modo folvuntur Aqua ; fed impatienteS
ficcitatis , in ipfo acre communi liquefeunt attradta de eo Aqua j omnium
quidem promptiffime Acidi fales meraci, atque Alcalini utrique. Acida
fane pura ficca exhibere difficilUmum , neque nifi in fummo frigore. Alcali
aurem fixum , de fundente modo prodiens igne , fimul fervor latentis in
eo ignis aliquantum remittit, nudo per aera ficcumtranfitu mox uvefeithut
mi ditate adtrada in fe. Hinc etiam manifeftiffimum jam eft , dominari in
falibas his fecretam facultatem ducendas aquae in bibulam , fitientemque
faam naturam. Igitur etiam in adfione Aquae, qua hofce diluit fales , binas
co ifpirare, eas vero Lite diftinguendas poteftates , quarum unafolvit,
attrahit altera , utraque virtutem aquei IVIenftrui conflituit. Neque pro-
fedlo negligenda hac in re obf rvatio certa, quae docet , reperiri quando¬
que fales aqucE avidiffimos , qui tamen combinati abeunt in tertium inde
genitum , qui aquam difficulter recipit. Oleo Vitrioli quid avidius aquam
firit? Quid a.'grius unitam femel fibi aquam dimittit a fe, quam Sal Alcait
Tartari? Eia, mircetehaec duo ufque ad accuratam proportionem ita, ut
narus iUe fal nullo documento Acidum fe, vel Alcalinum monftrec; habetis
falemficcum, qui aqua tarde differtur. Idem in aliis, fic genitis compo¬
nendo, lalibus faturatis obtinere deprehenditur, quamvis forte paulo mi¬
nus Quin etiam in omnibus illis falibus aquae requiritur jufia portio, ut
qu -ant in illa folvi penitus , darurque extra hanc proportionem femper
aluiua pais falis , qu^ non diffoluta in fundo vafis perffat. Quando tamen
Aqua ufque adeo exfaturata eft copia liquefaifti falis , ut in hoc caloris
gradu refpuar omnem penitus ulteriorem falem , lum tamen hoc , ita im¬
praegnatum , lixivium diftolvere poterit in eadem hacce temperie adhuc
alium falem , qui diverfo habetur ab eadem indolis. Si enim Aquae Nitro
faruratae falem Marinum indatis, magna ejufdem pars porro foivetur, licet
lixivium Nitri plus haud poterat diftolvere. Poftquam vero his jam utrif-
que faturara, attamen admittet iterum Salem Ammoniacum in fe.

Secundo , Aqua quoque Menftrui poteftate diftolvit omnia illa corpora,,
quae, a falis inprimis concurfu , falina appellantur. Atque illa quidem om¬
nia h ibent falem quemdam ex praecedentibus , qui praecipuam partem to¬
tius Ct.mftiruit , al quod componendum conjungitur intime caeteris par¬
tibus, quae Iolae nec fales erant, neque falina, fed referenda ad aliam quam¬
dam corporum claftem. Ad hanc ergo rerum fpeciem iterum revocemus,.
I. Sapones nativos vegetantium, fupra memoratos , expllcatofque. Tales
ibid em probabantur habendi maturi omnes fucci frudluum quorunicum-
que horaeorum. In quibus omnibus aqua, oleum, fal , fpiritus, plantae,
quam accurat (Time immifta , atque concreta laudantur , quique omnes
Aqua pura folvi amant, Vid. pag. jq, 2, Succi quidam lingulares , concte-

DE ARTIS theoria.

ti , a praecedentibus alii, certo cjuodam plantas loco geniti perfedique. Caf-
fix pulpam, Mannatis humorem. Mellis liquores, Sacchara, huc revo-
cantLin Atque hi quidem , recenferi utcumque pofTunt inter priores, dif¬
ferunt tamen recitatis modo notis, utique aqu^ minus habent. Sunt ta¬
men Sapones etiam oleo abundantes & fale miftis ; unde quoque in aqua
diluuntur perfed:e,ne Gummi quidem exceptis. 5 . Succi vegetantium liqui¬
diores , qui circuitum ducunt per fabricata fiirpium vafa , totamque plantae
compagem; Betulae, Juglandis , Vitis, verno tempore iucifarum, cteterum
fanarum, fpedfcate elfufos tanta copia humores. Omnes hujufmodi , funt
enim varii adeo de genere hoc in multis plantis , Sapones etiam flirpiurn
Aqua diluti quam plurima; hinc apriffimi ultra difldlvi in Aqua. 4. Ani¬
malium fucci quicumque cogniti hadtenus, facillime per Aquam diflolvun-
tur, fola pinguitudine excepta. Nullus tamen inter humores illorum na¬
tivos magis amat aquam , quam bona bilis : id vero didici olim , quando,
hanc, de corpore animalium recens exemtam conabar leni igne cogere in
fpiflamentum formandis catapotiis idoneum , in ufus Medicatos, (imulque ,
ut illam incorruptam diu affervare polTera. Quid enim contigit ? MaflTa
profedlo in ipfo acre deliqiiefccbat fponte, 5 . Omnes Sapones fadli ex oleo
vegetantium predo, Alcali vegetabili fixo , & ignea parte Calcis Vivas
ope aquse ebullientis miftorum , & artificiofa dein codlione inrpiffatorum
in unammaffam fatis ardte concretam. Tum quoque Sapones omnes qui
parantur de oleis ftillatitiis vegetantium combinatis cum Alcali igneo
acerrimo , ficcilfimo , fervidiflimo, fadlo etiam cum calce viva, faxea,
acerrima, per nudam confufionem , & in humili loco expolitionem acri
nudo. Uti quoque alii iterum Sapones , omnium quidem prsEftantillimi ,
Qui arte fecretiori parantur de oleis puriflimis ftillatitiis , quas nubunt fali
fincerifiimo , Alcalino , volatili , fine ullius aquas alienas admiftu , lenta ,
prudenti , fecreta fublimationis geminatione confedli, unde medicamina
acquiruntur prasftantillima. Sed tandem Sapones omnium quidem fubtilif-
fimi nafcuntur arte , quoties Alcohol vini, fed omnium purillimum, rite
coit cum fale Alcalino , volatili , quoque puriflimo. Hasc enim tranfeunc
idoneo artificio in nivem volatilillimam , falinam , faponaceam , fulphu-
ream , qu$ Offa Helmontiana perperam didta' vulgo, Raimundo Lullio
fpiritus vini acuatus habetur Ammoniaco fale. Quo & referre licet alium ,
quem parabant de Alcohole , & fale Tartari, arcana methodo perfede
adunatis fimul. In omnibus his Saponibus Chemia nova femper , & effi-
caciffima Menftrua , Medicina priefidia falutis tutiflima reperit. Idque in-
primis admiramur in hifce; quod , quum olea fola refpuac Aqua, tameii
olea eadem adunata hifce falibus apta fiant diffoivi in Aqua. Sales foli
Aquam trahunt , fales foli oleum trahunt. Hinc igitur his artificiis dlfci-
inus modos , quibus olea queant In aqua pura diffoivi. Sexto ad falina hasc
genera corporum referimus hic , refpedtu Menftrui aquei , Vitriola dicta
Chemicis vel Cryftallos, quas fiunt, quoties fales folventes , acidi inpri-
mis , difcerpferunc metalla in ramenta minima, atque iifdem ardle ad-
haerefcentia, concrelcunt una in glebulas, in aqua dilui aptas integre,
frne ulla fece omnino , quamdiu nimirum hanc vltrioli veram formarn
pbcioent, Talia igitur numeramus auri, argenti, plumbi , mercurii , ma^

Ccciij

PARS ALTERA

tis, veneris, ftanni, magifteria, facchara , fales , vitriola, di(^la, quam-
diu acido folvente idonea parte aqugs , metalU particulis , ita certa propor¬
tione adunatis conftant , ut maneant perfpicua §i liquida , cryftalli aut
vitri inftar. Quo autem uberior copia acidi folventis Metallo in Vitriolum
coado affiinditur, eo femper facilius illud in aqua deinde dilui poterit.
Quando autem aqua calore leni difflatur ex Vitriolo, ut jam opac;? eva¬
dant glebulae , tum folent illico difponi partes metallicae ita, ut dein in aqu^
adeo facile diflblvi nequeant, quam quidem prius, Imo vero fi continua¬
tur haec cryftallorumexficcatio, tum tandem materies evadit penitus dif-
folvi impos , licet interim multum acidi folventis retinuerint in fe. Ma-
nifefta evadunt omnia haec in Argento Vivo. Si hujus , in aqua abfolute in^
diffolubilis, unciam in fefquiuncia boni Spiritus Nitri difiblveritis, dein pa¬
rum infpifiaveritis, habebitis liquorem, quem Aqua fincera diluere poteritis,
quoufque libet. Ubi liquorem quietum detinetis aliquandiu,nafcentur in
fundo cryftalli urentiffimae , albefcentes , fubpellucidae, quae in aqua pura
ocyftirae, perfede.liquefcunt.Si vero exficcaveritis has in album, flavum,
rubrum , coccineum , pulverem , jam integre in aqua diftblvere non pote¬
ritis. Ergo illa Metalla hoc'refpedu Aqua non folvit , nifi ratione acidi
tantum adhaerefcentis ad fuperficiem metallicam. Unde etiam aqua ftatim
dimittit foluta metallica, fimulac acidum ablatum eft de metallo foluto.
Hinc quoque metalla in acidis foluta , dein per aquam diluta fatis largiter,
evadunt eo ipfo potabilia fic, ut queant in corpore humano recipi , ibi-
demque immifceri humoribus, agere in partes ejufdem folidas; ficque
ibideni praeftare illos effedus , qui pendent ab illorum poteftate in humo-»
res& folida : qui fane effe(ftus fepenumero valde notabiles inveniuntur,
quum ratione acidi, & metallici, agunt in illas partes humani corporis
fatis fortiter. Attamen omnis illa potentia non diutius durat, quam dun>
manet illa forma foluti. Quum vero hgec ab acido inhaerente fiat inprimis,
eo ablato potabilitas , five permifcendi aptitudo , quoque periens in calcem
meram abit , & in pulverem. Inde demum capitur ratio laticis Medicati
vitriolici efficacja , quae perfiftit tamdju , quamdiu fal folvens , metallurn
folutum , in copia aquae ingenti diluta fuftineri poterunt, Poftquam verp
per inertiam , vel & paupertatem falis folventis , Ochram fuam depofue-
runt , tum ftatim fatuae redditae nihil quidquam boni ultra praeftant. Quae
autem de acidi adione refpedlu aquae dixi, eadem haec vera quoque funt
in metallis, quae foluta funt in falibus alcalicis, ut fi jEs in fpiritu forti
Salis Ammoniaci folutum exhibuerit violaceam tindluram , quae iterum
fale orbata fuo mire mutatur , inque pulverem obfcurum abit. Idem pari¬
ter in aliis illis videmus , quae oriuntur de metallis per fales enixos vel
compofitos folutis. Sal Ammoniacus ita , vel marinus, certa lege metalla
folvunt, in aqua dilui fe deinde patiuntur. Atque taindiu fetiam pluri?,
ma efficere in corpore humano valent: ita tamen, ut & hic limitetur adio
jnprimisa diflblubilitate in aqua. Verum , ut ubique difficile , ita hic ge¬
nerale effatum phyficum procudere^ Solutio fcilicet Stibii fada in fortif-
fimo fpiritu Salis Marini, qui Mercurio fublimato corrofivo adh^ret, vo¬
cata Butyrum Antimonii , eft faturatiffima equidem acido ; unde & putarei-
pr, juxta do<ftrinam hanc datam , in aqua facile , liquido diffblvi poffe^

CE ARTIS TMEORjfA. ““ ^pi

Attamen i dum aqua illi affunditur, ocyllime redit omnis pars Antimo-
nialis in calcem eandidiflimam, qux magno igne fufa regulum Stibii pul¬
cherrimum reddit ; qui nulla arte in aqua diffolvi poteft.

Tranfeamus ad illa corpora , qus abfolute Terreflria pura funt. Ipfa
hsEc ,{iin acidis corroduntur prius, &tum quoque patiuntur fe in Aqua
perfedie dilui; ut ibidem dein ita lateant, ut totus liquor limpidiflime ap¬
pareat : quare ibidem hac fpecie operari etiam queunt. Cretam cernite
acidis rolamcopiofis , poteritis in aqua dein diluere pro lubitu. Neque fere
terram novi , quin hoc , vel illo, acido queat ita diffolvi, atque mutata
omnes fenfus fallere. Unde nofcitur , quam parum ex' pellucidiflimalim-
piditate liquoris concludi queat, de ejufdem finceritate refpedu terrae in
illa reconditae. Imo vero animalium ipforum verae , ultimaeque, terrae,
offeae, carneae , teftaceae , caeterae , ita queunt folvi in acidis. Atque ita om¬
nes quoque illae , hoc fenfu, poffunt in aqua ipfa diffolvi , tandemque etiam
inde poflea multis modis recipi.

Ut autem Terreftria haec in acidis erofa, evadunt deinde in Aqua diflo-
lubilia , fic alcalia contra , fi intime uniuntur terrae , ea vero in Aqua poftea
dilui nequeunt. Vitrum docet quam evidentiflime ; utpote Alcali Sc
terra intime conjugatis conflans, quod eo minus folubile habetur in aqua*
quo ardius unitum. Quam mira igitur differentia eft in terrae per aquam
folvendae rofione per unum , aut alterum falium genus ! Alcalia eam fub-
tilius diffolvunt in fixum , pellucidiffimum , duriflimum , corpus, quod
omnem aquae vim folventem ita prorfus eludit, ut materiem formet, qua
non alia habetur aquae viribus folventibus magis intada. Quin magis mi¬
rabile mihi creditur, quod-fales Alcalini animalium , fubtiliflimi , vo¬
latiles , ardiffime uniti terrae , maffam conficiant in aqua ebulliente haud-
quaquam folubilem. Atqui calculus in animalibus genitus , his principiis,
& oleo , conflatus tale corpus efl. Et quidem, magno plurium malo,fe-
mel ille in quacumque parte corporis genitus triftiflima fcetura fe propa¬
gat. Habet nimirum poteftatem abforbendi , fuaeque adjungendi moli ma¬
teriem fibifimilem de humoribus animalium maxime propinquis putredi¬
ni, quales funt bilis, & lotium , in quibus fales fere alcalini. Quitum
rurfus terram de partibus humani corporis fubtiliflime detritam , fibi aflo-
ciant, novaque fic calculi elementa fabricando , dirum monflrum augent
quotidie.

Haec dum ferio perpendo , videor mihi rationem cernere , cuius gra¬
tia naturae Audor alimenta fere omnia animalium, paucis admodum ex¬
ceptis , acefcentia fecerit. Ita enim acidi fales , in prima officina ventriculi
prasdominantes , felicius ad diffolutionem difponunt nutrimenta affumpta ,
quorum partes firmae per terram inprimis cohaerent , indeque longe diffi¬
cilius in liquidum Chylum diffolverentur. Verum quando poflea de hoc
parato Chylo formanda efl iterum materies folidis compingendis apta ,
tum mutatur prorfus acefcentia , quae in Chylo neceffaria fuerat , & alcaleA
centia Salium enafcitur , quae apprehendens elementa terreftria compagem
formet aqua non folubilem , fed humoribus coercendis parem. Offa fane,
Alcalicis immiffa, firma manent; fi acidis iramerfadetinentur , mollefcunt
in flexibilitatem ufque,_ut in Anatomicis fe experimentis didiciffe. Magnus

Tertio , Ter*

reftria folucai
acidis.

Non AUalicfej

Hinc Jnteliec- -
ta ratio aitionis
animalium na¬
turalis.

V?! P A R S A L T E R X

Ruyfchius fajpiflime mihi narravit. Utique, quando vis mutandi acefcen^
tia in alcalia in corpore humano deficit , ofla tum, cartilagines, dentes/
ligamenta, laxa , debilia , mollia, flexilia redduntur ; ut in Rachiticis in-
primis animadvertitur fieri quotidie. Difcant hinc Chirurgi, & Medici,
quanto hominum damno acriora acida dentibus dealbandis adhibeantur p
unde fallaci fpecie pulchri nitoris , brevi hebetes, ftupidi , foluti , eva--
dunt, caduntque ; at quanto redtius leniora alcalium fixorum , & diluta
bene, lixivia mundandis applicantur dentibus , quibus terra illorum neu»*
tiquam laeditur !

[icis Deinde, pofl; haec. Sulphura contemplemur , quae fane In aquafe dif-r
nullo patiuntur modo , quamdiu fola manent. Poflquam vero Alca?-
licis intime permifcentur , mox evadunt penitus in Aqua folubilia. Ex qua
* re vis Medicata Aquarum Sulphurearum optime cognofcitur. Quae enim

monui prius , dum de Aquis Medicatis metallicis agebam, eadem illa hic
iterum repetenda funt. Sed falesAlcalini volatiles quoque poflunt Sulphu?
r.a refolvere, uf poflea in Aqua pofllnt dilui, Hinc ergo liquet. Aquam
Alcalicis adjutam Sulphura quoque ipfa quam optime diftolvere pofle,
Atque, quum id fiat etiam in illis Sulphuribus , qu$ abfconditiflima feps
latent intra metalla, vel femimetalla,hinc abfconditum, & occultum faepe.
manifeflum redditur , forafque edudlum palam fe offert. Fadlum inde , ut
pro arcanis fummis levia htec gnaris artificia vendita fuerint, ficque
Principes fiepe decepti. Vidimus ira Panaces fpeciofo titulo venditum li¬
quorem de Stibio paratum. Paucis ille guttuUs de vino haulHs promittebat
fanationem promptam morborum fine fenfibili effedu ; & fane in morbis
quibufdam praeftabat aliquid. Sed arcana revelata vilefcere folent , atque
monopolii dein lucra auferuntur myflerioriim jadatoribus. Poftqiiam
enim totam rem examinavi, facile detexi. Hoc enim erat rei. Antimonio
nativo in pollinem farinaceum diutiffime contrito , affunditur Oleum Tar¬
tari per deliquium , vel AlcaheflGlauberi ad duplum. Tum in phiala alta
Chemica digerantur diu fatis calide ; fenfim Alcali liquidum diffolvet Sul¬
phur, quod in Antimonio latet, ficque fpeciem Tindurae eliciet rubram ,
quae faporem habet igneum , virtutem acido oppofitam, calefacientem ,
aperientem diureticam , diaphoreticam. Sed profedlo, fi juvat amor veri ^
uno momento aeque bonam habebit medelam , qui vulgare Sulphur con¬
tritum coquet in lixivio Alcalino acri , fixo : quum Antimonii Sulphur non
differat a vulgari. Alcali vero illud metallicam Antimonii partem neuri-
quam attingit. Sed Antimonii corpus tritum cum fpiricu Alcalino , de falo
Ammoniaco pararo, qui aliquoties lege artis tradbaverit , inde quoque
Tindluram auream , Sulphuream eliciet , ut jam prius Illuftrjs Boyleus ta¬
lem cum fulphure fimplifi parare perfpicue aemonftraverat. Sed cui bono
Jffrophas, dolofque , aperiam ! Mundus amat decipi , divitefque ftepe cu¬
piunt vacui dimitti. Avaritiae autem, &ja6(:anti^, quis ftatuet modum ?
Quis pudorem ?

Q^innto,uc& Illa quoque corpora, quae conflant glutine tam tenaci , duroque , ut
Aquam prorlus refpuant; t^men eo reduci queunt, ut in illa diffblvantur
penitus ; fi modo fimili ratione prius cum Alcalicis fixis , aut volatilibus in?
tira^ coadunantur*, Xuiji epira lentorem prorlus fuum, A,^uae repugnap-»

te«j

5E ARTTS THEORTA. 595

tem amittunt, unde Aquam jam admktunt intra fuas refolutas partes ,
hinc per eafdem jam ft patiuntur dilui , & ablui. Quare etiam fere ubique
obfervamus, lotium animal iumputrefadtum; taecem vini uftam; faponum
^uorumcumque vim diflolventem; bilis , mellis , facchari, vitelli ovi,
ipifcelam , ita immutare illa corpora , ut deinceps in Aqua queant commo¬
de dilui. Unde ferme pendet omnis detergendi, purgandi, lavandi , per
Aquam poteftas. Olea , Balfami , Colophoniae , Refinas, Gummi-Refinae
huc revocentur; quse omnia tandem ira obediunt. Aquae, prius in illa
neutiquam folubilia. Haec igitur habentur praecipua, quaenuhi jam fuccur-
runt, ut Vobis bona fide tradere queam de vi. quam Aqua exercet in cor¬
pora folvenda. Plura fuper his commentari me pofle ncfcio, quin referri
queant ad modo didU. Interim pulchi e gnarus eorum, quae Principes in
hac arte Viri tradiderunt fcriptis, tamen nihil illorum pro vero Vobis ut
comraenter, jubet veritatis amor, atque fatidla fimplicitas , quem boni
viri charaderem putem. Ego enim dubito, an non plus tribuerint fuis in¬
ventis, quam in iis erat. Quid* uid fit, fateor ingenue ignota mihi lingularia,
quibus fe efferunt, arcana. Audire tameu Helmontianam difciplinam !
Didtat quidem palam , cmnia corpora , per Alcahefl: unum verti in falem ,
qui perfedle pondus habet antiquum , atque in aqua quam perfedtillime
diflblvi poteff. Id fi fic fe h; bet, fequeretur omnino. Aquae imperium in
omnia corpora univerlale prorfuselle. Neque vel illud mirum his, qui re¬
nent , ex Aqua eunda fuilfenata , in eam refolvi omnia , quaecumque de¬
mum fint corpora, unico igne excepto, quem tamen vel ideo forfan pro
corpore non habent. Interim enarravi ipfe antea, ubi mechanicam Aquae
virtutem in folvendo explicabam , quod praceps mollilfimae Aquae lap-
fus, omnia tandem nara corpora in ramenta minima divideret. Attamen
minutas has particulas , poftquam ita divulfs fuerunt motu Aquae, nun¬
quam intellexi , dein permillas in Aqua manere. Reciravi pariter fupra ,
quae incredibilis diligentiae vir, arque incorruptiflimae fidei, Hembergius
retuliede Aqua per tritum refolvente metalla quaelibet. At monui aera
admitti , qui femper omne feime falium genus, maxime in officinis Che-
micis, fimul applicat. Mihi fane Aquae hic limitatur poteftas, fi dixero
prius, folam hanc vehiculum praebere elementis, quo poflim' haec anima¬
lium corpora , & vegetantium , ingredi , ibique in vitae conftantiam , cor-
porifque incrementa , applicari , immifeeri , omnia fere perficere. Abfit
haec fola , iners reftat, exarida, moles.

Igitur dodrina haec jam explanata , quae vim Aquae folventem explicuit ;
opus porro non erit multa proferre deMenftruis aquofis , quia eadem jam
fere repetenda forent. Pauca tantum, quae forte memorari merentur, dicam.

Grando, tempore aeftivo , poft aeftum, hineque nata tonitrua, ccelo
delapfa, vafis fi excepta fuerit puriftimis , vim habet aliam , quam alia
quaevis aqua. Eft enim haec aqua omnium puriflima , in altiftimas eveda
plagas , in elata Atmofphaerae parte conglaciata, ficque de illa altitudine
conftrida cadens,

Nix autem, tempore Hyberno , frlgldiftimo , filente omni vento ,
in loco alto, arenofo , deferto, in fuperiore fuperficie crafTae nivis de-
lapfae illico colleda , aquam dabit poft grandinem puriflimam.

Tom, I, Ddd

Soventia A:-
«luofa.

Grando.

Nix,

55)4 PARS ALTE HA

Ros, Ros efl: confufum plurium chaos; nam vapores aquofi , fplrituofi , fa-

lihi j oleofi , atque exhalationes ficcje cujufcumque generis , in eo concur¬
runt fimwl. Atque in eo equidem differt quam maxime ab omni alio aqueo
Mehftruo. EnimVero oritur tantum 5 ubi asftuantes Solis radii , ficciorem
jam terram per praegreffum calorem excoxerunt; hinc ergo corpufcula
magis immobilia , quam ipfa eft aqua , per magnam illam vim furfum
evexerunt , quae igitur fimulac remifit paulum Solis irradiatio , mox re-
fidunt, inqu.e fuperficiem telluris arefadae relabuntur, plantas irrigant^
& animalia, aridumque & rimis jam fiflile folum reddito humore re¬
plent. Hinc vires Roris , ut prius monui , vix queunt definiri, vix revo¬
cari ad unum caput. Sed adeo de omnibus coaluit, ut non mirer, cogi-
taffe quam plurimos, laterein Rore abditam Salis Univerfalis materiem,
unde Sal pofiet educi, quem Congelatum Mundi Spiritum vocaverunt.
Verum hsc ergo mitto , tranfiturus hinc ad alias res , fpeciefque Menftruo-
rum caetecas , poftquam monui , Aquam in aere hasrentem , fxpe Menflrui
vice fungi, ubi minus rede putatur aer vifeia agere.

DE OLEIS, ET DE MENSTRUIS OLEOSIS.

©Ica. ‘ De Olei charadere, atque ingenio, egljamfupra, in Hiftoria Anima¬

lium , & Vegetantium , ubi expofui diverfas partes, in quas arte compo-
fira fabrica horum refolveretur , pag. 33. 37. Rurfumque, quando trada-
bam de pabulo Ignis, pag. i6y 167. 190. 1 91. Oleum jam confiderandum
ut Menftruum , eft fuccus fluidus , aut leni ignis gradu fluidus reddendus-,
pinguis, in igne calefadus ardens , aqus mifceri impatiens. Si putatur
Alcohol cenfendum inter olea, id folum excipitur per ultimam proprie¬
tatem; dum aquae mifceri fatis promptum reperltur , in reliquis autem olei
dotibus convenit prorfus. Olea autem omnia , quae humanis patuere fen-
fibus , vel fuerunt nativa , prout genita in corporibus exiftunt , vel parata
ex his per artem , Chemicam plerumque , quae femper mutata tum funt a
naturali fua dote. Neque abeffe quis poteft, quin hanc diftindionem co¬
gitet; quoniam fane in claffe-Menftruorum , ob mire variantem effica¬
ciam , quam folvendo praeftant , penitus diftinda funt. Olea igitur, vel
fucci nativi oleofi, deprehenduntur ubique, tam in foffilibus , quam ve¬
getantibus , & animalibus : quum in omni rerum claffe deprehenduntur
talia. Accedens deinde ars , Olea haec immutans; eo adhibere folet , vel
codionem rerum pinguium in aqua ebulliente , qua fufa pinguia , hinc
liberata utcumque a fuis, retinaculis, levitate dein fua per motum aquae fur¬
fum In fuperficie colliguntur , ficque non multum aliena a fua priftina in¬
dole obtinentur. Alter modus, quem ars adhibet, preflio eft, quacontufa
penitus oleofa inter calefadas ferri laminas vi praeli urgentis preffa , fic¬
que exfudantia colliguntur. In qua quidem adione , modo nimius vitetur
praeli calor , parum diverfa a nativis habentur. Adhibetur quoque ali¬
quando igne inftituta fufio, dum corpora nativa , fcatentla oleofis , igne
artificiofe adhibito leniter torrentur , quo ipfo olea horum , & oleofa ,
exprimuntur, ficque colligi queunt. Id in paratione picis de coniferis ar¬
boribus tam clare conflat. De quibus Axtii libellus expendi meruit, Ulti-

DE ARTI$ THEOEIA.

Wo denique , Ipfa haec Olea deftillatione tradtantur ; qua vel ope tquae in
altum elevata , vel etiam igne folo ; aut ad latus a<5ta per retortam ; quin
& per defcenfum , ut vocant , deprella, fuis de corporibus educuntur.

In poftremishis Oleis, quae ftillaritia deinceps appellabiinus, id obfer-
vatur fere obtinere , ut nullo frigore hadtenus cognito , deprehendantur
congelafcere , fed fluida perflent. Prefla vero Olea , alia concrefcunt
frigore acri in confiflentem maflam , ex globulis coeuntibus fadlam, ut in
oleo olivarum, oleo raparum, & plurimis fimilibus, nimis notum ; alia
rurfum ne acri quidem gelu congelafcunt , veluti in lini oleo obferva-
mus. Saepe fiiperhac adeo notabili Oleorum differentia cogitans , quin &
varia haec Olea ipfe mecum perpendens ferio, nihil , ullo modo , detegere
valui hadtenus, in quo ingens hoc difcrimen haereat. Ad fecretam itaque
poteflatem liceat referre , quam vel invitiflimi fblis experimentis adfcri-
bere coguntur , neque ulli aliunde notae legi imputare queunt. Ingenti au¬
tem gentis humanae bono, mirifica haec proprietas rebus data quippe unde
materies comparetur, vel rigidillimo gelu liquida, quae immerfo femel
incenfo ellychnio ardeat in lumina nodturna! Porro igitur fcire efl, adfio-
nem folvendi , quae Oleis congelafcentibus propria habetur , tum de¬
mum incipere, quando non amplius gelu confiftunt , fed fluidi liquoris
forma apparent, atque refbluta habentur. Quum igitur quaedam horum
ipfa aqua citius copgelafcunt , horum equidem potentia folvens durat mi¬
nus , refpedtu frigoris , quam ipfius aquae. Illa autem Olea contra , quae in
omni naturali frigore femper liquefcunt , tamen hanc fuam folvendi po¬
tentiam femper retinent , confervantque. Unde etiam ftatim apparet ,
haud pofle definiri in natura rerum terminum certum, communemque,
caloris , a quo incipit , ut a pundto fixo , potentia folvendi , quae Oleis
ineft ; pofle tamen limitari fere hanc in certa aliqua olei fpecie, poftquam
femel accurate obfervata erit. Si exploramus hancce Oleorum poteflatem;
tum illud deprehendimus admirabile, quod oleum Lini faeviflimo fub fri¬
gore liquidum perfiflens , haud caleat plus in fe eo tempore , quam glacies
rigidiflima , aut aliud conglaciatum Oleum.

Quando autem (enfim applicato igne , fed artificiofe, & follicite , Oleum
incalefcit ; tum ubi pervenit ad calorem iiz graduum , quo Jam aquae con-
flflit calor , nondum ebullit ullo modo. Verum , quum ebulliens jam aqua
calefcere ultra negat , Oleum continuato eodem igne , omni momento
incalefcit magis , magifque; atque tandem eoufque exaefluare deprehendi¬
tur , ut calorem concipiat ufque ad gradus 600 , priufquam ebulliat. Unde
nil miri , cur Oleum bulliens fit tanto fervidius , magifque adurens , quam
aqua. Sed & omnia Olea non aeque cito ebulliunt. Ea nimirum , quae
leviflima, fubtililfimaque, funt , facilius ebulliunt, minus incalefcunt ,
dum alia , tardius ebullientia , longe majorem ignem in fe recipiunt prius ,
quam bulliant- Ita rebVificatum oleum Terebinthinae fatis cito ebullit,
Lini oleum difficillime. Unde igitur jam intelligitis, quam fit difficile de¬
finire virtutem, quam Oleum habet ad agendum inflar Menflrui ; quia in
oleo Lini, v. g. haec poteftas incipit in gradu frigoris fummi nobis co¬
gniti , deinde increfcit hinc ufque ad gradus 600. In quocumque tamen
gradu augmenti , femper acquirit aliam agendi vim » five uni eidemque

Ddd ij

Nott congdar-
cencia.

Multun Ignis
cjpiunc.

lil patet Ex-
feriaicmo uno.

It altero.

^um tertio.

^ PXRS ACTERA

applicatur corpori, per gradus diverfos, (ive dlverfis corporibus eodem
vel variato, gradu seflus. Facile )<^uippe cernitis infinitam hic haberi latitu¬
dinem, utroque hoc refpedu. Sed oportet, haec evincam coram.

Primo itaque pro Experimento haec ago. In lebete hoc aeneo , aper¬
to , eft aqua pluvia pura. In hanc aquam dimitto tres phialas Chemicas ,
quam maxime aequales, & figurae ejufdem, fere ad eamdem altitudinem
impletas fic , ut in prima Alcohol, in fecunda oleum ftillatitium Tere¬
binthinae, in tertia oleum Olivarum fit. Impono & eidem aquae Ther-
mometrum Fahrenheitianum paratum cum mercurio. Jam appono ignem
ad lebetem , aquam faepiffime movens ; ut calefcat aequabilifiime. Ecce
ergo calor aquae in lebete eft graduum 175 ,iam Alcohol ebullit in phiala
prima fatis vajide : quare hanc eximo. Aqua calefcens plus , aflidue agi¬
tata , jam incaluit ad 215, fimulque ebullit ; nec amplius jam expandi¬
tur ultra Mercurius in Thermofeopio, utcumque ignem augeam circum-
pofitum , jamc]ue quam fortiflime ebulliat aqua. Sed Oleum Terebinthi¬
nae in phiala fua neutiquam adhuc ebullit , neque oleum Olivarum. Unde
cernitis miram illam differentiam. Alcohol, quamvis oleum inflamma-
bi!e tenuiffimum , tamen prius ebullit longe quam Aqua. Oleum T''erebin-
thinte , tanto levius aqua , fatifque tenue , tamen calore ebullientis aquae
ne quidem commovetur, licet tamen inflammabile fit, ut nec Olivarum,
Ergo & inflammabiliras hoc non facit , nec levitas , nec volatilitas :
quum Oleum Terebinthinas fit adeo volatile, ut in aqua ebulliente furfum
elevetur deftillando.

Videte jam aliud Experimentum. Ilfdem facftis , ut in priori , loco
aquae in lebete fumo myriam falis marini fortillimam , quae parari po-
teft calore ebullientis aqus. Hanc fic paratam calefacio igne appofito, &
commotione fatfta, ut ante. Videtis rurfus, fiinulac Thermometrum do¬
cet gradum 1 75 , iterum bullit Alcohol. Quod ergo aufero , adfcendit
jam Thermometrum ad 2 1 8,quando ebullit myria. Quae ergo gradus quin¬
que plures requifivit ad ebulliendum, quam aqua pura. Sed tamen lente
adhuc paulo plus adfcendit Thermometrum; quia in magna hac ebulli¬
tione femper recedit aqua , denfatur fal , & liquor fuperftes , ut ultimo
merus modo fuperforet fal. Quare in hoc experimento, ubi bene con-
ftitit de calore faturatae myrlae , qugs ebullit, fufficlt. Sed advertite jam ,
Oleum Terebinthinae, aut Olivarum, nullum hadenus fignum ebulli¬
tionis exhibent.

Tertium jam Experimentum hoc efto, quod fumma cum prudentia
dabo. In phiala hac parva, cujus ampulla aequabilis eft craflitiei , col¬
lum quoque longum , jam teneo Oleum Terebinthinae fic ut duas tertias
ampullae repleat. Totam dein phialam, ut & collum ejus, lente & aequa¬
biliter calefacio; ne poftea igne propiore crepans difliliat. Jam calefa-
dam fic pnialam , & oleum, teneo fuper igne puro in hocce mobili fo¬
culo accenfo , fenfim admovendo ad ignem magis , magifque. Nonne
admiramini nondum ebullire? Sed , ecce , dum jam ignem fere attingit,
'incipit demum ebullire. Atqui ebullit vehementer, non fedate. Strepitum
fimul edit validum. Poftquam autem removi phialam cum oleo de igne,
videtis, qtwd valde longq tempore, agitatio, ftrepitus, ebullitio, con;

DE ARTIS THEORIA; 597

/erventur in hoc oleo ; quum tamen Alcohol ita ebulliens in phiala , fla-
tim quiefcat dum ab igne remota fuit ampulla. Aqua quoque hc remota
ab igne in phiala , mox definit ebullire. Sed jam quseretis illum ignis
gradum , qui obtinuit in hoc oleo priufquam ebulliret. Id autem ita ex¬
ploratur. In vafe a?neo contentum Lini oleum exponite nudo igni, cui
immergite Thermometrum Mercuriale , & phialam cum oleo Terebinthi¬
nas ; experiemini, Oleum Terebinthinse in fua phiala longe citius ebullitu-
rum , quam oleum Lini in vafe. Interim Thermometrum docebit gradum
hunc, fi bene memini fere 560 fuifle. Quando autem hoc oleum ebul¬
liens partes dimittit a fe volatiliores, tum refiduum fpifiius, flatim ma¬
jorem requirit calorem , priufquam ebulliat. Atque hssc difficilior ebulli¬
tio , majorifque caloris conciliatio, increfcunt omni momento, quo in-
crefcit olei refidui infpilTatio per ebullitionem. Unde mirum non appa¬
rebit Medicis, quare olea iilacraffa, agitata, tam enormiter calefaciant.

Efi; fane obfervatio hasc , fi quid video , pulcherrima , utiliffima. Sed nimis
ruo per omnia , quafi torrente abreptus pulchra rerum varietate.

Ergo jam iterum quarto huc animos , oculofque. Teneo hac phiala Etadhuc
oleum Amygdalinum, recens prefTum omnibus iifdem cautelis adhibitis,
tandem phialam cum oleo igni nudo impono , ita , ut vitrum fere funde¬
retur. En jam demum ebullit oleum, non prius. Motus autem ille, quo
jam ebullit intra phialam, fedatus, aequabilis fineftrepitu, ad finem uf-
que. Efl vero calor ille major, quam 600 graduum.

Poftquam , quod jucundum profedfo, ita jam vidimus latam illam
ignis ad Olea applicationem, qu^ ferme triplo eft major, quam quae
aquae conciliari porefi:, eo ipfo etiam facile percipimus vim illam fol-
vendi , quae in Menflruis a folo igne pendet , tanto quoque majorem efle
in Oleo , quam in aqua. Olea namque plurima , quum liquida in gradu
primo Thermofcopii , ubi aqua jam glacialis in gradu trigefimo tertio
fere;quumque caloris fufcipiendi terminus , in aqua certus liquida , fic
graduum 180, qui inter glaciem, & ebullitionem intercedunt ; in oleo
autem fint Lini ad minimum 600 gradus, inter liquiditatis gradum pri¬
mum , & ebullitionis tet minum : hinc apparet dominium ignis in oleo tali,
ad imperium ejufdem ignis in aquam puram fe habere, ut decem ad tria.

Cuinam mortalium unquam hoc poffibile fuilTet invenire a priori? Si au¬
tem ulterius cogitamus, olea multa, ebulliendo adhuc infipilTata, longe
plus Ignis recipere, fciemus & ultra hunc terminum poteftatem ignis in
Olea (e extendere.

Interea vero certillimum reperitur , quod animalium quorumciimque oiei repidi vij
univerfas partes, compofitae , naturales, aut & integra horum corpora, ^

atque etiam ipforum vegetantium, fi accurate fubmerguntur In oleo , im¬
mutata perflent , a dilliparione , fermentatione , putrefadione immu-
nia. Atque fiunt hae confcrvitiones illibattE in omne fere tempus , etiam-
fi aeftuante coelo tantus in aere calor ortus fuerit , quantus unquam natu¬
ralis oritur. Ipfa quoque infedla , aliter ita infefta corrodendis corpori¬
bus inftrumenta , oleo fupernatante prohibentur penitus. Ita quidem ,

Ut fic integra maneant , quamdiu oleo defenfa fuerint. Quin imo poft¬
quam corpora memorata , idoneo tempore oleis tedla manferunt , at-r

D d d iij

Ignis in Oico
quanrus efle
queat J

Vij olei bullien-
tis in eadem.

ColblUtla binc»

' in Metalla,

39S PARS ALTERA

que fatis per hasc ipfa fuerunt undique penetrata ; tum videntur mdulfle
incorruptibilem fere indolem , qua dein diutillime fervar! queant. Uc
fane in cadaveribus dudum patuit, ita conditis, atque alTervatis. Quo
quidem invento quam maxime nititur ars condiendi corpora balfamo :
quia ejus origo hinc innotefeit, atque virtus cognofeitur.

Quando autem corpora oleo ebullienti injiciuntur fubito, tum ocyf-
fime nan^ifeuntur cruflam duram , fere lapidefcentem , quae calorem ac¬
quirit veluti oriri confuevit ab igne nudo , flavum , rubrum , nigerri¬
mum denique. Materies autem reliqua, quge latet intra hanc cruflam,
magno illo calore ambientis olei ebullientis agitata motu repercuflb , im¬
pedito , atque fuffocato quafi, mirifice intus mutatur, coquitur, dige¬
ritur, maturefeit. Totum tandem folidatur, atque durabilitati diuturnas
adaptatur optime. Quando autem corpora oleo ferventi immifla, plena
funt aquofis humoribus , veluti ficcats in exteriori fuperficie carnes, aut
pifces , tum fub crufla externa contradla humores hi, plufquam ebul¬
lientes mire tenerefeunt , fuccum omnem retinent, evaduntque aptifli-
ma digeri , atque nutrire ; quin & cibi hi ita parantur in longam dura¬
biles diem. Omnia namque principia talium corporum prseparatorum in¬
time adunata, atque fe mutuo perficientia, abeunt in corpus defenfum
contra caufas externas.

Obiter notare licet ex omnibus hifce, vix exfpe<flata , Dogmata quae¬
dam. Quorum primum eflo , quod gradus caloris , qui ab igne queunt
conciliari corporibus , non fe habeant in ratione denfitatum , quae ob¬
tinent in corporibus calefadis. Alterum , quod tamen in eodem corpo¬
re, fenfim denfiori fadlo , ignis tamen , pro incremento confolidatio-
nis i plus communicari queat. Tertium didat, a combuflilitate in igne,
haud pendere potentiam ignis majoris communicandi alicui corpori. Ebul¬
liens Alcohol non admittit plus ignis, aut caloris. Efl nihil in natura eo
combuftile magis. Efl nullus liquor cognitus , qui minus ignis adm ttere
potefl in fe , quam Alcohol , ufque adeo , ut iterum videamus fruflra
quaeri generalia, fed veras proprietates naturae determinandas per fin-
gularium explorationes. Ex demonflratis jam primo hifce dabitur pluri¬
ma colligere, quorum inprimis unum hoc efl, quod queamus metalla
quaedam in oleis quibufdam ebullientibus diflblvere quam intime ita ,
ut inde exoriatur miflum haud ita facile Iterum in fua refolvendum pri¬
mordia. Hac enim arte in ufus tam mechanicos, quam Medicos , lauda-
tiffima fane fecreta inventa fuerunt , quibus caruilTemus aliter, non fine
damno.

Sed ad Experimenta denuo. Quintum vobis hoc exhibeo nunquam
ita demonflratum. Nimirum in phialam hanc demifi Minii femiunciam ,
fuperfundo dein olei Olivarum fefquiunciam. Quae dein concutiendo {i-
mul quam optime mifceo, Videtis autem Je induftria me elegiffe phia¬
lam talem, quales adhibui fupra , & defcripfi. Tum & cautela eadem,
iterum e longinquo prudenter calefadam ampullam , tandem impono fere
igni , donec oleum ebulliat. Cernitis jam fervente liquore, minii pulve¬
rem folvi , mifceri , coire in maflam. Sed advertitis pariter , non priu5
Jianc ijiifcelam fieri , quam oleum deductum fuerit ad ingentem caloris

DE ARTIS THEORIA. 559

gradum, cui dein paret Minium folutum. Liquet ita balfamum metalli¬
cum haberi, & caementum aquae refiftens optimum. Magis mirum, quod
nec auditum jam adhibeo , in Experimento hoc fexto, in phialam hic fi-
mul demifi granulati Plumbi grandinem ad unciae femilfim,^ cui iterum
fuperaffundo olei Olivarum (efquiunciam. Iterum eadem ^ ut fupra , cura,
impono igni. Quis crederet ? In fundo vitri decurrit liquefa(5lum plum¬
bum, inftar aqu^ fluidum , neque tamen oleum adhuc ebullit; imo ne
quidem vapores adhuc dat. Unde vitrum difficilius funditur quam plum¬
bum. Dum jam detineo in igne majore, donec oleum ebullire incipit,
metallum quoque ipfum ab eo diflolvi incipit. Quare vitrum a fervente
oleo folvi nequit, quemcumque demum caloris gradum acquifiverit. In-
telligitur & inde ratio, cur plumbum fufum minus urat ebulliente oleo?
Quamobrem & patitur fe tradiari fubito a manibus hominum , creta fic-
ciffima incruflatis. Athercle monitus ferio iterum fit iterumque, qui pe-
riculofiffimum hoc experimentum imitando inflituere geftit , ne ulla aquas
guttula incidit in hanc phialam. Omnia enim pundlo horae diflilirent im¬
mani impetu, omnia, fummo cum difcrimine vitae. Sed moneam pari¬
ter, vapores de oleo ebulliente aliquando aquofosefle, qui adfcendunt:
dumque in longo collo phialse collecti relabuntur fpecie guttarum aquo-
farum , idem infortunium patrarent. Plumbum fcilicet fufum aquae im-
patientilfimum ePc. Septimum jam experimentum efto in Stanno ; cujus
lemiunciam cum fefquiuncia olei Olivarum , fimili iterum apparatu igni
imponens, demonflro Stannum in fundo valis fluere inflar aqus. Ciimque
rafum immiferim , liquefadlum id in unam coire maflam. En oleo mif-
ceri , & ab eodem incipere diflolvi. Odlavum jam Experimentum hoc
erit. Plumbo fufo aequalem Stanni partem admifeui. Hujus maflae femiun-
ciam indidi huic phialae , afludi olei Olivarum fefquiunciam. Detineo
jam , ut antea, fupra ignem , donec ebulliat oleum. Tota mafla diffluit
fufa , longeque citius diffluit , quam oleum ebullit , imo <Sd ocyus, quam
Plumbum folum , vel folum btannum funderetur. Non licet mihi pergere
ad altiora , quae ulterius hinc elicere poflem ; vel jam dudum per nimia
diffundor.

Patiamini in memoriam Vobis revocem pauca quaedam memoratu di- Co« ollaria
gna, quae ex didtis fequuntur. Quorum primum eflo , Olea apta nata ,
quae in fe recipiant, diuque retineant magnam vim ignis, priufquam
ebulliant penitus. Secundo, non reperiri in natura aliud liquidum, cui
plus ignis ita conciliari poffit , quam oleum. Quum omnia lixivia, oleum
Vitrioli, citius ebulliant , minus calefcunt , Argentum autem Vivum
etiam citius utcumque, aut forte aequaliter. Tertio ingentem Oleis im¬
primi pofle vim ignis, priufquam in vapores diflbluta , furfum adfcen-
dant ex vafefuo, quo continentur. Quarto, Olea hanc vim ignis, quam
in fe ita receperunt , communicare cum eo vafe, in quo ebullientia coer¬
centur. Unde in vafe Plumbeo 6c Stanneo, aquam coquere licet, non
licet oleum in eis ad ebullitionem deducere, quin jam prius liquefcant.

Quinto , eamdem ignis vim conceptam in Oleis , etiam ab his dari Me¬
tallis ipfls intra Olea hsec contentis^ Sexto , haud facile nofei modum ,
quo plus ignis dari queat Oleo, nifi ex naturse inflituto curando ut ad

ole* agunt
per aquam iU
pcopriam*

Et per Acidum
«cculcunj.

Tum 8c par e*
ambo.

/

400 P A R S A L T E R A

ignem ebulliat. Si autem ultra quis velit hanc ignis colledionem augere
in oleis , illum debere modum invenire , quo oleum comprimat intra fuum
vas , vi majore ; quam eft atmofphaEra: vulgaris , tum enim calor, pro rato ,
crefcet , ut jam in aere, & aqua, fupra notavi. Unde facile int#lligitur ,
quod oleum , in profundo telluris loco, preflTum atmofphaera multiplicati
ponderis, immanem calorem acquirere queat, fi ibidem igni ipfi occur¬
reret magno. Si vero tum enormiter aeftuanti tali oleo illapfa aqua foret,
quam incredibiles , omnique imaginatione majores tum orirentur terrae
motus. An forte in ^Ethnae , Vefuvii, Heclae, aliis caminis telluris Vulca¬
niis talia contingunt? Utique inter alias, & haec caufa meretur , ne negli-
gatur Phyficis. Septimo , liquida ipfa olea non pati , ut plus caloris con¬
cilietur fuo vafi continenti, quam in ipfo oleo contento ineft. Impedire
ideo ignem , ne liquefaciat vas , quod funderetur igne majore , quam 600
graduum. Odavo tandem iterum demonftrari, quod Audor naturae mo¬
dum ftatuerit igni , ne per materiem maxime inflammabilem , oleum ,
furere polTet in iramenfum.

Porro in explicanda vi folvendi Oleorum , omnino recordemur, omnia
Olea prefla, cruda, vegetantium , femper habere in fe Aquam. Quae facile
videtur, quando Oleum prefTum Amygdalinum ebullit in noftris phialis.
Nam elevatur tum aquofus vapor , qui parieti longi colli applicatus coit
in humiditatem , quae in guttulas colleda apparet manifefta. Quin ipfa
haec recidens in ebulliens infra oleum, unde feparata fuerat, miros mo¬
tus, & ftrepitus facit intra vas , & crepitationes. Hinc Aquae hic latitantis
refpedu, Olea, pro gradu vario applicati ignis, agunt in objeda folvenda,
quin & inde natae inter ebulliendum crepitationes modum folvendi quo¬
dammodo mutant. Hinc quoque, pofl: expuifum hujus Aquae, diuturna
ebullitione , mutatur valde Menftrui hujus oleofi facultas ; olea enim diu
eoda aliter folvunt fua corpora, quam eadem cruda.

Sed & Olea illa praeter aquam adhuc recondunt in fe Salem quemdam
fubtilem , plerumque acidum , volatilem , ipfo fere odore in multis le pro¬
dentem; qui valde penetrabilis habetur. Produnt fe hi Sales forma Ipiri-
tuum acidorum , qiji inftar aquae fe colligunt, ab oleo fe feparant , nec te¬
mere patiuntur poftea fe iifdem iterum permifceri. Sed tamen non adeo
eft promptum extricare hoc oleum a fuo acido. Si enim nativum, fponte
tranfludans , oleum abietis , laricis , pini , igne eliquaveriris , per fucceflivos
gradus, tum femper ab initio, ad finem , parvo , aut fummo , gradu ignis,
acidus ille fpiritus exprimitur ; tamen in principio plus , & facilius , exit.
Atque idem fere in 'aliis quoque oleis plus , minus , obtinet.

Quoties igitur Chemici definient potentiam veram ipforum oleorum
in foivendo, tum femper oportebit follicita prius diftinguere cura , an
effedus quidam oleo praeftitus, haud debeatur potius Aquse illi, aut con¬
tento Acido, quam quidem proprie Oleo. Magni enim bine errores enafei
poterunt. Enimvero picdores nos docent , pigmenta oleo codto diftoluta ,
avidius imbibi , q^am fi crudo immifeeantur , quodque deinde exficcen-
tur citius tabulae his pigmentis indudiis. Quum contra colores excepti cru¬
dis oleis, plus turbent nativam pulchritudinem pigmenti , atque diu ad-
modujn deinde perflent abfque exficcatione. Atque ita quoque fingularis

DE ARTIS THEORIA; 401

Illi vis, <iua referuntur pollere olea mollillTma pro diflolvendis metallis in
leni calore, tribuenda videtur potiffimum huic latenti acido , neque ulla
ratione ab oleofa parte pendet. Quando nimirum lene Olivarum oleum
pollini tenuiflimo ferri, seris, plumbi Immifcerur, atque dein igne blan¬
do digeruntur diu fimul , tum fane metalli pars folvitur , immifcetur oleo ,
colorem illi impertit, impraegnat viribus fsepe egregiis. Extenfa hinc fuit
facultas olei debitos extra limites : neque enim manebat hsec poteftas
in his oleis , poftquam codtione diuturna orbata fuerant omni hoc ad-
h^refcente acido. Hinc dudum obfervavere aeris , & chalybis inprimis
politores , ^ruginem , ferruginemque , fplendentium metallorum in
aere praecaveri haud polTe , fi oleo inunguntur, crudo, fed quam opti¬
me dum codlo inducuntur ; inprimis vero , quando fimul cerulTae pau¬
xillum , vel plumbaginis , fimul incoxit in illo oleo , quorum acidulum illud
penitus imbibitur : unde paratur Linimentum optimum fervando nitori,
atque aciei , talium inftrumentorum. Quod vero ipfis quoque Oleis ftilla-
titiis eadem Acedo iniit eleganti demonftravit experimento Eximius Vir
Hoffmannus in laudatiflimis Obf. Phyf. Chem, pag. 5^. 5 7. ubi conteren¬
do oleum ftillatitium florum Lavendulae, & oleum tale Terebinthinse ,
cum fale Tartari, oblervat, inde produci falem quemdam neutrum, qui ex
hoc Alcali, & eledlo acido de oleis, enafcitur. Tandem deftillatio lenta
horum oleorum fales inde elicit : ut de Terebinthinse quidem oleo, & Ju-
nlperino acidi quid elicitur.

Olea aurem dellillando produ(9:a ex vegetantibus alcalefcentibus, aut
de putrefadlis iifdem, atque quibufcumque cujuflibet animalis partibus,
omnia quam pleniflima funt falibus alcalinis , volatilibus , ita , ut leni igne
copiofi hi Sales inde prodeant, fua fe forma nivea , folidis in glebulis
oftentantes. Quotiefcumvjue igitur dotes Oleorum explicare contenditis ,
feparate inde fedulo alienos fales , puraque horum olea dein explorate ;
hac cautela fine errore, definire datur, quid de viribus fentiendum fit.

Sed longe magis neceflarium efl:, & utile, ut, priufquam de Oleis ut
Menftruis , agamus , primo examinemus quoufque olea maneant olea.
Qua in re plurima , eaque infignia occurrunt. Nam Olea parata cum aqua
per veficam , aut & illa, qu^ ficco igne per retortam adla fuerunt, odo¬
rata fuerint, vel foetida , fi arte , prudenterque, ex retorta vi ignis deftil-
lant, ad ficcitatem ufque, vafis autem quam accuratilfime claufis, relin¬
quunt terram quidem, ipfa autem fenfim fubtilioia evadunt, minus lenta,
magis fluida, magis perfpicua. Ubi autem id repetitur in decimam quar¬
tam u{l]ue , aut & ultra , vicem , femper aliud habetur, aliudque oleum,
femper manet terra; ut tandem meabile, anodynum , magnorum morbo¬
rum fidiflimum habeatur pra£fidium. Sed ^ femper fane Menftruum aliud.
Unde Helmontius Pater in Aurora Medicinae , Belgice edita, pag. 188,
oleum humani fanguinis , cum fpiritu falis ita faepenumero deftillando ,
donec feces nullas ponat, tandem parare putat remedium diaphoreticum,
quod , Menftrui cujufdam inftar , folvit in corpore viventis hominis om¬
nia praeternaturalia fpiflamenta , unde obftrudflones nafcuntur lethales.
Confirmat Clariflimus Hoffmannus talia fe paraffe , atque ab egregia
virtute Medicata comrpendayit quam maxime. Obf, Phyf Chem, pag.
iQm. /, Tee

Safpe & Alcali
volatile ixieit.

Olea limp licia.

Et Spiritus
Rciflor.

olea vera quivi
fcltrant ?

Alcohol Inter
arcana Mcn-

fiia

401 PARS ALTERA

Imo alius , fed heteroclitus magis , Scriptor aufus fuit alTerere, tali oleo'»
Ec parato. Medicinam Univerfalem comparari. Verum antiqui Chemici
haec prioribus jam fecuUs defcripferant. Sane Menftrua inde, hac arte,
talia parantur, qi\x prceclaram, vixque imitabilem folvendi virtutem obti¬
nent. De quibus Raimundus Lullius,& IfaacusHollandus, integros, atque
ample fatis defcriptos , proceflus exhibent; qui fuper his legi merentur.

Tandem denique cunctahsec Oleorum genera, quacumque demum fue¬
rint, aliquid adhuc tenue, volatile poflident, quod iis inhaeret, led inde
tamen potefl: excuti. Spiritus fcilicet Redor, vel Archgeus , jam fupra
defcriptus. Eft ille agilis , odoratus , fapidus , ignis filius. Qui effeduum
incredibilium vera caufa. Ille igitur oleis innatus, in iis retentus, & li¬
gatus, illa imbuit virtute {jngulari, fatis efficaci , neque alibi invenienda.
At , poftquam penitus evanuit ex his oleis , relinquit eadem inertiora
longe, neque fere magis inter fe diftinda. Quumque de multis, leni ca¬
lore , fponte, exhalet, aursc fe immifceat, olea relinquit illa effoeta, nec
valentia ulterius efficere, quae olim praeftiterant. Jam dixi fatis de Oleis,,
ut tuto queam porro de ipfis finceris jam vera dicere. Vis ea folvendi
maxime pendere videtur inde , quod olea haec apta nata fint in fe reciperil ,
aliifque applicare , vim ingentem ignis.

Primo igitur Olea raifcentur Oleis , pleraque omnibus. Quamvis ta¬
men quaedam fint, non adeo facile mifcibilia , ut in deftillatione Tere¬
binthinae; & Succini, ubi Olea, vario ignis gradu, diverfa prodeunt
pondere , fpiffitudine , colore, fitu , quae non patiuntur fe adeo facile per-
mifceri inter le. Reliqua autem facile permifcentur. Secundo Refinofa
vera corpora in oleo quoque deliquefcunt , fatifque dein diflblvuntur in
iis. Tertio rurfum Gummofa plurima, maxime, quibus & refinofa inter-
mifta funt. Quarto rurfum & olea coada , five mutato nomine appel¬
lentur Balfama , five Lachrymae, vel Colophoniae ; haec enim omnia oleis
diluuntur. Quinto etiam ipfa fulphura , quae reperiuntur in fodinis, aut
qus igne producuntur ; five liquida proftent forma, five folida; omnia
enim patiuntur fe diffolvi in oleo , etiam quae teda latent inter alia cor¬
pora. Ita Antimonium in pollinem contritum , aut fublimatum prorfiis
in flores, fi decoquitur in vafe cum oleo , dabit brevi Balfamum craflum,,
rubrum, Antimonii , qui oritur tantum ex Sulphure Stibii refoluto ia
oleo, dum regulina pars fola manet, oleo intada , orbata fulphure»
Eodem modo res fe habet in aliis quoque femimetalHs , quae fulphure
abundant.

DE MENSTRUIS PROPRIE SPIRITUOSIS ,

VEL ALCO HOLE,

Aichemiflae , qui inter Adeptos fuifle celebrantur , ubique loquuntur
de Spiritu Vini. Eumque redudumin fubtiliratero fummam adhibuerunt
ad omnia alia praeparanda Menftrua fecretiora ; ut in ipfo Circulato Pa-
racelfi patet. Unde tandem Laboriofiffimus Weidenfeldius in eam venit
fententiam , ut putaverit , Adeptos omnia fua Arcana dilucide defcrip-
folum Spiritum Vini Philofophicum texiffe abfconditum > quo noto

t> E ARTIS THEORIA; 405

femel omnia forent clara. Hoc an ita fe habeat , eft ut dubitem ; attamen
facile dabitur demonftrare , quod ille Spiritus Vini , quem Clari Au<5tores
per notas fuas defcripferunt , fit ille ipfe, quem non habemus. Id fub i!i-
tas ; volatilitas; modus parandi; fragrantia , fpiiae decurrentes inter deftil-
landum; incenho fine aqua remanente; accenlio lintei eo (piritu inflam¬
mati; conjundio cum fale Tartari; adunatio in Offam Helmontianam;
edudfio fulphuris fubtilis animalium, vegetantium , foflilium ; ballamica
confervans, a putredine praefervans, viitus memorata docet. Fateor ad-
feribi praeter has certas virtutes , quas in Alcohole reperimus , fummis
illis Viris praeterea alias virtutes, quas nos in noftro Alcohole haud repe¬
rimus : veluti inprimis habetur illa poteftas folvendi fales in hoc fpiritu.
Sed dubium manet, an hoc pendeat a male intelledo hoc fpiritu , an
vero a nondum deteda, & occulta , praeparatione praerequifita illorum
falium. Quidquid fit , faepe miri quid in his latet. Principes in Chemia
Viri publicis feriptis teftati funt , Alcohol non pofle uniri Alcali fixo puro:
non mirum equidem ; fi enim vel halitus aquofus Alcohol infecerit, aut .
illum falem, impoflibile erit penitus unquam haec bina combinare.

At quando Alcohol verum fali Tartari vere ficco applicatur , certo
Ratim faturata elicitur Tinclura , firque vera combinatio. Hinc fatis in¬
quirere haud poflumusin naturam hujus liquoris , quem inter Menftrua
Ipirituofa primo ponimus loco , dignitatis ergo. Alcohol hoc ex folis ve¬
getabilibus , per folam fermentationem unice deflillando tandem purum
acquiritur. Optimum de vino , hydromelle , cerevifia. Qui liquores igni
injedli hunc exffinguunt, deftillando autem feparati ab aqua primo egre-
dienTes liquores fubpingues, limpidi, fapidi , odori, jam Spiritus didri ,
in apeitam flammam erumpunt , & deflagrant, licet tamen aquae promp-
tiflime mifeeantur. Quando dein arte omnis aqua inde feparatur, quan¬
tum poteft fieri , tum Alcohol verum nafeitur , fupra deferiptum , ubi de
Alimento Ignis trad:o , pag. 1 70. & feqq. Hinc Alcohol omni tere ratione
videtur efle oleum vegetabile fubtififlimum. Quod quando fpiflius erat ,
tum habebat partes, quae fe mutuo valide attrahunt, in guttas colligunt,
aquam repudiant, hinc illi immifeeri negant. At verfae in Alcohol per¬
didere de attradtione , & repulfu. Hinc Oleum Alcohol vocatur , poflquam
aqux mifceri, totumque tamen fimulardere , poteft. Poflunt putrefadtione
etiam perfedfa tam animalia, quam vegetantia, ita mutare fua olea, &.
attenuare, ut tam fubtilia fiant , & volatilia, ut aeri immifta flammani
concipiant. Quin & deftillatione dein repetita ea inprimis olea evadunt
tandem ufque adeo attenuata, ut aquse queant permifeeri fere; non qui¬
dem adeo facile , quam praecedentes fpiritus , attamen quodammodo.
Quando igitur definietur a<ftiofolvens horum fpi' ituum , prius determinari
debet, quis Spiritus ille fit. Nam Spiritus Vini vulgaris conftat multa
aqua ; acido fale , adhserente, liquido, volatili ; oleo quodam ingrato , &
Alcohole. Spiritus Vini redlificatus habet aquam minori copia, acidum
volatilem fpiritum uc prius , oleumi naufeofum copia minore. Alcohol
plus. Alcohol perfedfum, per fe paratum, continet Alcohol, & acidi ad¬
huc aliquid. Alcohol id femel leniter a fale Alcali fixb , feparatum- def¬
tillatione , eft purilliraum. Quare nunquam fuper his temere quis pro-
nunciare debet. E e e ij

Poteft & fali
uniri ftxo.

Qnr^naai Col-
v.tc ?

Quxnam ncn ?

404 PARS ALTERA

I. Alcohol perfe<51:e fincerum folvit 'Aquam , folvitur ab ea , tit Sf
aquofa omaia. 2.. Hinc omnia Vina cujufcumque generis. Omnia
Spirituofa , fermentata, acida, qualia funt quaecumque acetorum genera.
4. Omnia Olea pura. 5. Omnes veras Relinas vegetabiles. 6. Gummi-Re-
(inas pro magna parte. 7. Sales alcalinos , puros, volatiles. 8. Sales alcali-
nos , fixos, ficcillimos. 9. Plerofque Sapones. 10. Sulphura in alcalicis fo-
luta, atque aperta.

Sed Sales compofitos, nativos , non attingit , ut fal maris , nitrum , fal
Ammoniacum. Nec terram puram. Neque Sulphur. Nec Mercurium, me¬
talla , aut femimetalla , lapides , gemmas , faxa.

DE MENSTRUIS DICTlS SP IRITU OS IS
A LC A L I N IS , ET ACIDIS.

Spiritus ciumi- Chemicorum plurimi retulerunt ad oleofa , & fpirituofa , Menftrua ,
ci vox ambigua. genera, qus potius falinis inferi, aut ad compofita referri, deberent.

Id contigit , quia femper fere imagine pinguis apparebant, & quia fimul
volatilia plerumque, liquida, & fubtilia valde, deprehendebantur. Erant
igitur, utraque in volatili fubtilitate , & fpecie pinguitudinis , apparentia,
attamen adeo differentia inter fe , ut vix alibi magis diverfa reperias. Quin
etiam in his ipfis iterum , ad alterutrum genus pertinentibus , invenitur
quam maxima diverfitas. Dividantur ergo primo Menftrua Salina Spiri¬
tuofa in Alcalina, & in Acida : h^c enim diftindtio omnino debet ftatui,
Dein Alcalina fpirituofa fecernantur a fe invicem, dum horum alia com¬
pofita, fimplicia alia , funt. Simplicillima quidem horum aqua conftant, &:
iale alcalino , fubtililfimo, volatiliftimo , quae limpidi , tenuis, fubpinguis,
liquoris fpeciem exhibent , qualis eft Spiritus falis Ammoniaci fincere al-
calinus. Eoque fpeiRant reliqui, numero infiniti, de animalibus & de ve¬
getabilibus quoque nati j.poftquam omni oleo inhserente orbati fiint , qua-
lefque induftria eximiorum artificum undique exhibentur. Nam de herbis
antifcorbuticis calidis , de omni vegetante putrefadlo , de omni parte ani¬
malium , deftillatione producuntur, filavero quae compofita magis, aqua,
fale mox defcripto, & oleo foetido , fere conftant. In haec tria feparantur,
Eaque magis pinguia videntur praecedentibus. Itaque Spiritus illi didfi ,
pofteriores, funt Sapo volatilis alcalinus , dilutus in illa copia aquae, feu
phlegmatis , ut ultra diffolvere plus non poffit. Illi autem Spiritus , qui
acidi liquores plerumque volatiles, vocati quoque funt a Chemicis nomi¬
ne fpirituum ; quoniam pariter volatiles , tenues , & decurfu fuo inter
deftillandum quoque lituras fubpingues aemulantur. Verum omnes hi , Ii
examinantur, funt fales acidi diluti in aqua pura. Ipfum enim Oleum Vi-
trioli , fatis fixum ad ignem aliter , fi cum aqua ebulliente deftillat aliquo¬
ties, fit magnam partem volatile. Quod idem in Spiritu Sulphuris per cam-.
panam obtinet.

Haec itaque confiderans , putavi redfiflime fadlurum , fi commemorata

Horum plurei • , i ‘ ^ ^ ^ ^

ad fa.es perti- titulo noc eximerem numero Spirituum , atque Salinis potius inlcriberem,
nem. quideni perficere jam contendo*

DE ARTIS THEORIA.

405

DE MENSTRUIS S A L I N I S SI MP LIC 10 RIBUS-

Qui falium ignorat Sapores , nunquam ad arcana noflra perveniet,
vox efi Alchemlftarum ; nec mirum 5 quia varii Tales (ummas habent po¬
tentias folvendi corpora. Slque ulla Principibus artis fides , Circulatum
illud celebratifiimum folvens, ex fale marino confe(5lum Paracelfo dici¬
tur. Id extra dubium ponitur, Sales in republica Menfiruorum principa¬
tum ubique obtinere. Hinc labores meos diu exercui & fedulo, quo de¬
tegerem in his vera, & utilia; ut fic tandem in doctrina hac, confu-
fiffima crebro , ordinati, quid daretur addilcere , & deinde vobis candide
impertire.

Sal igitur nobis vocatur corpus, quod aqua potefl: dilui; igne autem
fundi , li non avolat prius in auras ; quodque guftum humanum afficere
valet eo fenfu quem faporem appellant.

Quotiefcumque autem hoc iincerum , omnifque alieni purum, arte,
vel natura, obtinetur, confedlum apparet de glebulis ufque adeo minu¬
tis, ut nullo inftrumentorum dioptricorum adjumento hadtenus folitaria
ejus elementa oculis cerni potuerint; hinc igitur de figuris his nihil ne
microfcopia quidem nos docent. Quin etiam , pofiquam falina corpora
tandem refolura funt in vetera, unde concreta prius fuerant, elementa
minima , tum videntur volatilia evadere prorfus , perque auras miffilia,
quando a fe mutuo feparata funt , atque omni peregrino liberata. Quod
evidenti fane patuit experientia eo loco , ubi de Terra dixi jam fupra ,
pag. 540. &c. Igitur quando ultima haec puri falis primordia inolefcunc
in malTulas , quae fenfibus noftris fe efferunt explorandas, tum femper fe¬
cum gerunt aliquid , quo adunata retinentur in talem molem corpufcula
peregrina , aquam inprimis, & terram; quibus, ut vinculo idoneo, afib-
ciata diu maneant; ficque corpufcula adeo magna forment. Quare intel-
ligimus clariffime, prima Salium corpufcula , ut rariffime ab homine capi
vafis queunt , fic pariter de viribus illorum tam Chemicis , quam aliis ,
parum admodum dici poffe. Quando autem flabiles formas induerunt ,
tum demum de iis , jam compohtis, aliquid certi haberi potefl: & dici.

Quod ut fiat, dabitis mihi , obfervare liceat horum praecipuas differen¬
tias , quas primo inde praecipue puto petendas , quod diverfa faepe fint
principia ipfa falina , unde conflltuuntur. Quamvis enim h^c fola inco¬
gnita , attamen procul dubio indolem quamdam propriam habebunt,
quae volatilis quidem in omnibus , attamen in lingulis quibufque alia fem¬
per erit & diftindta. Sed fecunda horum differentia nobis petitur a di-
verfitate alterius principii, quod, cum priori unitum falino , ipfum fa-
lem facit. Quidni enim & hoc quoque aliud potefl effe aliudque? Om¬
nia ergo genera Salium diflribuemus partim in ea, qu3E principio falino ,
,velbafi adunante, aut utrifque , varia funt. Tum quoque ratione prioris
principii & divifionis , diflinguo Sales , adeoque & Menfirua falina in
hafce commode Claffes. i. Alcalla fixa. 2. Alcalia volatilia. 5. Acida vege¬
tantia nativa. 4. Acida vegetantia fermentantia. 5 . Acida vegetantia fer¬
mentata, <5. in Acida vegetantia parata corabuftione. 7. In Acida

E e e iij

5ales fcitu
cellarii.

Quict fal fic 1

Horum elemen¬
ta infcnfibilia.

Genera Sallars;

A^kali fixun'2

f jus porar.

40^ PARSALTERA

tia parata deftillatione. 8. in Acida foflilia nativa. 9. in Acida foflilla pa¬
rata accenfu. 10. in Acida foHilia parata deftillatione. i i. in Salia, fic di-
<Sa jam neutra, nativa , ut eft Borax , Nitrum , Sal foflile. Gemmae, fon¬
tium, maris, Ammoniacus. 12. Alia quoque falia, quae ex his (implici-
bus compofita funt. Univerfa jam ,& lingula , haec falia, oportet ordine
excutere ita , uc unicuique proprias tribuamus & lingulares proprieta¬
tes, ut ita tandem habeatur vera horum cognitio, quatenus corporibus
dilfolvendis rite adhiberi queant. Igitur de Alcali fixo, ordine primum
agemus

DE ALCALI FIXO, UT MENSTRUO.

Kali , vocabulum Orientis oras, & TEgypto , notum , fignificat herbam
quamdam, fale prasgnantem plurimo, quae ad ripas maris, & Nili, cref-
cit , tum quoque ad Belum , memorabile in Syria flumen ; ut jam Plinius
ex antiquis teftatus eft Audoribus. Planta haec matura , fi exuritur vivis
flammis , cineres relinquit collapfos , qui acri, falfo , fapore infignes ,
faris teftantes quam fint abundanti (ale pleni. Atqui cineres hi, quando
aquae ebullienti incoquunt, lixivium exhibent acre, falfum , forte, con¬
flans fale de his cineribus in aquam dufto; quo rite feparato dein, in
fundo vafis relinquitur altera illorum cineritia pars , quae in hac aqua folvi
negat, neque & igne comburi poteft , infulfa prorfus, terreftrifque , nec
cremabilis. Quando autem deinde lixivium illud igne infpiflatur ita , ut
exficcetur penitus , in lebete ferreo, mafla relinquitur alba , folida, fa-
poris urentiflimi acerrimique , in aqua prorfus folubilis. Quoniam igi¬
tur lix latina lingua Cinerem foci notat; atque lixa ciniflo; hinc & Ci¬
nerem lixivium Plinius. L, xxxix. C. 69. fcite appellavit. Quin & lixivium
cinis. L. XIV. 2, 2 5.L. xv. C. 1 8. Columella vero lixivium aquam hoc fale
imprsgnatam, atque percolatam, vocat. L. xii. C. 41. Hinc omnes hi
fales commodifllme Sales lixivi , vel Sales lixivii , in pofterum nominari
queunt. Ceterum vocabulis jam receptis in artem , vocantur Alxali, AI-
calici, Alcalini , fales. Rochettam quoque, & Sodam, vel Zodam, qui¬
dam dicunt. De fale hoc, & calce omnium lapidum, unde cura ferro
ignis excuti poteft , fritta paratur , indeque vitrum. Utuntur eodem ,
acutiori reddito cum calce viva, atque oleofa pinguitudine quacumque ad
fapones. Optimum quidem Sal hoc defertur Alexandriaex iEgypto,&
Tripoli hodie ad nos. Quum autem omnis noftra fcientia phyfica primo
nafcatur ab iis quae fenfus noftri detegunt in corporibus , omnis igitur cor¬
porum diftindlio ex iifdem tantum fenfu deprehenfis fignis peti debet.
Neque enim facultatem habemus aliam corpora dignofeendi. Quare Cha-
raderes Alcali hic pono fequentes, quin Chemico, & Phyfico , omnino
fufficere fatis videntur fuperque.

t. Ergo Alcali hoc originem ducit ex herba vegetante. 2, Paratur fem-
per tantum inde ^ione ignis , qui comburendo herbam in cineres
prius convertit. 3. Habet femper ita paratum eam naturam , ut in igne
latis diu perft:t, quo fixitatem fuam monftret. 4. In humidiore aere pe-
pitus deliquefcit, Beces ponit, ficcitatis diuturna? prorfijs impatiens-;

DEARTISTHEORIA. 407

<!}Uamvis folllcite fatis affervetur vafe claufo quocumque, 5. Quando gu-
ftatur , linguae faporem imprimit conjundum cum fenfu acrimoniae, &
quidem urentis igneae; atque omnino urinae fimul gudum excitat , unde
etiam contigit , ut fales hi nomen quoque falium urinoforum, minus ta¬
men appofite , acceperint. Nam proprius fapor hujus falis non refert uri¬
nam , ut attadus clare demonftrat primus. Verum poftquam fal ille, ali-
quandiu ore contentus fuit , atque acrimonia fua falivam allicuit ; tum
fales neutri animales, qui in faliva praefto funt, per virtutem alcalinam
fixam acidum omne in Alcali deponunt : tumque reliqua illa horum fa¬
lium pars , acido fuo fixante orbata, fit volatilis, Alcalina, faporem uri¬
nae fracidae exprimeris. Haecque vera eft hujus urinofi faporis origo. 6. Sal
hoc, quando abfolute fincerum , fine ullo alio admifto , odorem habet nul¬
lum omnino ; iitpote ipfo in igne fixifiimum. Verum fimulac fa! hic , acidi
omnis avidiflimus , attingere modo poteft quodcumque aliud , in quo fal
volatilis Alcalinus per acidum ligatus , fine odore ullo latet; tura ftatim ,
abforpto iterum acido , fit illud latens Alcali liberum , adeoque volatile,
Alcalinum , odorem fpargit undique , qui falfo tum adfcribitur fali fixo.

Id autem patet quam evidentiffime , dum urinae recenti inprimis ,& ca¬
lida , injicitur fal Alcalinus fixus , quum inodorus antea liquor , uno mo¬
mento foetorem alcalinum emittat. 7. Alia horum falium proprietas haec
eft , quod cum omni acido , cui immifcetur , illico ebulliat , ferveatque ;
deinde vero quam intime cum eo in unum corpus concrefcat, in quo ,
fi faturatio rite fada, poftea nihil acidi , aut Alcali , deprehenditur, quaro-
diu fic compofita malfa perftat; fed femper exoritur tertius ille , qui neu¬
trius generis vocari hodie amat apud artifices. 8. Si Alcali fixum , puruni ,
mifcetur cum fuccis Heliotropii tricocci, Rofarum, violarum , tum fta¬
tim invertit horum colorem , ex viridefcente fere naturali , in cseruleum,

5>. Quando idem corpori calido; atque proinde humida exhalanti , ap¬
plicatur per aliquod temporis fpatium, inflammationem creat, valde acu¬
tam , omnibus fuis fignis ftipatam , quas quam breviflime tranfit in efcha-
ram cineream, duram , mortuam, faepe & nigram; adeoque fphacelum
verum tandem excitare poflet. 10. Omnibus hifce fal ibus virtus ineft for-
tiflima detergendi , atque emaculandi ; quse in falibus, neutris diflis ,
nunquam obtinere deprehenditur. Per has igitur notas Sales hi cognof-
cuntur , diftinguuntur ab aliis omnibus, hincque in Hiftoria Menftruoruni
facile evitabitur confufio.

Tales autem Alcalini fixi fales etiam produci queunt ex omni crudo, ongo.
recenti, in cineres exufto vegetabili, eadem methodo tranati , ut de
Kali dixi. Attamen parum hac via, ex quibufdam habetur herbis. Qua¬
les illae funt , qu^ crudae acrem odorem, nares ferientem , & lachVymas
fere excutientem , effundunt : in his enim falina pars , volatilis fere tota,
adtione ignis exhalat, & difflatur. Allia , Bulbos vomitorios. Cepas ,
Cochleariam , Cardaminas, Erucas , Eryfima , Nafturtia , Raphanos,

Rapa , Scillas , Porra, Sinapi , & fimilia huc refero; in quibus ipi* na¬
tura perfecit Sales eoufque Alcalinos , ut ad volatilitatem perdurent, ut
in animalibus.

Porro acria lixiviofa Salia ab omni fermesevo Antiqui noverunt^ Ari-

■* laota.

Solo igne pa¬
cantur.

Icerum pereunt.

Non fponte de
pUnth liunt.

4®8 P A K S A L T E R A

ftoteles C]ulppe Meteoror. 1 1 . c. ^ . recicar , Harundints , Sc Junci , combu»
florum cineres , aqua codtos, falem dare copiofum. Varro autem de
R. R. L. I. C. 7. Accolas Rheni quofdam, follili carentes fale , neque ha¬
bentes marinum, uti pro eo carbone falfo , quem de lignis quibufdam
combuftis parant. Unde fere elucefcit , ipfos quoque novifle modum,
quo fales inde parabant minus acres , Tacheniana methodo, propius ac¬
cedentes ad naturam falium naturalium , neutrorum. Plinius hinc aflerit,
L.xvii.C. 28 , cineres ipfos vim falis habere, fed leniorem. L. XIV. C. 16,
ipfam faecem vini uflam vim habere nitri. Atque L. xvi. C 11, cremati
roboris cinerem nitrofum. Imo vero, & Medicinae quoque in ufus adhi¬
bebant, tefte eodem Plinio, L. xxx vi. C. 69 , cinerem lixivium potum me¬
deri. Quae omnia , dum plura adferri poffent , fatis evincunt, non, ut
putatur, novam adeo habendam Alcalium cognitionem.

Quoufque vero rerum naturam novi exploratam hadienus , nunquam
inventus mit ullus Sal naturalis , cui datae modo notae conveniunt. Om¬
nes autem illi , de vegetabili materia , fola ignis adione produdi fue¬
runt. Verum a nato orbe, atque' in illo combuftione fada vegetantium ,
femper orti fuerunt hi lales quando arfere vegetabilia in cineres colla-
pfa. Hinc ab omni tempore , affiduo, ubique , immenfa copia fuit genita
hujus falis, qui femper tandem in ipfam terram relapfus, una cum fpar-
fis cineribus. Debuerat igitur tot feculorum decurfu tanta abundantia
aggeftus hic fal totam jam occupavifle terram , ibique fuam oftentare
propriam indolem , ut in Ormo emergentes falis columna.

Quum autem nequaquam illud obfervetur, nihil certius erit, quam
Sales ullarum plantarum , terrge gremio exceptos, hanc quidem frugife¬
ram fgspenumero reddere, fed tamen cito naturam fuam alcalinam amit¬
tere , novam falis formam induere , & per illam deinde agere.

Quam ad rem perpendere omnino debemus, quod omnia vegetabi¬
lia , cum omnibus fuis partibus , quse a prima mundi origine in praefen-
tem ufque horam excreverunt, fi abfque igne comburente, per tempus
cariofa iterum evanuerunt , nunquam vel unum granum Alcalini fixi de¬
derunt. Contra vero, dillipata fuerunt in volatilia minuta, qu$ effuge¬
runt (enfus, aut nudam reliquerunt , quantum examinantibus explorata
fuit , terram. Hoc igitur adeo univerfale , imo vcro & per omnia fecula
confit matum experimentum docet, nihil umquam Alcalini fixi a natura
dari plantis conlHruendis; five humores illaruo''., five firmas potius partes
difcutere placet. Iterumque pronunciamus , conflari ignis urentis adio-
ne , non operatione naturali vegetabili , alcalina , fixaque, falia. Idque
vel alio iterum experimento , femper etiam obfervato , demonflratum’
Enimvero vegetabilia illa, quae , combufla fi fuiffent , uberrimam dedif-
fent copiam Alcalini, fixi ; fi fecundum artem perfede fuerint putrefada
prius ita, ut penitus, perque opnia computruerint, evadunt foptidiflima,
maximam partem volatilia ; & fi tum comburpntur aperto igne, ne pnuni
quidem fixi falis granulum exhibent. Contra vero , relinquunt infulfos
prorfus , mere terreftres, albos, cineres, In his fales quaefiveritis, eritis fru-
ftra. Vos igitur , Auditores, qui Experimento hoc omnia ordine perpen-
diflls, confirroabitis , Sales Alcaljoos, fixQS, vegetabiles , hucufque fojos

potgs ,

t) E ARTIS THEORIA/ 409

iftbtos, corpora habenda efie per folam nata conibuftionem- virtute Ignis,
Quin etiam credetis , aeque hofce fales efle (obolem unius ignis, ac vi¬
trum , quod de cineribus maxime lixiviofis fumma ignis liquefacientis
poteifate conficitur. Utque mortalium nemo cogitat, Vitrum ita natum
de vegetante , fumma ignis vi eliquato , fle pariter de hoc Alcali om¬
nino fatendum.

Hinc poftea quoque, in ultima parte hujus libri demonflrabo, Alcali-
nos hofce Sales refolvi facillime in magnam partem falinain, duram ,
amaram, fere vitrefeentem , tum quoque in terram limplicem , denique
in falem alcalinum , fixum, fortiorem, purioremqtie Sic enim iterum
fciemus , illa ipfa falia corpora elTe , neutiquam fimplicia. Sunt enim ex
diverfis his coeuntibus compofita. Quin & ipfam conjunctionem horum
principiorum in unum corpus , apparens homogeneum , a folo valido
igne accipiunt. Sequetur autem inde , quod natura, quatenus nos eam
cognovimus huc ufque , nunquam agat per fales alcalinos fixos , ut inftru-
menta fibi propria , nifi folum , dum ea accipit primo per ignem praepa¬
rata, aliter vero unquam. Atque etiam, quando eadem jam ita pa¬
rata operibus adpiicat perficiendis, tum tamen per illa tantum operari,
quatenus compofita funt de tribus illls memoratis principiis ; quibus ta¬
men femper adhuc , & olei quid , ut pars quarta, cohaerere videtur ; uC
multis argumen is colligitur, confirmatur.

Hinc iterum patet, quod , quo fales illi Alcalinl fixi magis, magifque,
feparatione fuorum componentium principiorum (eparantur, eo lemper
alium nafei , aliumque , (alem. Semper enim qui reflat poft feparationem
alterius erit,& fimplicis nagis, naturae, quare igitur & aliam prorfus
virtutem agendi poflidebir. Ponite Clavellatos diClos Cineres, qui Al¬
cali tale optimum exhibent. Horum magna pars fal elf amarus, durus,
pellucidus , haud ita facile in aqua diluendus; quem ubi arte lollicite
inde quis fepaiavit, Alcali nancifeetur longe purius , aptlufque ad plu¬
rima efficienda, quae Alcaficis perficiuntur , quaeque non ita praeftare li-
cuilfet , fi fal ille remaidilTet , poftremo commiflus. Sed etiam valde fol-
licire obfervandum , fales hos Alcalinos fepe mirifice mutari , dum
inter comburendum forte alieni quid incidit, quod in igne fixum , fi-
mul potefi: uniri illi fali ; qui in cineribus fupermanet. Ponite, verbi gra¬
tia , illabi Nitrum. Tum illud pofiea fixatum cum alio illo fale vegeta¬
bili fixo, exhibebit Alcali, cui oleum virrioli afPufum fumum edit foeti¬
dum , qui Spiritum Nuri olet. Id autem in Alcali puro nunquam con¬
tingit. Idem de fale Marino, aliifque , facile intelhgiris. Tandem etiam
pro dodlrina horum falium clariori notare debemus, ipfam cremationem
plantarum, prout vario inffituitur modo , fales etiam producere alios ,
aliofque. Notiffimum enim eft , idem vegetans exuftum, fi citiore, & vio¬
lentiore, igne deflagrat, prima vice dare alium falem , quam fi lento ,
6c fuffocante igne idem fit ; ut praeparatio falis Tacheniani docet. Jam res
ipfa vocant, properemus, recenfeamus praecipuas, quas crebro ufu cele¬
brat Chemia, Aicalium fixorum fpecies.

Quas quidem inter, hodie vulgatiflimum id genus cenfetur, quod Po¬
tas jam dicitur. Id autem quotannis in magnis doliis ligneis , per naves
Tom. /. Fff

rx div4rfis
coniundUs vi
igais.

Adeoque vatii
fune.

Alcali cinerum
Clavellatorum.

4'» PARS Alter AI

onerarias defertur, e regionibus Septentrionalibus, atque Inprimis qui¬
dem ex Curlandia, Ruflia,& Polonia. Ubi paratur ex lignis, arborum
viridium , Abietis , Pini , Quercus , aliarumque fimilium. Quarum flrudae
pyrs ingentes, intra efFoflas terra foffas rcpofuae, incenduntur, donec
dilabantur in cineres. Hi vero fatis cito cribrati , Clavellati vocantur
hodie, veteribus Lix dida. Videntur autem Clavellati vocari , quia fiunt
de lignis in clavas (edis , qui aptius aptentur foco. Hinc clavula , & dein
da vella , dida videtur. Poflea ipfi cineres hi folvuntur cum ebulliente
aqua, liquor fupernatans, falemque folutum gerens , quiete defaecatur,
purulque defuper effufus , lixivium praebet. Illico tandem in ollas ingen¬
tes cupreas infu(um , purum , decoquitur trium nudhemerorum fpatio ,
ficque demum habetur fal , quem Potas appellant : quod Cineres Olla¬
rios fonat : quia fic in ollis paratur fal ille calidus , ficcus , recondi debet
intra cados ligneos, quorum lignum aridum, neque ullo oleo imbutum
fit ; ita enim ficcus poterit fervari. Aliter enim in aere , inprimis fi hu-
midior ille paulo fuerit, deliquefcit in liquidum pingue , valde ponde-
rofum, aerem non admittens, alcalicum , Oleo Salis Tartari per deli¬
quium compar. Quo ipfo novas iterum dat faeces terreftres , (atifque co-
piofas: quum de libra una drachmas fex talium faecum eduxerim prima
vice, per huncce modum ; quando autem aqua calida alfufa fucceflive
folvirur , quiete depuratur a faecibus , purus fupernatans liquor accurate
per colum trajicitur, deinde in vitris purifiimis infpiffatur exhalando ad
dimidias , ficque poflea in loco frigido , quieto , reponitur , dabit brevi
accretas vitro glebulas duras ; figuratas; pellucidas; nunquam deliquef*
centes in aere, licet humldiore ; difficulter fatis difTolvendas In aqua ;
fragiles inflar vitri ; guflu amarlflimas; fimilllmas fali , qui confedlione
vitri fupernatat rejedtus, fel Vitri hinc appellatur; igitur prorfus natu¬
ra fingularis. Obtinetur autem falis hujus illo modo magna fatis quanti¬
tas. Sed & praeterea, tum quoque, in hac produdione hujus falis , ite¬
rum terreflris faex habetur ad fcrupulos quatuor una de libra. Atque ita
habetur tandem Sal Alcalinus fuperffes , purus fatis. Ille autem , fi infpifi
fatur ufque in ficcitatem, dabit Alcalinum, candidum , fixum. Salem. Ex
quo cum arena pura optimum’Vitrum nafcitur. Quando iterum purus hic
fal valido diu exponitur igni, liquefcit violentia ignis, tumque. femper
evadit acrior. Quod fi tum orbi exponitur vitreo , in aere aperto , iterum
deliquefcit , ponit fieces. Quae quidem operationes , fi repetuntur , ut
Jam antea dixi in hiftoria terrae , totus ille fal evadit volatilis , refolvitur
penitus, in infenfibile exhalans, in falem illum neutrum, in terreflrem
faecem. Itaque fic iterum acrimonia perit omnis, perit & ficcitas. Quin
etiam faepenumero contingit in hac operatione repetita, ut Alcali mutet
naturam primam, atque abeat In falem neutrum, qui facile fluit ad ignem,
inflar cerae. Unde exfultantes Chemici putabant , fe jam poffidere ma¬
gnum illud arcanum. Salem Alcalinum fixum, inceratum , cui tribue¬
runt laudes Antiqui Chemiflae. Id autem totum tantum fuit fadum ;
quia acidum volatile inhaerens acri applicato ad hunc falem, unitum fuit
cum hoc Alcali , unde mox novum genus falis ortum fuit, compofitum
de acido, & alcali, hinc facile fluens quidem in igne, fed orbatum car

DE ARTI^ THEORIA. 411

men virtute alcalina. Cauterum Alcali fixum, fic genitum, omnium ma¬
xime in fe habet omnes illas notas, quae in delignando Alcalino lale
fupra conftitutae fuerunt : ita quidem ut hunc ita paratum lalem pro vero
fignifero vexil'0 hujus naturae falium admittere tuto pofiimus , ad cujus
charaderem ceteros conferre queamus, quoties ambguim erit, an fal
quidam eo pertineat, nec ne ? Unde etiam repetitur prius didum , confir-
maiurque , ipfa Alcalia urendo fada , triplici coaluifle, eoque rfo ,
concurrente principio , Alcali nimirum fincero, lale illo amaro, & :erra
pura. Pars autem vere hic Salina, longe parcior adeft, quam quis purare
poflet, folaque fenfibus capi nequit, imo & eft volatilis - 1 unc- >gno\ atur
hadenus propria natura hujus partis propria, quoniam ex^ oraVi fenfi¬
bus nunquam potuit.

Succus uvarum bene maturarum prelTus fponte fervet ; tum proprie ,
& tamdiu vocabimus Muftum. Dem , poftquam fubfedit turba, dejeda
crafiiore fiece , in cadis qulefcit, fit liquidum, pellucidum , lincerum.
Hoc Vinum vocemus novum , quod craffiores jam faeces poiuit , eafque
copiofidimas. Haec Vini Fsx, Mater , aut matrix , quae primo mifta mu-
ffo , jam in flores elata, tandem in fundo cong’egatur quondie magis ,
magifque. Vinum , ita defecatum , limpidumque , fi dein depromitur
a matrice fua in vas fincerum , relinquit omnes illas fpiflas laris laeces.
Quae poftquam per pannos denfos, de filis cannabinis contextos, preflere
fortiter. Vinum eliciunt turbidum , quomuntur deinde ad confedionem
acerrimi Aceti. Sed faeces illae, quae pofl hanc preflionem fuperfunt in
pannis, ficcae, inque placentas formatae, fi igne exuruntur, tum vertun¬
tur in cineres. Hi vero cribrati, in aqua foluti , iierum depurati s fubfi-
dente terra, dant limpidum lixivium. Hoc tandem in magnis ollis inlpif-
fatum dat falem fimilUmum fuperiori , purius tamen, acriufque. Atque
hocce alterum eft genus Cinerum Clavellatorum Hoc enim jam prius
per fermentationem fubtilius redditum videtur. hic alter mocusgene-
rahs producendi Alcali , ex quocumque demum vir i genere, qualecumque
demum fuerir.

Si autem ipfiim illud depromptum, defaecatumque. Vinum puris com-
miftum doliis , diu detinetur, poftquam jam prius abfolute fermenta^
tum, & depurarum, fuit; tum fenlitn incipient in eo apparere exigua ,
fulgentia, corpufcula , ac fi particulae forent minimaj vitreae; quae qui¬
dem, fenfim adunatae concrefeunt in majusculas glebulas , atque aeque per
fupcvficiem coercentis dolii fparfae , tandem accrefeunt ad omnem cadi
internum ambitum , qua vino coiuento attingitur, lenfimque cavum vas
incvuftanr materie feve lapidea, de vino nata , quam Germani ideo , vo-*
cab'do appofiriffimo , vocant lapidem Vini, hodie C>hemicis Tartarum
diftum Eft ille fapore femper acidus, ex folo vino fermentato, & de¬
purato rrius, narus. Tn quo magna diftereivia a faece vini :quumirpri-
mu l a taru' m lapidis concrefeat fpeciem , faex foluta femper fit ; haec
priveeps d^tuv in tundum tota , Taitaru^ ubique vafis cavo accrefeit fur-
Eim, deorfiuT), antrorfum , rerrorfum. Porro ipfe hic Tartarus pro va¬
rietate vini varius, ruber, cinereus , albus, purior , impurior, acidior,
mitior. Ex vinis acidis , & aufteris, copiofior j de dulcibus, m< >11 ibufque i

Fff ij

.^Icali de vl»l
f«cibus,

Alcali cx Vina
fixum.

Sola deftillatio'
ne paracur.

'Alcali fixum S
Kicro.

412 PARS ALTERA

parcior. Quando autem falem hunc, de vafe vitreo , mundo, igne arenae ii
per gradus prudenter fubminiftrato , urgemus, dat Ipirltus fylveftres, va¬
gos , non cocrcibiles ,• dein alios acidos parum , poftea pingues , craffiores ;
oleum poftremo, omnium notorum penetrantillimum.

Tumqlie femper nigerrima remanet in fundo retortae mafla, qua^ pe¬
nitus Alcalina, acerrima. Eft autem hicce hngularis prorfus modus pro¬
ducendi falis Alcalini, fixi , acerrimi , vegetabilis , quem novi, vafe clau-
fo. Omnes namque fpecies materiei vegetabilis in retorta deftillatione
fumma acice, carbonem quidem dant nigrum ; nunquam vero, quod novi,
Alcalinum Salinum, nifi dein urantur igne aperto. Poftquam tandem car¬
bo hic aiter, Alcalinus, Tartareus , deinde in igne aperto exuritur diu ,
tum dat album, alcalinum. Salem, omnium Alcalium fixorum acerri¬
mum, purillimumque. Unde, Jucundo, & mirabili , experimento, con¬
flat , quantum fermentatio promoveat in vegetantibus produdionem Al¬
calini. Quum tamen ipfa ha?c acidum ipfum femper promoveat, quin &c
fere generare videatur. Hinc igitur acidum, & alcali , utrumque nancif-
citur expeditiorem generationem per opus fermentationis. Quam rem ,
gravis equidem momenti , vix obfervatam reperiecis.

Quotiefcumque autem Alcalia fixa , ex quocumque demum vegetante,
& quocumque etiam modo , produdta fuerint ; poftquam tandem igne fum-
mo fuerunt dedudfa ufque in ultimam perfedllonem Alcalinam , tum fem¬
per eamdem prorfus naturam quam perfedliflime induunt, atque talia eva¬
dunt, quae diftingui inter fe vix poflint. Una modo obfervata fuit , fed
exigua hsc , nota differentise ; nimirum in conflando vitro obfervata.
Scilicet deprehenfum fuit, quod Vitra , ex iifdem parata filicibus, pro di-
verfitate alcali fixi , quod pro parte altera admifcetur , colorem fuum fx-
penumero varient , adeo , ut alius paretur de alcali filicum , deve alio quo¬
cumque alcali. Notidlmum vero habetur, quam requiratur parum rei , un
ingens fiat coloris in vitro mutatio. Si enim fal conficiendo deftinatus vi¬
tro tantummodo contunditur in mortario metallico , vel marmoreo, fta-
tim color manlfeftus in vitro apparebit commutatus. Hinc dubitavi quan¬
doque, num forte aliquid metallici intra vegetantia fe infinuaret, atque
ita conftans in igne , in ipfo horum fixo fale relinqueret aliquid , quod in
vitro fe manifeftaret deinde. Sane ferrum multis locis variis fe immifcet ,
neque forte, & ipfum etiam xs, alienum adeo at> hac infinuatione furtiva,

Alia Alcali fixi veri origo plane Angularis reperta fuit , Chemicis, ac¬
curate defcripra a Glaubero. Nitrum fcilicet puriflimum , fi in vafe puro
fluit ad ignem, inftar aqux, non habet ullum fere motum vifibilem : ft
autem illi immittitur exiguum fruftulum prunx ardentis , fit uno mo¬
mento ftrepitus ingens , particula injedfa in fuperficie Nitri fluentis va¬
gatur, conlumitur, tumque iterum fedatum fluit Nitrum. Injedfo novo
fragmento prunx, habeo rurfus omnia eadem phxnomena. Atque repe¬
tito opere hoc tamdiu, donec nitrum non magis ftrepit , aut incenditur
cum nitro ; tum omne, quod fupereft, eft fal Alcalinus fixus omni om¬
nino fenfibili dote Phyfica, & Chemica. Habet enim acrimoniam igneam ;
facit in ore faporem urinofum ; ebullit cum omnibus acidis notis; fatura-,
juia acidis vertitur in falem , compofitum ex natura acidi determinantis;

/

DE ARTIS THEORIA. 415

dolores mutat ut Alcalla praecedentia ; praecipirariones pariter ab eo perrt-
ciuntur eaedem; imo ipfoe quoque folvendi vires in corpora certa prorfus
fimiles, ne dicam eaedem , per illud contingunt. Verum tamen manet fem-
per in eo aliqua differentia : nam Nitri quidpiam nondum penitus mutati
adhuc retinet, quod non prius fe manifeilare folet , nifi poftquam oleum
optimum Vitrioli fuperaffunditur : tum enim flatim inde affurgit vapor,
qui Spiritum Nitri, vel aquam fortem, redolens docet, quod fuperfit ad¬
huc in illa mada Alcalina id , quod vi affufi Olei Vitrioli ex Nicro puro
quoque exfurgit. Quin etiam Ipfum Vitrioli Oleum illud folet nigrefaere;-
poftquam unitur huic A IcaliGlauberi : unde quoque elucet carbonis quid
manere in eo, a prunis iftis injedlis, & combuftis. Hinc in eo quidem
Glauberus haud fallitur, quodfentit, Akali hoc Nini aliquo modo dif¬
ferre ab Alcali alio vegetabili. Sed quando vires ejufdem adeo extollit fu-
per omnia alia, tum forte indulfit nimium laudi Inorum inventorum.

Tertius autem, ifque omnium quidem celerrimus , modus alcalla ocyf-
fime, atque copiofiftime fmul conficiendi, omnino exponendus hic. Si
ergo Tartari optimi , & ftccillimi , squalis copia contunditur in pollinem
tenuiftimum ficcidimumque , atque pauca copia fimul vafi ferreo, fere
ignito, & puriflimo , per vices injicitur , fit , jam fupra oftenfa , momen¬
tanea deflagratio, atque illico natus Sal albus, alcalinus, fixus , abundans,
gignitur. Qui quoque omni nota Alcalinus vegetabilis videtur. Sed eaf-
dem quoque admittit differentias. Nam iterum , quando Tartarum Vi-
triolatum conaris hinc quoque tacere, ftatim fe foctor aquat fortis prodit ,
quin & nigricans quoque materies redditur , manifefto indicio , ut in
priori cafu, ita hic quoque, eadem obtinere, quas modo recitavi. Vid,
omnino Eximius Hoffmannus , pag. 241. Obf. Phyf. Chem.

Denique paramus uno fere momento falem fixum, Alcalinum, igneum,
ex Vitro, arte fatis fingulari. Scilicet poftquam de Stibio feparatum fuit
ita omne fulphur adhasrens , quantum fieri fere poteft,pars pura metallica
vifa fupereft , vocatur Regulus : fi fplendens ille deinde mundo catino
funditur ad ignem , tumque fufo penitus odfava pars, refpedlu ponderis
Reguli , Nitri purlflimi , ficcifiimi , adjicitur ; miramur ftatim , Nitrum hoc,
quod adeo prompte folet diffluere ad ignem validum, nunc adigi non
pofle ad fluxum , nifi fummo faneigne , quo egemus ad fundendum xs.
Sed aliud eft magis fingulare : etenim fimulac jam magno illo igne fluit,
aureum colorem induit, fique effunditur in conum fuforium, fpecie placen¬
tas aureas fupernatar. Hasc autem feparata inde conculfu vafis , ficci impa-
tientiftima, adeo acris Alcalina evafit , ut ignea prorfus fit omni fere
effedu. Neque innotuit hadtenus vel expertillimo ullus modus , quo
queat quis tantam acrimoniam ulli communicare fali. Enimvero falium
frigidiftimus Nitrum , nullum prius fignum Alcali gerens, vi ignis folli¬
tum cum metallica Stibii parte, tantam hic acrimoniam folo quafi atcacftu
acquifivit. Credibile quidem eft Sulphur Stibii intimius fe immifcuifle ; quia
fal hic , ira genitus , fi ficcifflmus ftatim , & calidillimus adhuc , injicitur iti
Alcohol finceriflimum , ftatim tindluram inde ruberrimam elicit, cujus
cauftica eft ufque adeo violentia, ut ferri vix queat. Obfervavi vero fubita-
neam hanc mutationem contingere, fi Antimonii ille Regulus fadus fuerit

F f f ii j

IcJcm ex Tar»
taro &c Nitio.

Tandem Sc at#
taUu Stibii.

;^Is Atcali fixi.

Prima attrahens

4(^uam.

Artrad^iiin fot
titei' letmtiu»

414 PARS ALTERA

cum ferro, methodo Suchtheniana, five cum Tartaro & Nitro tantuni
via vulgari. Dein, non contingere hanc, mutationem, quamdiu fulphur
externum adhuc adhasrefcit ; fed inprimis tantum, quando, hac parte
jam feparara, pura regulina fupereft, & cum Nitro periede funditur.
Hinc igitur nova , neque alias c('gnita , mutatio haec tanto apparet mirifi¬
ca magis, quod Nitium cum Sulphure nunquam alcalefcat , fed in ama¬
rum falem Polychrellum abeat. Deinde & hoc auget h mcce mirabilitatem,
quod Nitrum , quam diutiflime folum in igne detentum , maneat non mu¬
tatum , led conflans. Rurfum , quod cum Antimonio cum fulphure non
ira alcalefcat. Attamen cum Regulo flatim folo fufu fic paratur. Videmus
fane inde, quam fint incogniti, nunquam praevidendi, fubitanei , eftedtus
corporum , certa lege combinatorum inter fe ; quam parum igitur ex gene¬
ralibus irerum dici queat veri in Phyficis. Rurfum cernimus , quam facile
Nitrum, in toto fuo corpore alcalefcat, fcilicet ad merum quafi attadtum
tantum corporis , quum hic non permifceatur Stibio fufo , fed accurate
furfum fupernatet , expulfum prorfus de corpore fufo Antimonii ; deni¬
que ita falem, fufu promptilfimum, temporis momento evadere difficil¬
limum omnium fufu Atque haec equidem ea funt, Auditores optimi, quae
ego detegere potui , Audtoribus memorata , aut & obfervata , circa origi¬
nem A kalium fixorum , atque oriundam hinc eorumdem in fuas ordina¬
tas clades digeflionem, tum denique de viribus quibufdam in hifce.

Ducimur porro ad fpeculandas omnes illas actiones phyficas , quas hi
Sales praedare obfervantur , quod quo exfequar felicius , tolerate repeten¬
tem femel , totam rerum naturam , ope comburentis ignis , occupati femper
in eo, ut ex vegetantibus exuftis faciat copiam incredibilem horum Alca-
lium. Artem aurem, & neceffitatem , hominum, immenfam flmul horum
quantitatem femper etiam conficere. Et tamen nihil horum ufquam repe-
riri. Natos igitur hofce fales perire , aut in alienam indolem affiduo mu¬
tari. Quando igitur Alcalia , fixa, perfedla, contemplamur , hafce in il¬
lis deprehendemus adfiones communes, i. Aquam trahunt vi magoa ,
ex fpatiofa diflantia , de omni corpore noto , in quo aqua haeret. Id
vero patet oculis : quoniam Alcali tale, edudlum de igne valido, li haeret
in aeie calidiffimo, circa aeifuantem focum, ubi aqua nuila alia arte prae-
fens detegirur, flatim humefcit, liquefcitque. Atque, fi tum humidum
hoc Alcali, in vafe puro , ficco , vineo , fiippofitum per ignem exficcatur,
vapor adicendens , alembico exceptus, ibi coadus , dat puram aquam,
quim Alcali attraxerat. Reliqui autem lales , humidi 'prius , fi in illo loco
ponerentur , exliccarentur , atque orbarentur fua aqua humedante, in quo
loco Alcali ficcum deliquefcit. Hinc Alcalia h^c funt veri magnetes aquae ;
hancfolvunt; fibi adunant ; ab ea folvuntur; aqua unitur illis; hanc aquam
fortillime retinent fibi unitam; eamdem quam diffici'limea fe dimittunt ;
hiuc femel foluti in aqua , deinde iterum p’enitus exficcari negant calore
ebullientis aquae.

Sumite enim Oleum Tartari per deliquium in vafe , immiffi) dein Ther-
m 'Icopio Mercuriali , applicetur calor 2 14 graduum ,nou exficcabirur fal
hic; fi autem animus e!l: exficcare , oportet ut vafi metallico commifUim ,
?iffiduo agitatum , igni valido valde, majori <5oo graduum, applicato

D E A RTI S THE 0 n I A; 415

arefcat; unde nullum fere corpus novimus, quod aquam amittet diffici¬
lius. Placuit autem inquirere in vim illam, qua fal hic aquam attrahit , in
quantitatem , quam in fe rapit , in fpatium , per quod eadem illa attrahens
poteftas diffunditur.

Unciam igitur puri Alcallnl , fixi , ficciflimi , falis, In orbe puro , vitreo,
licco expofui aeri , in loco fubterraneo, undique claufo, nullis omnino
agitato ventis. Expertus fui, brevi aquam ex aere hoc quiefcente attrac¬
tam fuiffe in fuperficiem latam hujus falis. Pergit vero fal ii!e attrahere
perpetuo aquam ex illo aere , donec tres fere uncias attraxerit , priufquain
in hac adlione ceffet. Deinde vero faturatus fal ulterius attrahere definit.
Didici de his, illam copiam aquas, in hanc falis illius fuperficiem attrac¬
tas , ut minimum hanc dico poftulaffe fpatium fex pedum cubicorum aeris,
ut inde fuppeditari potuerit hasc quantitas. Si enim ponimus aeris ad
aquam pondus in ratione unius ad mille, & pedem cubicum aquae ponde¬
rare fexaginta & quatuor libras , tum omnia gravia fimul in pede cubico
aeris funt y_l libras. Sit jam dimidia pars omnium illorum gravium cor-

pufcLilorum mera aqua, & altera dimidiata pars extera omnis generis cor*
pufcula contineat , apparet in pede cubico aeris circiter dimidiam unciam
aquae contineri. Si igitur fal ille valet tantum aqux ex tam vafto fpatio ad¬
ducere in fe, mira deteda vis eft in rerum natura. Redeque dixit Sendi-
vogius, quo magis Ignis urit Alcalia, eo femper calcinatum hoc aquam
de aere attrahere magis, magifque. Si autem putaveritis potius, aquam
de remoto aere fuccedere in aera, qui attingens AlcaUjamea aqua ex-
hauftus ell , non repugnabo. Id autem fcio, aera quieviffe , unde illa aqua
feparata fuerat.

Ut autem curatius inquirerem in eamdem rem , fumpfi magnam lage¬
nam, vitream , eam vero adeo puram ficcamque , ac fi recens de clibano
vitrario eduda fuiffet. In hanc calefadam prius Immlfi Salem Tartari ca-
Ildlffimum , ficciffimum , methodo fupra polita redadum in pulverem. Mox
claufpuro, licciffimo , fubere os lagenx, atque dein duplicaram veficam
fuillam , diu affrido oleo facile flexilem redditam , quam aidiflime alligavi
fupra fuber. Expertus fui pollinem fubtiliffimum falis , qui lateri cavo
valis adhxrefcebat, maduilfe ex aqua, quas erat in illo pauco acre, qui
intra hanc lagenam claufus erat fimul cum fale, quamvis ille Ipfe aer fle-
cuserat, & calidus, eo tempore, quo obturabatur lagena.

2. Refpedu autem aeris videntur Alcalia habere plane oppoficam vir¬
tutem : ut enim aquam attrahunt , ita repellere cenfentur a le aera proprie
didum, elafticum , elementalem. Si enim fal Alcalinus, fixus, optimus,
candefeens , imo liquefadus , ex igne, mox patinas ferreae immittitur ,
ocyffiine aquam attrahit. Atqui aqua illa ex aere trahitur : igitur putare¬
tur & fimul hunc aera attrahere ; inprimis quidem, quia fupra conflitit,
omnem aquam cito In fe ducere aerem , fi eo orbata eff. Et tanto magis
crederetur fal ille Alcalinus IpTum aerem fugere , quia omnis aer vi fumma
igms , unde liquefadus, edudus fuit & expulfus exilio fale. Hinc igitur
ex omnium harum caufarum confidei atione colligeret quirque, aerem plu¬
rimum latere attradum in hoc fale. Interim tamen, fi hoc Oieum Tar¬
tari per deliquium exploratur antlia pneuraaticaj nullum fignum dat educ-

Tiahunt e loa
giuquo aquiiin.

It efficacirnmc*

Secunda repel*
lens aera.

Aut forte at¬
trahens, ledfor-
tiiriiue.

Alcohol non
fugiunt.

P A R S A L T E R A'

ti acris, llc^t calefcat. Hinc jam unufcjuirque concluderet, Alcalia haec
acrem a fe repellere non modo; imo vero & illum, qui primo fuerat
hoipirans in illa aqua , quam Alcali attraxit, expulifle ex illa ipfa aqua.
ElTe igitur in Talibus iftis facultatem aera fugiendi, fugandique.

Sed ineminiftis , me jam fupra egilTe de hac ipfa re , atque ibidem per
idonea expeumenta deduxilTe eo rem, ut fere credibile foret, Alcalia
aerem quam fortiillme attrahere in fe , fecumque quam ardiflime ita con¬
jungere , ut eum non dimittant iterum , nifi fumma ignis potentia , aut per
eftervefcentiam. Vid. pag. 2.76, 285 , 284. En hifce diu , & deliberato,
perpenfis, ambigo , an in fecunda hac poteftate Alcalium debeam dice¬
re , Alcalia fixa aerem a fe penitus repellere; an autem, eumdem fibi ita
unire, ut vix aliud corpus plus attrahat, ardius fixet. Certe alterutrum
debebit verum efle : quidnam vero ex duobus , non audeo dicere. Cernitis
mirum Experimentorum tot rite captorum , eventum ; nimirum Inter duo
maxime oppohta afferta fluduationem. Talis vero natura eft verae Phyfi-
ces, neque aliter ratio ejus conftat. Id vero habebit boni hsec dubitatio,,
ut ulterius incitet ad explorandam rem ipfam.

Alcalia eadem fixa , acerrima, puriflima, ficcifiima, adeo fervidiflima
ab igne , fi mifcentur Alcoholi omnium optimo , rapiunt illud Intra fe ,
fibique adunant. Quando autem vel minimum aquae in alterutro haeret ,
tum ftatim attrahitur aqua, repellitur Alcohol, neque ulla arte tum pof-
funt conjungi fimul, queeeumque demum ars adhibeatur. Hac igitur ratione
Alcalia pura Spiritum Vini meracum eleganter dividunt in duas partes ,
non commifcibiles inter fe, fcilicet in aquam Alcali faturam, & In Alco¬
hol purum fupernarans. Sic iterum vis attradrix aquae in Alcali reciproca
patet. Sumite enim libram integram Alcoholis finceriffimi, huic admif-
cete vel minimum aquae, immittite falem Alcallnum liccilfimum, ocyfii-
me trahet Alcali id pauculum aquae in fe , apparebitque tenacis olei fpe-
cies ad latera vafis; fimulque adunatio Alcoholis cum Alcali tota erit im¬
pedita , facile igitur & hinc intelligimus , quam multae, quam fingulares
operationes pliyhcae abfolvantur per Alcalica fixa , quoties haec agunt in
illa fluida , quae ope fermentationis parata funt ; dum fciiicct attradu ,
vel repulfu. Alcoholis agunt, aut addudione aquae lolius. Quin etiam
alio adhuc refpedu agunt haec Alcalia in hos liquores. Quum enimornnis
fpiritus, de quocumque vino per ignem eledus, femper acidum volatile
fecum mifcuerit. hinc, attrado avide hoc acido in Alcali, idem fpiritus
poflea pu' ior , acidoque inhaerente privatus erit ; adeoque longe erit alte¬
rius naturae , atque virtutis , quam ante hanc operationem fuerat*. Ipfurn
vero Alcali, per hanc mutationem, prorfus mutatum erit, evadet com-
pofitum ex acido , & Alcali , & , fi faturaretur hac ratione , Salem Sennerti
purgantem de Tartaro exhiberet, Huic tandem obfervationi debemus
modum parandi Alcohol purum, in frigore, abfque igne, procul ornui
deftillatione ; modo ClayeUati Cineres immilceantur communi Spiritui
Vini copia idonea , dein agitando diu integre mifeeantur, aqua ibit in
Alcali, Alcohol fupei natabit, quod leni valis inclinatu etfufum Alcohol
pjg^betvel prima vice. Si autem dubitetquis, anrite fincerumhr , xMcoholi
huic parato, recentes cineres davellatos immifeendo , aguando, effun-

dend9

DE ARTIS theoria; 417

Hendo, facile illud purum praeftabit. Interim tamen in hoc opere femper
fpiritus vini aliquod Oleum fuppeditat pingue, quod prius non apparuit ,
nec in fpiritibus vini, neque etiam in ipfoAlcali. Sediis iic commiftis una
demum enafcitur.

Quarta horum Alcalium potentia manifeftatur inprlmis in Olea ftillati-
tlaex vegetantibus. Si enim Alcali acerrimum, puriffimum , ficciffimum, fer-
vidiffimum adhuc ab igne; infunditur in Oleum ftillatitium , attrahet illud
oleum avidiflime , magno cum ftrepitu , & hbilo , in fe, illudque fibi conjun¬
get adeo bene, ut flarim oriatur Saponis qusedam fpecies : qus dein ulterius,
ardiore nexu, perficitur , quando mifcela haec reponitur in loco fubterra-
neo. Tum enim unita haec ambo, femivolatilia redduntur, inque maffam
abeunt aqua folubilem, quae Medicatis viribus praeflans, facit parvum Eli-
xir Sapientum , Saponem Helmontianum , Salem volatilem Tartari Scar-
keyanum, Corredorem Magiflri Matthaei. Quod quidem medicamenti
genus tantum obtinuit in Anglia primo , mox per omnem Europam, no¬
men. Valet enim ad fundenda , & refolvenda , tenacia fere quaecumque
de humoribus corporis humani nata. Hinc faburram obflruentem incidit,
attenuat, interimque & vafa flimulat impetu moderato , utraque dein
ratione, aperit, perque diaphorefin , fudores , urinas, ciet, educitqiie
rebellem Chronicorum materiem. Si autem digeritur cum fimplicibus ,
eadem immutat, horumque vim propriam faepe invertit, plurimorum
hinc virulentam potentiam fubigit , ficque aliis imbuit virtutibus. Caete-
rum , qui proprius Chemicorum mos eft , nimium folet extolli illius , pro
Univerfali Medicina jadata , poteflas. Nos autem notare in hoc nego-
tium debemus inprimis, quod nunquam pofiibilis futura fit haec combi-
natio , fi vel minimum aquae adhslerit fali illi , aut oleo. Unde etiam fri¬
gidorum falium impoffibilis eft cum his adunatio. Tandem etiam, fi
modo parum falis Alcali, fupra oleum eminens, aerem attigerit, ficque
inde maduerit utcumque.

Preftis autem vegetantium, vel & animalium , Oleis Alcalia facile nec¬
tuntur, ope calcis vivae, aquae, & ignis, lege artis dum coquuntur in fa-
ponem , quem vulgus novit. Corpus autem illud , fic natum , virtutis eft mi¬
rificae ad praeftan da quam plurima, quae aliter difficillime praeftari queunt.
Quae quidem praecipue memorata fuere jam ftatim praecedenti titulo.

Alcalini fales in fe attrahunt inprimis acida quaecumque, quocumque
in regno nata , tam ficca , quam humida , tam meraca, quam diluta. Eft
autem longe violentior Alcalium vis attrahens Acida, quam illa eorum-
dem poteftas , qux in aquam agit. In illa quippe adtione, qua attradla
acida fibi aflbciant, femper expellunt violente fatis aerem, qui in utro¬
que fale haerebat ; unde tot bullae aeriae gignuntur, crepantque. Quin ip-
fam quoque aquam eo ipfo a fe repellunt fatis notabiliter; & , poftquam
ita evaferunt faturati , jam facile patiuntur fe exficcari, aut aquafuapri-,
vari , quam antea feorfum quam fortiffime retinebant. Oleum Vitrioli
acidum purum vix ulla arte privabitis aqua fua; Oleum Tartari quam diffi¬
cillime eadem aqua privabitis; ambo poftquam commifcueritis , ita expelle¬
tur aqua , ut fal fere ficcus , in ipfo vafe , fub aqua expulfa , concrefcat :
ut id in Tartari Vitriolati confedtione quam notifliraum eft. Idem verum
T^m. /. ^ 8 §

0!ea attrahunt
nUJacicia.

EC pceffa.1

Aeicla etlam^

4i8 pars alter a

in aliis quoque acidis, quando conjunguntur cum Alcali. Unde mulfa ab-
ftrufa in hiftoria menflruorum elucefcunt. Poteftas etiam illa attrahendi
acidum in Alcalibuseft limitata prorfus , & definit in certis terminis, un¬
de ingens diverfitas in his ; quae tamen magis diflPerentiae acidorum , quam
Alcalium varietati , debetur. Quam quidem rem , fcitu utilifTimam , prae¬
clarus Hombergius, ut alia omnia, feliciflime expofuit in Monumentis
Ac. R. Sc. T. I. p. 5 2. Unde pauca huc transferre fas efto. Uncia igitur Sa¬
lis Tartari abforbuic in fe acidum omne ex unciis quatuordecim Aceti
ftillatirii optimi; indeque, pofl: exficcationem , aufta fuit pondere drach¬
marum trium, & granorum triginta fex. Reliquae partes illius aceti fuere
mera aqua infipida. Tnde & proportio in aceto patet, quae eft inter aci¬
dum ejus & illius aquam. Ex Spiritu Salis abforpfit uncias duas, & drach¬
mas quinque , ponderofior inde drachmas tres, & grana quatuordecim. Ex
Spiritu Nitri unciam unam , drachmas duas, gratia triginta fex. Autffo
pondere exin ad drachmas tres , & grana decem. De Aqua forti aflumpfic
unciam, binas drachmas , grana triginta. Augmentum ponderis drachmss"
tres , grana fex. De Oleo Vitrioli drachmas quinque. Audtio ponderis
drachmarum trium , granorum quinque. Quas quum praecipua Acida finr,
facile inde deducitur primo, quod Acida, maxime varia licet in quanti¬
tate molis, tamen ubi faturaverunt Alcali, aeque multum corporis ha¬
beant. Quum acetum, acidum certe omnium horum leviflimum, poft-
quam unciam falis Tartari perfede faturavit , tantum augeat pondus
in illa uncia falis Tartari , quantum illud augetur ab acido ponderofiflimo ,
& meracifiimo , oleo fcilicet Vitrioli. Quod idem de casteris verum , quum
ih toto differentia tantum fuerit Sc inter fummum tk minimum acquili-
tum pondus granorum triginta & unius ; id vero tantum in aceto ; quia dif¬
ficillime Tartarus regeneratus exficcari poteft. Secundo, hinc Acida hasc
maxime videntur differre copia diluentis aquas : quum acidum purum inde
edudlum , femper idem pondus det. Si ergo arte quadam uncias quatuor¬
decim aceti fortiffimi poflent compingi in drachmas quinque , acido colle¬
cto , (ola aqua feparata , neque tamen mutato acido, an tum hoc coaCturn
acetum foret aeque forte acidum , quam Oleum Vitrioli? Certe femper
aequalem copiam Alcali tum poffet faturare. Tertio, hinc quoque nofci-
tur quanta pars aquas fit in his acidis. Quarto, inde & probabile, acidos
fales, fi fine ulla aqua poffent haberi puri, fore in forma folida. Id au¬
tem nullo ha<5lenus artificjp fieri potuit : frigus tamen fummum proxime
acceflit , nondum perfecit. Hinc quoque fpeculari datur , quam miri effec¬
tus debeant efle menftruorum Alcalinorum , dum ageat in corpora diffol-
venda , quas occultum acidum in fe gerunt, imo vero quas faspe per illud
ipfum acidum confolidata funt inter fe, atque exforpto iterum hoc aci¬
do, fatifcunt in elementa fua. Quantarum effervefcentia, produCtio bul¬
larum levium, cito adfcendentium, affiduo crepitantium , crepitu diffi-
lientisfibilum facientium, ficque elafticum valde aera generantium. Qui
omnes , fubiranei faspenumero , effeClus intelligi nequeunt , nifi ex doClrina
modo data Alcalium. Interim reminifci oportet, quod, quoties haec affu-
fib acidi ad Alcali, lenta fit , prudenterque, in calefadfis magnoque vafe
liquidis j fique optime concutiuntur hic fales , pofl: fingulas inftillationes

DE ARTIS THEORIA. 41^

acidi, tum tandem pervenitur ad illud temperamentum , ut nulla omni¬
no ebullitio amplius fiat. Atque tum hoc pundum Saturationis vocatur.
Si, eo obtento, aliquid acidi ulterius fuperadditur , nullam agitationem
ultra excitat , non plus, quam fi aquae aqua admifceretur. Tumque illud
compofitum nec Alcali eft, nec acidum , fed ex his fimul concretis confla¬
tum , novumque tum nomen nancifcitur ex natura acidi , quod Alcali im¬
plevit. Hinc Acida mafculina, foeminina Alcalia , vocantur; hinc com-
pofiti ex hifce binis fimul Hermaphroditi appellari folent. Sed & Alcalia
vacua. Acida implentia, dixerunt. Rurfum Alcalia Chaos, Acida Spiri¬
tum impraegnantem quoque nominabant. Violenta igitur illa ebullitio ,
& efFervefcentia , inter alcali & acida , ab expulfu violento aeris , & aquae ,
forte exoritur, dum alcali acidum vi fumma in fe invicem attradta eli¬
dunt quidquid intercipitur: motus ita ille non ex pugna , fed ex aflbcia-
tione, principiorum oriretur. An hinc putabitis acida fcatere aere copiofif.
fimo, alcalia autem eo carere? Sane alcali fortiflimum, incandefcens adhuc
de igne edudum , aere ergo omni probabiliter orbatum , fi acido injicitur,
facit effervefcentiam fummam. An acida hinc in animalibus praeponde¬
rantia adeo flatulenta funt ? Sales compofiti ex combinatione alcali & aci¬
di, an amifere praecipuum aerem , hincquevix flatulenta in corpore Inve¬
niuntur ? An hinc fola acida fermentationi apta , aut faltem acefcentia?
An hinc tanta aeris turba in fermentatione? An hinc fermentatio tendit
in acidum, fed adtio validi ignis comburentis in Alcali ? An hinc fermen¬
tatio acidi genitrix parvum modo calorem defiderat, dum major caloris
gradus, ut animalium ,in Alcali putrefaciendo potius tendit? Sane certif-
fime conflat, fales ita faturatos porro quiefcere , neque amplius etiam no¬
vos motus generare, licet Sales deinde vel alcalini , vel acidi, fuperaf-
funduntur faturatis. Adeoque inter caufas phyficas , quibus motus in re¬
rum natura excitatur , qui antea non apparebat , numeranda Alcalia , &
Acida, tempore illo , quo fincera haec mifcentur ; definere has caufas,fimul
ac combinatio perfedfa fuit. Neque dubitare licet in hac adtione Menf-
truorum Alcalium in Acida , quin aqua expellatur aeque quam aer , dum
ita coeunt inter fe. Nam, dum prorfus fluida ita conjunguntur fimul , in
ipfo affu combinationis folidefcunt Inter fe glebulae falinae , in ipfa aqua ,
forma cryftallorum pellucidarum ; & aquofus latex fupernatans expellitur
ibidem; quin etiam faturatione rite peraifa, aqua pura, fine ullo falino
fapore inde educitur; &. poftquam , omni illa aqua eduda, exficcantur ,
tranfeunt in pulverem album , farinofum , opacum , ficcum. Imo etiam fa¬
cile arefcunt , & de leni igne , hi compofiti Sales : quum fimplicia illa Al¬
calia, & acida , ex quibus coeuntibus nati funt, vel non poliunt exficcari,
aut non nili quam difficillime iterum. Si fales illi , ita praeparati , facile
aquam a fe dimittunt ; tamen Sales illi , tam Alcalini , quam Acidi , quam
difficillime deinde, fola vi ignis, fepararidein iterum queunt fic, ut rur-
fus puri tales renafcantur. Si nimirum fad:um ita Salem Ammoniacum ex
fpiritu Salis Ammoniaci Alcalino , & Spiritu Salis Marini confecerit quis,
fane vi ignis deinde illum fublimabit quidem, non vero feparabitin prin¬
cipia fua Salina, ex quibus coaluit. Idem de Tartaro Vitriolato, Sale
Marino regenerato. Nitro refufcitato, Tartaro regenerato, aliifque ve-

Gg gij

Alcaliam at»
trailio acido-
rum varia.

4ZO ^ PARS ALTERA

rum erir. Attamen alii quidam modi artificiofi inventi fune, per quos ife-
rum queat impetrari haec Salium compofitorum nova refolutio in fua prln:-
cipia conftituenria falina Alcalia, Sc Acida. In quibus fane artificia lecre-
tifllma Chemica deteguntur. Igitur, ut modos illos vere intelligamus , ad
alias proprietates Alcalium jam pergendum erit.

Alcalia ergo trahunt quidem omnia nota Acida ; attamen longe magis
trahunt unum acidum , quam aliud. Experimentis aflerta probantur op¬
time. Si Alcali accurate faturato per acetum , aut Tartaro regenerato, afFu-
fus fuerit fpiritus Nitri, aut falis, vel fulphuris, autvitrioli, tum ftatim
latens Alcali attrahit in fe illud acidum, atque repellit a fe acidum aceti,
quo prius faturatum fuerat ; unde poftea de hoc compofito , fpiritus fereace-
ti igne faris leni avocari facile poterit , manente fale nitrofo regenerato ad
fundum vafis, fatis fixo. Si rurfum Alcali rite faturato per fpiritum nitri af¬
funditur fpiritus falis Marini , tum inde adfcendit aqua Regia in deftillatio-
ne, & manet in fundo fal nirrofus , attamen mutatus a priori natura fua.
Si Alcali rite faturato per fpiritum falis, ut jam fit fal communis, affun¬
ditur Nitri fpiritus, deftillando inde paratur aqua Regia. Sal infundo re¬
manens , erit nitrofus , cum inflammabili materie deflagrans, & tamen
naturae utcumque alienae a fale, & nitro. In his itaque duobus cafibuSp quum
inter acidum nitri , & falis, ratione virtutis acidae , tanta non fit differen¬
tia, utrumvis horum acidorum aliud quodammodo fede pellit fua, unde
utrumque adfcendit fimul permiftum, utrumque aliquo modo in bafi Al-
calica pro parte remanet. Si Alcali faturato per fpiritum nitri affunditur
oleum vitrioli, ffatim excutitur nitri purus fpiritus, acidum vitrioli ma¬
net unitum alcalinae nitri parti, relinquitque in fundo falem,qui naturam
Tartari Vitriolati acquifivit aliquo modo : etenim inde aliquibus notis
di verfus; fed nitro vix quidquam commune habet. Si autem Tali marino
faditio , aut naturali , oleum vitrioli affunditur , ffatim educitur valde vo¬
latilis , fumans fpiritus acidus , falis Marini , omnes fere cognitas ejuf-
dem dotes poffidens , nifi quod fumofior fit, volatilior, & halitu fuffo-
cante noxius, antequam repetita depuratione emendatur. Qute igitur om¬
nia certo docent. Acida illa , quae in minima aquae parte naturaliter con¬
tinentur, femper poteftatem habere majorem , ut fe jungant Alcalicis ,
quam illa, quae pluri aqua fponte diluta deprehenduntur. Atque haec quidem
regula , quantum ejus novi , vera femper obtinet , atque generali enunciatur
afrerfo,dum dicitur , Acida fortiora expellere ex fede Alcalina, idacidum ,
quod debilius ibi haerebat. Secundo , femper tum fortiora haec adunare feilli
Alcali, a quo acidum illud debilius expulerant , atque fe ita locare in ejus
expulfi relidam fedem. Tertio , renatum ita falem, abolita natura falina ,
quam habuerat a priori , & jam remoto , acido antea , jam induere indo¬
lem falis illius quam proxime , qui fal dederat illud acidum, quod jam
unitum efl cum ilfa parte Alcalina. Quarto autem, effe tamen femper in-
fignem fatis diverfitatem , inter fales ita notos , & inter naturales illos fa-,
les , qui praebuerant illa acida. Eft nimirum Sal Mirabilis Glauberi, qui
adu ex defiillatione falis marini cum oleo optimo Vitrioli , longe alterius
naturae , quam ille , qui paratur ex oleo Vitrioli & oleo Tartari commiftis
in Par tarum Yitriolatum, Quod idem & in aliis quoque obfervatur. Ita

DE ARTIS THEORIA. 4^,

.turfus fal ille, qui paratur deftillando rpirirum nitri Glauberianum, na¬
turae habetur quam div er fi (limae a fale mirabili Glauberiano ; quum ta-
■ men urricjue hi nati fupponantur ex eodem acido, & AlcaH. Igitur Che-
iniGorum peritidimorum regula nimis generalis cautione eget , dum aiunt,

• acida ducere Alcalia (emper in naturam illius acidi falis fic , ut renafca-
tur femperlal ille, qui acidum illud prius produxerat. Quinto iterum ob-
fervo in his, quod quando acida haec, affufa compofitis falibus, inde ex¬
pellunt» prima acida, atque Alcalicis hinc relidtis (e aflociant, fieri tum
hancce combinationem , abfque conflidlu effervefcentise. (iontra vero
prius Acidum exit, intrat recens, fine notabili tumultu ; quum aliter aci¬
dum folum Alcali purum ingrediendo tantas turbas cieat. Neque appa¬
ret aer generari in hac adunatione , ubi prius tanta prodibat ejufdem co¬
pia. An contingit hoc ita, quia prsecedens faturatio aerem omnem expu¬
lerat per effervefcentiam ; ita, ut tum acidum modo eat in Alcali fatura-
tum i aere orbum, ibique maneat fine aere expulfo , neque attradtoJ^Vi-
detur quidem id confirmari inde , quia , fi acidum illud expulfum per aci¬
dum fortius, dein miftum novo Alcali, iterum excitet cum eo eftervef-

;centiam aeque violentam , quam prior fuerat; fic ut fervor, ftrepitus ,

•generatio aeris, iterum adfint in hac operatione; dum in compofito fale
vix apparerent. Sane de omnibus hifce intelliguntur admirabiles illae Me-
tempfychofes , & Palingenefiae , Salium acidorum , ex quibus quam plu¬
rima artes Phyfic^ produci , atque excoli, queunt ; tum & mutationes
corporum inaudita ; quarum omnium nulla exempla , inftrumenta nulla,

-occurrunt. Quorum ideo explicatio dari nulla poteft , ex ullis principiis
aliis , quae mortalibus hadenus cognita fuerunt. In Hiftoria autem Al-
calium , quatenus pro Menftruis tantum confiderantur, omnium maxi¬
me haec debent ob oculos poni : quoniam aliter infinita occurrunt quoti¬
die in applicatione horum ad corpora, quorum ratio fugit ignaros harum
obfervationum.

Interim alia fuccurrunt quoque , de quibus extra haecce quidem cogi- Hinc ProMc-
taretur , & quae tamen maturiore egent indagine, priufquam pro demon-
•firatis aflumi queunt. Quare Problematum infiar apponere liceat , an Al¬
calia omnia fixa foli igni, ut caufe genitrici, originem fuam debent ?

An Alcalia omnia volatilia calorem putrefadionis pro caufa fua unica
agnofcunt ? An quidem poflibile eft in rerum natura, ut Alcali fixum , aut
volatile , aeri nudo expofitum , diu queat manere Alcali? An vero afliduo,

& ubique , ab occurfu acidi , vel oleofi, mutabitur in falem neutrum, vel
in faponem ? An non idem contingit in animantium corpore , & planta-

• rum ? An non hinc producitur maxima copia Salium Compofitorum , quo¬
tidie, fed illorum inprimis, qui oriuntur de fale illo, cujus acidum fre¬
quens , & ubique praefto ? Quum vero acida fpontanea , aut fermentatu
genita vegetantium femper, ubique, adfint; an non hinc contingit , ut
Sal compofitus frequentifiimus in natura rerum fit de ingenio Tartari re¬
generati, aut de natura fpiritus ophthalmici Mindereri, qui nafcitur ex
combinatione falis puri Alcalini volatilis &fpirituum ftillatitlorum ace¬
ti : qui non acer, fed penetrantifiimus , valde mobilis , neque magno in¬
terim fapore praeditus eft, Sed nihil eft inter haec omnia , quod magis ^

G§§ iij

Alcall fixum
Vuurnj.

4J2 P A R S A L T E R A'

ob urgentes rationes, qu^ri debet, quam de ortu primo, & Ingenio'il
illorum falium , qui ob frequentiam , ufumque , omnium notiffimi ha¬
bentur. Scilicet Salem fontium, gemmae, maris, & nitri, volo. Enimvero
de his id inprimis inveftigamus; an oriantur ex combinatione acidi fui
in quod artechemica refolvuntur , & Alcali vegetantium fixo? An vero
fimplicia , ita a natura genitrice fada , vi ignis potius mutentur , quam
dividantur? Chemiftae fane, praecipue quidem , poft Francifci Travagini
Veneti, & Celebris Ottonis Tachenii, fcripta de Acido & Alcali, vo¬
luere , omnes illos fales ex Acido , & Alcali , prius natis , coaluifTe, ficqu^
in rerum natura- fuiffe demum produdos. Multa fuper hac materia cogi¬
tanti fuccurrunt : credibile admodum , falem in mari exftitifie prius ,
-quam fpiritus acidus hujus falis ullam notam fuae dederit praefentiae ,
prius quam ullum Alcali fixum de plantis exuftis fuerit repertum. Quin
etiam de fale marino nemo mortalium hucufque per ullum experimen¬
tum cognitum dedit vel unum granum Alcali fixi. Rem exploratam nar¬
ro. Si fal maris puriflimus , ficcillimus, triplo Boli vulgaris ficcillimae ,
diu terendo intime permifcetur]; deinde autem igne fummo , omnique
arte , urgetur ; dabit certam femper portionem fpiritus falis acidi , neque
plus deinde, quocumque demum igne urferitis, elicietis unquam.Superefl: au¬
tem tum femper in fundo vafis bolus adhuc falfa. Si de hac ope aqute,
eluitis omnem omnino hunc falem ; hunc colando cum cura depuratis, at¬
que iterum in falem cogitis , quid habebitis ? Ego fane nihil penitus Alcali
deprehendi unquam, fed falem marinum adhuc; prasterea non novi ,
ulli hominum hadtenus, fuiffe detedum fpiritum acidum aut nitri, aut
Salis marini : nifi poftquam illi primo ex praeexiftente ilfo arte, vel igne ,
fuerit produdlus ; tumaque femper commutatione longe potius , quam fe-
paratione concurrentium partium. Fateor, Acida haec, affufa lege artis
Alcalicis , regeneratos dare fales , qui quam proxime videntur accedere
ad eos fales integros, de quibus igne expulfi fuerant illi fpiritus Acidi.
Sed tamen aliquid femper obfervatur difcriminis inter nativos illos fa¬
les , interque regeneratos. Quoi quidem rite confideratum docet non ita
certo conflare de falium horum compofitione, & refolutione, ut Audfo-
res illi volunt. Vos interim. Auditores , obfervatis hinc, quam fit caute
circumfpiciendum , quoties Alcalia applicantur folvendis corporibus, ad
omnes circumflandas. Statim enim ab acceffu aliorum mutari potefl il¬
lud Alcali, tumque producere ibidem falem, qui jam alius fa(!;lus, non
amplius aget virtute Alcalina fincera, qua primo fuerat applicatum il¬
lud Alcali; fed per naturam ejus, cujus jam naturam acquifivit. Ut au¬
tem fatis jam de his adum puto , ita jam iterum alio convertamus
animum.

Septimo namque inprimis jam confidero in Alcalicis puriflimis fixis,
quod aliquando , dum applicantur quibufdam corporibus dilfolvendis pe¬
nitus , id quidem primo facere videantur ; at flatim poftea cum iis abeant
in maffas, vix ulli amplius Menflruo diffolvendas ; quaeque ipfae adeo re¬
motae videntur a natura Menflrui, ut nulla magis. Si enim aren^ puriflims,
aut filicum in calcem dudlorum , partes centum terantur in pollinem fub-
dlem inflar farina? , tumque falis Ak^fini , fixi , puriflimi , minutiflime

DE ARTIS THEORIA. 415

contriti partes centum & quindecim, accuratiffime fimul mifcentur, 6c
diu, dein in fornace vitraria , igne moderato, fpatio horae, femper mota
fimul , uftulantur ita , ut rnifceantur inter fe quam penitiflime : poftea vero
audio igni exponantur per quinque horas, femper interim quam follici-
tiflime conterendo hmul ; tum malTa habebitur difpofita ad illam condi¬
tionem , qu$ inprimis requiritur ut vitrum optimum inde queat con¬
flari poftea. Verum , fi deinde haec ipfa mafla, cadis inclufa bonis, fic-
cifque, in loco ficco , tepidoque , poftea reponitur fpatio quatuor, aut
plurium, menfium, tum intima aflbciatio Alcali , & filicum , ulterius per¬
ficitur. Sivero parata haec mafla, poftea in ollis vitrariis condita, aeftui
fummo furni vitrarii exponitur , tum tandem fundetur in lentum, fpif-
fiim , pingue quafi undluofum apparens , fluidum. Dum autem ita jam
fuis in ollis ebullit, fpumam ejicit furfum in fuperficiem materiae. Quae
perpetuo magis rejedla, magifque , faepe ad quartam ufque partem to¬
tius maflae adfcendit ; quando autem rejedla haec materies follicite aufer¬
tur tamdiu, donec non apparet amplius, atque defpumata, puraque, ma¬
teries , biduo, vel triduo , in fufione retinetur , reftat materies in olla ,
quam artifices fuum Metallum vocant ; quae in frigore confiftens Vi¬
trum dat quam optimum. Nifi quotidiano hxc conflarent experimento,
jnortalium nemo unquam cogitaflet, quod Alcali folvens , in aere ficco
fponte diffluens, abire poflet in fumma vi ignis redditum adluofiffiraum,
cum corpore folvendo in maflam , excepta forte malleabilitate, metalli¬
cam. Debet omnino, debet haec Alcalium proprietas inferi commenta-
riis.hisjdepoteftate Menftruorum Alcalinorum. Hic enim, eo ipfo, quod
Alcali, per vim ignis, fluit inftar aquae , hinc redditur ita potens, ut
pulverem filicum fundat in fpeciem quoque fluentis aquae, eo ipfo ftatini
ita mutatur, ut nihil obtineat antiqui ingenii, omnia autem nova ac¬
quirat. Hic etiam patet exemplo , qui Menftrua , & ea quidem , qute
praedita funt virtute folvendi quam potentiffima, concrefcant indiflTolu-
biliter iis corporibus , quae diflolverunt quam penitilfime , & quidem ea
lege, ut fit concretio tanto folidior, quanto fuit perfedior folutio. Dif-
cite in hoc experimento, Alcalia aliquando, dum folvunt quam optime,
eo ipfo ira mutari faepe, ut totam naturam falis abfolute amittant. Si ni¬
mirum in natura rerum corpus ullum fit, quod unufquifque judicaret alie¬
num a natura falium, id demum vitrum foret. In quo tamen una tertia
fere Alcali habetur. Sed deinde etiam in hoc opere quam eft fingulare , ut
illud, quod Alcali ipfum fal adione fua folvendi exuat tam cito naturam
totam Alcalinam , fimulac in vitrum tranfivit i Nam de omnibus notis Al¬
cali prxfentiam fignificantibus , ne una quidem fupereft. Abeft fapor om¬
nis. Cum nullo acido effervefcit. Nullum colorem in rebus mutat. Blan-
difflmum evafit , & ab omni prorfus acrimonia ignea penitus alienum.
Quin etiam longe jam evadit fixius ad ignem , poftquam in vitrum tran¬
fivit , quam antea fuerat , dum forma Alcalini lalis in eo fupererat. Rur-
fum cernite , quam evaferit jam fufu difficile ; quum magnum adeo ,
tamque diuturnum requirat ignem , priufquam fluat. Ac magis mirum
hic habetur , quod fcilicet jam Vitrum fadum , ubi vi ignis fundentis
jam diffluit , flat mafla tenacitate quafi lents picis cohaerens , ut dudtilis

Alcalium di -
verfitas i paii-

t*.

Ab addiiU

444 PARS ALTERA

fit lentefcendo , inque formandas imagines obfequiofa , plaftica adeo
Imo vero, ut & ferro immiflb appenfa haereat, deque olla fua fuforia
queat eximi, eoque detineri. Iterum miramur in eo, quod de binis cor¬
poribus maxime opacis, in unum folidum concretis, corpus enafcatur
adeo pellucidum, ut in fpecie optima limpiditatem aquae purae admire-
mur, laudemufque. Tandem, ne Vos morer longius, en hic narum fol-
vendo corpus nulli hacflenus cognito Menftruo folvendum , &c quidem
de fale omnium maxime folubili Alcalino, fixo. In quod aqua , fpiritus,
oleum , acida , alcalia , falina, fimplicia , compofita, tandem ne quidem
ipfe Spiritus vini Philofophicus , neque Circulati Philofophorum Sales , ne
Mercurius quidem Philofophorum , ullum habeat imperium ; quum Adepti
fide bona narrent , omnia haec Menllrua , fuam originem nancifci intra
Vitrum. Quin & fuas digefiiones, deftillationes , circulationes, fixatio¬
nes , omnium corporum folutiones, cum Menftruis fuisfe perficere in Vi¬
tro uno ore clament. Quin inauditas ipfius Alcahefl: operationes , qui¬
bus eunda corpora in Aquam verti narrantur , in vitro, inde non laefo,
dicuntur perfici. An non 6c hinc novimus , quam arduum fit Philofopho,
originem explicare corporis Phy fici dati, inprimis affignando illius prin¬
cipia, ex quibus olim illud fadura coaluit; adeoque evidenter feparare
haec ipfa principia, ut inde difeamus certo fuccelTu fimile omnino cor¬
pus componendo facere? Si enim peritiflimo cuicumque artifici innotuif-
fent omnia, quae funt artis Phyficae, ita tamen, ut de vitrario artificio
penitus illi innotuilfet nihil, quid , quaefo , ille omni fua induftria, 8c
peritia , judicaret de vitro ipfi oblato? Sar)e mihi quidem videtur, nul¬
lum in eo vel vefiigium apparere ; unde fubodorari queat , Sal Alcali ,
& calcem filicum, fummo igne hic concreta fpedari. Quid ergo fufei-
piunt in fe Philofophi, dum parum inftrudi ab experimentis difputant
de Cryftallorum naturalium , deque ipfarum Gemmarum , origine , na¬
tura , principiis ? Pr^ftitiflet nuditatem fateri , quam tantum jfperare de
facultatibus anguftis. Nam difficultas rite de his cogitandi, non modo
pendet ex principiorum concurrentium ingenio , fed quoque ex illa vi
mirifica ignis , qua ipfa quoque hxc principia mutantur tum temporis ,
quando coibant principia hsec-

Poftquam ita Alcalium Menftruorum originem , indolem , effedius in
varia , & quidem praecipua , corporum genera , expendimus ; oportet ,
priufquam ad alia progrediamur , confideremus, ex fupra didlis confla¬
re, quod de Acido , qui inerat, fale vegetantium , ex cujus combuftione
producebatur illud Alcali, aliquid plus minufve, adhaerere queat : unde
natus hinc Alcalinus fai erit alterius naturae, quam fi Acidum illud peni¬
tus inde fuiffet expulfum. Ita quoque idem cenfendum de Oleo, quod
illi adhaerefeebat , & de terra. Erit igitur hinc Alcalium cognitorum va.
rietas ingens, juxta haec principia. Neque mirum etiam, quofdam feri-
ptores narrare experimenta , quae aliis dein tentantibus per Alcalia , non
ita fuccelTerunt. Varius forte erat Sai Alcalinus utrifque adhibitus.

Quin etiam conciliatur Alcalicis vis incredibilis , & prorfus quafi ignea
confumens , dum calci vivae de exuftis oftreis , plantis faxeismarinis ,
omnium mjixime de cakinatis alcalicis faxis 3 natje arte permifeentur.

Nafcit^if

r*

t>E ARTIS’ theoria. 415^

'Narcltui* etenim hac ratione Sal adeo igneus, acerque, ut omnia fere
animalium , & vegetantium , foiida, ebulliendo fundat, folvatque dein¬
de : hic acerrimum folvens Alcalinum ex calce hac ik Alcali , ubi ante
vitrum iners ex iifdem. Quin Alcali etiam, poftquam viva calce acui¬
tur, redudum dein fortiori igne ad hccitatem , facile fluit, inftar cerae
fere : hincque immilTa corpora valet lingulari plane vi aggredi , ficque
diflblvere. An forte fuit hoc artificium arcanum , quo veterum quidam
Chemiftarum ufi narrantur ad praeftanda lingularia quaedam per Alcali
facile ad ignem leniorem fluens? An forte fuit hic eorum Sal Tartari
inceratus? Quem ita appellabant, qupniam inftar cerae facillime fluebat
in igne.

Atque ita puto, fatis adum de his Alcalibus. Requiritur interim,ut Alcali
adhuc verbo moneamus, Alcalia iu Argentum Vivum lincerum, nihil
agere virtute menftrui , quomodocumque enim haec bina componuntur,
nulla mutatio accidere mercurio puro deprehenditur. Atque hinc etiam
in Metalla illa, quae Adepti memorant puriftimo conflata mercurio,
igneo, metallico. Spiritu Sulphureo fixante, nihil quoque virtutis fol-
ventis poftident , intuitu hujus mercurii. Aurum ideo , & Argentum , quan¬
tum ejus fcio , non mutantur ab Alcali. In caeterrs quidem Metallis agere
plus deprehenditur Alcali : forte quia adjundam habeat mercuriali fuae
parti aliam, qu$ ad naturam pinguis, aut fulphuris cujufdam, naturam
magis accedens, obnoxia eft virtuti falis Alcalini. Quum vero hcec ex¬
terna Sulphura , non patiantur fe adeo facile avelli a gleba illa metallica,
cum qua concreverant . hinc faepe fit , ut alcalini fales , dum agunt in
h^c fulphura , fimul & metallicam mercurialem partem , fulphuri arde
adjundam, mutare videantur; quamvis interim ipfum mercurium In fua
•natura non attingant. Hoc evidentlllime fum expertus , dum Stibium
vulgare fudi cum Sale Tartari : tota 'enim mafla, tam fulphurea, quam
mercurialis , Antimonli folvebatur in unam maflam fufcam , nullo fub-
fidente regulo. Quando autem Regulum ftibii , unde fulphur externum
prius feparatum fuit, fundo cum Alcali fixo, tum Alcali fupernatans in
fluore. Sulphurei adhuc quid elicit, unde color aureus conciliatur Alca-
lino fali ; pars autem regullna, mercurialls, Antimonli , purior, atque
argenteo colore prasftantior, in fundo decurrit. Atque hinc videtur llmi-
tarii^ioteftas Menftrualis Alcallumin Metalla. Quamvis enim applicantur
h^c calcinatis Metallis, videntur tamen per vim ignis penetrare non
pofle ufque ad illud fulphur, quod Mercurium illorum figit in formam
certam Angularis Metalli. Quum poft omnes has artes, nondum produ-
dio Mercurii metallici, ope Alcalium fixorum ita fucceflerit : quin fummi
Viri in arte hadenus,poft omnia illa experimenta, dixerint, fe credere
Mercurios hos potius ratiocinii , quam experientiae , luce vifos. Multa
certe conato circa haec, nondum refpondit eventus, quem libri promit¬
tunt. Ita quidem ut, fi vera funt , qu$ Boyleus , Tachenius, Homber-
gius , & alii ,,de refufcltatione Mercuriorum metallicorum fcripferunt , re¬
quiratur modus quis fecretior , ad parandum ingreflum horum Alcalium
iefufcitantium , ufque in fulphur metallicum figens.

^ Haec igitur omittens , agngfco Alcalium vim primam in eo praecipue , Aiiioejus.
Tom, /. H h h

Alcal! vQlatile«

'42^ P A R S A L T E R A

quod five fixa fuerint, feu volatilia , modo queant applicari , & in a(3:IonfiS
fua determinari , ad concreta animalia , vegetantia , foflilia , quatenus
illa Oleofa, Balfamica , Gummofa , Refinofa, Gummi-refinofa, fuerint,
adeoque quomodocumque concreta ex oleofis , tum & Sulphurea etiam
pura , propria , compofita , aliis rebus unita , omnia illa profunde ad¬
modum aperiant , attenuent , refolvanr , difponantque , ut in Aqua , Al-
cohole, & Oleis, aptius intime, permifceri queant. Unde hinc Infiru-
mentum exhibent praecipuum , quo Tinflurre didae Chemicis , parantur.
Hinc nobiliffima habita Medicamenta conficiuntur , utique ex fententia
Magiftrorum Chemicorum, Gummi hederae, juniperi, laccae, myrrha,
& alia, difficillime aliter folvenda per aquam , vel alcohol, quam prom¬
pte iis diluuntur , poftqiiam prius rite praeparata funt in Alcalicis. hifce
dilutis, calefadifque , quum dein leni igne exliccata fuere, dabunt fo-
lutas fuas virtutes quam optimas. Secundo, quoties corporum quorum¬
dam Elementa concreta fuerunt inter fe , ope glutinis , feu vinculi acidi
interpofiti , tum Aicalia haec praeftant refolutionem faepe quaefitam , trahen¬
do in fe id coagulans Acidum , atque ita edudto nedrente vinculo, ele¬
menta feparata iterum exhibendo". Scimus quidem Acida haec faepe pro¬
funde adeo unita efle , ut primo per Aicalia non ita integre, neque facis
prompte extrahantur , fed tamen tandem obedire folent. Argentum vi¬
vum femel accurate corrofum per fpiritum nitri, atque inde adum vi
ignis in Mercurium praecipitatum rubrum , non redit ftatim ,affufa Oleo
Tartari per deliquium , in Argentum vivum currens , fed in pulverem
aliurn. Quando autem deinde pulvis ille magno igne pellitur ex retorta
de hoc fale alcalino , tum Mercurius vivus , relido fuo Acido in Alcali
fixum, iterum prodic. Tertio , per hanc operationem , qua corpora quae¬
dam , prius foluta per Menftruum Acidum in particulas minimas, deinde
applicantur Alcalicis , acquirunt Aicalia faepe novam virtutem , per
quam intimius jam admiflfa ad minima corporum , longe pulchrius jam
illa folvunt, quam fi corporibus illis applicata fuiflent, fine hac praemilla
corrofione prius praeftita per Acidum. Hinc etiam videmus , plerofque mo¬
dos , quibus Mercurium fluentem producere conati funt ex Metallis Al-
chemiftae , primo praefcribere , ut Acidis calcinata dein Alcalicis agi¬
tentur.

Requiritur adhuc in omnibus hifce , ut & de Alcali volatili Menftruo
adhuc agamus. Illud quidem in rerum natura an unquam prius tale exi-
ftat , ante putrefadionem , aut deftillationem , animalium , aut vegetan¬
tium, non ita temere dixerim. Nifi forte putaveritis , fingulare id lalini,
quod in Acidulis didis obtinet, omnino eo pertinere, quod haud prae¬
cipitanter ponendum arbitror : quia nulla arte cognita id omni nota ad
Aicalia volatilia c^Etera ita abfolute reduci poteft : quamvis eo potius ,
quam ad acida , ablegandum fcitiflime probavit Clariffimus Hoffman-
nus , ubi de his fcripfit. Csteriim, quacumque explorata hadenus Ani¬
malium , aut Vegetabilium, corpora, per putrefadionem, eo redigun¬
tur certiffime, ut Salinum eorumdem principium evadat, alcalinum vo¬
latile, perfedum. Vegetantia autem acria, prius recenfita , fola deftil-
latione lalia haec quoque generant. Animalia vero, quotquot noca, etiam

DE ARTIS theoria; 41-^

fimpllci deftillatione haec promunt. Tandem etiam Animalium humores
nondum alcalini, admiftu alcalini fixi., ita mutantur, ut ftatim , caeteris
in Alcali fixum attradtis partibus , alcalinos halitus manifeftent , atque
adlione ignis confeftim alcalinum volatile exhibeant. Tot quidem diverfis
modis ortum hoc Sal , fi dein artificio Chemico redditur quam purifiimum,
vires femper habet , formamque omnem , eafdem. Sunt vero illae vires
eaedem ferme , ac in ^Icalibus fixis. Sed inde tamen per alia in effedtu quo¬
dammodo ditferunt. Alcalia volatilia fponte fua, aut utique in calore mini¬
mo, femper agitantur ipfa , aguntque. Fixa Alcalia requirunt , ut agant, lon¬
ge majus adjumentum ab igne. Deinde vero volatilia a pundo calefacien¬
te , hinc & a materie folvenda calefada, aufugiunt; hinc non manent
illi applicata , ut vim fuam in objedum folvendum exerceant. Fixa Al¬
calia contra, rem commiflam folvendam ope agitantis ignis aggrediuntur
quam conftantiflime; dum illi rei, fi fixa fuerit , perpetuo applicata om¬
nino maneant. Quando autem Alcalia Volatilia corpori folvendo cogun¬
tur adhserefcere , tum calore modico virtutem folvendo proflant ingen¬
tem non modo , fed & longe promptiflimam. Quod patet quam eviden-
tilfime , dum Alcali purum urinae , pro exemplo , calidas applicatur cuti
fanae , moxque tenaci tegitur emplaftro defuper. Oritur enim uno tempo¬
ris momento, ardor, dolor, inflammatio, efchara nigra, gangraenofa ,
breviter in ofTa ufque erofio. His autem pofitis pro differentia , in reliquis
omnibus intelligi potefl: horum Alcalium Volatilium adus ex Hiftoria

tradita Fixorum, Ergo jam , fed brevius , recenfeamus.

✓

Acida Menflrua.

Charader Phyficus Acidi fupra jam datus. Conftitit etiam, raro Acida
cxftare forma folida, nili in Sale effentiali plantarum Acidarum ,& aufte-
rarum , vel in Tartaro, Acida , quaecumque fuerint vel in vegetantibus ,
aut in foflilibus, propria animalibus necdum novi. Acida vegetantium vel
nativa funt , vel produda fermentationis ope. Nativa vegetantium Aci¬
da orta videntur ex illo fiicco folo , quem hauriunt plantae de terra nu¬
triente. Unde forte, hoc refpedu , omnia illa reducere poffemus ad fofli-
lium naturam : maxime , quum plantae in mari ipfo cretae , nec radice fua
terreno maris fundo affixa' , conflent mere alcalefcentibus partibus , in-
quedcflillatione Alcali Volatile , oleofum, exhibeant , ut obfervatum fibi
dudum tradidit llluflriflimus Comes Marfigli, ubi de his difputat. Nativa
vero plantarum Acida, in quibufdam manifefliflima funt. Ut in Acetofa ,
Trifolio acetofo , evidens. In fucco omni noto fruduum vel pulpoforum,
vel horaeorum , maxime paulo magis immaturorum , quae coda calore
folis mitefcunt magis. In omni etiam fucco , qui verno tempore , dum ftir-
pibus fua vita redit, perfede acidum hoc obtinet fere acetofum. In aliis
autem vegetantibus Acidum verum inefl , fed occultum magis , ut in lignis
& aromatibus. In Guajaco , Saffafras, Cinnamonio, infinitifque fimili-
bus , quis unquam fuiffet fufpicatus Acidum, nifi deftillatione fuiffet tam
clare demonflratum ? In Balfamis laudatiflimis , quis crederet Acidum,
quod deflillatio Xerebinthins cain copioflim, t«un facile & manlfeflum »

Hhhij

Acida Vege¬
tantium nativa.

Ferrn^ntita , II
quKI.i Sc lolida
Viaoia.

Acstofa,

Acida fctnaen-
tantia.

’ PARS At TER A

exhbet? Omnia autem haec Acida, vix pura haberi queunt, femper air^
tem cum aliis confufa rarcibus : unde etiam difficillime adio Horum dif-

I

tinda tradi potePc. Cxterum vis illorum Acidorum in quibuldam mani-
fehatur operatione fua in objeda propria ; quum fuccus recens aurantii j
citrei, limonii, plumbum , hannum , cuprum , ferrum, diffiolvat, fatif-
que fortiter calcinare queat, aeque quarn foffilia acida, Alia autem ratiol
ne Sales hi Acidi liquidi coguntur in glebulas folidas ; dum fucci liquidif-
fimi , Acidi, prefli , colati , infpiffiati , in quiete repoliti , coguntur in
cryhallos falinas. Tales coram Vobis quotannis ex Acetofa exhibui , Tar¬
taro quam fimillimas, in quibus acedo nativa vegetantium vera ineii,

? Fermentatio autem videtur provehere magis , magifqtie , Aciduni
occultum vegetantium. Succi enim maxime maturi, dulcefque, vegetabi¬
lium , nihil fere Acidi videntur habere , ut in fucco uvarum prelTo clarum
efl. In caffia , manna, meile , faccharo, quis deprehendit Acidum? At quo¬
ties haec rite fervent fpumante motu, hatim Acidum educitur, apparet-
que, inprimis fubtiliori inde Vino reddito. In Cerealibus , farinohs, ma^
turis , an ullum quidem apparet acoris figniim ? Vix fermentatio brevis
hzc agitavit, omnia ftatim acent. Quamvis nata fic Acida alterius linc
& naturas fubtilioris , quarn quidem nativa, liceat deinceps Acida fic pro-
duda Vdnofa appellare. Quae rurfuni duplicis funt ordinis, Vel enim liqui¬
da vini acidi forma in vino oberrant , vel in vino iplo fe colligunt tem¬
pore, atque fuperficiei cadi fe affigunt Tartari folidi nomine. Acida haec
fermentata Vinofa vini obtinent fere praecedentibus nativis eamdem vim-.

Acida autem vegetantium fermentatione produdta alia , cuni venia, vo¬
cabo in pofierum Acetofa. Omnia fcilicet Vina nota , fi cum acidis au-
fteris, crudis, de novo, fermentatione acetofa, agitantur, juxta artem,
trahfeunt in Aceta diiffa, confumunt Tartarum proprium, longe acidiora
evadunt , atque longe potentiorem , magifque conflantem, acedinem ac-
quifiverunt, quae in ipfa deflillatione conflat : hinc & in Acetis hic obti¬
neri valet Acidum purum, adtuofum. Tum vocantur Acida Acetofa deflil--
latu pura, Quse quidem poftrema incredibilis adeo ufus , & efficaciae in
Chemia , ut hinc & omnia caetera Menflrua Aceta vocarint , ut de Acetis
Philofophorum adeo efl raanifeflum.

- Sqd & in Acidis his animadvertere oportet Acida fermentantia , quae
quidem vocamus Succos vegetabiles in ipfo jam fermentationis adtu me-^
dios quafi inter nativum, & inter acquifitum fermentatione prorfus ab-
foluta flatum. Hoc nimirum tempore, facultas paratur maxime elaflicae
parti fermentantis liquidi, cui in rerum natura , me fciente , nulla fimilis»
Si enim fylveflris hic , nec coercendus, fpiritus, acidus, & explofivus ,
de ingenti copia fermentantis vegetabilis per exiguum in vafe fpiramen-
tum, ferit nares hominis fortiffimi, uno eum idu exanimat. Si miqus for¬
titer afficit, tum apoplexiam creat fubitaneam; fi levius, amentiam, cum
garaplegia ; fi leviffime , vertiginem. Quae quidem omnia funefliffimis even¬
tis confliterunt. Unde*& temulentiae propior caufa, atque hinc nervo-
jum inde affedionis tremulae habetur idea. Sed & hinc nofeitur ratio rei
fatis mirae vife , quam Illuflris Cornarius de fe narrat in pulcherrimo de

I.aude Sobrietatis Ubello , accidere fcilicet quotannis jam fenefeenti lan-^

P E A R T I S T H E O R I A. ^29

guorem, cum virium deliquio, eo quideni femper anni tempore, cuo
propius abeflet a vindemia. Non cellilTe ulli methodo, neque remedio,
hoc mali , donec tandem increfcerec ad extremum ufque. Verum hmul ac
muftum recens potaretur , ftatim infradas infurrexiOe vires , atque refti-
tiiifFe brevi priftinum vigorem. Donec eodem modo iterum veterarcente
Vino illius anni, in priorem relapfus debilitatem fperare deberet recett-
tis iterum Vini inftaurationem. Quas eunda nos docent, quam hc incredii
bilis poteftas aciduli ferventis in animalium corpora, in bonum malumve.
Unde enim Cholera diro eventu tam cito lethalis? Sane inprimis a' mufioi
frudibus hoiasis maturis, in ventriculo ipfo, 0: inteflinls tenuibus, adu
ipfo iermentantibus , hinc explofu horum fpirkuummufculos harum par¬
tium in fparmum fsepe iunefium 'contrahentibus. Cujus quidem rei mi¬
rabilis Hiftoria in Adis Philofophicis JBricannicis habetur : ubi Anato¬
micus egregius Sandtus Andreas morbum , £c cadaver , accurate deferibit
hominis in Choleram laph , ex nimia ingurgitatione generoiiffimas cere-
vlhae in adu fermentationis luflocatse intra cantharos ( bottle ale) , hinc-r

que martui. Profedo , ut fingalarls heee eidicacia talis acidi lic innotefeie ,
ita quoepue & intelligitur credibile fpiritus illos in alia quoque mira pa¬
trare adifla e iVlenftrui. Dubitavi aliquando, niim Spiritus hic miriheus fi¬
xus efiec in Tartaro. Atque inde vi ignis folutus ille foret, qui in deftiU
latione Tartari tam vehemens, omniaque vafa , utcumque magna , difi-
plodens , a Cheniicis in deftiilatione Tartari femper obfervatus fuit. Pro-r
fedo corpora folvenda, quas rebus fermentantibus in ipfo adu fermenta-
tionis immifeentur, inde longe aliter dilfolvuntur, quam fi iifdem liqui¬
dis extra fermentationis vim iuiffent commifia. Id manifefiifiimC quidem
apparet in herbis recentibus, quge fermentanti mu fto , aut cerevilise inji-^
ciuntur; inde enim exoritur liquor, in quo in unum , & ic^em, quafi li¬
quidum omnes illse vires, tEquabiliflime adunatas habentur , unaque dein
etiam adione operantur. Ita etiam diverfiffima in I heriaca Medicamina ,
ope mellis adjundi fimul in unam homogeneam mallam rediguntur , ficr
que adunata vi operantur.

Sed <k Acida aduofa, pura, tenuia, eliciuntur fatis nativa, ex vege¬
tantibus igni expolitis; fi enim lignum, inprimis viride adhuc, luculento
imponitur foco ita 9 ut utrumque extremum extra focum porrigatur, tum
ignis medium ligni exagitans , humores ejufdem , ibi contentos , fundens ,
propellenfque, agit fpecie aquae, cum fibilo, & fpuma, extra ligni extre¬
ma. Qui liquor exceptus , purus Acidus eft; omnefque etiam Acidi pro-
■prietates exhibet; vires folvendi Acidis communes pofiidet. Hinc & nofei-
tur, undenam fumus ligni , maxime virefeentis adhuc, oculos urat tanto
dplore , per Acidum fcilicet fiium, quod acre quaquav^rfum difpergir.
Hoc ipfum quoque carnes pervadens, pifcefque, huic fumo expofitos ,
eos rubro tingit colore, fuoque penetrante Acido confervat a putredine,
& ranciditate. Sunt nimirum Acida haec, quam fimillima iis , quae natu¬
ralia exiftunt jn arboribus plerifque.

Iterum reperimus Acida prorfus fingularia , balfamica utcumque 8c ^
oleofa, quae vafis claufis , vi ignis, exprimuntur de vegetantibus , tam
per adfcenfum , quam per defcenfum, Iu ligna guajaci , juniperi, quercus,

H h h iij

A(Ida foiniia.

NatiVa tata.

Fixatacfetra.

fn 5ulphut*fc

430 PARS ALTERA

& innumera alia , fi in fcobem rediguntur ficcam , dein ex retorta deftil-
lant prudenti ignis applicatione , dant liquorem limpidum , rubellum , aci¬
dum valde , oleofum quodammodo , odorem qui refert halecis fumo du¬
rati. Liquidum hoc , Ita paratum , faturate Acidum eft , Inprimis , fi colo ,

Suiete, redlificatione dida , depuratur ; eft enim vis Acida folvens in hoc
lenftruo prorfus fingularis. Quin & in corpore humano quoque mii^
^raeftat attenuando , condiendo , ftimulando, putredini refiftendo , hinc
per urinae, fudorifque vias expellendo. Cum his igitur depuratiffimis Men-
ftruis , fi folvuntur herbarum medicatae virtutes , optimae folutiones per¬
ficiuntur : quum acido fuo lingulari , fubtili , penetrantiftimo , agant , vi-
refque folutorum exaltent. De omnibus igitur his acidis verum eft vege¬
tantibus , quod plurima corpora animalium , vegetantium , foffilium, me¬
tallorum , intime folvere queant. Cornua , ungues , ofla, carnes, anima¬
lium digerendo, coquendo, diflblvunr. Teftas animalium, pifcium, pe¬
nitus corrodunt in liquorem pellucidum. Metalla etiam folvunt , ut jani
monui , praeter argentum vivum , argentum , aurum.

Hinc igitur ars alia detexit Acida , quae idonea Sc argento vivo , &
auro, & argento, tum aliis quoque foflilibus, Iblvendis, quae vegetabili
Acido intacfta perftabant , neque adeo facile a corporibus animaiium fupe-
rari poterant. Nam Acida quidem vegetabilium poffunt a viribus validi
animalis, inprimis accedente ingenti motu , fic mutari, ut amifla natura
fua acida , abeant in aliud falis genus. Ilia autem Acida , quae nobis co¬
gnita , auro , argento , mercurioque , folvendis apta , funt non ita facile
fuperanda per vires codrices animantium, fed fortiora his, eas ut pluri¬
mum deftruunt, hincque venena fere evadunt animalibus, nifi in cafibus
pauciflimis exceptis , ubi putredo , & alcalefcentia , nimis increfcunt , ut
in Alcalicis venenis, aut feptica prorfus conditione humorum, ubi pefti-
lentiale virus, vel variolarum praeceps corruptio , infeftant.

Foftilia autem Acida nativa , quam paucillima reperire eft, poftquam
vere conftitit, Acidos vulgo habitos Medicatos Fontes, potius Alcalicis
accedere omni nota. Deprehenditur quidem halitus creber in fodinis , qui
fuffocans fulphureum Acidum refert , quique aliis etiam notis acedinem
infitam monftrat. Sed rariffime folus , purus , forma humoris invenitur.

Quoties autem , ut fieri crebro affuevit, occurrit folido corpori, quo
Acidum illud attrahi poteft, tum illi unitum palpabile fit, figiturque. Ve¬
rum quando deinde de hoc corpore fixante iterum educitur, tum fenfibus
patulum, patitur fe dignofei; quantumque dignofeere licet , tum femper
erit unum , idemque.

Si enim , ut jam fupra dixi , apprehendit pingue foflile , facit varias Sul¬
phurum fpecies:qu3e combufta;, ex fumo collefto, refrigerato, humido
aeri mifto , Spiritum , vel Oleum , Sulphuris per campanam dant. Illud
autem fi ex vafe puro vitreo, calori ebullientis aquae diu exponendo,
conamini deftillare .accipietis Inde notabilem aquae purae copiam, quaeeX
aere inter comburendum fulphur fe infinuaverat acido fulphuris fumo.
Tumque manebit tandem in fundo ponderofum , fpiffum , urens Acidum ;
quod perfede, omni nota. Oleum Vitrioli puriflimum refert, nifi in eo
lolo.quod nihil in fe contineat metallici volatilis, ut in Oleo VicrioU
femper plus , minufve , ineft.

DE ARTIS THEORIAV 451

Qaando Idem Acidum faxa Calcaria rodit , cumque iis COticrefclt , Alu¬
mina quidem conftituit , pro diverfitate materige fimul admift^ , varia.
Omnia tamen hxc, quando leviter calcinata prius , vi ignis fumma agun¬
tur in vapores , dabunt ex his concretis liquorem , qui depuratus arte »
prorfus idem eft illi priori, de fulphure accenfo qui comparatur, abfque
ulla fere diverfitatis nota.

Quando autem Chalcanthum viride, nativum, in pulverem liceatur ad
albitudinem ufque, calore modico, dein per gradus ignis urgetur tandem
in fummum ufque, erudat nebulas albas, quas collapfae humorem dant;
quod li rurfus depuratur quam accuratillime hic liquor, idem iterum erit ,
qui de Sulphure, & Alumine producebatur.

Vitriolum vero casruleum didum , eodem tradatum artificio, humi-
dum exhibet , quod idem eft prioribus , nec inde diftinguendum , modo
per artem redificetur, ut loquuntur artifices. Si autem Acidi hi liquores,
ita nati , igne valido 560 graduum agitantur, tum ebulliunt, fumos dant
albos , nebulofos, vagos, & quam latiflime difperfos , qui omnia nota
animalia, adinfeda ufque , illico necant. Si vero infpirati, pulmones ho¬
minum feriunt, excitant mox tuflim acutiflimam , non compefeendam ,
dein fulfocationem cum dyfpnsa lethali , citamque mortem , aut aliter
moleftiflimum , per totam deinde vitam , aflhma. Atque ea facit Oleum
fulphuris, aluminis .chalcanthi, aeris, atramenti futorii, limulae modo vi
ignis in vapores , comburendo , deftillando , ebulliendo , excitantur. Quin
etiam , quotiefeumque aliquod horum acidorum , nihil refert quodnam
fumpferitis, pingui jungitur Oleo, dat Sulphur; fi terrte Calcariae, Alumen
generat , fi Ferro , dat Vitriolum ferri ; fi /Eri , Chalcanthum generat. Qui¬
bus igitur omnibus argumentis indudi colligimus, unum , femper idem.
Acidum , ponderofum , difficulter ebulliens , reperiri in foffilium clalle,
nativum , five forma puri Acidi exiftens. In hoc Acido proprium eft, pri¬
mo , quod fit omnium acidorum ponderofiffimum ( eft enim ad fpiritum
Nitri, ut 1 1. adp; ad Spiritum Salis, ut 1 1. ad 8 ; ad Aquam fortem , ut 1 1,
ad 5); ad Acetum ftillatitium , ut i r. ad 7; circiter C a natura fua propria.
Vid. Monum. Ac. R. Sc. 1^5)9. pag. 47. Secundo, fimul eft inter omnia
Acida fixiffimum : nam in calore aqus ebullientis nunquam fumum dat,
nifi aquae illius, quae illi Acido adhaerefeit, non autem ipfius Acidi ; fed
requirunt haec Acida ultra ^60 gradus, priufquam rede ebulliant. Tum
autem ftatim noxios illos fumos dant. Quarto , acida haec valido igne
repurgata ab omni aqua adhaerente , hinc meraca , ponderofiffima , acer¬
rima , aquam illico avidiffime ex aere attrahunt , fe diluunt , pondus au¬
gent. Quinto , eadem fic puriffima , ab affufa frigida , mire incalefcunt illi¬
co. Sexto , Salem maris , fontium , gemmae , vi ignis ita mutat , ut in deftil-
latione cieat Spiritum Salis; Nitro miftum facit, ut inde affurgat Spiri¬
tus Nitri ; multa alia foluta per Acidos Spiritus aftufus fuo ftatim liberat
ab Acidis fuis folventibus , eos excutiendo, volatilefque reddendo , fe in
illorum locum faepe fubftituendo. Atque etiam ex hoc fundamento fit,
ut Alumen , & Vitriolum , calcinata prius , fi mifeentur Nitro , dent
Aquam fortem; fi Sali marino, dent Spiritum falis marini : nam in col-
cothare Acidum adhuc latet vitriolifortiffimum, fixiffimumque , quod vis

In Alumine.

In VItrioIo
ferri.

In Chalcantii'

AcIi.1uiwNltri.

l.

Acidum Salis
Matiju.

431 PARS ALTER A

ignis nondum potmt‘excutere ; hoc miftum nitro, facit acidum nitri fpi-
rirum afTurgere , in acjuam fortem, qui fincerus nitri fpiritiis, in quo ni¬
hil Olei Vitrioli. Sed id Acidi Vitriolici , quod adhuc fupereratin calce
Colcorharis , dein manet cum parte nitri in fundo, datque ibi fixiflimum
falem fimilem Nitro Vitriolato, Quod idem & cum fale marino contin¬
git. Septimo, ferrum prompte folvit, cuprum lentius utcumque , argentum
valde difficile , argentum vivum non nifi in gradibus 560 caloris; plum¬
bum non folvit, nec ftannum. Jn cseteris hoc acidum reliquis Acidis
convenit. Quibufdam id habet commune, quod Camphoram perfedle
iolvat in oleum liquidum ; quod copiofae aqusc adjedtu iterum in Cam¬
phoram veram redit.

Alterum Acidum foffile nobis notum de Nitro producitur , neque un¬
quam in rerum natura vifum,fuit copia vel minima, quin femper a Nitro
prius exldente fuerit edudtum. Si enim triplo boli, argillae, farins late¬
rum, aut hmilium , intime miftum Nitrum , fummo urgetur igne, tum pars
ejus magna in fumum rubrum mutatur, qui in liquorem relapfus, Spiri¬
tus Nitri vocafur :aur, Ti Nitrum ficcum cum aequali quantitate Olei Vi¬
trioli deftillat, igne arenae fortiftimo, fed per gradus lubminiftrato , tum
fimilis fpiritus a rubris fumis producitur. Denique Nitrum cum aequali
copia calcis rubrx Vitrioli, aut calce Aluminis, tritum, dein igne vali-
didimo adtum , dat iterum eofdem fumos, & ex iis Spiritum Nitri aeque
bonum , purumque , fed quem artifices vocant Aquam fortem , Aquam
ftygiam , Aquam docimafticarh. Hic fpiritus quomodocumque paratus,
idem eft omni nota , omni dote : fi enim diverfitas qucedam, ea fane vix
adeo in ullo le experimento prodit. Hoc proprium habet , quod ubi fer¬
vet aeftu ignis, femper ruberrimos fumos creet, folvat Argentum in cry-
ftallos amariffimas , caufticas : quae folutio huic fpiritui propria ; quum
<vix ullo alio acido queat perfici; Oleum enim purum Vitrioli difficulter
eam praeftat. Solvit etiam Mercurium, Saturnum, Venerem. Aurum vero
non attingit , Stannum vix diflolvit. Acidum hoc ubi femel metallis fuis
folutis fe penitus immlfcuit, fortiter fatis iifdem adhaeret , fic quidem , ut
in igne fatis magno remaneat, in metallo. Id patet in argento fic foluto,
quod patitur fe tundi in lapidem infernalem , retento rodente Spir itu. Mer¬
curius prjecipitatus ruber quoque, quando rite fixatus eft , quamdiurefiftit
igni , quam intenfo, priufquam deferat fuum acidum adhaerefcens !

Sal Marinus , ut Nitrum , fincerum fi fuit, nullum fignum Acidi In fe
-habet. Si aurem tracfatur iifdem modis , ut de nitro ftacim diflerui , mu¬
tatur in Acidum, volatile, liquidum. Si enim triplo terrae, futionem pro¬
hibentis, rite mifcetur , dein igne per gradus violentiftimo urgetur, diflbl-
vitur in fumos, albos , denfos , vagos valde, & volatiles , qui colledti in
liquorem , humorem dant, aurei, vel viridis, coloris. Si cum Oleo Vi¬
trioli. deftillat , eumdem liquorem exhibet omnino , fed magis volatilem.
Si aurem cum faece deftlllati Aluminis, vel Vitrioli, miftiis fal hic tan¬
dem igni exponitur maximo, eumdem Spiritum Salis Marini erudfar. Om¬
nes hi Spiritus , Triplici hoc diverfo modo parati , femper itqrum , 6l per-
fedfe , iidem prorfus lunt. Quin etiam, iidem erunt fi ex fale Gemmae , Fon¬
tium, yel Maris, produxeritis. Ita quidem ut idem hic femper Iit, Habet

idem

t)E ARTIS theoria: '455

i<Iem hoc proprium hic fpiritus, quod fi de fale puriflimo fuerit fadus ,
inque novo fale puriiTimo iterum deftillatus, femper, ubi violentia ignis
aeftuat, fumos albos det , aurumque lolvat , quod nullo alio Acido in re¬
rum natura penetrari poteft. Solvit & Stannum , quin & Mercurium cum
fiatulento fonitu , Ferrum, TEs, fed Argentum nullo modo folvit. Neque
& Plumbum dilTolvit penitus. Hinc igitur Acidum conftituit iterum fuo
in genere prorfus fingulare.

Unde igitur fincerus Spiritus Nitri, & Spiritus Salis , funt duo diver-
liflima liquida , & tamen mirifice propinqua fibi invicem, & ftupenda
facilitate mutabilia. Quod in Hiftoria Menftruorum omnino conliderari
debet, res autem ipfa fe fic habet. Si fpiritus Nitri, in retorta vitrea
cohobatur, fuper nitrum ficcilTimum, fed artefumma depuratum, ut ni¬
hil .prorfus falis marini illi nitro infit, tum fit fpiritus ille nitri optimus,
fingulaque cohobatione melior , ad omnia propria opera fpiritus nitri.
Si autem illa cohobatio fit fupra nitrum vulgare, non redditum purius per
cryftallifationem , tum fpiritus nitri ita cohobatus, amittet naturam fpi¬
ritus nitri, non folvet argentum amplius; acquiret vero indolem fpiritus
falis marini, vel aquae regiae, folvetque aurum. Si autem hoc obferva-
tum, adeo paradoxon , rite excutitur, facile videmus in illo naturali ni-
fro adhuc aliquid falis marini adhaerere, quod ipfum in tali opera fimul in
deftillatione le immifcet. Hinc ex fpiritu nitri aquam Regiam format.
Quod fequenti rurfum experimento patet. Accipiatur Salis marini pars
una , pura , ficca , decrepitata , in pollinem trita , immittatur retortae purif-
fimae, huic fuperfunde fpiritus nitri, vel aquae docimafticae bonae , partes
quatuor. Fiat deftillatio lege artis, ad fummam ficcitatem ufque , igne
arenae forti ad finem. Spiritus Acidus , ita produdus , erit aqua Regia , non
amplius aqua fortis. Solvet aurum, non attinget argentum. Si dein falem
examinamus, qui in fundo retortae fupereft(ab hoc labore , illum folven-
do, colando, cryftallifando, nancifcemur purum, verum, inflammabile
Nitrum. Vid. du Hamel. H. Ac. R. Sc. pag. 158. Boyl. Ort. form. 115.
iRurfum , fi fumitur Nitri purillimi pars una, fpiritus Salis Marini opti¬
mi ad partes duas, fiat deftillatio lege artis ex retorta , prodibit fpiiitus,
qui aurum folvit longe facilius, promptiufque , quam fpiritus falis marini
folet facere. Sal autem in fundo renianens poft deftillationem fummam ,
fi iterum folvitur aqua , colatur, cryftallifatur , fit bonum, inflammabile
nitrum. Boyl. Ib. a pag. 2 1 5 .ad 224. Bohn. Chem. 55, 36' , i63.HofiTnan,,
DilT. Chem. Phyf. L.IH. Obf. 20. Hinc igitur aqua Fortis , fic aqua Regia,,
fimulac modo fpiritus nitri & fpiritus falis, quomodocumque mifcentur ,
Qc fere quacumque proportione. Imo etiam fi Aquae forti admifcetur
aliquid falis Anamoniaci , Gemmae , Marini , Fontani , Febrifugi Sylvia-
ni, aut fpiritus Salis veri , tum ftatim , omnibus hifce modis, producitur
Aqua Regia, femper. , ^ •

Atque h^c quidem tradita hadenus Acidorum Hiftoria habetur. In
qua quidem illud primo mirabile, qubd de non Acidis tam facile gignan-.
tur Acida j ut iri Acidis vegetantibus fupra conftitit. Vinumque optiuium
non Acidum , in lagena pura ardilfime obturata , reclufum , dein mo^
Jendinae alligatura , intra rpatium triura dierura,.conYerfura fuit in acetunj|
Tom. /. ‘ lii

Regis.

Corollaria,’

hinc.

AcUorum coo-
Venieatia.

454 PARS ALTERA

bonum , juxta obfervationem Hombergii. Ac. R. Sc. T. II. pag. i T . Dein'
& illud valde mirum , quod tamen Acida femel genita , atque diutiflime
ignem experta , vix mutentur s nam aqua Fortis , aqua Regia , fpiritus
Nitri , fpintus Salis , oleum Vitrioli, per quatuor annos, vafis hermetice
figillatisj in calore aaquabili Atlianoris , digefta , vim folvendi retine¬
bant eam ieiii. Solum Acetum evaferat infipidum , odore aromaticum. Et
fpiritus Salis inceperat vitrum fuum rodere. Tertio tamen , ipfa haec
Acida, amittere naturam fuam Acidam , dum adionesMenftruorum exer¬
cent in fua folvenda corpora. Ut laboriofo experimento , per argentum
vivum, & fpiritum nitri , fubtiliter fatis collegit Hombergius , apud Ha-
melium, Hift Ac. R.Sc. pag. 442. 443. Unde patet Acidum fortiflimum
menftruum, folvendo fuum objedium corpus, v^rti in materiem infipi-
dam , inertem, privatam illa vi propria folvendi, qua prius inftrudlum
fuerat, hve hanc Aquam velis vocare, five alio appellare nomine. Mu¬
tari igitur vere, & folvendo , folvendi vim amittere, unde forte haud
improbabile Acida hsc nafci , atque perire. Quis enim mortalium, u(-
quam, in rerum univerfo. Spiritum nitri reperit, nifi de exiftente priusi
Nitro? Atqui Nitrum, de terra excrementis animalium fceta , calce , &
alcali , & aere , nafcitur ; aut ex Spiritu nitri prius puro in Alcali fincerum
attrado , inprimis in fixum. Aut & pingues valde, fertilefque , terrae ,
a pluvia prohibitae , & impeditae penitus , ne alendo vegetabilia nutri¬
menta fua confumant , diuturnitate temporis omnes impraegnantur Nitro
foecundo , fi modo omnis falis marini acceflfus inde prohibetur. Vid. Boyl,
Chem. Sc. 177. Atque inde liquet Spiritum acidum nitri folo igne nafci ex
mutato nitro puro ; ipfum autem nativum nitrum produci fine hoc fpi-
jitu prius nato. Quarto igitur j Acida haec, dum corpora folvunt , cum
iis concrefcere , mutari, in nova verti, & fic plurima nafci diverfa ex
uno. Etenim Spiritus nitri folvit Argentum, Plumbum, Stannum mire
mutat. Cuprum, Mercurium, Nitrum, Antimonium , Zincum, Eme-»
riam, & cum fingulis femper creat alia corpora, odore , fapore , colore p
denlitate , effedibus omnibus. Vid. Boyl. Mech. Qual. 118. 119« Quinto
conveniunt omnia hgec Acida inter fe in quibufdam , differunt in aliis.
Conveniunt in compofidone cum Alcalicis , quoad effervefcentias i
Hideque natas falium novorum origines. Item in compofitione cum cre¬
ta, coralliis , lapide cancrorum , perlis , matre perlarum , teflis cochlea¬
rum, mytilorum, oftreorum, cornibus , offibus, unguibus, calce viva,
calce exftinda, ferro , cupro; omnia enim haec folent ocyus tardius dif-
folvi per Acida quaecumque, five magno id cuin impetu fiat, five quie¬
te. Soluta hasc in fe traxere femper Acidum folventis ex aqua illa , in qua
id Acidum prius dilutum haeferat. Dein materies haec ita foluta , & unita
folventi fuo Acido fali , convertitur in naturam falini, poteffque dilui ir»
aqua , ac fi fal effet, quamdiu Acidum illud ei adhaeret; quamvis antea
corpora haec omnia nullo modo in aqua poterant diffolvi. Quando au¬
tem Acidum illud folvens iterum abducitur de materie fua foluta, tum
folet femper illa iterum apparere inftar terrae , quae in aqua folvi renuic
quam maxime. Unde igitur liquet , quanta faepe fallacia aqua nobis ap¬
parens credulis imponat ; duj» fpecie decepti putant aaexam atjuam ele?

DE ARTIS theoria: 4?;

fftentafem fuifTe , c[\ix certis operibus adhibebatur ; dum Interlm in hac
aqua laterent difToIuta corpora , & folventia fimul. Unde etiam faepe
putantur nafci de aqua fimplici , quae revera ortum debebant abfcondi-
tis illis folutis, & folventibus. Id autem tanto quidem facilius contin¬
git, quod, demptis metallis. Acida in genere, accurate, & ad faturan-
tem menfuram , unita corporibus modo recenlitis , amittant omnem acri¬
moniam, plerumque omnem faporem , ficque lateant pSnitus. Solvat ni¬
tri fpiritus drachmas quatuor , & grana novem , lapidis cancrorum ,
utjfolet facere. Sit autem folutio haec fada exquifitiffime ad definitum
faturationis pundlum, erit liquor limpidus, infipidus fere; diluatur ille
aqua puriflima, coletur dein ; atque detineatur in calore moderato ali¬
quamdiu , apparebit aqua pura. Quando autem infhllatur liquido huic
Alcali forte fixum , mox iterum in fundum labitur omnis moles foluta ;
quam incautus fola de aqua natam falfo fufpicaretur. Conveniunt Acida
haec , quod folvendo illa corpora , non modo folutis adunentur concref-
cendo , fed & fimul inde mutentur in fua natura. Demonftratum enim
-eft certiflimis experimentis. Acida acidiflima , dum rodunt fua folvenda ,
vere immutari ab iifdem , & naturam Acidi non modo , fed & folventis
exuere. Ita nimirum fpiritus nitri Mercurium rodens , dein ab eo immu¬
tato redudus , amifit potentiam brevi dilTolvendi ulterius Mercurium.

Communis & Acidorum vis in fuccos vegetantium , ut colorem rubrum
in iis producant : ut in fucco heliotropii , rofarum , violaruni , patet. Rur-
fum omnibus iis convenit in eo quod non adeo mutent Gmnia foluta ,
quam quod mutentur ab iis. Id fere in omnibus patet. Acetum in plum¬
bo foluto non manet ibi acetum, non feparatur inde iterum ut acetum.

Sed plumbum inde redudum iterum plumbum elt. Spiritus nitri folvit
Mercurium. Mercurius inde redudus eft prorfus idem. At fpiritus nitri
rurfum feparatus inde neutiquam eft fpiritus nitri , qualis antea fuerat.

Hinc ex univerfis commune eft , quod afliduo plurima ex Acidis his
pereant.

Differunt autem inter fe haec Acida quam maxime, primo copia Acidi DifFerentia Aci-
veri , ratione aquae admiftae. In Aceti optimi uncia , grana veri acidi odo-
decim , totum reliquum aqua. In uncia fpiritus falis grana tria & fep-
tuaginta veri acidi, refiduum pura aqua eft. Uncia fpiritus nitri dat drach¬
mas binas acidi & grana vigintitria, cacterum aqua eft. Eadem quanti¬
tas aquae fortis dat acidi veri drachmas duas & grana viginti fex. Uncia
tandem olei vitrioli dedit Acidi drachmas quatuor, & grana fexaginta
quinque ; fecundum obfervata Hombergiana , Ac. R. Sc. T. I. p. 52. Se¬
cundo ipfum hoc Acidum, jam in qualibet fpecie fincerum , virtute fol-
vendi differt mirifice. Nam Acidum nitri codum cum auro illud vix af¬
ficit , nifi quod nigrum reddat, argentum folvit illico. Aqua Regia con¬
tra ; unde patet , Acidum ibi non agere ut Acidum , fed ut lingulare cor¬
pus. Tertio differunt Acida hxc & in eo , quod quaedam mutentur longe
alia ratione, quafi in novum corpus, dum fuum objedum folvunt, alia
minus. Spiritus aceti in plumbo foluto fit oleofus, pinguis, fpiritus j at
fpiritus nitri, dum rodit faturnum, inde non ita mutatur. Quarto, idem
Acidum iu uno objedo mutatur valde, in altero vix vel non. Acetum

Sal Ammonia-
cusMeullruuiii.

4^ ^ PARS ALTERA

ftillatitium Itr plumbo mutatur, ut dixi; fi ferrum roferit, amittit onir
.nem antiquam naturam, neque inde unquam idem recipi poterit. Sed
quando cuprum rofit in aBruginem , hancque iterato diflblvit in liquorem
viridem , ex quo dein ceruginis cryftalli nataB ; hae cryftalli continebunt
acetum f!)rti(Iimum. Quando autem illae cryftalli ex retorta pelluntur ma¬
gna vi ignis, tum prodit fpiritus aceti fortiflimus, acidiflimus, vix mu¬
tatus, licet cupro tam artfte adhaeferit. Unde igitur licjuec , quanta diffe¬
rentia Acido accidat in diverfis metallis, quae etiam in aliis objedbis in-
' venitur ! Acida omnia dilui queunt aqua. Uniri poftunt fpiritibus , ut fpi-
rirus nitri Alcoholi cum terribili aeftu , fumis ruberrimis, effervefcentia
fere ignivoma. Nedti queunt oleis; fpiritus nitri cum ignivorno foepe mo¬
tu, plerumque cum fummo aeftu. Oleum Vitrioli quoque ad Alcohol &
oleaaeftum parit fummum. Quotiefcumque autem Acida Oleolis nubunt^
femper fere aliquid bituminofi, picei, aut fuiphurei folet produci : und^
faepe mirae mu’^ationes prodeunt. Ex quibus jam recenfitis fatis patuit no-
bh Acidorum Menftruorum enarratio, ut intelligere queamus illorum
adthinem. Breviifime igitur debemus adhuc recenfere Sales didlos neu¬
tros , hermaphroditos, compofitos vel enixos. Igitur de his jam dicere
aggredior. . ,

De Salibus Neutris JHen^ruis^

Primus hic efto fal Ammonlacus vulgaris , qui aqu* Jungitur facilli-
^mi , imo in aere paulo humidiore illico deliquefcit in muriam valde acrem ,
& mire penetrabilem. Quae coeuntia, cralfa, gelatinofa , pituitofa , pii-
cea , in corporibus animantium, pulcherrime attenuat , incidit , aperit , re-
folvit, hinc diaphorefim, fudores, urinas, falivam , pellit. Putrefadtioni
limul optime refiftit. Pari ratione muria haec codta, vel digefta , cum
gummolis, refinolis, gummi-refinofis , vegetantium, eadem intime re-
,folvit, utque dein in aqiiofis, infpirituofis fermentatis Menftruis diffolvi
queant commode etiam difponlt. Sed & in metallis pulchra praeftat : fer¬
ri fcobs , fi huic incoquit, mire refolvitur , inque medicamen optimuni
inftaurans , aperienfque convertitur. Limaro aeri affufa igne digeftio-
nis , vel cod:ionis , liquidum producit amoeni coloris; cujus paucae gut¬
tulae , jejuno hauftae , anthelminticas , atque antepilepticas virtutes fepe
praeftirit. Hinc muria haec praeclarum in triplici regno menftruum exhi¬
bet. Quando autem ficcus hic lal , purilfimus , inque flores adius , cum fofll-
libus accurate mifcetur, diuque conteritur , dein autem vafis claufis,. igne
arenae, fimul fublimantur, tum virtutes exercet inimitabiles Menftrui ;
adeo quidem, ut Aquilam albam, Piftillum faplentum , appellaverint
jMchemiftae. Sulphura, fulphurea , femimetalla, metalla, ita trat^lata,
volatilia, aperta, attenuatiffima, penitus permutata fic redduntur. Unde
& Medicamina prtcfiantifiima praeparantur, vix alia arte tam bona pa¬
randa; Flores lapidis Haematitidis , Ens Veneris, Ens Martis , multa alia
ne commemorem. Quid mirabilius vifu, quam antimonii fic paratos co¬
lores ex uno nigro verficolores? Sufficiat mihi dicere plurimos Philofo-
pKorum Clavem appellaffie hunc falem ad arcana reieranda. Dos ejus
lexinaia, quod vix mutetur in fublimando, nifi per alia adjundta,, Pprrq

DE ARTIS THEORIA. 457

.mlRus aqu$ forti , vel fpiritui nitri, (latlm convertit hos liquores in
Aquam Regiam. Cum alcalicis falibus lixis illico mutatur in Alcali purif-
fimum volatile , quod tum ftatim hac potentia agit; &c in novum falem,
marino fatis limilem. Ex fplritu falis marini permiflo ad faturationem
,cum fpiritu alcalino volatili puro , illico Sal Ammoniacus nafcitur. Ex
Jale marino, urina, fuligine, hmul miliis nafcitur. Hinc videtur elfe ve¬
rus fal marinus femivolatilis. Omnis proinde poteftas illius , qua inftar
Menftrui agit, ad virtutem falis marini inprimis referri poteft ; atque
ideo etiam nunquam melior reddi potefl: , quam ubi de purillimo fale
marino, decrepitato, ficciflimo , aliquoties fublimatur valis accuratifli-
me claufis. Hac enim ratione Flores falis Ammoniaci quam optime pa¬
rantur.

Succedat igitur Sal Marinus, de quo toties dixi jam, quod in fodinis,
Jiinc & in fontibus faepe , idem prorfus eruitur ; ideo etiam fub unius
Marini hiftoria, tres illas diverfa origine fpecies defcribam. Sal hic fere
ope maris, fontium, vel fodinarum , diftributus per omnes orbis pla¬
gas , univerfale habetur condimentum adverfus omnem putredinem.
Solvitur facile aqua : in aere humidiore fponte liquefcit in myriam for-
tiffimam. Haec Menftruurn praebet pulcherrimum , defoecatumque falis
Marini. Cujus effedlus idem fere eft in Chemicis, qui modo de myria
falis Ammoniaci explicatus fuit ,• quare ad omnes eofdem ufus adhiberi
poterit. Sal hic Marinus igni impolitus decrepitet ; erit facile injpollinem
terendus intra vafa calida, licca: tum in igne fundi poteft , facileque tum
per poros vaforum tranfit , ficque in igne evanefcit. Quando autem fali
illi ita fufo admifcentur foflilia metalla, femimetalla, mirse mutationes
producuntur , & alienae naturae ab aliis. Mifcui falis Marini non decre-
pitati, humidiufculi , odo uncias cum Antimonii mineralis in pollinem
triti unciis duabus. Accurate mifta diuturno tritu commifi crucibulo ,
quod inverfoalio texi , dein forti luto inter fe connexui. Pofui haec ira
parata in igne rotae fpatio viginti quatuor horarum. Ultimo urfi igne,
ut fal flueret. Apertum dein crucibulum exhibuit maflam nigro-fufcam ,
in cujus faftigio , fpicula alba elevata erant. Omnia terendo redegi de¬
ruo in pollinem ; caementavi ut prius, maflam obtinui rubro- fufcam, in
fundo erat pars magis metallica; contufa , contrita, mifcui, iterum , fle
caementavi , tandem igne forti fudi, tranfivit fere omnis Sal per vafa.
Reperi in fundo Antimonii maflam rubro flavam mire mutatam. Unde
patet in exemplo , quomodo fal hic Menftruurn flccum agat ignifque,
Caeterum ad infinita talia praeftanda adhiberi poteft efledu femper longe
alio futuro, quam per illius alterius falis adtionem fieri folet. Solet hinc
.in caementarionibus fal hic forma flcca, una cum pulvere lateritio miftus,
adhiberi kd mutationes pulcherrimas inducendas , ad metallorum exal-
.tationes , feparationes , maturationes, de quibus tot Paracelfus fcripflc
in fjis operibus , comprobata & aliis. In illis quidem adnotare licet Sa¬
lem Marinum flccum , pulvere laterum contritorum permiftum , igni
expofitum, in fpiritum volatilem , acidum. Aquae Regiae fere flmilem ,
converti ; qui dein agat in glebas metallicas inftar Aquae Regiae : unde
Angulares dein a(ftiones. Vid. eumdem Paracelfum de cementis , & gra.-

lii iij

Sal Marinus
Mendtuuoi.

Sal Nitri Mell*
HlrtfUni.

4 I» A R S A L T E R A

dationibus. Quando autem arte prius memorata in defcrlptiotie acidl fj3i-4
ritus falis marini , fal hic maris converfus in fpiritum eft ; hicque dein a
fale puriffimo , decrepitatiffimo , ficciflimo , falis marini , deftillando ab-
ftrahitur, atque faepe cohobatur; tum nafcitur folvens de fale marino mi¬
rificum , fingulare. Vultifne mecum repetere taediofos , attamen utiles , la¬
bores ? Agite. In binis libris falis Marini Spirituum diffolvi tantum Marn
ni falis puri , ficcifiimi , minutatim triti, fenfim parum injiciendo fimul ,
quantum ullo modo poteram dilTolvere : liquorem hunc quiete , & cola-
tione , feci quam puriflimum ; inclufi altae phiala hermeticoe , quam altera
minori adaptata occlufi , & caemento accurate obfignavi : expofui calori
folis a decimo Maii ad decimum Julii, tum deftillavi ex retorta leni igne*
donec in fundo remaneret liquor craflus , pinguis , apparens inftar olei te¬
nuioris, inque eo erant cryftalli falis marini, durae. ReafFudi omne deftil-
latum, ficque tribus vicibus egi, femper reaffufum iterum abftrabendo.
Sal tum in fundo reftitans fpongiofum, oleofum, evadebat, & pingue.
Hoc poftea repetivi accurata, fedulaque opera, praeterea adhuc viginti
quinque vicibus repetitis. ReafFudi tum ultimo deftillatum quod exiverat,
reliqui fimul mifta per quinque, menfes, tum vero igneleniflimo abduxi
phlegma fere infipidum , tamdiu , donec fpiritus acidiffimus incipiebat
adfcendere; applicui aliud excipulum , deftillare feci igne paulo majore ;
prodiit oleum acerrimum, acidiffimum, ponderofum, falis ; quod ferva-
vi feorfum ; fal in fundo retortae refiduus pofl: omnes has deftillationes
erat acidilTimum adhuc , fatifque fixum. Id expofui in patina vitrea aeri
in loco fubterraneo , ubi in deliquium folvebatur. Quando hoc liquidum
deinde depuratum percolando, unitur iterum phlegmati, fpiritui, oleo
falis , prius edudis , tandem nova deftillatione liquor comparatur earum
virtutum in clafFe Menftruorum, quae operge pretium folvit. Vid. Paracel.
X. Archidox. C. 4. Labores hofce haud iubterfugi , ut difcerem, quid veri
foret in his , quge Paracelfus fcripferat. Boyleus artificiofa , & diuturna ,
digeftione , praeftitit, ut fal maris modico arenae igne, abfque additione
ullius corporis , fpiritum dederit fine phlegmate, ante phlegma. Mechan,
Qual. z 54. Partes novem falis marini, folutae, colatae , depuratae, crylfal-
lifatae , dant partem unam non cogendam in grana, acerbam, aufteram^
falinam. Hac ablata fal purior. Du Hamel, Hift. Ac. R. Sc. p. 1 6’. 17. Haec
fi quis cogitat , npn mirabitur, cur tantas vires fali marino Chemico praer
parato, artifices fummi adfcripferint in Menftruis, & in medicamentis ;
videbit quifque , quanam ille methodo debeat praeparari.

Nitrum noftrum , de animali , de alcalino, & calcario, ortum , atqua
depuratum , hinc facile alcalefcens fixum , facile iterum vertendum in Aci¬
dum volatile, fatis quoque fingulariseft naturae, dum menftrui inftar ap¬
plicatur corporibus, Operationes autem illius adeo intricatae funt , ut fae-
penumero extricari vix queant : id autem praecipue inde fit , quia adeo
eft mutabile in igne cum rebus. Si purum, ficcum, igni exponitur , quum
fluat inftar aquae tam cito cum corporibus, hinc fane midhce horum aliter
difficilius fluentium fluxum promovet, ipfa attenuat, dividir, intermifcet.
Licet nullo alio refpedtu agere hic intelligatur. Hinc quoque metallurgi ,
f^ndepdi§ occupati metallis. Nitro utuntur aftufo , ut ita fluxum iUorurn

DE ARTIS THEORIA. 459

accelerent. Secundo autem , fi tum in illa materie aliquid adfit oleofi , pm-
puis, lulphurei, id in igne fufiohis cum hoc nitro, ftatim , (ummo cum
impetu, detonat , incenditur , citi/Time ingentem aeftum excitat, ignis
vim fubito incredibiliter incitat, auget, applicat, hinc corpora eo modo
valde immutat, dividit , fundit, feparat, longe alio modo, quam aliis
artificiis fieri queat. Sed tum fimul ipfum Nitrum amittit naturam Nicri,
cvaditque in naturam falis Polychrefti , qui longe aliam folvendi vim ob¬
tinet, quam Nitrum , unde prius ortum fuit, prius habebat. Hinc igitur
adlio Nitri in corpora alia eft ante deflagrationem cum iis, alia in defla¬
gratione, aliapofl: hanc fadlam. Tertio, Nitrum rurfum fufum cumcarbo-
naceis vegetabilibus , rurfum quam maxime movetur , hinc corpora fol-
venda tum quam violentiflime agitat , diflblvitque , fimul fumos mira¬
biles, valde aduofos, producit, qui ipfi etiam igne adi eunda penetrant,
diflblvunt. Denique , poftquam ita tranfivit in Alcali fixum, jam non am¬
plius fluit nili igne maximo , tranfivit in naturam Alcali acris, penetran¬
tis, femper tamen fingularis naturae, unde tum iterum jam incipit agere
inftar Menftrui Alcalini fixi , ficque tum novam folvendi vim acquirit ,
exercetque. Haec autem in Hiftoria Menftruorum Alcalium jam praemifla
fuit. Quarto , idem Nitrum fufum cum fuis corporibus folvendis , fi in
illis terrae, faxa, alumina, chalcantha, lateres triti, aut fimilia reperiun-
tur , ftatim tranfmutatur in falem acidiflimum , volatiliflimum, acerri¬
mum , qui tanto igne jam agitatus , penetrat , folvit , mutat quam maxime ,
agitque jam adione aquae fortis pro una parte , dum interim altera parte ,
quae manet in fundo iterum agit alia longe , & nova , virtute folvendi.
Unde igitur intelligitur , quam mirus fit eSedus hujus falis , dum caemen¬
ti inftar glebis admifeetur metallicis ; tum enim vertitur in tales fpiritus
rodentes , qui interim metallica variis immutant modis. Haec autem in
Acidorum jam praemifla enarratione fatis explicui ; unde & peti facile
queunt. Quinto rurfus, fi Nitrum purum igne fufum fummo, cum antimo-
nii regulina parte fteterit in igne, fit vere lapis igneus ; qui agit ratione
haud imitabili, quod fciam , ulli alteri fali:eft enim fal hic fixiffimus,
fufionis difficillimae, acrimoniae igneae incomparabilis. Quare pervidetur,
quanta vi folvendi mirifica Inftruatur hic fal , quando cum regulo ftibii
adhibetur corporibus in igne ! Fiunt utique inde virtutes folvendi prorfus
mirabiles. Sexto , Nitrum in catillo mundo fufum per ignem , injedo falis
ammoniaci pulvere incenditur , ac fi prunar fuiflTet injeda, blandius tamen;
ficque omni momento in igne mutatur, aliam afliduo naturam induens,
donec tandem faturatum injedum falem non amplius incenditur, fed
jam verfum fit in novum falis genus, quod rubefeit tandem , fingularifque
prorfus naturae habetur, parum cognitae, parum inter Chemicos confide-
ratae. Attamen , dum Nitrum cum tale Ammoniaco , ita in igne fimul aliis
corporibus admifeetur, contingent certe omni momento alis , aliaeque
folutiones, unde etiam alii effedus unoquoque tempore , dum haec ita fi-
mul in igne perdurant. Raro quidem de his tam penficuLite cogitant arti¬
fices ; fed hinc etiam fip, ut improvifa accidant , & praetervifa infidum
ctficiant experimentorum fucceffum. Septimo , fi folvendo adhibetur fal
inarinus ad unciaio , fpirkus mtri vel aqua fortis ad duas uncias , calore

Bofax ut Men-
liruuui.

Salirta Men.
fituacowponca.

440 PARS ALTERA

moderato expulfus liquor erit Aqua Regia , agetque tantum illius efFecftuf
fed fal in fundo reftitans erit Nitrum ; & aget poft exficcationem fuam in-
Ifar Nitri veri, in ultima operatione, dum in initio per liquorem egref-
fum ageret inftar aquae Regis. Unde liquet , quam ingens fit diverfitas
vario tempore , quo durat dati alicujus Menftrui adioUra quoque fi nitri
puriffimi parti uni, alfafs funt fpiritus falis marini partes dus , dabunt in
aeftillatione puram aquam Regiam , valde fortem , operatione omni ta¬
lem, deftillatione dein fortiter ad ficcitatem perfedfam perada; in fundo
retoits verum iterum Nitrum , omni effedu tale. Unde apparet, quanta fit
in his adhibendis cautela opus , ne in Menftruis fallamur! Quin & nitri fpi¬
ritus, debitaque Alcali cujufque copia, folvendis fimul fi mifcentur, bre¬
vi in Nicrum redeunt, deinde ergo inftar Nitri agunt ultima in parte ope¬
rationis fus. Si verum eft Glauberianum didum, ex Sale marino, Alcali
fixo, & Calce viva, miftis.igne uftulatis ad ignitionem ufque, aeri expoli¬
tis , inde humedatis , nafci verum Nitrum, tum fane hsc fimul adhibita in
caementis longe aliter agerent , quam quidem primo putaretur. Hsc fi quis
rite confideravic, deinde vero& ea addiderit, qus in Hiftoria Alcalium
dida de Nitri in Alcali converfione, & qus In enarratione Menftruorum
acidorum de converfione Nitri ejufdem in acida dida fuerunt, fatis intel-
liget validam Nitri , variamque, in folvendo potentiam.

. Nativus Borax, Indis orientalis, Perfis , Tranfylvanis , proles, aqua
folutus, colatus, in cryftallos adus, guftu amaro, fubdulcefcente , non
alcalicus , nec acidus ; in deftillatione meram aquam & vitrum dans ; quodl
vitrum dein aqua folvi poteft ; fi urgetur igne fummo miftus arens , nul¬
lum acidum fpiritum exhibet ; fluxum in Metallis celerrime, promovet ;
hinc ea fundendo bene unit, ficque plurima iterum prsftat, qus aliis dif¬
ficillime fieri queunt.

Quicumque gnarus eft eorum omnium , qus huc ufque tradavi de Sali¬
nis Menftruis, ille promptiflime intelliget, quo padoex combinatione
varia horum falium inter fe coinponeudorum , oriri queant quam pluri-
jna novorum falinorurn Menftruorum genera , qu^ fingula alias , & no--
vas ferefemper, virtutes folvendi ftatim obtinent, Hsc autem combina-
tio alias arte & induftria humana fit, quandoque cafu contingit, men¬
tem improvifo effedu excitat, ficque dein in monumenta Chemica refer¬
tur. Atque de binis his fontibus fluxit uberrima copia Menftruorum , quas
Chemicis defcripra. Si enim Alcalia volatilia junguntur fixis Alcalicis ,
tunc volatilia femper fortiora, duriora, volatiliora, redduntur per adio-
nem ignis. Fixa autem , dum attrahunt acidula ex alcalicis volatilibus forte
refidua , ut ^ olea ; terreftria vero retinent : hinc evadunt femper alia »
compqfita , & alterius prorfus efficacis. Alcalia fixa unita acidis vegetan¬
tibus, nativis, exhibent falium genus mirificum » compofitum , blandum
aperiens, diureticum ; ut patet, fi omphacio, fucco limoniorum , fimili-
bufque , fal abfinthii , aut fimilis adhibetur jufta copia : oritur enim inde
Sal qui vires longe alias folvendi obtinet, quam principia unde fit , vel
quam ulli alii lales habent. Dum volatilia Alcalia junguntur his Acidis,
ftatim verum aliud falis compofiti genus nafcitur, quod quam diverfifli-
ouii) ^b eo priori de Alealifixo, Quum vero Alcalia fi^^a rite componuntur
V. . . ‘ tum

DE ARTIS THEORIA; 441

.cum Addis , fermentatis , puris , vegetantium , exoritur , poft multa mi¬
rabilia pbsenomena , fal faturatus, volatilis, blandus, penetrans, (apo-
naceus, facile ad ignem fluens , atque facultates mirabiles poflidens. Hic
Acetum rediit in fuam matricem propriam. Salem Tartari earoque im-
prregnat fuo Acido proprio, quod erat acetofum. Acetum enim Chemiflis
Tartarus appellatur fluidus. Hinc igitur facium, ut Tartarum i egenera-
tum vocaverint hunc falem. Alii ipfam hanc redte paratam mifce’ani ap¬
pellarunt Acetum radicatum : quum in radicem propriam rediifle cernere¬
tur. Et dubitavi faepe edo(5lus pulchra elfedla hujus falis in animali, vege¬
tabili , & fofljli , regno, an non hic ipfe fit fal Tartari Volatilis Helmon-
tianus , cui tantas adfcriplit virtutes audtor. Jd fane vere dixero , forte
non efle in hoc Menflruorum genere aliud, quod magis meretur confide-
rationem, & applicationem- Infinitis id poflem probare exempli' ; fed uni¬
cum Myrrhae fufficiat. Nobile hoc gummi difficulter per alcalia, per
acetofa, tentatur , ut rite folvi queat , atque ita reddi penetrabile, ut reci¬
pi queat ejufdem fuccus, ore hauftus in venas. Quando aurem digeritur
lege artis cum hoc fale , inimitabili modo intime dilfolvltur , Uqueicir , in
maffam craflam , homogeneam, medicatam, quam pulcherrime refolvi-
tur. Ipfe hic fa’ , fi accurate confedlus habetur , Alcoholi vini ardtiffime
nubit , ficque praebet Menftruum , cujus confedii neminem pcenitebit ; li¬
cet labore confiet magno fatis. Apparet hinc, quanto cum eirore, recen-
tlores Chemifiarum, qui Acida & Alcalia ubique fiaruunt rerum prin¬
cipia, dicant , contra fcientiam Chemicam fieri , ouories Acida mifcentur
Alcalicis : quafi generofa tum Alcalium virtus perderetur per Acida , hinc
de mifioillo nulla fupereflet utilis poteftas, ut Zwelferus toties clamat in
fuis operibus. Sed fciant hi Viil, quod Alcali puriffimum Taitaii nuptum
lege artis Acido volatili ejufdem 1 artari , in acetum verfo geminata fer-
mentatione , tum extindlo Alcali, ejufque facul are propria , deleto etiam
Acido Aceti , ejufque operatione, nafei novum , lalem neutrum , qui effi¬
caciam pofiidet longe praefiantiorern illa , quam Alcali, aur Acidum , ha¬
buit. Quando autem Alcali volatile puriffimum jungitur accuratiffime fpi-
jriiui pmiflimo, fortiffimoque aceti vini, ita ut puntfium faturationis quam
exadiiffime obtentum fit , paratur liquor liiup dus , leviflime falfus , vix
apparens acer, non multum odorus , fatis volatilis , compofitus de Icali St
Acido leviflimis. In eo autem latet peculiaris prorfus virtus diflolvendi,
ejuam in aliis frufira quaefiveritis : penetrare enim potefi per omnia fere
corporum genera , eaque fine magno apparente concuflli folvere. Hinc
Medici aquam hanc fecere quam plurimi, in tollendis oculi, aurifque,
vitiis a concreta quacumque materie , laefis. Simili etiam de caufa inter
fumma arcana , quae refolvendis tumoribus frigidis glandularum adhi¬
bentur nihil fere repertum fuit efficacius, quam fomenta ex lotio huma¬
ro putrefadfo , & aceto , fi parti prius fricatas calida applicantur, Ex
hifce autem notatis intelligitur pariter, quid futurum fit, dum Alcalia
fixa, aut volatilia, combinantur cum Acidis fermentantibus. Fadfa enim
fubita effervefeentia , omnem mox conceptam fermentationem fedant ,
formantque dein fales modo deferiptis quam fimillimos. Quin fimiles
quoque producentur, Quahdo Alcalia hsec aflbciantwr Ac\dis igne combu-
Tom. /. “ Kkk •' '

44i , = P A R S A L T E R A

rente de ligno expreflis, aut per deflillationem eriam exinde produdi:!?.
Quando tandem Alcalia Uxc fixa adunanda curantur Acido foflil i um nati¬
vo, tum nafcunrur iterum novi Tales compoliti, fed illi fane quam diver-
■fifiimi. Alumini purillimo , difiToiuto prius in aqua pura , infiilletur cale-
fadto, calidum oleum Tartari per deliquium guttatim, ad pundium fatu-
rationis : depofita calce cretacea .limpidus fupernatans liquor, defaecatus,
percolatus, acido aluminis nativo in Alcali attrado conflans, falem exhi¬
bet Tartaro Vitriolato fimilem, fed a fufpeda labe metallica immunem;
cujus vis in Chemicis Menftrui intuitu optima . in Medicina quoque falu»
berrima. Chalcantho cuicurnque , albo , caeruleo , viridi , in aquae quadru¬
plo foluto , colato , calido, fi inllillamus eodem modo Alcali fixum cali¬
dum , acquirimus pariter fic concretum falem , qui traxit in fe acidum fofi-
file, quod aes, vel ferrum, in fodinis roferat; unde rurfum Tartarus vitrio-
latus nafeitur naturalis, qui a vulgari differt , quod Acidum ejus tam va¬
lidum ignem expertus non fuerit ; unde vires naturales longe pulchrius
confervavlt. Quin & metallicas partes redius depofuit ; nifi verum fuerit
chalcanthum de cupro, cujus remanens in foluto pars metallica caeruleo
in fale colore fe manifeflabit. Quoties autem fulphuri vero cuicumque ,
immifeetur intime Alcali fixum, tum Acidum foflile trahitur in Aicali
fixum , nafcereturque fimul fal praecedentibus fimilis ; fed tamen alterius
utcumque indolis eft , ut fpicula falina inde nata docent : id autem impri¬
mis vel inde nafei videtur, quod oleofum pingue immiftum illi fulphuri
etiam Alcali fixo fe affociat, hinc inquinet concreturum purum falinum,'
adeoque ira falem decompofitum formet, alterius longe odoris , faporis,
di. efficaciae. Atque ex hifce jam quoque patet , quid futurum fit , quando
Aquae vitrioliese, aluminofae , harum infpiTTatacraflamenta, pinguia , quo¬
cumque demum ornata titulo , conjunguntur cum Alcalicis fixis iifdem,
Semper enim, fecreto metallico , vel terreflri , quod prius folutum tene¬
batur in his , Acidum folvens coibit cum Alcali in falem , qui Tartarus Vi-.,
triolatus , cujus vis folvendi fingularis a caeteris omnibus falibus; ut appli¬
catio illius ad metalla, femi metalla , fulphura, aliafque glebas folliles,
folet demonftrare : folerque hanc fuam virtutem fervare longe conflan-
tius magis immutabiliter, quam ullus alius fal compofitus. Habet enim
acidum fuum fixius, Alcali fixiffimo , in falem fixiffimum, combinatum;
neque cognitum eft ullum aliud Acidum in tota rerum natura , quod afFu-
fum huic tartaro vitriolato , valet excutere eo Acidum illud , quod fibi
conjundlum habet; quum acidum vitrioli nativum foleat expellere de
aliis omnibus falibus fua acida, ut prius patuit. Sed ubi acidis his foffili-
bus 'nativis admifeentur fales puri Alcalini volatiles, tum vero exfurgunt
falla Ammoniaca fingularis generis ; quae ex acido foffili , & alcali vola¬
tili, compofita, forte Tartari Vitriolati femivolatiles appellari , diftinc-
tionis gratia, poflent. Utique merentur & hi confiderari a Chemicis inter
Menftrua , ob infignem folvendi facultatem, a Medicis inter inftrumenta
Medicata propter infignem aperiendi , attenuandi , refolvendi , ftimu-
Jandi potentiam. Atque inde intelligitur quoque, quid futurum fit, quan¬
do fal Ammoniacus vulgaris mifcetur Vitriolis, ddin vero igni applican¬
tur, NamquQ Acidiu» Vitriolorura in alcalinam Ammoniaci partem rapr

f) E ARTIS THEORIA. 44J

fOm expellit fpirirum falis acidum , alteram Ammoniaci falis partem ,
hanc volatilem fadam feparat; tumque ex conjun<5tione Acidi Vitriolici,
& Alcalino Ammoniaci , nafcitur idem Tartarus Vitriolatus femivola-
tilis , qui modo defcriptus. Reliquum eft malTa metallica , quae , prius in
Vitriolo pr^fens, jam inde praecipitata, fpecie faecum feparatur ; aut,
iterum ab illo fpiritu lalis arrofa , novam quamdam fpeciem metalli foluti
exhibet. Hinc igitur habetis fundamentum verum judicandi de futuris,
ex combinatione Alcailium fixorum , aut volatilium , cum omnibus Aci-
<iis foflilibus nativis ; licet haec faepe abftrufiffima lateant in metallis , terris ,
oleis, aliis Talibus : effed:usenim femperidem habetur; Ihncque praedici
poteft.Sunt autem adeo certa, hinc & jucunda, haec experimenta, ut com¬
mendari fatis nequeant; quin & utilia ad Chemiam fimul & Medicinam;

Sed Menftruorum haec dodirina adhuc requirit confideremus quoque
illa Menftrua , quae nafcuntur de combinatis Alcalinis fixis cum Acido
foflili per ignem produdlo. Igitur Alcali fixum , purum ,ubi faturatum eft
rite Acido Salis marini, fontium , gemmae , fpiritu, dat renatum falem ,
qui omni fere dote nota Salem Marinum ver^^ refert. Si autem fatura-
tur acido nitri, falem gignit, qui Nitrum reddit omni nota perfedtum. Si
acido aluminis , fulphuris accenfi , aut Vitrioli, rite conjungitur , Tarta¬
rum Vitriolatum ubique facit, qui fupra defcriptus fuit. Quando autem.
Alcali purum volatile, eadem lege, unitur Spiritui Salis marini , gemmae,
fontium , genuinus enafeitur Ammoniacus vulgaris. Si fpiritui adjungi¬
tur nitri, vel aquae fortis. Nitrum femivolatile creat. Si idem cum fpi¬
ritu acido Aluminis , Sulphuris incenfi , aut Vitrioli , fit, Tartarus ite¬
rum exoritur Vitriolatus,- femivolatilis , idem qui fupra. Atque omnia
haec quoque Chemicum docent , quot , & quam mhx , adtiones Menftruo¬
rum producantur faepenumero ex eofimpliciter, quod conjungantur com-
mifceanturque , quaedam corpora inter fe, miftifque dein ignis , commu¬
nis caufa movens , applicatur. Nam incredibile prorfus quantum mutatio¬
nis excitet unius cujufdam rei , vel fadia per induftriam , aut fortuito
contingens, mifcela. Atqui tamen, fine cognitione omnium harum rerum
accurata , nunquam doiftrina Menftruorum Chemica conftat. Mihi fane
fuave fuit hsec percurrere experiendo, vobifque communicare ; reftat ta¬
men nobis brevis confideratio adionis Menftruorum , quando jam falibus
puris, fimplicibus , conjunguntur fales alii. Atque hasc quidem jam fere pa¬
tet. Si enim Alcali purum unitur Sali Marino in aqua diftoluto , turbatur
myria , terra quxdam praecipitatur , fal dein cryftallifando rite- paratus ,
purus, marinus , habetur. Lixivio Nitri additum A'cali fixum albitudi¬
nem turbulentam conciliat, terram pricipitat , Nitrum dein omnium de-
puratiflimum profert. Alcali fixum Ammoniaci myri^ infufum mox arri¬
pit Acidum ejufdem , hinc Alcali liberat, reddit profugum , & in fundo
gignit purum Salem Marinum fixum , expulfo in auras Alcalico volatili,
Alcali purum volatile affufum mvriae marini falis , turbat, depurat, dein
sufugit. Si idem Nitro foluto mifeetur, idem facit, nitrumque depurat.
Si Ammoniaco fali fuerit commiftusin aqua bene diluto, ibidem quoque
depurationem fimilem producit; exterum falem haud turbat in fua natura
Ammoniaca, fed intadisinde viribus recedit , cum quibus accefferat, Aci-

K K K ij

4^4 PARS ALTERA’

da vegentantia mlfla fali Marino , Nitro , Ammoniaco , parum Il!a mutant’
Quin eadem acida vegetantia fermentata , live & deftillatu quoque purio¬
ra, commifta cum falibus iifdem non multum mutant. Quid vero nafcatur
mutationis in Menllruis ^ab artificiofa miftione Acidorum follilium ad
fales modo enarratos , jam fupra retuli , dum de acidis , & falibus iftis na¬
tivis agebam , breviflime repetam. In. Alumine , Vitrioloque calcinatis iri
igne, ad ficcitatem ufque haeret copiofum acidum fixum, fortillimum,
cujus virtus lingularis eft, ubi ope ignis attuofum redditur, omnia alia
acida expellere ex illis corporibus, quae foluta erant per illa acida, fi ni¬
mirum illa corpora etiam folvi poterant per hoc Acidum aluminis, Vi-
trioli , Sulphuris. Sicque producit penitus lingulares effedus Menftruo-
rum. Feratis exempla. Si Sali Marino conteritur Vitriolum calcinatum
ad ficcitatem , 6c dein haec ambo in retorta committuntur igni prudenter
applicato per gradus , tandem in maximum ufque, tunc fpiritus purus ba-
lis Marini adfcendet furfum : quia acidum colcotharis validius expellit
Acidum Salis Marini volatile, occupat dein partem aliam lixam ejufdetn
falis marini, fitque ex binjs his concretis fpecies quadam Salis Mirabilis
Glauberi, fed una cum metallica faece, quae in virriolo fuerat. Atque
hoc quidem jam prius intelledum fuit. Verum, fi Argentum vivum con¬
teritur rite cum vitriolo calcinato , quoufque incipit fubigi , tumque huic
milio fal marinus decrepitatus additur; fi deinde miftum hoc cucurbitae
commitritLir vitreae , atque fubminiftrato lente , per gradus, igne arenae,
-urgetur tunc iterum Acidum Vitrioli vertit Acidum Salis Marini in Spi¬
ritum quitum motus, 6l calefadus , dilfolvit Mercurium ut folet : mox-
que folutum fublimat in Mercurium fublimatum purum. Qui nihil aliud
eft, quamSplritus Salis Marini purillimus , qui attradfus eft in Mercurium;
eique unitus in malTam homogeneam , vitriolicam , mercurialem , in aqua
folubilem. Infinita funt , funt & mirabilia, quae ex his fundamentis intel-
liguntur in Hiftoria Menftruorum. Hinc enim ex alumine, autvkri^llo,
calcinato , mifto cum nitro, fit per deftillationem Aqua fortis; in qua ni¬
hil ^acidi vitrioli , fed purus nitri fpiritus. Si illa cum Sale Marino ita
tradantur , fit Spiritus Salis. Si cum nitro & fale marino fimul , Aqua
Regia producitur. Hinc fi nitrum & colcothar in catino fuforio, igne
aperto urgentur , difflatur nitri .acidum , manet fpecies nitri vitriolati.
Sal Marinus ira calcinarus cum colcothare , relinquit fpeciem Salis Mira¬
bilis Glauberi. Sed jucundus erit Vobis , e datis fundamentis dodrinam-
hanc ulterius erigere , quam fi ego eunda particulatim enarrarem. Id fo-
lum addere liceat , fales falibus combinando omni modo femper oriri
fales novos , nova Menftrua : hinc augeri a (fi duo Chemicam Scientiam , &
femper novas apparitiones nafei , quarum contemplatione animus oblec¬
tatur , cognitio naturalium virium promovetur , faepe utilitas ingens dete^
gltur , prius non praevifa.

Ultimo tandem Menftrua fiunt nova , lingularis virtutis, ex compoft-
tlone varia diverforum Menftruorum inter fe, ubi quidem infinitus labor;
tum rurfum in redudione cujufque menftrui in depurationem fummam ,
denique in attenuatione alicujus in atomos minimas arti & naturas poftibU
Jes, Nam in his {ribtis capitibus videtut conftitifle inprimis eximia ,& fint;

DE ARTIS THEORIA. 445

jgularis prorfus fcientia Principum in Chemia. Impoflfibile omnia dicere.
In uno monRrem exemplo. Acidum quxro vegetabile 5 fermentatum , pu-
riffiraum, foitillimum , fubtilinimum. Sumatur aerugo , optimj eft haec quae
cuprum acido fermentante, exhalante, fubtiliter arrofum: huic affunda¬
tur fpiritus aceti fortiffimus, qui deftillatione parari poterit, ad vigecu-
plum ; fiat digeftio , ut aerugo fit in liquorem viridiifimum foluta : liquor
hic quiete , 6c colo , fiat detscatiflimus , dein infpiffetur leni igne, donec
formet pelliculam in fuperficie. Reponatur in loco quieto, dabit concre¬
tas glebulas , ex acido Aceti , & corpore rofi Cupri , in forma cryftallo-
rum fmaragdi. Effundatur liquor fupernatans, colligantur glebte cupreae,
liquor infpiffetur luperfies iterum ad pelliculam. L.eganrur rurfus natae
cryffalli. Sicque pergatur', donec cryfialli ulterius cogi renuunt. |Si tum
haec aerugo fic acido (aturata , lenis acris tepore defficcatur quam fuavifii-
me , dein vero ex retorta vitrea, igne per gradus fabminiffrato, urge¬
tur .habebitur Acidum vegetabile , incorruptum , fortillirnum , non in¬
quinatura metallica cupri labe. Si hoc tentetur cum plumbo, fianno , ferro*
nunquam fuccedit , cuprum folum rem praeftat, acidum attrahendo, ab
aqua fua feparando , non mutatum reddendo i quum alia attrahant qui¬
dem , & feparent , nunquam tamen fincerum reddant. Qaum autem de
cerevifia , manna fermentata , meile , faccharo , pomato, pyrato , tale
acetum queat parari, atque ex omnibus quoque his, ope cupri tale pote¬
rit confici acetum forte : ut Z'i7elferus inde falfo putaverit Alcaheft fe
poffidere ; folerti inde vapulans Tachenio , qui acetum modo forte id
habendum , ad ravim ufque inculcat. Casterum finis non eft in Menftruis
novis femper inveniendis ; & quilibet hic artifex folet fe jadare in ali¬
quo arcano proprio; quin & plerumque eo quid valet efficere , quod al¬
teri prorfus eft impoffibile perficere , qui hoc forte ignorat Menftruum.
Qua in re non tantam faspe utilitatem laudamus , quam culp.imus fuper-
biam : quia nemo Chemiae peritus unquam carebit inventione novi Men-
ftrui , dum corporibus corpora arte parata applicat. Sicque tandem om¬
nium forte corporum propria Jam inventa fuiftent Menftrua, etgo
calculi humani , fi modo Chemici quofcumque paraverant , liquores cal-»
culo applicuident. Si quis omnia exploraffet, iMenftrua, fed fpiritum panis,
omififfet , haud crederet, quam ille habet , potentiam multa folvendi ! Sed.
etiam componendo Menftrua cum Menftruis nafcuhtur nova , eaque faepe
quam pulcherrima. Exempli gratia Tartarus regeneratus, rite paratus fi
fuerit, conjungi poteft intime cum Alcohole vini puriffimo. Tumque
Menftruum habetur vegetabile , compofitum ex Alcali , Acido , & Sulphu¬
re, vegetantium fubriliffimis , ardlffimeque adunatis fimul ; unde &: effi¬
cacia illius fumma, five proMenftruo ,five pro Medicamento adhibeatur,
Rurfum, fi fpiritus alcalinus , faturatiffimus, puriffimus unitur cum Al¬
cohole puriffimo, fiet Ofia Helmontiana,qu32 eximium praebet Menftruum.
Id folvic accurate olea ftillatiria , vegetabilia j nafcicur tum Menftruum ex
genuino fulphure vegetabili, & alcah, compofitumj de quo dubites, pr^ftan-
tior fit in Medicina, an Chemia, res. Pan ratione fpiritus nitri optimus fatu-
rerur fpiritu falis Ammoniaci alcalino perfecte : nancifcimur laiem fere
valatilem nitri; adeoque parari poterit adeo illud quslitum Nitrum vola-

Kkk iij

Cotollaria»'

44^ PARS ALTERA

tile , quod an praeftet defiderata nec ne, facile dein experimento poterit eif-
plorari. Atque in hifce quidem excolendis , promovendifque , aetatem con-
lumprere Chemici, contenti, quod femper nov icujufdam inventi dulcedine,
taedia laborum penfata invenirent. Hinc & Vos quoque, eximii Juvenes ,
hac in arena Vos exercebitis , inventa notabitis, atque ex collectis multis
tandem fumma cum prudentia regulas elicietis fenfim magis univerfales.

Meum eft, his jam tradatis , defcendere ad Corollaria quaedam de Men-
ftruis. I. Hadenus certo non conftat , an in Menftruo ullo iniit fua vis ,
ut in objedum fuum folvendum agere poiTet , fine ullo plane adjumento
ignis. Neque enim unquam potuit inftitui experimentum tale, quin in
illo loco ignis aliquis , imo fatis magnus , fuit praefens : ut in hiftoria
fummi frigoris fupra potuit. Quin etiam omnia fere Menftrua noftra
cognita huc ufque, certo quodam Ignis gradu incitata , tanto redius fo-»
luriones fuas perficiunt. 2. Menftrua vix agunt , nifi prius reddantur in
fluidum, aut formam fluido proximam. Id vero ignis, aer, aqua, con¬
tritus , inprimis prgeftant. Quae quoque quatuor folent adiones Men-
ftruorum fopitas excitare. 5. Menftrua quaedam ipfa gerunt in fe caufam,
cujus efficacia , videntur ipfa motum incitare, qui tantum pendet ab vi¬
cinitate illius corporis , ad quod motus ille pertinet. Si magnes optimus
a filo pendens , quietus, refpedu fuorum polorum , & polorum mundi,
abfolute non movetur, in fummo etiam frigore, putabitur, nullam vim
adricem poflidere. Si autem intra fphaeram virtutis ejufdem , ferrum
aliumve duxeritis magnetem , ftatim nafcetur in utrifque motus , donec a(J
contadum veniant , tumque unita fimul quiefcant. Hujufmodi fane po-
teftas , fponte , fine igne nobis fenfibili , ipfa generat motum, non adeo
excitatur a motu. Ita fpiritus nitri optimus , in vafe claufo , per annos
fumum rubrum edit, qui fupra fuperficiem liquoris, in vafe femper fuf-
penfus movetur , & effumat , fimulac operculum collo vafis eximitur.
Idem in fpiritu falis Ammonlaci alcalino apparet, qui, quantum obfer-
vare potui, nunquam quiefcit. Ille autem fpiritus, qui ex Ammoniaco
fale cum calce viva deftillato oritur , longe minus erit quietis patiens.
Talia igitur corpora motum mire fervant, mire excitant : an talia in fub^
terraneis obvolitantia femper , donec quiefcant in corpore quodam , quo
poft adunationem fixantur , plurima producunt corpora compofita ibi.f
dem , quis qeget?Sed tamen in his omnibus cogitandum reftat , quod
aer in fummo frigore adhuc tamen motus , affiduoque ofcillans , faepe
caufam dat, qua ipfi hi motus incitari queant. Atque motu hoc, proprio
Menftruis , & inde nato , folutiones fepe illico contingunt , quse alifer mo¬
tu maximo, per aliam caufam excitato , haud contigiflent. Id autem ve¬
litis in exemplo intelligere hocce. Sumatur Cretae optimae Britannicae fi u^
ftum, hoc igne c^lcinetur fummo; etiam foco Tfchirnhaufiano , vixmu-
tabitur in hoc fummo motu. Ponatur in aere oeftuante, frigido, quief-
Cente, fummis procellis agitato , non mutatur. Mittatur in ac]uam ebul¬
lientem quam diutiflime , nonfolvetur. Coquite in lixivio Salis Tartari,
manebit creta. Ponite in aceto frigido, ftatim folvitur, ut difpareat.^^UndQ
liquet immanis differentia , quae eft in motu excitato per vim reciprocam
Menftrm & Solvendi, §c inter motum alium fadum ab igne, aere, aqua.

f)E ATI TIS THEORIA. 447

propulfu. 4. Acrimonia Menftrui nobis explorata, c]ua corpus nofluma
rodendo , dolorem excitando . deftiult, ideo non tfl habendum aptum
ad alia folvenda. Hoc m oleo vitiioii, fpiritu nitri, fpiiitu falis, ac.iia
regia , illico patet: cjuce dum nos citilhme confumat , ceram, dv ful-
phur , qus a nofiris humoribus tam facile dillolvuntur , non didolvunt,
5. Menfti'ua multa corpora folvere nequeunt; fi tamen illa corpora prius
in alio Menfiruo difioluta fuerunt, tum inde redduntur apra, ut queant
folvi ab eoMenftruo , cui prius penitus refiiiebant. Coquite fulphur vul¬
gare in Alcohole quamdiu libet , manet non plus dilTolutum quam lapis
inaqua; fundite .Sulphur cum Sale Tartari , fit malla rubra fufea : hrnic af-
. fundite in frigore Alcohol, promptifiime mox Sulphur intime dilToivitur,
Coquite Stibii pulverem in Alcohole, nihil fic. Coquite idem in alcalino
fale per deliquiam foluto , donec fit mafia ficca: huic affundite Alcohol ;
mox tlndtura aurea enalcitur. Hanc autem ordinatam , dc fuccefiivam
applicationem Menftruorum diverforum tanti fecere Summi in arte Prin¬
cipes , ut Boyleus , Hombergius , Tachenius, fcriplerint , ipfa fic Metalla
relolvi pofTe intime in fua bina principia , fulphur fixans , ik mercurium
renatum. Ita tradunt fcilicet, argentum in fpiritu nitri folutum , dein in
alcali fixo puriffimo diu digeftum, poftea cum fale Ammoniaco fsepe fu-
blimatum , tandem mercurium veriim currentem exhibere : una Sales hos
refufeitantes appellabant. Ita Acida parant ingreffum Alcalicis fixis in
intima Metallorum. Alcalia fixa introitum procurant falibus Alcalinis,
volatilibus, quae aliter eo ingredi haud potuifTent. Si aurem rogatis , an
credam. Metalla fic in mercurium abire poffe ope faiium ? Nihil aufim pro¬
ferre , quia multa tentando nihil tale inveni hadenus. Propriae tamen nu¬
ditatis conficientia , alienae induftrise obtredare , aut fidei , no’im. 6. Men-
flrua quaedam folvunt corpora, quae ante hanc experientiam, crederen¬
tur omnium minime apta tali folutioni , five Menfiruum fpedanrur, five
folvenda corpora. Ita tenax , & vifcofilTima , Terebinthina nativa , in
corpore humano, vivente, adeo penetrabilis, ut intra paucifiimum tem¬
poris , fragrantia violacea lotium inficiat , colorem ejufdem muret, to¬
tum corpus calefaciat ; fi oleis mifcetur , hsc folvit; ut & refinas , folutu
difficillimas, leni admodum calore liquefadas penitus difiolvic ; gummi-
refinas etiam, quae vix ulla arte folvi queunt , ut gummi Copal, & alia,
facit liquefcere. Quid autem de Vitello ovi credere oportet? Efi , fi ex ana¬
logia loqui licet, placenta pulli, eft machina organica , cujus abftrufif-
fima ftrudura effugit omnia microfeopiorum conamina, omnes Anaro-
micas artes. Nonne vlfcofum , lentum , iners, inodorum, parum lapi¬
dum , nullo modo acre corpus eft? Si tamen cum Gummofis, Oleofis , Re-
finofis , Balfamicis , quibufeumque, in leni tepore , lege artis , conteritur,
plus fanepraeftat , quam ullum aliud Menftruum poterat efficere. Tollit fei-
iicet tenacitatem inde, redditque in aqua, & fpirituofis , hsec ipfa dif-
folvenda , reddit humoribus animalium facile mifeibilia; ut liceat ag-
nofeere, natura quod hic praebeat Menftruum, cui vircure aliud par vix •
fumma ars effecerit. Quin etiam, amariflima , flava, fana, bilis, quo¬
rumcumque animalium, pifeium inprimis n6n refpirantium , rapacium,
ftmilem fere potentiam exercet , Balfamica, Gummofa, Refinofa, Te-

448 PARS ALTERA

nacia , Terebinthinacea , Vifcofa , molli admiftu , feliciter refolvens. Man¬
na, Mei , Saccharum , pariter contritu , & tepori fimilia folvunt. Quid
Albumen ovi memorem? Id codu durum , rite fepararum, ex aquae bul¬
lientis balneo dedillans aquam dat limpidam , nec odore , nec fapore no¬
tabili, praeditam , non falinam , haud acidam, nec alcalicam ^ cujus ta¬
men, quanta (it, quamque (ingularis poteftas in ipfis metallis, Paracel-
fus teftatur , & Helmontius, qui eam folam idoneam habuerunt in prae¬
parando fuo Mercurio Medicato ad virtutem laudatlflimam. Si autem al¬
bumen purum , codum , in catino puro aeri in cella fubterranea expo¬
nitur , liquorem promit infipididimum , aquam diceretis puram. Haec ta¬
men aqua myrrham , adeo duram folvit , ita penetrat , ut evadat melius
ficrefoluta, quam quocumque alio Menftruo. Sane nihil magis mirabile
ignaris apparet , quam quod ita per omnium blandiflima folvantur, quae,
omnibus fere Menftruis intada reftiterant. 7. Igitur affero , quod acedo,
lixiviofa acrimonia, falina indoles , demonftrata phyfice praefens in ali-

Suo Menflruo, non demonftret unquam a priori, quod ideo taleMen-
ruum (it foluturum datum corpus; nifi prius conftiterit per fingularia
experimenta capta , quod folutio fiat, poftquam conjunda (imul fuerint.
Si enim acida quaecumque nota, a lenKfimo ad fortidimum ufque, com-
rnllfa fuerint cum fulphure firnplici , adjuvante licet igne, fulphur ma¬
nebit immotum , ut arena in aqua. Nitri fpiritus , metalla citera utcum¬
que aggrediens , aurum relinquit. Quare nihil proderit dicere , acida
queunt metallum folvere ; fed tantum acida certa folvunt hoc, illud-
ve, metallum. Qui Alcali ignei, fortiffimi, rodentes vires nmltories ex¬
pertus in multis corporibus, inciperet credere , potentiam hanc fe exten-
furam ad ornnia , quapa falleretur , dum argentum vivum, aurum, ar¬
gentum , nihil pati ab hoc folvente tam clare cerneret ! Atque idem
etian) in falibus videmus : fi enim argentum coquitur cum cremore tar-
tari, dealbatio fit; (1 cum fale marino, neutiquam. Ita tandem ut ne qub
dem liceat djcere in genere, acida, alcalia , falina, funt folventia nifi
femper tantum refpedu limitato ad fua , definita objeda. Simulae ultra
conamur progredi, natura obdat. 8, E converfo autem non licet pru¬
denti Chemico colligere ex eo , quod deprehendit , corpus aliquod fo-
Jutum effe , ergo caufam illius folutionis h€tx fuifie acidam , alcalinam ,
falfam , nifi iterum aliae accelferint conditiones, qua? prefiius hoc deter¬
minent. Qua tamen in re Chemici recentiores (atpe lapfi funt, dum nimis
proni in generalia , (fatim ex folutione dcedta folvens ianotefeere pu¬
tabant. Quamvis enim pulchre quis nodet , aurum folutum elfe In mi¬
nima ; licet etiam redfe fciret , aurum non folvi ab ullo fale , hadfenus
cognito, nifi Sale Marino , ejufve p;odu(5tis; ne fic quidem daretur, vere
concludere, igitur , fi folutum aurum , folvens fuit de Sale Marino ; nam
argentum vivum, purilfimum, auro nitididirno aflfidtum, illnd intrat
corrumpit , fragile reddit , folvit. Attamen in rerum natura non ed nol
tum ullum corpus minus acidum, minus alcalicum, minus falinum, quam
argentum vivum. Nullum quoque habetur corpus , in quo mmiis acri¬
monias , quam hoc ipfum : quum nec aperto oculo dolorem inferar , ne-
f^ue nudatis infperfuni nervis. Quum imerim aurum omni. aeido, alcali"

falino f

t> E AR TI S THEO RT A; 449

lalino, acri cuicumque cogniro , intadum refiftat. 9. Magis adhuc para-
doxon videtur, fi dixero , omnem iliam Phyflcam vim , quam folimus
appellare corrofionem , five rodentem acrimoniam , nullam abfolutam
efle , fed omnem hanc tantummodo relativam ehe inter rodens , & ro¬
dendum fmgulare, non inter rodens & omnia alia corpora. Si enim quis
acrimoniam arrodentem aqu$ fortis' in animalia , vegetantia, & folfilia ,
jam infinitis in cafibus expertus , praeceps colligeret, ergo rodentifiimum
hoc liquidum longe facilius arrofurum efle alia magis mollia , &. tene¬
riora , mox falleretur, fimul ac ceram illi immitteret mollllTimam , aut
fragiliflimum fulphur. 10. Pariter haud erit ratum , fi dixere;, Mrnlfiuum
hoc vel illud, eft blandilTimum , ratione mei corporis, ergo etiam non
habebit virtutem folvendi alia corpora, quia meas haud relolvit , arro-
ditve fibras. Enimvero oleum olivae fuavifiimum ad libram impune quis
ventriculo , & inteftinis , ingerat. Quum tamen fulphur illud , omni aci¬
do rodenti, refiftens , ffatim in hoc oleo diffolvi queat penitus, ceram¬
que pariter intadam Acidis rodentibus promptiflime diluar. Ipfa cera li-
.quefadla, iners adeo , immiffi corallii colorem blande quidem, attamen
cfiicaciter , dicitur extrahere. Quum intefim corallia eadem immutata
ignis fummi extremam violentiam in longum tempus ferant , Alcalia
omnia tolerent. Nemo id facile a prioii credidilTet , nifi prius per Pingu¬
iaria edodlus fuifiet experimenta. Quae igitur duiiffima nobis apparent,
qu$ per ignem talia explorata funt , ideo ad lolutionem fui non requi¬
runt femper folventia , quae alias per notas aceri ima apparuerunt. Hac
dodtrina freto haud habebitur impoffibile , inveniri in artis, vtl naturte,
potentia folvens quoddam uni forte rei , per alia vix folvendae , pro¬
prium, quamvis illud idem, alia corpora, longe debilioia, longe mol¬
liora, non arrodat. Neque eft in his alia ratio boni quid detegendi, nifi
li quis illi corpori, cui folvendo tale Meilftruum queerir, fuccelfive ap¬
plicet Menftrua quaecumque : quod enim minime apturn crederetur , id
unum prae caeteris valebit efficiendo propolito. Calculum velicae confi-
derate , cogitate cancrum. His mederi hadtenus non potuimus; at def-
perandum neutiquam de poffibilitate inveniendi remedii , quod idaefa
vefica, calculum ibidem diflolvere poffiet , neque enim ex data dodfrina
opus erit veficam rodi, quo remedio calculus (olvitur. Spiriais panis fe-
calini miram habet vim folvendi lapides quofdam , inrerim paites hu¬
mani corporis non Ixdit rodendo. Aqua autem albuminis ovorum cocii,
oculo vivo innoxia, multa interim valet refolvere. ii. Menftrua ple¬
raque, eo ipfo , quo fua objedta lolvunt miitantque , folent etiam mu¬
tari penitus a fuis folutis , ita ut patiantur reciprocam adionem a Men-
ftruis. Id aurem fere in omnibus Menftruis patuit. Aqua, Alcohol, &
Mercurius minus mutantur, tamen fenfim mutati folent. Quamvis enim
dicant, Mercurium puriffimum nihil mutari, tarnen ille , admiftu alio¬
rum , concrefeendo muratur: quum enim faepe inquinetur ab aliis, cum
fane ab lildem quoqpe mutatur quodammodo, etiam quando mutatas
in metalla tranfit. 12. In magno faepe verfantur errore, quicumoue pu¬
tant , omnia Menftrua femper tanto redius tuas perficere folutiones ,
quo magis depurata fuerint , & hinc reduda ad fumrnum gradum fui
7om. /. Lil ’

450 P-ARS AITE R A

roboris. Quum contra vis folventis fsspe minuatur in eo , pro rato , ^{Uo
magis depurata fuerint. Si vitriolum plumbi cjuaeritur , hincque diflblvi-
tur in aqua forti, femper erit folutio difficilior in fortiflimo fpiritu ni¬
tri, quam ii idem fufficienti aquae copia dilutus eft. Idem in ferro patet,
quod oleo Vitrioli quadruplo aquae diluto diflblvitur ; at fi in Oleo Vitrio-
li meraciffimo immittitur; tum malTa fit uno momento fere immobilis.
Hinc Alcohol multa coagulat , quaefpiritus vini vulgaris diluit, diflblvit-
qiie , ut in fanguine humano apparet , qui fpiritu vini vulgari diluitur ;
fed per Alcohol redificatifiimum mox condenfatur. Hinc fumma Menftrui
perfedio , & proinde fimplicitas , in fuo genere, non auget femper vim
folvendi ii? ■DtTi'lt/Jo. Attamen iterum , idem illud Menftruum, fi ad alia
objeda folvenda applicatur, (aepe requirit fummam purificationem , priuf-
quam agere pofiit inftar Menftrui in illa objeda. Si enim per fpiritum
vini conamur olea ftillatitia accurate diftolvere in liquorem homoge-
neum , debet tum ille reduci prius in Alcohol quam puriflimum , auc
nihil omnino praeftar. Si fuccinum folvere volumus in Spiritu Vini, ne-
cefls eft , ut Alcohol omnium redificatiftimum adhibeamus. Ita tandem
iterum de menftruis abfolute pronunciari nequit , an diluta , an pura ,
requirantur ad prgeftanda certa objedorum mutamina, fed vel hoc ite¬
rum prius per experimenta determinandum eft. 15. Nihil autem magis
in omnibus his notabile, quam effedu folutionis praeftitae per Menftrua
refpedu fijorum objedorum , vires produci novas in rerum natura, quae
prius non exiftebant neque in Menftruo folo , neque in corporibus ante¬
quam foluta erant, fed pendent penitus ab hifce binis jam per folutio-
nem hanc ita unitis. Argenti vivi grana tria infans impune deglutiet ,
idem fpiritus lalis marini grana feptem, vel odo , fine ulla noxia bibet.
Quando autem de binis hifce habentur confeda quatuor grana mercurii
fublimati corrofivi; tum haec bre haufta violentiflimum erunt infanti ve-
penum. Antimonii crudi in pollinem contriti grana triginta infanti tuto
quis dederit. Facile 6c totidem nitri diluti grana exhibuerit eidem. Si au¬
tem h^c duo in pollinem trita, permiftaque, igne dein incendero, fit
uno momento crocus metallorum. Illius autem grana fex infanti quis
dederit , nifi occifurus? Utinam talia moniti, Chemici deinceps caveant
credere , quod produda folutionum quas praeftiterunt , femper fint vel
medicamenta , vel utique innoxia humano corpori ; quia fimplicia, quae
compofito faciendo adhibuerunt, talia vel remedia, vel non nocentia
prius, fuerant. Sane maxima damna, quae infamem operum fucceftum
imputaverunt arti Chemicae , ex illa praecipitantia Artificum profluxde.
Nunquam enim aliud quid magis miratus fum, quam infraenatam illam
licentiam, qua Chemiftae, ne Medici quidem, aufi fuerunt fubfcribere
vires Medicatas , unicuique defcripto corpori , quod arte fua paraverant.
Videte , quaefo , Bafilium Valentinum in curru triumphali Antimonii , rem
cerneris coram. Mihi faepenumero fubiit cogitare , idem jus fabro ligna¬
rio , caementario , aliive cuicumque artifici , efle , ut 8c fua laudet. Vos,
Juvenes generofiflimi , unique bono, Severo, dediti, femper cogitabi¬
tis, compefeendam hanc pruriginem prudenti cautela, & fi quid in hifce
exploraqdiim forte occurrit , lento gradu, dofi parca, intento in oraneta

jbE ARTIS THEORIA. 411

ieventum animo , utendum , quoties nova probabuntur ! Ita Dodrina
haec Chemica de Menftruis viam aperiet ad intelligenda optima nua-que,
quae ars habet. Si enim Claffes defcripras excutitis , Objeda cuique ha¬
rum propria aflignata confideratis , notafque veras appohtas perpenditis ,
tum demum poteritis praeceptis, talis artis uti , ut , quantum datur , a priori
audeatis praevifa praedicere, quae evenient ex applicatione corporum ad
corpora ; fed fimul tamen experiemini femper , nova quotidie evenire ,
& non praevifa prius. Haec potui Vobis aperire, dc feciffe, gaudeo: pro¬
pero ad rem tradlandam aliam j dicam enim de.

Men^ruo JJniverfali , fve Alcahefl.

Qui ergo dida hadenus fedulo cogitat, facile credet, omnes Chemi-
cas corporum folutiones, paucis, mechanicis mere exceptis, tantum efle
effedlus attradionis , & repulfae , quae latet inter partes folventis , & fo-
luti. Hinc igitur omnem ipfam actionem pendere a relatione quadam
inter illa bina. Ideoque, juxta praecepta anis cognita , non pofle afli-
gnari ullum corpus , a natura datum, vel ab arte produdtum, quod, line
ullo difcrimine, diflblvere poffet quaecumque corpora. Quin etiam pror-
fus impoffibile elfe, ut demonftretur unus modus Phylicus, quo illa om-^
nium promifcue corporum refolutio perageretur. Attamen , poftquam
Helmontius pater fua fcripta evulgavit , arti Chemicae innotuit Hi-
ftoria Arcani cujufdam Menftrui, quod Paracelfus pofledifle narratur,
quodque ille, more fui idiotifmi, Alcahefl: vocavit. Id, h ita, ut Hel¬
montius fidentilfime jurat, unquam ulli mortalium cognitum fuit: ha¬
bendum fane efl: pretiofiflimum donum , quo DEUS unquam per natu¬
ram beavit intelledlum humanum ope Chemiae, hinc 6l alterius cujufque
artis. Utique omni Philofophorum lapide carior foret, longeque magis
defiderandus, thefaurus : cujus ope pulcherrima quaeque lanitatis, 6l opu¬
lentiae, inftrumenta quam facillime parari poflent. Jure ita ceniuit Boy-
leus; qui tamen infinita diligentia, nata inde peritia artis, non po¬
tuit ejus cognitionem non tantum alTequi , imo vero vix credere , tale
quid extitifle : & quidem jure fummae prudentiae. Inrerim a fcriptura
Helmontii Chemici praecipui ubique de hoc Menftruo fcripfere , tanquam
de refibi comperta. Impoftores avaritiam fuam explevere pecunia, qua
emunxerant avidos tantorum myfteriorum. Sapientes , in ambigua fol-
licitudine penduli , nihil aufi fuerunt ftatuere certi. Hinc volui aperte
Vobis enarrare Hiftorice ipfam rem, ut fe habet ; fcilicet quantum ejus
fciri potefl: ex fcriptis illorum Virorum , qui foli fcripferunt de hoc Men-
rtruo j ut faltem affequamur fententiam Audorum, qui dicunt fe habuifle,
& ufurpafle, haec ipfa fecreta : cseteri omnes tantum hauferunt hxc ex:
Helmontio. Nam ex Paracelh didis de Alcaheft , mortalium nemo de
tali re unquam cogitaffet , nifi Helmontius monuilfet prius tanta myfte-
ria, heteroclita hac vocula tegi. Et quum ipfe hoc arcanum ignis non pof-
Edeam ; haud aliud potero, quam ex diligenti excullione , & fideli com¬
paratione , Vobis dilucide explanare, id omne, quod erui potent ex di¬
dis Scriptoribus, Si enim illi tale- quid noverunt, fi cognitum fedulc?

Lll ij

rrirr.o Nomen.

Secundo Ety-
fiion.

4^1 , PARS ALTERA

iedorl revelare per fua fcrlpta voluerunt, non datur melior modus;
quam hic, eliciendi rem iplam. Unde, quicumque tanto fe labori accin¬
gere promptus, feiat in qua materie, quibus inftrumentis modifque , fe
occupare debeat : ne oleum perdat operamque. Sed & proderit quam ma¬
xime , ut prjEftemus nofmet immunes a damnofis drophis vagabundo¬
rum, qui importuni jadtantia, & formidololi dolis , nefeiunt quod pro-
miuunt : poterunt enim ftatim detegi ab unoquoque , qui didicit ParaceKi,
& Helm ontii , dodin inam. Qute fane res telici Igspe opportunitate mihi
fuit quam utiliffima, quoties cum ignaris ftentoribus res elTet, Ut rem
aggrediar Tagaci cum cautela fic agam.

Primo nomen confideremus , quod fcrlbitur Alcaheft. Id ante Para-
celfum , Scriptorum nemo unquam prius adhibuit, ne quidem inter Che-
m'Cos. Ipfe autem , quantum reperire potui , uno tantum loco illud po-
fuit , nimirum in tradlicu de Viribus Membrorum, L- II. C. 6, ubi haec
verba iiubei. Hft & liquoris Alcaheft magna vis in Jecore, ad illud con¬
fortandum & confirmandum , & praefervandum ab hydrope & omnibus
geneiibus ex hepate oriundis, hftque proceflus ejus , utpofl; coagulationem
fuam reiolvatur , 6^ coaguletur in foimam tranfmutatam ; ut procelTus
ejus inonfliat de goagulaiiilo, tk refolvendo. Et tunc, fi iui fimile vincit ,
efi: Medicina Hepatis , liipra omnem iMedicinam. Et , licet confump-
tum effer , vicem praftat unlveifo hepati, ac fi nondum confumptum
foret. Quare vobis omnibus , qui colitis Medicinam , opus ut nofcatis prae¬
parare Alcahefl, ad abigendos morbos plurimos, ab Hepate oriundos.
Ita , ut modo bis vocabulum hoc Paracelfus , idque tantum in hoc loco ,
adhibuerit. Nunquam ante, veipoftea, ullam hujus rei mentionem fecit,
ut didici omnia Viri opera fedulo ferutatus. Quare mortalium nullus ultra
cogiraflet de hac re , abfuiffec poltea fuperaddita interpretatio Helmon-
tiana.

InquiGtum igitur fuit in originem novi vocabuli a Paracelfo fidi. Ec
ubi cogitatum fuit, quomodo folitus ille fuerit, tranfpofitis literis notas
voces tegere, putaverunt idem quoque hic ; quin & quandoque initia vo¬
cum conjungendo formavit inauditas voces. Dum enim vult, ut Tartarus
adhibeatur ad fundendam faburram lienis, dicit , ut fumatur Sutratar. L. II.
de Vir. Membr. C. 7. Rurfumque, dum Crocum, quem ab auro colore
Chemici vocabant aroma Philofophorum , praeferibit ad morbos renum
proprios, dicit id praefiari per Aroph, L. II. de Vir. Membr. C. 10. Hinc
igitur quidam dixere Alcaheft fignixScare Alcali eft. Rolfinc. Eph. Germ. D.

2 z.ann. VI. VII. p. 5. Rulandus in Lexico. Atque putaverunt, id femper
pro bafi habere Alcali , quod debito dein acido faturetur. Putavere alii , ira
dici , quafi Saltzgeifl: : quia Alcaheft, fi idem circulato , ex Sale Marino
conflari putant coagularo, refoluto, coagulato in formam tranfmutatam.
Rurfum fuere , qui fufpicabantur , Alcaheft appellari quafi Algeift , five to¬
tum undique purum purum fpiritum ; quia proceffus ejus de coagulato, refo¬
luto , coagulando, id docere videtur. Tum & fententia Fabri , qui ait effe
purum Spiritum, mercurialem , metallicum, qui ita nexus proprio fuo
corpori , ut evadant haec duo unum , infeparabile , indeftrudtile , corpus.
Ephem. Germ, D. n. Ann, 8. App, IXl, Quum vero certi quid ultr^ ex

DE ARTIS THEORIA. 455

Etymologia vix eruere queamus , tranfibimus ad Synony'ma : perlclite-
mur , an ex iis collaris aliquid fublucere queat. Paracelfus nullum nobis
Synonymum edit quod novi. Helmontius plura fubftituit, quae perpen¬
demus. Enimvero nullum aliud fupereft auxilium ad hanc rem , prceter
unicam Helmontii interpretis audloritatcm , quum & hbi eamdem hanc
lagenam traditam profiteatur.

Primo igitur vocat fimpliciter aquam ;rcribens pag. 88. §. 27, (e no-
viffe aquam , quam manifeftare non libebat , cujus medio omnia vegetan¬
tia tranfmutarentur in fuccum deftillabilem, fine ulla faecum in fundo
vafis refidentia. Ibidemque §. 29, narrat, fe pofuifle aquae cujufdam , &
carbonis querni partes aequales, inque vitro Elermetice claufo tepore balnei
digeflifle. Ibidem eamdem aquam craffam appellat ,Mum §.28, fcribit in
folo Machabaeorum libro fecundo, capite primo, aquam craffam memo¬
rari , quae Ignis eifet perpetuus , & forte non abfimilis aquce fuae. Alibi
iterum aquam folventem vocavit, ut pag. 6z8,ubi ait liquorem Alca-
hefl; elfe immutabilem aquam folventem. Propius acceflit, dum vocavit
Ignifaqua uno vocabulo; pag. enim 377. §. 3 , dum enarrat allegorice ac-
quilitionem fcientias , fingit, fe accepiffe lagenam , in qua erat unius
verbi Ignifaqua, nomen prorfus fimplex , fingulare, indeclinabile, in-
feparabiie, immutabile, & immortale. Quin & laticem iterum vocavit,
qui redudus ad atomos minimas naturae pollibiles, pag. 94. §, 2 8. Liquo¬
rem autem creberrime vocat, pag. 85. §. 6. Adjnndlo liquore Alcaheft
Paracelfi omnia corpora facile in aquam converti afferit , pag. iip. §.
89. Per Ignem gehennss, qui eft liquor Alcaheft Paracelfi, fciri pofte ,
quantum luminaris alterius vegetabile poftideat. Pag. i6y§. n. pag. 584.

§. 43. pag. 419. pag. 628, 700. §, 2-3.700.§. 2. pag.70<j.§.io. 714. §. 27.
776, II. 60. Ac etiam liquorem dilfolventem appellat, pag. 88. §. 1^,
Quae igitur omnia innuere videntur, quod Arcanum hoc forma liquida ,
humida, inftar aquce cujufdam, exiftat. Alio porro loco, pro Synonymo
ejufdem ponit , quod fit Ignis Gehenn^E. Ita enim diferte pag. 1 ip. §.
28 , loquitur, per ignem Gehennas, qui eft liquor Alcaheft Paracelli.
Rurfumque pag. 45. 15, Arena originalis arti, & naturte , refiftit ,
neque poteft ullis admmiculis a fua conftantia recedere ; unico dum¬
taxat gehenncs artificialis igne excepto , fub quo igne artificiali are¬
na fal fit. Si ergo Helmontius hac applicatione Paracelfum fequu-
tus fuit , ex hoc difcere poterimus , quid Alcaheft fit : quia Paracel¬
fus de hoc Igne gehennas fcripfit. Sed de hac re paulo poftea , ubi de ipfo
Alcaheft dicemus. Poftea Helmontius ait effe hunc falem , fummum , 8c
feliciftirnum, qui ultimam puritatis, & fubtilitatis metam in natura atti.
git. Pag. 580.5.24. Hinc & illud vocare videtur Ens primum faliiim, pag.
419. Inde & falem circulatum, & Salem circulatum Paiacelfi , pag. 45.
§. II. pag. 374, §. 49. Hinc& Circulatum majus. Ibid. Sal circulatum,
pag. 576. Sal circulatus, pag. (52 8. Sal circulatus Paracelfi. 700. §. 2 3, de
quo ille loquutus eft in libro de Renovatione, & Reftauratione. Si igi¬
tur Helmontius fincerus in his, & verax fuit; poterit ex ejufdem alle¬
gatis Synonymis, ut & ex Paracelfi fcriptis tentari indagatio mirabilis
Menftrui.

LlHj

Tertio Synony¬
ma.

tjuarto Ortus.

Quinto Virtu¬
tes , primo ra¬
tione Objedi.

454 PARS ALTERA

Id prlurquam conamur , quarto oportet confiderare ejufdem Origi¬
nem ; hacC autem nufquam in rerum natura fpontanea reperitur , quia
in natura deficit, pag. §• 12, ubi diferte aflerit, Terrae partem homo-
genealiter reduci in aquam per artem : fed acriter negat fimul , unquam
id fieri pofTe per naturam folam : quia in natura agens deficit , quo vera
terra in falem , & aquam reduci queat. Non aurem producitur niu per fo¬
lam Chemiam, qux fola reperit laticem , qui tranfmutari nequit, reduc¬
tus ad atomos minimas in natura poflibiles, pag. 94, §. 27,28. Sed non
vulgari Chemia; imo vero labore Sophiae. Ibid, dc pag. 700. §. 23. Et
quidem pro ultimo ejus tantum apice, ut diferte clamat & palam. Tan¬
dem ac tandem Chemia , pro apice fuo parat univerfale folvens pag. 387,
§. 6s> Quin etiam in tota arte non habetur ullum opus difficilius, quam
quidem illius eft , quo Alcaheft praeparatur , neque operofior eft pars in
tota Chemia. Neque ledione , neque putatione, fed plena fcientia ,
eaque adhuc dupliciter obfirmata , fcientia hujus operationis acquiri po-
tefl: , hinc rariffimus , cui datur, pag. 700. §.25. Hincque liquor ille tsedio-
Effimae praeparationis, comparari nequit intelledui humano, licet quis
gnarus fit ipfius artis , ita ut ad confecutionem illius revera perveniat ,
nifi quem Altiffimus fpeciali dono eo deduxerit : quia particulari privi¬
legio eledus effie debet, qui eo potiatur, pag. 714.$. 27. Manet quippe
folus Deus ejus difpenfator, ob rationes Adeptis notas, pag. 704. §. 2. Ex
qua origine tradita ab hoc Audfore, liquet , quam defipiant aberrando , qui
male credunt, fe levi labore id confecturos! Certe hi magno hiatu pro-
miffiores oftendunt infcitiam luam , fimulque arguuntur falli. Neque exci¬
piant , plura talia jadtando : nam manifefte hos redarguit Helmontius ,
didtitans , quod in tota natura univerfi unicus modo eft ignis , Vulcanus
ardens , ita quoque non efle nifi unicum liquorem diftblventem cundla
folida in primam eorumdem materiem, abfque ulla fui mutatione, aut
virium diminurione, quod norunt, teftanturque Adepti, pag. 677. 6jS,
§. 6. Hac profedto dodtrina tutus repuli tot inanes fcientia, promiffis &
fpe divites, foepe & dolofas vulpes, poftquam unam modo ab ipfis, aut
alteram quaeftionem fuilTem expifcatus. Ex refponfo enim ftatim patuit ,
quam parum intelligerent de re verbis jadfata!

Nos autem videamus jam quaenam ftupendae Virtutes , quae adfcribun-
tur mirabili huic , & pene tremendo , arcano. Igitur Menftruum hoc
fuam poteftatem folvendi exercere efficaciter poteft in omnia corpora fen-
fibilia , quaecumque demum ea fuerint , fimplicia , vel compofita , volati¬
lia , fixa, folida, liquida , animalia, vegetantia, foffilia, imo in ipfum
aurum, & mercurium, in quae nulla alia agere ufque in intima poffunt.
Ira audite loquentem. Noftra mechanica mihi patefecit, omne corpus,
puta faxum , lapidem , gemmam , filicem , arenam , marcafitam , argillam,
terram , lapides codfos, vitrum , calcem fulphur & caetera , tranfmu¬
tari in falem adualem , aequiponderantem corpori fuo, unde fadus eft;
& plantam, carnes, offa, pifces, quidquidque fimilium eft novi redigere
in fua mera tria. Metallum autem , propter lui feminis anaticam com-
tniftionem , & arena, difficillime in falem rediguntur, pag. 43. §. 1 1.

, live t^rjra onginaUs, refiftic tam ani , quam naturae , neque

. DE ARTIS THEORIA. ^5^

'tillls adminiculis vel artis , vel naturas , a primsva condantia recedet.

Sed fub uno duntaxat artificiali Igne Gehennae arena fit Sal , & tandem
Aqua.pag. 45. §.15. Rurfum, Alcaheft Paracelfi eunda natura: corpora
fubtilifando tranfinutatjpag. 55.$. 7. Alibi, omnino corpora facile in aquam
reducuntur adjundo liquore Alcahefi; Paracelfi, pag. 85 . 6. Etiam illa ,

quae aliter negant dividi in tria. Ibid. Etiam illius ope omnia vegetabilia,
commutantur in fuccum deftillabilem, fine ulla faecum in fundo vitri reli¬
dentia, pag. 88. §. 27. Ipfe carbo quernus. Ibid. §. 29. Unus fcilicet.idem-
que liquor Alcaheft , omnia totius univerfi corpora tangibilia , perfede
reducit in vitam eorumdem primam, pag. 2(^5. §. i i. Etiam in omnia ve¬
nena, pag. 5 74. §. 49. Quaeque alia praeter fe folvit, ut aqua calida nivem
liquet, pag. 380. §. 24. pag. 5 87. §. 55. Ipfum oleum , & fpiritum vini,
pag. 5 7(J. Ligna Cedri, pag. 6 5 4. Omnes fpeciesElixiris proprietatis, pag.

<535. Ludum quoque Paracelfi. 700. Mercurium, pag. 776.$. 1 o. 1 1 . Ip¬
fum Aurum, p. 'J06. §. IO, quod aliter a nullo, quocumque demum , fol-
vente radicaliter in fua principia componentia deftrui nequit : quum longe
facilius fit , ex non auro facere aurum , quam de auro producere quid , au -
rum quod non fit. Quibus fuccinit ornnis Turba Sapientum, uno ore
idem clamans.

Sexto confideremus modum , quo virtutem fuam , in haec fua objec- Sexto modi,
ta, exercet Alcaheft. Scilicet femper vis illius excitatur igne. Ifque ap-
plicatur lenis tantum, live digerendo, feu deftillando , vel cohobando.

Nam Carbonem quernum & Alcaheft , asquis combinata partibus , in
vitro hermetice obfignato, fpatio tridui tepore balnei tantum digeflit ,
tumque jam folutio peradfa erat, pag. 88. §. 29. Sal circulatum , fola di-
geftione, oleum omne, & fpiritum Vini, reducit in formam mirabiliter
mutatam, pag. 567. Alcaheft cum pari pondere ligni Cedrini in fragmenta
redadi, in vitro figillato , fovetur tepide , intra feptimanam; totum lignum
mutatur in liquorem ladeum, pag. 654. Aliquando autem deftillatione
ipfa & quidem unica opus hoc abfolvitur. Si enim liquor Alcaheft femel
deftillavit a Mercurio vulgi , relinquit eum in fundo coagulatum & pul-
verabilem , pondere nec audum , nec imminutum, pag. 628, quod fit qua¬
drante unius horae, pag. 776. Sed ,alia iterum opus eft cohobatione ,
priufquam defideratum effedum praeftat. Saepe enim corpora in falem
aequiponderantem concreto converfa, aliquoties cohobanda funt cum Sale
circulato Paracelfi priufquam fixitatem fuam omnino amittant, pag. 43.

§. 1 1 j quod inprimis in metallis , praecipue omnium in auro , propter per¬
fede aequabilem feminis commiftionem. Ibid. Aliter , fi unica modo deftih
latione abftrahitur a Ludo, vel Cevilla, Paracelfi , prima vice deftillatio-
nis pauco duarum horarum fpatio , totum lapidem convertit in falem
ejufdem ponderis. Caeterum alio modo applicationem Univerfalis hujus
Solventis non reperi, neque vim ignis majorem eo requiri, ullo argu¬
mento conftat. Leni ergo agitatione fuarum partium per ignem fada po-
teft diflblvere omnia corpora. Ipfum enim Alcaheft deftillando elevari
poteft, gradu fecundo ignis arenae, pag. 88. §. 29. Sed non adfcendit ca¬
lore tepido balnei, pag. S8. §. 29. pag. 634.

Nihil autem in tota natura rerum magis mirum, vel obfervatum , vel septimo effw.

45^ P A R S A L T E R A

& narratum , habetur, quam quidem eft illa mutatio Phyficai <^uam Auc¬
tores hi adfcribunt huic adtioni illius Menftrui. Scilicet, totum omnino
corpus fui objedi fimul convertit in unam maflam mutatam , quae nihil
ponderis acquifivit, amilit nihil tota hac operatione. Mutata autem haec
mafla liquida videtur femper , aut Salina. In qua re tamen quaedam diver-
fitas; nam Argentum vivum aclione Alcahefl fit pulvis fixus, triturabi-
lis, follium igni refiftens, in plumbo conflans, pag. 776.^. lO. ii. Alia
fere omnia convertuntur in Salem priori fuo corpori aequiponderantem,
pag. 43.§. 1 1 . §. I ^pag. 5(5. §. ix. Carbo Quernus mutatur flatim in
duos liquores diaphanos, fundo , & colore , varios, pag. 88. §. ip. Lignum
Cedrinum mutatur in liquorem laCleum ponderis fui prioris. Dein ulte¬
rius in duplex oleum ; quod oleum fola digeflione totum tranfit in falem
purum , ita ut aquae mifceri queat, pag. 634. Ludus vero, vel Cevilla Pa-
racelfi, qui lapis in fundo Scaldis prope Antuerpiam , intra duas modo
horas, una, leni, deftillatione totus converfus eft in falem aequiponderan¬
tem fuo concreto , qui fal aeri expolitus deliquefcit , decurritque , in hu¬
morem liquidum , fine ulla omnino faece , pag. 700. §. 2 3 . Ex quibus om¬
nibus liquet hanc folutionem , in primo quidem initio, variis contingere
modis ; fed tamen femper tandem reducere corpora foluta in fpeciem Sa¬
lis, qui aqua folvi poteft : excepto argento vivo; quod ob fummam fim-
plicitatem , auro puriorem, aquae purae fimillimam, in Salem verti renuit;
hinc radicaliter omnem divifionem , arte , aut natura , poflibilem refpuit ,
adeoque ipfe penitus indeftrudtilis eft, pag- 5 5 . §. 8. pag. 705.$. 10. Cor¬
pora igitur illa, poftquam in falem aequiponderantem ope Alcaheft re-
du(fta lunr, retinuerunt adhuc proprias virtutes ,|quae a feminalis proprie¬
tate illorum corporum pendebant, quae ergo fingulares erant, nec aliis
communes. Memorabilis inprimis haec proprietas defcribitur, dum pag.
5 5* §• 7 > ha ait : Alcaheft Paracelfi cundda naturs corpora fubtilifando
tranfmutat ; nam corpora, dum ad fummurn fubtilifantur , ut amplius
non poffint, fi perfeveratur fubtilifando, tandem abeunt in aliam fub-
ftantiam , cum retentione proprietatum feminalium. Et pag. 587. §.
65, per Univerfale Solvens, cunifta remeant in Ens primum, prae-
bentque dotes nativas, unde magnas, & inexplebiles, poteftates nan-
cifci opportunum eft. Manifeftius adhuc dum pag. 677. (>78. §. 6 , afle-
rit , Liquorem hunc unicum cundfa lolida dilTolvere in primam eorum
materiem abfque ulla fui imminutione aut immutatione. Clamat ideo ,
diftite diflolvens homogeneum , immutabile , diffolvens fua obje(5i(-a in
materiem liquidam primam , poteritis ita intimas rerum elTentias , harum-
que dotes, infpicere , pag. 780.5. 25. Unde igitur hac ratione omnia
hsc corpora abeunt in falinam , volatilem , materiem , quae fpiritum
redtoiem illarum rerum lingularem retinet. Hinc intime milceri poteft
cuicumque humori- corporis noftri , cumque eo permeare per univer-
fa humani corporis vafa, inque hoc itinere ubique exercere potefta es,
quas in corpus noftrum proprias habet. Itaque Iigec vocaverunt potabilia,
Sicque nofcitnr . quid nomine potabilis auri intellexerint Adepti, quam¬
que vana fit gloria , quamque fallax eorum , qui hoc fe polTidere glori m-
t.iu l Aurum acidis rolum auri veri ramenta in corrodent^ latentia exhi¬
bet

t)E ARTIS theoria. 457

fcet: fed aurlim potabile Philofophorum efl liquor falinus jauro fuo i^qui-
ponderans , fine ullo prorfiis adjundo menftruo , fola pura puta auri ma¬
teries prima, vel primum Ens. Vid. inprimispag. 700. § 1 5. Hinc omnium
maxime fingulare hic efl: , quod Alcahefl fic folvenao nunquam immi-
fceat femet fuo foluto, fed inde feparatiffimum penitus perflet. Ira non
auget, nec minuit foluti fubflantiam; verum eam tantam relinquit , quan¬
tam acceperat. Id manifeflo animadvertitis pag. S 8. §. z8, dum ait, foluti
carbonis Querni duos liquores , fundo , & colore , diflindos , tepore
balnei adfcendere , liquorem vero folventem manere in fundo ejufdem
ponderis. Non enim reperit ullum corpus , cui nubere queat : ipfum nimis
purum , fubtile, redadum ad atomos minimas, fpernens hinc omnia fer¬
menta, femperque cselebs manens, pag. 94. §. 27. 28, Hinc agit tantum
adione externa , non concrefcens cum fuo mutato , quemadmodum ignis
folet agere purilfimus infua objedta, ut aqua calida nivem liquefacit, pag.
38o.§. 2 4.pag. 577.678. §.5. Liquor quippe hic nihil fuiadmiflum relin¬
quit foluto, pag. 776. §. IO. II. Hinc mihi duo eximia haec privilegia ap¬
parent, praeter alia , hujus Menflrui, ratione caeterorum omnium. Primo ,
quod non per attradionem, aut repulfum , agat; fed tantum mechanica
quadam folvendi virtute , contra quam alia omnia , quge nora funt , demp¬
to forte uno igne. Deinde etiam , quod omnes vires nativas folutorum
femper confervet, & tamen interim venena, dum refolvit . orbet viru¬
lentia fua, vim deleteriam iis adimat , vires fummas Medicatas iis indat.
Dum illa in Entia prima deducit, pag. 374* §. 49, quae fane res intelledu
difficillima habetur. Poflquam igitur omnia corpora in ens primum faU-
num, volatile , ope Alcahefl reduda , cum retentione fuarum dotium
genitalium, fi tum ulterius urgentur adione ejufdem folventis , amittunt
naturam falis; orbantur omni prorfus feminali, propria, virtute; fit ex
omnibus , diverfiflimis , ead.^*!!! iners , inodora , infipida , fimplex , ele-
mentalis, aqua; ficque nimia ejufdem applicatione perditur, quidquid
pulchri fuerat produdum : tantum conflat, ultimam omnium tangibilium
materiem Aquam efle; in quam Alcahefl ipfum ulterius nihil quidquam
agere potefl; fed quae, impraegnata iterum feminali cujufque feminis foe-
tura, abire iterum potefl in quaecumque nova corpora. Audite Ipfum!
Omne corpus tranfmutatur In falem adualem, aequiponderantem fuo
corpori, unde fadus efl. Et Sal ille, aliquoties cohobaitus cum Sale cir¬
culato Paracelfi, fuam omnino fixitatem amittit, tandemque tranfmuta -
rur in liquorem , qui & ipfe tandem in aquam infipidam tranfit , aequi-
ponderantemfali, unde manavit, pag. 42,. §. 1 1. Arena originalis unodun-
taxat artificiali Igne gehenna fit Sal, & tandem Aqua, pag. 45.$. 15.
Et, novi Aquam , cujus medio omnia vegetabilia commutantur in fuc-
cum defliilabilem , fine ulla faecum in fundo vitri refidentia ; qui fuccus
deflillatus cum alcallbus , totus in aquam elementalem infipidam reducitur,
pag. 88. §. 27. Carbo Quernus in liquores duos verfus per Alcahefl, pau¬
ca creta admifta, deflillarione adfcendit priflino pondere fere, omnem-'
que qualitatem aquae pluvialis habet, pag. 88. §. 29. Tumque omnia fiunt
tam volatilia , ut tepore balnei avolent a remanente in fundo Alcahefl;
pag. 88. §^29. pag. 580. §. 24. pag. 634, &

Tom. /.

M m m

Oftava pro¬
pria iimnutabi'
iius.

Nono Vokcl-
iuas.

I^cimo cjuf^
diin obfeijuiun»
uni lei.

'458 PARS ALTERA

Qiiod tamen omnia alia lorrge adhuc fuperat , efl: , <:juod Menf^ruum
hoc , dum in omnia omnino corpora, tam mirabilia peragit, interim
tamen ab illis omnibus nullo modo vel minuatur, vel mucetur , vel in vir¬
tute fua debilitetur. Unde iterum hac dote fua Ignem abfolute refert , op-
timoque jure ipfl igni comparatur. Perfpicua ideo phrafi dicitur agere vi
fua agendi fuper fublunaria quaevis, abfque readione, pag. 45. §. 15. Et
poftquam carbonem Quernum tam mirabiliter folverat , manfit liquor fol-
vens in fundo , paris ponderis & virium, pag. 88. §. ip. Eft quippe defpe-
rata ejus tranfmutatio , quia non reperit corpus ullum dignius cui nube¬
ret, & cjdebs eft omnis fermenti commifcibilis, cui obediret : hinc &
mori nefcit, pag. 54. §. 27. 28. In fumma ideo ejus adtione reducit omne
tangibile in vitam ejus mediam , abfque ulla fui immutatione, virium¬
que dirainutione, pag. 265. §. 11, Immutabile ergo , & immortale, pag,
377. §. 5. Solum agendo non mutatur, pag. 380. §. 24. pag. 628. & 6 54,
677. 6jii. §. 6. Agit igitur abfque reactione patientis, agentifve depau-
peratione, pag. 704. §. 27. pag. 77 ^>. § 10. 11. Etenim hoc diflblvens ho-
mogeneum , & immutabile , pag. 780. §. 25. Idem numero, pondere ^
adivitate, valet millehma adione, quantum prima, pag. 77t>.

Nono inter ea, qu3B in hoc Menftruo obfervare oportet , efto ejufdem
in igne fixitatis, aut volatilitatis gradus. Atque ille quidem iterum mira¬
bilis valde eft: nam poftquam omnia, vel & fixillima quaeque, corpora
reddidit tam volatilia ut leni igne balnei in altum inde elevari queant,
tamen ipfum manet in fundo fixum, neque fimul adfcendit, pag. 5^. §,
14. pag. 88. §. 27. 29. pag. 634. pag. 700. & 776. §. 10. Interim tamen
Alcaheft ipfum adeo volatile eft, ut gradu fecundo ignis arenae adfcendat
deftillando una cum corporibus folutis, pag. 88. §. 2.9. Unde quoque po-
teft deftillando abftrahi a mercurio vulgi, dum illum figit, coagulatque,
pag. 77(^. & (^28. Ex quibus ergo quam definitiflime limitatur gradus
ignis parvus, quo omnis illa poteftas Alcaheft exercetur in natura rerum,

Decimo tandem , priufquam dimittamus hanc materiem , omnino no¬
tandum, quod intadum hoc , indomitumque , corpus , nulla alicujus re-
fiftentia unquam fatigatum , tamen unum agnofcat in rerum natura cor¬
pus illud, cui uniri poteft ita, ut ab eo trahatur in conjugium. Id clare
apparet confideraritil textum integrum audoris , pag. 94. §. 27, 28, Che¬
mia indagando follicita eft corpori , quod tanta puritatis fymphonia col¬
luderet noblfcum , ut a corrumpente nequiret dillipari. Ac tandem ftupe-
fada eft religio, reperto latice, qui redudus ad atomos minimas in na¬
tura pofiibiles, c^lebs omnis fermenti connubia fperneret. Defperata
ideo ejus tranfmutatio eft, non reperiens corpus fe dignius , cui nuberet.
Sed labor fophias anomalum in natura fecit, quod abfque fermento com-
mifcibili a fe diverfo furrexit. Serpens ifte fe ipfum momordit , a veneno
revixit, & mori deinceps nefcit. Unde videmus, conjundionem quam¬
dam duarum rerum, qucE utcumque diverfae fuerant, contigiffe. Manifef-
tius idem , & diftindius, id docet, dum pag. 26^5. §. 1 1. fcribit , unum,
cumdemque, liquorem Alcaheft, omnia univerfi totius corpora tangibilia
perfede reducere in vitam eorumdem primam , abfque ulla fui immutatio¬
ne, aut virium diminutione, a folo autem fuocQmparifubter jugum trahi.

DE ARTIS theoria; 45<>

Slt<!jue permutari. Alio autem loco rem propius tangit : namque pag. 5 S.
57. §. 14—17, ait mercurium a fulphiire originali , profunde adhaerente
liberatum, nullo igne mutabilem, omnia alia femina contelUm confume-
re , excepto fuo compari.

En, Auditores , rem fide Audoris enarratam. De tali nunquam legere
alibi memini. Philolophis antiquis, aliis Chemicis, Medicis, res indicta,
inaudita, omnium tamen defiderandarum in Phy licis fumma. Quaeritis igi¬
tur avidiflimi ex quanam tandem materie debet quaeri ? Pauca dicam ,
incredibilem , varietatem prius expertus, quandoque cum pernitentia
deteftatus. Paracelfus habuit liquorem infinito labore taediofiflimae cir¬
culationis praeparatum ex Sale marino , in quo natura fummam pofuit per¬
fectionem. Hunc ille improba induflria deduxit in oleum perpetuum. I um
vocabat Ens primum falium, Oleum Salis , Liquorem Salis, Aquam Salis,
Circulatum Salem minorem, Circularum minus, L. 'X. Archid. in remedio
ad maculas. In tradiatu de Sale, C. iv. In correctione & additione. L. de
Renovat. Archidox. IV. C. 4 , efTentia de Salibus. Archid. L. VIII. C. de
Elixire Salis. Quintae eflentiae extraCtio e Salibus. Archidox. X. C. 1. Ipfa
autem praeparatio moleflifiima Salis circulari delcribi ur, in qua mhil
omnino obfcuri , nifi quod ignoretur ibidem , quilnam lir ille Spiritus
Vini illic requifitus ad impurum feparandum a puro. Hoc jam etiam con-
fonat penitus Helmontianae fententiae : quippe ait quod Sal coiporum
aliquoties cohobarus cum Sale C irculato ParaceKi, abeat in Aquam, pag,
45. §. II. Hinc & primo Enti Safium vires adferibit ipfius Alcahefi , pag.
419. Per Salem Circulatum omnia venena mori, pag. | 7 §, 49. Inde Ta¬
lium fummuin & feliciirimum vocat, qui ad fummam metam puritatis,
& fubtilitatls, reduCtus eft , hinc omnia pervadit , fidus agendo manens
immutabilis, alia omnia prompre refolvens, pag. 380. §. 24. Hoc Sal cir¬
cularum in oleum 6c fpiritum vini tam mire agit, pag. 575. HicSalcir-
culatus reducit quoque corpora in liquorem lui concreti, pag, 628. Atque
cum eo Ludus quoque poteft praeparari, pag. 700. §.25.

Sed alterum habuit Paracelfus folvens , priori Circulato minori longe
potentius , atqui & multo difficilius acquifitum'; hoc ideo appellavit Cir¬
culatum majus. Archidox. X. C. 4. Scireque inde dixit ibidem materiem
mercurii Salis. Imo 8c Ignem viventem deinde vocat. Archid. X. C. 5.&
Cap. 6. In mercurio vulgi agnofeit fiummum ignem, coeleftemque vitam
abfeonditam ; quin & mercurii quintam effentiam coeleftem ignem effe.
Si cum^fua matre, fcillcet arcano falis, folvitur. Archid. X. C. 6. Quando
igitur haec duo, ita intime unita funt vera adunatione, inque puritatem ,
fubtilitatem , & volatilitatem redada fimul , tum haberi videtur mirabi¬
lis illa Aqua Mercurialis , quam in capitulo de corrodente fpecifico de-
fcripferat ; in quo dicit , ibidem aurum ita mori , ut deinceps aurum non
amplius maneat ; quum In caeceris auri corrofionibus aurum, tantum mi-
nutatim corrofum , tamen verum aurum maneat; idque inde femper ,
per redudionem artificiofam , queat recipi. Hac igitur arte perfedum eft
conjugium aquae cum aqua ; quum duplex aqua fit , communis fcllicet ,
quae in fale , & metallica, quae in argento vivo; quae tamen utraque ejuf-
dera radicis habetur. Haec autem omnia ita & ab Helmontio Inielleda om-

Mmm ij

De materie
Alcahcrt i qui
Sal Maris , pro
Circulato mino¬
ri.

It Mercurius
circulato mino-
tt jungendus.

4(^0 ^ PARS ALTERA

nino videntur : (!|uare Id unum adhuc paucis fuperaddarrt ; audite ergo
fi placet , loquentem, pag. •) 5 . §. 8. Internus Metallorum Mercurius , omni
prorfus Metallici fui phuris labe exutus, fibiundequaque indiffolubili nexu
cohseret, ut radicaliter omnem divifionem natura, vel arte, poflibilem
refpuat. Neque naturam aquae difcere potui, nifi fub ferula ex caduceo
Mercurii parata Quin & naturam Mercurii inveni aquae adaequatam. Nam
ne minimum quidem terrae intra fe continet, fed folius eft aquae filius
femper, pag. ^6^. & pag. 705. §. 10. Ait eum omnibus antiquis Alchemi-
fiis , fi non vidiffem , argentum vivum eludere qiiamcumque artificum
operam, ita, ut aut totum avolet ab igne adhuc integrum , aut totum in
igne permaneat, atque utrolibet modo fervet impermutabilem fui, ac
primitivam identitatem , ideniitatifque homogeneitatem anaticam , dice¬
rem , artem non effe veram, quae vera efl fine mendacio, atque longe
veriflima. Adeo, ut quod fupra eft, fit ficut id quod eft infra, & vicif-
fim. Imo hinc arti, & naturae, prorfus impoflibile in Mercurii homoge-
neitate partes diverfas reperire , ne per Alcahefl quidem. Quippe qui
Mercurius Auro fimplicior , majori , anaticaque identitate conftrudtus eft.
Et quidem ideo ineft Mercurio ratio proxima indeftrudtilitatis , prout in
ipfis elementis. Hinc omnia fublunaria nimis debilia, quam ut Mercu¬
rium purum fubigant, penetrent, commutent-, aut defoedent. Manet fof-
pes in acre , Igne, & in liquore acri. Non attingitur ab ullo difTolvente 3
multo minus terebratur. Ideo & huic fic puro Mercurio in natura nihil
iimile , ne eminus quidem, pag. <^70. §. 1 7. Ergo & enti metallico fimilis ,
& valde vicinus, pag. 705.5. 4. Et tandem fimplex adtualiter exiftens , non
pars conflitutiva rerum, pag. 670. §. i 7.Tumque ex his fundamentis ja-
dtis, cognovimus, quod a lolo fuo compari fubter jugum trahatur, at¬
que permutetur, pag. z55. §. 1 1. Quia hoc anomalum in natura , furre-
xit abfque ullo commifcibili fermento a fe divifo j fed fe ipfum mo¬
mordit , revixit a veneno & mori deinceps nefcit,pag. 94. $. 28. Ecce,
Auditores optatiflimi , haec eft hiftoria Alcaheft Paracelfi , & Helmon-
tii, de propriis illorum fcriptis eruta, fumma fide. Vobis enarrata. Vi¬
detis hic fponte, in urina humana, cundifque illius produdlis , fruftra
quseri hoc Menftruum. Neque in Tartaro, ullove ejus praeparato, id un¬
quam inveniendum; licet Principi vicarius fubftitui queat, pag. 780. $. 25.
^6. Neque Phofphorus etiam huc reduci unquam poterit : repugnant
enim proprietates jam antea propofitx. Errat Glauberus hoc quxrens in
alcali fixato nitri ; Zvvelferus , in acerrimo aceti fpiritu ab xrugine
deftillato. Neque redte de hac re cenfuiffe videtur Clariflimus Guernerus
Roifincius , dum idem ftatuit triplex ex uno AlKali , ut bafi. Scilicet in
foffilibus ex Alcali Tartari & aceto antimonii : nam eft merus Tartarus
Vitriolatus, qui fic exfurgit. In Vegetabilibus , ex Alcali 1'artari faturato
per acetum : nam eft merus Tartarus Tartarifatus. In animalibus ex eodem
Alcali faturato per ferum ladfis acidulum ; nafcitur enim Tartarus Tar¬
tarifatus pretiofior. Neque enim adjundus dein Sal Ammoniacus rena
multum variat, Vid. Eph. Germ. D. i. Ann. 6. 7. pag. 19^ -196. App.
Sed nemo propius ad mentem Paracelfi, & Helmontii accedit in defcri-
biindo Alcaheft, quam Petrus Joanines Faber, in manufcripto ad Sere-

*

p E A R T T S T H E O R T A. ^61

nillimum Holfatiae Ducem de Alchemla , cjui editus habetur In Et>h Gei ni.
D. I I . Ann. 8. App. pag, 1 1 1 — 1 1 7 , unde memorabilia verba excepta fen-
tentiam meam firmant. Alcaheft licjuor fpirirus eh Mercurialis ^ purus ,
Metallicus, fuo proprio corpori, & nay.irali , ira nexus, ut hsc duo hanc
unum, infeparabile, indelirudfile., omnia dedruens, &in maceriem pri¬
mam vertens. Eft verus Mercurius Philofophorum , eledtus e regno mi¬
nerali, puro fuo corpori conjundtus , inde infeparabilis, liquor lacdeus,
butyrofus , omnia penetrans, 6c diflolvens. Duplex hic eft , fimplex , 6c
compofitus. Simplex ex Acido Metallico , puro, & Sale Metallico puro,
volatili reddito , cum fuo Ipiritu, praeparationis difficiliimiE. Compofitus
longe adhuc difficilior; nam fit ex acido mineralium, 6i. puro falfo ani¬
malium, & vegetabilium. Eft liquor Alcaheft, feu Mercurius Philofo¬
phorum purus 5 putus , Ignis naturae incorruptilis , inalterabilis , omnia
ducens in materiem primam. Solertillime autem Joachimus Becherus m
Subterraneis idem fere cenfet , dum in Sale Marino fe detegere afferit vim
quamdam arfenicalem , & mercurificantem , quse foret, ubi pura feparata
habetur, ipfum Alcaheft, quod tamen a Mercurio Philofophorum fo¬
ret quam diftindtillimum. Hinc ipfum Mercurium habet pro re Sulphureo-
Metallica, quae ex femet foret folida, fed fluiditatem omnen>fuam habe¬
ret a fulphure arfenicali falis communisi Quae fane fubtilifhme excogitata
utinam preflius demonftraftet ! Argumentum viri fubadiffimum hoc eft
Argentum puriffimum in fpiritu nitri arrofum , per fpiritum falis marini
praecipitatum, fit volatile , & difponitur ad Mercurium fuum facile dein
a fe dimittendum. Ergo fal marinus metalla puriffima a natura fua fixa . in
Mercurium verum convertere poteft. Ultimo jam tandem quiretis a me ,
ut aperiam , an crediderim , unquam ulli Chemicorum pofTefllim fuifio
tale arcanum? Libere refponderim , Helmontium conqueri, lagenam fe-
mel datam , iterum ablatam ipfi fuifle; unde certum, non potuilFe eum
tot experimenta illo liquore facere. Paracelfus vero tot, & talia, non
fcribit de fuis folventibus. Quare vere nefcio , quid de ipfa re dicam. Id
pro vero dixerim , confuluerimque , Salem marinum , & Mercurium ,
omni modo Chemico tradlate , nunquam poenitebit operae:.

DE SUPELLECTILE CHEMICA, ET rASIS

CHEMICI S.

Quum in mutatione corporum producenda , & obfervanda , totum
artis Chemico opus occupetur, atque inprimis igne applicato hsec muta¬
tio abfolvatur , hinc neceffaria funt artificibus inftrumenta Si Vafa , fine
quibus impoflibile artem exercere. Vafis igitur nomine intel!e<5lum volo
omne corpus cavum , intra quod corpus Chemice mutandum , vel mu¬
tatum , tum & ipfum mutans , feu folvens , continetur. Inftrumenrum
vero vocabo, omne corpus, quod praeditum eft ea firmitate, magnitu¬
dine , figuraque, ut aptum natum fit caufas murantes ad corpora mutanaa
ita applicare , ut fiat inde morus ex lege arris picelcrlptus , utque limul ar¬
tifex , adjutus Ilis, queat tradtare 6i caufas illas, & corpora mutanda.
Tota denique Supellex Chemica conflate debet corporibus arte mutandis^

Mmm iij

Vafa Chemica,

Varorum mate-
ties.

L'gnca vafa.

yltrca vafa.

Metallica vafa.

461 PARS A LT ERA

caulis mutantibus, Vafis, Inftrumentis , corpcwibus arte Chemica prodii^

d:is ; ut officina rite inftructa fir.

Vafa Chemica, quibus committitur objedum mutandum, debent polTc
continere rem mutandam , caufa# folventes, 6c ignem agitantem fufti-
nere, & perferre fimul, ne in medio opere fatifeant. Haec ideofirmiffima
requiruntur & minime inquinantia. Quae dein Vafa continentia appellare
liceat. Illa autem Vafa quae excipiunt corpora mutata fuas per caufas, &
fere femper vi Ignis feparata a corpore , quod in Vafe continente hanc
vim jam patitur, aut palTum eft. Excipula, vel Recipientia, dicamus. In
Vafis his inprimis oportet confiderare materiem, & figuram.

Materia Vaforum eft vel lignea; velfigulina, aut lapidea ; vel metal¬
lica ; vel vitrea.

Lignea Vafa confedfa ex ligno arido , non oleofo, neque ullo pig¬
mento incruftata, optima cenfentur ad Sales, falina, calces, calcinata,
recondenda ; modo bene ficcis indantur confervanda , & dein quam ar-
dtiffime claudantur : ita enim fervari folent illa, quas in aliis fere omni¬
bus ab humido aeris liquefeunt. Solent etiam Mortaria, vel Patinas, ex
ligno tornatas , magno bono adhiberi inprimis ad Metalla Mercurio fo-
luta cum aqua conterenda ; ad quod opus castera omnia vincunt. Quas &
plumbo , ftannoque , fufis , in pulverem reducendis , valent , fi creta
prius obducuntur. Ad alia raro ufurpantur.

Ex vitro conflata Vafa ufus funt egregii ; quia nihil mutant , addunt nihil,
nihil demunt , dum corpora continent , dum ignem patiuntur , nihil
tranfludant , admittunt extiinfecus nihil , praster ignem , & vim magne-»
ticam , ipfum Alcaheft continent , in Igne fuftinent. Ideo in omni exa¬
mine, in omni opere Chemico, femper, & unice , materies vitrea eli¬
genda & adhibenda eft, quoties non requiritur ignis major, quam eft
ille , quem vitrum ferre poteft fine liquefadfione. Quum vero vitrum vi¬
ride Germanicum omnium minime inquinet, maxime incorruptile fit,
ignemque diutiflime ferat fine fufione , illud quidem ad haec prasferen-
dum exteris ejufdem fpeciebus. Album vero , & fere cryflaDinum , quod
tam facile rimis faiifcit, & alcali fuum fudat, rejiciendum hinc: quia ni¬
mis facile funditur, alcali communicat, ut nimis patet, Patrur autem
vitrum illud viride ultra 600 , gradus ignis, necdum fluens vi ignis ; quan¬
tum adhuc ultra exquifite fuftineat ha<ftenus ignoro , quoad accuratam de¬
finitionem limitis ; fed in maximo igne arenx reduxi eo , ut liquefceret.
Igitur fatis late conflantia illius invidta patet , fedfupra fines cerros ignem
ferre ultra nequit. Utinam ergo Helmontius voluiflet revelare fecrerum
illud incruftaraentum , quo indutum vitrum abfque liquefadione potuit
fufferre fummum, apertum , furni anemii , ignem , ita , ut oleum vitrioft
igneum ex vitro potuerit deftillare. Crufta hxc nec dehifcere , nec con¬
trahere rimas, nec fponte decidere, neque nimium vitrificari, divitur.
Ita enim in fumma ignis tortura vitrum indudfam loricam incruftare in¬
terne afieritur. Vid. Heim. pag. 707.$. 1 9. Tum enim poflent omnes fer^
operafiones ablolvi in vitro. Ego autem talem loricam ignoro, neque h^-
(ftenus reperire potui, qui id noffet artificium.

1 ertia materies metalUca eft» Metallorum autem omnium difficillime

DE ARTIS THEORIA. ^63

per Ignem funditur ferrum. Ideo multa Vafa e ferro conflantur. Haf ei.t
vero omnia metallica Vafa duplex vitium: quum & a Salibus ignitis pere¬
dantur, hinc inquinent & pereant; fecundo & vi ignis liqueftunr. Ex
ferro enim tufo, in fornacibus ferri, curavi conficiundos cantharos, ut
ex iifdem phofphorum pellerem de urina , fed fundebantur in igne lon¬
ge prius.

Hinc igitur quarto de figulina terra fida, & excoda, Vafa parantur,
in ufus Chemicos. Sed & htec, ubi de pingui , argillacea , terra fada fue¬
rint , in fummo igne vitrefcunt, ficque In opere deficiunt. Unde optima
tandem, cux de macra magis materie condantur, ut Helliaca , & dmilia
ex terra crucibulorum parata. Suffinent quippe ignem violentidimum.
Sed, porofa quum fint , aliquid falini per illa rranfpirat. Maxime quando
fpiritus acidi per illa vafa pelluntur. Facile Jam liquet, quanam de ma¬
terie conflata Vafa requirantur ad dngulas qiiafque operationes. Aquofa
enim pura , & fpiritus perfedi fermentatiles , ex metallicis Vafis deftil-
lari queunt, Spiritus autem vegetabiles , acetofi , flillatitii s fermentati,
ex flanno, & per vafa ftannea , hic fatis commode deftillant. Capiera fa-
lina vitrum requirunt. Tubi fpirales dedillationi acetofbrum deflinati ex
flanno conficiuntur. Capitella femper optime de vitro adhibentur , ob
rationes jam didas. Terra autem Vafa nunquam , nifi ubi fumma vis
ignis requiritur ; & tum tamen , ut minus perfpirent , neque tam facile
findantur, femper incrudanda prius luto quodam apto ad hcec. Hsec igitur
edodi, priufquam opus Cheraicum aufpicato aggrediamini, confidera-
bitis materieni , gradumque Ignis requifitum ad operationem fufciplen-
dam. Inde enim flarim ipfi decidetis, quanam materie ad Vafa indigea¬
tis; aliter, ubi optio datur, femper vitrum, vel eo nomine, eligitur,
ut curiofi oculus per liquidum vas obfervare queat omnia phaenomena ,
quae corporibus inter operandum accidunt : quae res prster amoenitatem
obfervationis , etiam fummos ufus habet tam in Chemia , quam in Phy-
fica ; cernitur enim plurium apparitionum origo. Ed autem terra Figulina
Indorum, cinerum colore , porcellanae fimilis , ejufque forte fpecies. Inde
figuli ibidem Vafa formant valde magna, fed & minora, in quibus con¬
dita fua fervant , & per maria mittunt. Haec non roduntur , neque pe¬
netrantur ab acidis. Hinc confedores aquarum fortium illa faepe ufurpant
pro receptaculis idoneis ad fpiritus acidos.

Omnia autem Vafa, quacumque de materia conflentur , femper figura
fua mire variare poffunt. De quo in ufus Chemicos paucilTima monebo.
Illa igitur Vafa vitrea , qu^ dedinata funt volatilibus confervandis li¬
quoribus , falibufve , ut optima mihi probantur, quafe fundo plano, or¬
biculari introrfum formata in cylindrum affurgunt , dein in collum an-
gudum cylindricum fupra exeunt. Orificium horum obruraculo vitreo ,
ad colli cavum cylindricum examuflim expolito, claudatur. Quo autem
majore fuperficie epidomium hoc fuperficiem cavam colli lagenae tangit ,
co melius lefpondet votis vafis condrudtio. Vafcula autem , de quibus gur-
tatlm dillandi liquores, ampullae formam habeant. Collum edo cylindri¬
cum ; os vero exeat in marginem repandum , quLfuperlore verius pau¬
lulum cavus fit ; epiftomio de fubere claudi poteft, aut de cera hortula-

Figulina vafa.

Vaforum fignfa
ad 'ervanda eoii-
poi'^

4<^'4 ; P A R S A L T E R A

norurrv flava , fi fpiritus acidi volatiles coercendi funt. Figurae in Tabula
confpici queunt.

Ad Operatio/ Alia autem Vafa, quibus artifex eget ad inftituendas feparationes cor-
nei chemicas, poiuiii per ignem , quae inprimis deftiilatione folent peragi, varias requi¬
runt figuras , pro varietate obtinendi eftedtus. Quum vero duo tantum
huc requirantur; unum quo corpus mutandum continetur ,& cui appli¬
catur ignis ; alterum , quo feparatum ex priori per vim ignis excipitur ,
quod fere femper frigidius requiritur ; hinc de figuris utriufque agam.

cruc:buia,& Si corpus mutandum , & in varia feparandum igne, folum fixum re-
facins fufona:. manens fervare debet , tum figura fere lemper efl: conoidea obtufa, cujus
bafis in fiipremo ore, apex hebes in fundo. Unde a conica hac figura,
ufque ad fegmentum cavum fphaericum varietas eft. Sic catini fuforii ,
Crucibula dicta , referunt conos ; patinae vero fuforiae , in quibus uftulatio,
& calcinatio , fit , partes cavas fphaerici fegmenti referunt. Regula quidem
in his Vafis a figura haec eft : quo Vafa hsc minus alta, magifque panda ,
eo materies volatilis facilius a fixa avolat, eoque vis ignis ad majorem
fuperficiem corpori tam mutando, quam remanenti fixo , magis applica¬
tur; unde pro uftulatione femper patulse maxime, & humiles, Patinae
eliguntur.

Vafa deftiliato- Quoties autem materies volatilis, a fixo feparata , aeque defideratur ,
***• quam fixa ; tum in Vafe continente eft triplex figura. Cylindrica, conica

furfum convergens, conica deorfum connivens. Cylindrica lateribus fuis
folum coercet volitantia , caeterum adfcenfum, nec juvat , nec impedit.
Omnis igitur illius varietas pendet a folo diferimine altitudinis ; igitur
regula ut altitudo, fic diverfitas operationis. Maxime volatilia, ut a mi¬
nus volatilibus feparentur altiftima Vafa cylindrica exigunt. Fere fixa, a
penitus fixis fecernenda , humillima requirunt Vafa. Quando autem Vafa
ex angufto fundo, (enfim furfum expanfa aflurgunt, ut in catinis hemi-
iphsricis , aut (egmentum fphaerae cav;E conftituentibus , tum patet ex hy-
droftaticis , lingula pundla cavas bafis fuftinere columnulam liquoris in¬
cumbentem , cujus altitudo eft ab eo punefto ad puneftum fuperficiei , quod
eft in perpendiculari ex eo pundeo dudfa ad horizontem. Unde liquet ,
columnas femper eo breviores, quo margini propiores, & contra. Quarb
repanda figura mire adjuvat elevationem. Inde & exhalatio per ea fit ex-
peditillima. Hinc idea habetur Retortas didis. Eft enim fphiEra cava , qute
definit in collum cylindricum , cujus fuperior linea horizontalis eft tan¬
gens illius fphasras in apice fupremo. Linea autem inferior illius colli eft
diameter ejufdem fphsra parallela illi tangenti. Ideo tale Vas partes igne
elevatas quam facillime, coercitas, & repulfas fornicata parte Vafis, fa¬
cile determinat in aperturam cylindricam indeque in recipiens. Hoc nempe
Vas , eft aptiftimum feparandis deftiilatione partibus valde fixis a parte
abfokite fixa : ut in deftiilatione Olei Vitrioli , Spiritus Nitri , Aquse for¬
tis , Spiritus Salis, Spiritus Aluminis, fimiliumque. Solent autem artifi¬
ces collum illud deorfum incurvare, & in apicem conicum , apertum ,
ducei^ : ut vapores in primam colli aperturam adii , mox fponte inde
deorlum decidant, deftillentque; ex quo propofito vulgaris Retortae for¬
ma nalcitur. Verum in deflillationibus taediofiffirais , ybi diuturna fummi

ignis.

D E A R T I S T H E O R T A. 45'j

Ignis aSIo requiritur ad elevanda , & expellanda, corpufcula maximo-
pere refidentia fuae elevationi , curabam mihi (.onftruenda cylindrica
Vafa, qu3E horizontali in fitu pohra, parte fupeiiori horizontali aperi¬
rentur in collum horizontale; ut figura in l abulis docet. Pei quaedefiil-
latio Phofphori & liquorum difficillime propellendorum, commodiffime
peragitur: laudabitis commodiffimam horum Vaforum facilitatem in ope¬
ribus difficillimis. Verum quotiefcumque tamen magnam illam quotannis
copiam Olei Virrioli, fpirituumque acidorum tofiilium coram Vobis con¬
ficiebam in demonftrationibus privatis , vidifiis loco Retortarum adhi*
buiflfe me femper Cantharos cylindricos figulinos in latum orificium cy¬
lindricum patulos. Hi enim in fitu horizontali intra fumum accommodati
prsbebant fane quam optima ad has deftillationes Vafa. In horum enim
orificium cavum fegmenta cylindrica inferta ^ alteraque parte iii magna
recipientia vitrea hotizontaliter quoque appolita agglutinata, dabant fe-
curiffimam methodum acres hos fpiritus deflillandi Qute omnia in figuris
fubnexis explicantur , unde facile hauriri potefi recordatio toties vifo-
rum, atque intelledlus etiam nunquam viforum prius. Hinc puto , jam
intelledfum effie fundamentum dodtrinae de figura Vaforum continen¬
tium ad deftillanda difficilia adfcenfu. Quando aurem confedtaria illius
dodtrinsE confideramus , regula fere htec eft ; quo difficilius adfcendit res
deftillanda, eo femper magis conveniet figura & accommodatio ultimo¬
rum Vaforum. Verum, quoties res in fublime agenda, facile movetur,
atque gradu volatilitatis haud ita multum diftert ab illo corpote, unde
feparatio inftituenda venit, tum vafa figura contrariae requiruntur. Ta¬
lia igitur funt primo conica, qus quia clavae Herculis formam habent,
hinc Germanis quoque & Belgis Clavae feu Kolven , appellantur. Quae
etiam a fpecie fimili Cucurbirae vocari folent. Antiquiffimi vero Alche-
mift» , ut Lullius, aliique trequentillime Urinalia dicunt haec Vafa. Fa¬
cillime autem intelligirur , liquores in his Vafis igne elevatos incurrere
in conniventia Vafis latera , ibi impediri , inde repercuti , iterum deor-
fum delabi. Hinc igitur , fi quid illo igne difficilius movetur , id raro
tam facile adfcendit fuifum , quin potius deorfum repulfiim manet in
fundo. In his Vafis quoque id obtinet, ut quo latitudo fundi, ubi ille
ampllffimiis eft , magis luperat arititatem orificii fuperioris , per quod
liquor fublimatus eludlari debet, eo femper impeditio, & repulfio , ele¬
vati major erit adeoque tanto difficilior elevatio : unde iterum folum vo¬
latile fere a reliquo minus volatili hac lege feparatur. Tertio denique
longitudo horum Vaforum rite etiam cogitanda; quum, quo altior haec ,
eo difficilior fit, minus volatilium fublimatio. Speculatio harum trium
conditionum dedit inventum pulcherrimum, quo levi igne , labore, &
fumptu , confici queat copia abundans Alcoholis fimplicis , aut ejufdem
fubtiliffimis fpiritibus vegetantium impraegnati. Scilicet ex ftanno conus
fiat, cujus bafis pro lubitu , verbi gratia fex unciarum in diametro, ver¬
tex fupremus unciam habens. Altitudo quatuor pedum , a vertice inflec¬
tatur deorfum cylindrica forma , in infima parte infletftatur , ut ingredi
queat in orificium tubi cylindrici fpiralis , quem vulgo ferpentem appel¬
litant. Si enim fpiritus vini in cucurbita continetur , qu$ locata oft Iq,
Tom, L N » n

P A R S A L T E R A’

aqua bulliente , Illlque fupra applicatur talis conus pro capitello , tum*
que fit deftillatio per tubum illum fpiralem, .& refrigeratorium, prima
vice habetur fpiritus generofillimus ; qui mox geminata repetitione me¬
rum Alcohol exhibet. Ex iifdem evidenter concipimus naturam Phialae
didtae Chemicae, quae ampulla eft fphaerica, ex cujus vertice erigitur col¬
lum longum cylindricum , fuperius apertum. Has vulgo Matracia vo¬
cant. Eft ufus incredibilis in Chemia ad operationes quam fubtiliflimas
peragendas. Quum enim longitudo hujus colli pro arbitrio conftrui queat,
tumque etiam proportio ardfitatis colli ad latitudinem ampullae etiam pro
lubitu , facile liquet , ergo fieri pofTe , ut liquori in ampulla contento con¬
cilietur refiftentia quam maxima , fic ut leni digeftionis igne nihil fere
adfcendere queat ex ore colli vafis. Inprimis autem obfervavi in hoc
Vaforum genere atmofphaeras prefifionem , quse cavo colli Phialae infiftens
liquores & corpora intus contenta, & ab igne agitata mirabiliter compri¬
mit, atque inftar operculi cujufdam, fed lemper aequilibrati ad impetum
alTurgere conantium liquorum , obturantis aperturam colli phialae. Dum
enim calore applicati ignis aer rarefcens in ampulla univerfam atmofphae-
rae columnulam nititur elevare , patitur, iterum tantumdem refiftentiae a
renitenre pondere ejufdem. Hinc ergo partes liquidae , quae in hoc aere
rarefcente continentur, etiam reprimuntur ad fundum illius vafis ; atque
inde fit, ut agitatae per ignem partes fortiter applicentur illis corporibus ,
quae in vafe infimo continentur. Id autem oculis cernere evidens eft,
dum Alcohol vini contentum Phiala tali longiflimi , ardique valde colli
tenetur prudenter fupra ignem ; quando enim liquor Jam adeo calefcit ,
ut fere ebulliret , vapor fumofus affurgere fpedatur intra cavum illius
colli 3 atque iterum deorfum deprimi fpecie fluduantis nubeculae. Hinc
illo artificio digeftiones Menftruorum una cum propriis fuis folvendis ,
quam pulcherrime exercentur, fine jadura Menftrui , aut rei folvendae ,
quod fane hac in arte ad plurima experimenta mihi quam optime pro¬
fuit, quae aliter praeftare nequivifTem. Inferviunt praeterea altae Phialae
quam maxime ad feparandos fpiritus & fales , puros alcalinos , volatiles
quam maxime, ab aqua, oleo, terra volatili : unde aliter adeo difficulter
accurate fecerni fe patiuntur. Unum modo incommodum habent; quando
enim valde longae habentur , tum liquor in imo fundo jam aeftuans ufque
in ebullitionis calorem, quum tam alte affurgere nequeat, relinquit fu-
premum colli vitrei faftigium adhuc frigidum , quum infima pars colli
jam aeftuet : unde tum, fi vapor ebulliens fubito furfum ruit, repentino
calore collum ibidem diffilire cogit, inprimis quidem hyberna , glaciali-
que , tempeftate. Alterum vitium accidit ex eo , quod guttae in fupremo
collo frigido colledae, ipfte adeoque etiam frigidae faepe confeftim dela¬
bantur deorfum in calefadas maxime in fundo partes ampullae, vel colli ,
eafque inde diffilire cogunt. Id malum quandoque mihi , magno meo
damno , evenit, quando forte argentum vivum in talibus vafis hocce ap¬
paratu digererem. Di6ta fatis funt ad perfpiciendam virtutem figurae in
Vafis, atque neceffitatem hujus, illiufve formae ad efficiendum propo-
litum. Recipientium figura , fi majora inprimis requiruntur , duplex eft.
Namque in ampullam fphaeroidem figurantur, vel in formam cucurbita?*

DE ARTIS THEORIA; 4^7

'Quando autem capacitas in urrifque eadem habetur ; tum^cucurbitacea
fphaericae ideo proferenda ; c]uia iii longum porredior fundum fuum ha¬
bet ab ore vahs exhalantis remotiorem : indeque probet liquoribus oftuan-
tibus ab igne liberius fpatium , in quo paululum tepefcant , ita enin) fem-
per expertus fui. Sopenumeio autem requiritur , ut diOantia hoc inter
continens vas & receptaculum augeatur ; id jam dixi fupra effici tubis cy¬
lindricis interpohtis , & agglutinatis inter os continentis, & recipietitis.
Sed in deftillationibus magis artificiohs inprimis argenti vivi a metallis,
folemus hujufmodi ex arte compofitis pro neceffitate diOantiam addere
magis magifque, quem in finem h&c jam Vafa videtis vitrea , quorum
procedentis Hnis orificio fummo fequenti infertus continuitatem vafis
prorogat in quacumque longitudinem ; commifTuris idoneo tomento
rite conglutinatis. Confulite Tabulas fequentes. Retorta igitur, & rece¬
ptaculum , una cum depidis modo Vafis prolongantibus (ufficerent ad
omnes deftillationes , nifi forent fope volatilia valde feparanca a volati¬
libus aliis. Sed quum quotidie deftillationes requirantur pro volatilibus
valde, hinc igitur alta Vafa, & eredta , repetuntur. Indeque Capitelli
imponendi neceflitas, dixit Dioftorides , ubi de cinnabaris fubli-

matione fcrlbit , unde & flexu Arabico Alambic, vel Alambicus , flve
Alembicus deducitur ; cujus nafo receptaculum fupponitur. Facile ipfi ref-
pondetis roganti , ubi Cucurbita cum capitello & excipu’o ; ubi Retorta
cum recipiente, ufurpari debet. Facilitas adfceudendi furfum , permiftio
aliorum etiam valde volatilium, unde ferretio inftitueuda, facile dida- ’
bunt, Quin& percipitis id, quod inprimis eft vitii in apparatu hoc ufti-
mo; fcilicet, quum Alembicus cucurbiro agglutinandus , & roftrum ejuf-
dem receptaculo, hinc binis locis inftiiuenda conjundio facile aliquid ha¬
lituum per caementa rimofa tranfpellir , quaecumque demum cautela adhi¬
beatur. Sed faepe etiam requiritur affidua reaftufto , feparati volatilis ad
refiduum fixum , unde abdudum fuerat : Cohobationem vocant vulgo
artifices. Circulationem Paracelfus dixerat ; quae quidem operario om¬
nium pulcherrima eftedu habetur in Chemicis. Quum ideo neceffitatem
fummam hujus viderent artifices, & tamen in fingulis vaforum apertu¬
ris , liquorumque per aera reatfufionibus , magnam jaduram dolerent li-*
quorum eorumdem, excogitaverunt Inftrumentum vitreum conflans Cu¬
curbita, & Alembico, cujus bina roftra intra eamdem cucurbitam redu-
da , colledos Alembico liquores in proprium ventrem Cucurbitae affi-
duo reaffunderent , ficque , vafe fupra rite claufo , evitaretur jadura la¬
ticis, & taedium tot laborum. Inftrumentum Pelicanum dixere. Quod eo
melius, quo rubus ex vertice Alem.bici edudus longior habetur. Quia
autem talia Vafa non facile comparanda, fimpliciori apparatu idem ef-
fedus obtinetur, fi Phiala ampullata, in longum fatis collum produda ita
accommodatur ; ut prius indita materiae , alia Phiala minor , inflruda collo
tam gracili, ut intra collum prioris inferi queat imponatur, atque locus
orificii bono glutine obturetur , poftquam prius vafa cum materie tantum
incaluerunt , quantum requiretur ad operationem inflituendam ; tum
enim aer calefadus , fe expandens, exit pro rato ex vafe, quo dein per
gluten claufo , ignis fine periculo inflrui , continuari . ultra poterit.

N n n ij

luti ufus.

Lutum ad
aquofa , Se /pi
tituufa.

.^d Acetofa.
\

Ad acida folll-
Jia, 6c Alcalia
, Volatilia,

lorlcaVarotUflft.

^ PARS ALTERA

Attamen in hoc! apparatu accidere Colet , ut licjuor defuper deorftiiif?
deciduus frigidus in calidum fundum delapfus ex alto , vitrum fic fin-*^
dat : quare monitu cauti periculum cavebitis. Haec vero de vafis ditia
fufficient ad opera.

DE LUTO.

Luti nomine Chemldie Intelligunt dudile, tenax, atque exficcatu foll-
dum, miftum , cujus ope hiatus illi , qui committenda inter vaCa patent,
obflrui queunt , ut ita aeri exitus , & introitus prohibeatur. Pr^cipue au¬
tem, ut corpufcula per vim ignis in motum rapta, coerceantur inter def-
tillandum, nec ex vafis aufugere queant. Igitur liquet. Luta hgee varia
requiri, pro diverfitate materiae deflillandae.

Et quidem, fi res illa mereaquofa eft , tum farina feminum Lini, unde
oleum prius expreffum fuit, in pollinem tenuem trita, dein cum pauco
albumine ovi accuratiflime fubadla , in paflam crafiam redacfla , fufficit.
Haec enim inferta inter hiatus alembici , cucurbitae, atque circumdudta
commilfurae roftri alembici aut retortae, &: excipuli, calore durefeit, fi-
que rimas contrahit illitu fimilis folidefclt. In defiillatione autem omnium
fpirituum fermentatorum inflammabilium , atque falium volatilium alca-
linorum , alcoholifatorum , fufficit pafla ex eadem farina diu fubadla
cum aqua pura frigida.

Verum in deftillatione acidorum , vel acetoforum , vel aliorum, gluten
hoc non fufficit ; quin erofum folvitur, mollefcit, fumantes fpiritus emit¬
tit. Vefica tum bubula , aut fuilla , in aqua macerata prius, donec gluti-
nefeere incipit, & quafi femiputrere, adaptata, & circumdudla , pulchre
infervit.

Quotiefeumque autem violento igne expelluntur acidi de chalcantho
aut falibus foffilibus , fpiritus arrodentes, tum opus eft Luto , quod lapi-
defeit , appofito. Unde illud Lutum faplentias appellabant. Fit autem quam
optime, ii colcothar a deftillatione Olei Vitrioli refiduum, coquitur in
aqua , faepe renovata, tamdiu, donec nullam notam falini refidui am¬
plius edit. Tum exficcatur , & claufo arde vafe confervatur. Quando igi¬
tur illo opus erit , tum hoc dulce colcothar , bene ficcum , conteritur cum-
aequali copia calcis vivae optimae. Dein cum albuminis ovi conquaftati
parva copia fubigitur ocyflime in paflam , quae extemplo ficcls , paulum-
que calefadis vaforum commiflorum extremitatibus inducitur. Haec
enim cito exficcata lapidefcit fere durefeendo , omnefque fales inftar vi¬
tri coercet. Interim , abfque tanto molimine , fimilis efficaciae Lutum
paro. Nimirum terram figulinam mifceo arenae puriflimae illi ponderi ,
ut mafta per aquam fubada non amplius adhaerefeat tradantium digitis,
huic dein mlfto calcis communis caementariorum unam quartam addo ,
ut fit pafta fatis fpiffia. Hxc , quo aridior eo melior, modo dudilis fit,
apponitur junduris connexorum vaforum , ubi durefeens optima eft. St
forte in igne fummo , inter deftillandum dehifeit , rimafque contrahit ,
indudu fimilis ftatim poteft rima operiri. Hoc commodum : quia calx
viva faepe haud ita proftat venalis, & fincera.

Inter deftilLanduffi vero , maxime in furno ferventiffimo , ubi vaf^

f)E ARTISTHEORIA. 46-9

?gn‘is acftil candefcunt, maximum incommodum conringir, quando inter
ingerendum novam pabulum , vel aer frigidior, vel ipfa materies ingella
comburenda , frigiditate fua ferit fuperficiem candefadfi vaHs , quod tum
facillime crepans didilit , funditurque. Hinc quam maxime necelTa> ium cif,
vafa h^c incruftare fuperindudo veftimento , quo munita defendantur ab
hoc frigoris fubitanei infultii. Id q^uoque fgepe exigitur, dum defiillatio-
nes peraguntur in vafis vitreis, fummo igne arenae, ubi vitrum fere di(-
ponitiir ad liquefcendum , ut id caveatur, utque ferme vitrefcens materia
in cruda illa quodammodo figatur , & a confluxu ita prohibeatur. Opti¬
ma htec , mihi nota, fit cruda, fi terra pinguis figulina cum arena contri¬
ta in pollinem , cum pura aqua fubigitur in padam accurate permidamqu^
non amplius lentefcit habendo. Tumque ultimo parum calcis ctErnentaria;
admidum capiat, ut intime permida fit pada. Tum enim vas tepefadum,

& vapori aquae expolitum, ut tota fuperficie levidime madefcat , affixa
cequabiliter hac pada undique inveditur , palmlfque manuum appi edis
reducitur ad eamdem circumquaque craffitiem, prout judicatur utile. Quo
fadfo alperfa extrinfecus arena calida, ficca, reponitur in loco fere frigi¬
do , ut lentidime exliccetur lorica induta. Rimae forte natae inter exhccan-
dura implentur eadem imprelfa materie. Si tum abfolute exficcata omnia
fuerint, tunc ignem violentum Vafa haec fudinebunC.

DE FURNIS.

Unum tandem In his fupered, Auditores carldiral, ut fcilicef agamus rumi varii;
paucis de Furno- Animus non ed omnes metallicorum fornaces deferibere:
nec enim hic requiritur. Incomparabilis Georgius Agricola fufficit : quia
fermonc enarrat puridimo hanc materiem , quin & vivis imaginibus ac-
curatidime depingit ; Joannem Rudolphum Glauberuna de Farnis fi con-
fulitis , reperietis quaedam fingularia inventa , ut compendio laborum
rudiores quaidam operationes perfici queant. Atque hos tum fufficere pro
illis arbitramur. Nodrum autem hic ed Vobis condruere illos Farnos,
quibus indiget, quicumque juxta decurfum nodrarum Demondrationum
opera Chemica exercere dudebir.

Furnus igitur ed aedificata machina , cujus ope ignis contineri .coerceri , cui boBo.
applicari , queat ad Vafa, in quibus materia mutanda per ignem ipfi igni
exponitur. Hinc in Furno primo requiritur focus , in quo ignis excitatur,
confervatur , determinatur : quum vero ignis pabulo fuo fudinendus ca¬
minum requirat, quo fumos exhalet , atque ventilabrum, quo acrem ad¬
mittat, odium denique, quo pabula ingeri queant , apparet qua ratione
hiEC condrui debeant. Secundo inprimis in his fabricandis femper oportet
curare, ut vis excitati ignis ita confervetur, ut non dlllipetur incaflum ,
contra vero ut cogatur eo ire , ibique fuam vim exercere , ubi ad opera no-
dra illo indigemus. Tertio in illa drudtura exigitur, ut fabricetur locus
aptiffinius, in quo Vafa cum materie mutanda ita componantur , ut ibi¬
dem vim ignis requifitam aequabiliter quamdiu requiritur, in gradu defi¬
nito , queant recipere , doriec operatio perada erit.

Ille igitur, fuo in genere^ optimus Furnus erit, qui minimis expenfis,

N n n iij

470 ^ PARS altera

diuturna conftantia , aequabilitate maxima, atque regimine facillimo, nofit'
nimis laboriofo fcilicet , neque affiduam praefentiam artificis requirente,
tamen effedus fuos defideratos praeftat. Prima conditio ©btinetur, fi ita
ftrudlus Furnus efi, ut calor igne excitatus omnis, fine difpendio, appli¬
cetur corpori mutando. Hoc autem obtinetur, fi lolidiflima de materie
Furnus fabricatur , fique interna ejufdem fuperficies figuratur in eam for¬
mam , quas vires accenfi combuftilis determinet in locum deftinatum. Tum
quoque eo faciet fabrica talis , ut minima opus fuerit miniftri prsefentia
ad ignis fubminiftrationem , nimis faepe repetendam. Altera conditio ,
ut materies combuftilis, idonea eleifta, omnium lentiflime confumatur,
ita tamen, ut interim calorem fuppeditet neceftarium. Id vero praeftatur
inprimis , fi apta proportio obfervatur inter focum , caminum , & ven¬
tilabra. Qua obfervatione artifices peritiftimi una vice fuos Furnos in-
ftruunt requifito pabulo, quod durat in longum valde temporis fpatiura.
Tertia vero conditio omnium maxime neceftaria , ut diu gradus idem
ignis fuftinerl queat fine aucfta , vel minuta ejufdem virtute. Fx Chemia
enim patuit , definitum quemque ignis gradum producere determinatum
eftecium . in unumquodque corpus. Quando autem major , vel minor,
ille vigor ignis, mox eventus quoque alius, aliufque, erit. Unde fiet ut
confufio turbata contingat produdorum Chemicorum , quando in eadem
operatione promifcue jam major, minor jam, ignis applicatur. Inpri¬
mis quidem illud notum quoque , quod variati ignis augmentum , vel
decrementum, ipfa corpora difponat, ut aliter longe dein fe habeant ad
definitum quemque ignis gradum. Si enim eodem quidem igne utimur
ad Opera Chemica, fed graduum perturbatione alia in uno, in altero
opere alia, non obtinebitur fic de eodem corpore idem produtftum. Qua
quidem in re faepe damnofus error obtinet. Hinc Artifex in his conftruen-
dis femper cogitet primo de copia ignis, quam focus Furni debet acci¬
pere , continere , fovere. Secundo de materie pabuli fubminiftrand i in
opus requifitum : ubi confulantur, quae didla a pag, z8 )*. ad 3(^4. Tertio
de vi Ignis requifita ad unumquodque opus fingulare Chemicum : quum
in eodem foco ejuldem Furni , eadem copia ejufdem materiae varium calo¬
ris gradum ita poteft producere , ut a primo ad extremum omnis & medius
cieri , & continuari , queat. Ideo quarto nunquam negligat facilitatem
accelTus aeris ad focum. Quin & computet vim qua aer ille movetur
dum in focum tendit , nomine ftatus , ventive. Imo & vaiias atmofphaeige
conditiones, ratione gravitatis, levitatis, humiditads, ficcitatis, caloris
frigorifque , perpendere oportet, tempore enim, quo atft monftiatur in
barometro ponderolifiimus , dum fimul maximum frigus omnia conftrln-
git, & fumma ariditas fimul in aere adeft ; ignis luculentiftimus excita¬
bitur, atque fiagrantiilimus. Quinto tandem omnium maxime agat fecum
de exitu ignis excitati ex fuo foco. Qui namque facillime per vias latas di-
labitur in auras, & quaquaverfum diflilit , minime agit. Sed cujus unita
aftio determinatur in illum unum locum , ubi ea propofito Artificis exigi¬
tur , ille omnium optime famulatur Chemico. Atque haec quidem ea funt ,
quae fundamenta praebent ptaecipue ad ordinandas Furnorum ftrudturas!
Quare fupereft, deferibam ftru^uram jam Furnulorum, quibus utor co-

DE ARTIS THEORIA. 471

rim Vobis, & qui requiruntur in officina ftudiofi Chemisc , qui volet
illos habere , quibus Operationes qujECumque perfici queant. Incipiam de
/impliciffimo , quem ante quadraginta annos inveni proprios in ufus ,
quando in mufaeo haud ita magno , &; in quo parvus modo caminus
orat , multa quotidie experimenta capiebam. Ad qua; plurimis fimul indi¬
gebam Furnis.

Ille itaque fic confiruitur. Ex ligno querno , optimo , ficciffimo , fit
prifma cavum , quadrata bafi , novem uncias latum & quatuordecim un¬
cias altum. In eo intus infigitur quadratus affer, ad altitudinem a bafi
quinque pollicum, pollicem craffus, ex eodem ligno ita ut totum Fur-
nulum affer hic dividat in duas partes , inferiorem 5 pollices altam , is
focus ell , & in fuperiorem , odio pollices altam , in ea retorta , vel cu-
curbitse locantur, ad deftillandum. Affer ille medius , diaphragmatis vice
fungitur, in medio foramen orbiculare habet diametro quinque polli¬
cum , in quo cavo immitti poteft fundus rotundus cucurbita; , vel retortae.
Tum idem affer , extra hunc orbiculum perforatur adhuc quatuor fora¬
minibus orbicularibus diametri pollicaris , ut ignis e foculo poffit in fe¬
cundam partem libere adfcendere. Focus ab uno latere portam habet ver-
fatilem , magnitudinis aperturae totius foci , adeoque pollices novem
latam , quinque altam : ut ita aperiri libere ardleque iterum claudi valva
haec poffit. Tota dein fuperficies interna hujus foci, in fex fuis lateribus
tenui bradtea ferri, aut lamella tenui ex aere invertitur : ut lignum ab igne
quodammodo defendatur. Porta autem illa pertunditur, quatuor forami¬
nibus orbicularibus, diametri pollicaris, ut acr libere in focum admitti
queat. Fiunt & epirtomia quatuor cylindrica his foraminibus immiflilia ,
& edudlilia, pro regimine ignis, ad plus minufve , aeris admittendum,
Inprimis autem faber debet curare, ut porta hsec de arido ligno fic fiat,
iir claufa undique exa(5le adaptetur liminibus, & lateribus foci, fuperior
autem pars hujus furni a quatuor lateribus ligno fuo claufa, ea tamen
lege , ut in uno latere , quod portae contiguum ert in parte fpperiore ex-
cifum fit in foramen in medio hujus lateris pofitum , quod quadratum
fit , cujus latus fit quatuor pollicum cum dimidio. Margo interior hujus
foraminis, ad dimidiatam crartitiem afferis femipollicari magnitudine,
undique, tam infra, quam ad duo latera, exfcinditur, tumque utrim¬
que ad latera , lamina lignea, ad fuperficiem internam affixa fic accom¬
modatur ,.ut cum excifa illa foffula faciat crenam. Fit tum de eodem ligno,
lamina pollicaris craffitiei, magnitudinis accuratae illius foraminis, quod
lateri incifum erat , ita tamen , ut margo interior hujus laminae emineat
in tribus lateribus margine femipollicari , quae immitti adaptata queat
ad formatam illam intercapedinem in margine foraminis, ut ita lamina
haec, expedite huic foramini, undique fulta queat immitti, tumque la¬
tus hoc furni accurate claufum erit , pro dertillatione ex cucurbita , vel
pro digertione in phiala , vel pro exhalatione per exficcationem in vale
aperto"; atque iterum tolli queat, quando deftillatio ex retorta facienda
erit. Tum enim parata erto de eodem ligno eadem lamina, led in medio
fuo perforata in aperturam circularem diametri duorum , dc dimidiati
pollicis 3 ut colliun retortae tranfraitti queat per hanc aperturam. Lamina

Furnus Amplii,
ciliiiuus.

Bitaus alcec.

471 ^ P A RS ALTE R A

haec ilfdem internis , eminentibus , marginibus inftruitur , ut prior,

& haec facile queat inferi , eximi. Dein fupremum hujus furni valvis bi¬
foribus, feorfum verfatilibus tegitur. Quarum valvarum incumbentium
medium exfcinditur in foramen orbiculare quinque pollicum , pro tran-
fitu cucuibitae, aut colli phiala. Denique orbiculus limplex ligneus dia¬
metri fex pollicum fiat , qui imponi queat fuperiori illi foramini , quo¬
ties deftillatio fiet de retorta. Inflrudio hujus furni ira fit. Sit tefta figu-
lina quadrata , infra innitens tribus pedibus femidigitum altis. Fundus
efto planus. Latus teftge fit exterius quinque pollicum, cum dimidio. Al¬
titudo totius teftae efto a fundo furni ad marginem fupremum trium di¬
gitorum cum dimidiato. Tum primo fundo teftae cinis cribrarius quam le-
viflime infpergitur ad altitudinem quartae partis pollicis. Huic cineri in-
ponitur pruna de cefpite Batavo, undique candente, neque amplius fu¬
mante, quam Batavi prunam candefaciam, aut corufcam , vocant ( een
glimmende Kool. ) Pruna haec cribrato cinere , lenifiime infperfo accu¬
rare tedla, aequabilem calorem , corpori humano ferendum, viginti qua-
tuor horis fere fuftinet. Quo pauciori cinere tedla , eo caloris plus, fed
citius evanefcentis, exhibet. Furnulo hoc, nec fumus , nec foetor, fit. Ca¬
lorem leniflimum aequabilem adeo dat, ut crediderim & ova in eo fove¬
ri, & excludi, pofle. Sed & calorem in eo poffumus excitare, quo aqua
ebulliat , imo & eo majorem. Ergo omnes digeftiones , deftillationes aqua¬
rum , fpirituoforura , alcalinorum falium volatilium , Omnium falium
volatilium aromaticorum, oleoforum, fingularium , omnes tincturarum
praeparationes , omnes exficcationes , exhalationes ad cryftallifationem ,
in eo commodiffime , tutifiime, fine impenfis poflunt fieri. Quinfpiritum
nitri, fpiritum falis, more Glauberiano, in eo perfeci, obftupefcente Ve¬
terano quondam & expertiftimo Chemico. Hinc Furnulum hunc Studio-
forum appellavi.

Quando autem Furnus requiritur , qui fortiorem ignem dare queat , ut
ex arena fiat deftlllario, tum haec mihi formula optima videtur pro ftu-
diofo Chemia ad hoc opus : quia vero portatiles hi Furni commodifiimi ,
dum focum Officinae liberum relinquunt ; forma portatili defcribam. Fiat
itaque de ferri lamina tenuiffima cylindrus cavus, diametri feptemdecim
pollicum altitudinis vero pollicum novemdecim. Inferius fimili lamina
ferrea claufus , fuperius apertus. Suffultus ad fuam bafin tribus pedibus
ferreis duodecim pollices longis : & bafis ferrea tegatur intus lamella
fimili cuprea, ne fal cinerum ferrum nimis cito erodat. Tum craticula fit
firmanda intra hunc cylindrum ita , ut fuperior craticulae fuperficies pa¬
rallela bafi cylindri , elevata fit fupra bafin quatuor pollices. Craticula
haec eft cindta orbiculo ferreo ex tenui bradlea , cujus orbiculi latitudo
ambiens craticulam Iftam trium & dimidiati pollicum. Radii craticulae
aequaliter quadranguli , femi-pollicem lati , ad diftantiam pollicis a fe
mutuo remori. Vel diameter circuli craticulae dividatur fic, ut fex- tales
ferrei radii in ea poni queant. Craticula haec intra cylindrum ferreuna
immittitur ad diftantiam a bafi quatuor pollicum, ubi margo ejus orbi¬
cularis inniti debet tribus ferreis eminentibus apiculis , ut firma haereat
graticuls. Tum fiat porta cinerarii verfatilis, quatuor pollices alta , fex

lata ,

DE A R T I S T H E O R I A. 475

Uta, quae quam exadiffime claudere queat , ubi opus erit, odium portx
cinerarii. Poftea fiat in altitudine trium pollicum a craticulae fuperficie fu-
periore, infima margo oftiifoci, lata fex pollices, altitudo autem oftii
fit quatuor, & dimidii, pollicum. Defcribatur tum ellipfis, focis difian-
tibus pollices quindecim , & normali ex foco ad circumferentiam quinque
pollicum; fiat dein modulus ligneus talis femiellipfios , fupra focos abfcif-
fae. Juxta hunc modulum erit formanda cavitas interna Furni , ex lateri¬
bus codfis fic figuratis , atque inter fe appofitis , ut cavum hoc faciant ,
ftrudfura fua , fimile illi modulo circa axin fuum revoluto, ita, ut haec
caemenfatio fiat lateribus fic formatis , ut non nifi parum relinquatur , &C
quam minimum vacui inter fuperficiem laterum commiflbrum inter fe ,

& applicatorum cavitaa furni , quod dein caemento ex ca ce , & arena
quam curatiflime opplendum. Sed priufquam Ccementaiias h;EC elhciat ,
opus eft operculum oftii foci fabricare. Id (iebet conflrui ex lamina ferrea
eadem unde Furnus, fuperficiei cylindricae liniilis Furno. Debet habere
marginem, fuperantem ambitum oftii foci , undique pollicis magnitudi¬
ne , ut hac fuperficie undique tegat cylindricam ferreau! fuperficiem oftii
foci. Sed ad magnitudinem aperturae oftii foci debet erigi in hoc oper¬
culo legmentum cavum excifum ex cylindro hoc ad magnitudinem oftii
foci, lateribus in centrum cylindri tendentibus, fuperiori , & interiori
latere bafi parallelo ; ut fupeificies operculi centrum Furni fpe(5tans,fit
fimilis ellipticae conicae fuperficiei cavi Furni. 1 um Caementarius cavum
hoc lateribus & caemento replere debet , & in fuperficie centrum Furni
fped:ante ita expolire , ut perfedam relinquant aequabilitatem fuperficiei
cavi Furni, poftquam operculi impofitu occlufus eft. Hoc fadto conftrua-
tur lateribus & caemento, furnus interior, ut fupra didfum. Superior pars
laminsB ferreae Furni exfcindi debet Tegmentum fupra tres pollices latum ,

& duos profundum , in latere , quod adjacet ad latus oftii : ut coilum
retorta; ibidem commode locari queat defcendens , quoties opus erit ex
retorta deftillationem facere Tum denique olla ferrea ita eft accommo¬
danda intra Furni aperturam fuperiorem , ut intra lateres cum fuo cae¬
mento quam aidiflime immiffa fit, ut vi ignis commiflurae ill^ nequeant
dehifcere, aut in rimas agi. Iia tamen, ut fint ad marginem ollae fupe¬
riorem , in margine laterum ibi ambientium quatuor fpiracula lunatae
figurae pollicem lata , & in curvatura fua duos pollices longa, per qu^
fumi exitum , & ignis fpiramentura , habeant. Ita conftrudtus Furnus
aptus deftillationi per cucurbitam , retortam , phialam. Et quum porta-
til is fit , valde fervit plurimis operibus.

Tertius Furnus, quo officina carere nequit , eft Balneum Mariae. Con- Furnus tertius,
ftat Furno, ut prior, fecundus, nifi quod a craticulae fuperficie ad fun- ,
dum vafis cylindrici aenei tantum fit diftantia odo pollicum, Vas autem
aeneum immiflum pro balneo, caemenratum intra Furni faftigium eft pro¬
funditatis pollicum duodecim. Vas hoc cylindricum, in parte fuperiori
marginem habet pollicem latum, repandum, quo incumbit Furno, ut
fuftineatur. Dein alium habet marginem reda adfcendenrem , quoque,
pollicem latum. Tum paratur aliud vas , quod ita fit, ut uno pollice un¬
dique a lateribus, di a fundo, diftet ; & ffipra marginem Furni pollices
Tom. /, O 0 o

/

l^uartits Pumus,

474 PARS ALTERA

quinque emineaf. Hoc autem vas inftrudum eft , ad altitudinem a
fundo fuo pollicum duodecim , margine paululum deorfum decur¬
rente tam lato , ut marginis diameter refpondeac latitudini aperturae
vafis balnei , hujufque Hnis reflexus deorfum eft in marginem per¬
pendicularem deorfum , qui excipi poflit accuratiflime intra marginem
eredum vafis balnei : ut ita claudantur quam accuratiflime inter fe. In
margine autem illo lato , laterali , eft tubus perforatus , per quem
aqua infundi queat in vas balnei , ut tum aqua haereat inter vas bal¬
nei , & inter immiflum hoc fecundum vas. Collum hujus fecundi,
vafis alembicum capit in fe, cujus roftrum in ferpentem ftanneum dolio
refrigeranti, impofitum immitti poflit. Sed eidem huic collo aliud alem-
bici in altum cylindricum produdi , iterumque deflexi deorfum genus
ante defcriptum accommodari poteft, pro deftillando alcohole. Tandenx
etiam fit aliud operculum , quo vas balnei pariter ut per prius illud claudi
poteft in fuo margine eredo. Hujus autem operculi collum alembicum
quoque capere poteft , ut fiat.deftillatio per ferpentem. Ita , ut hoc Fur¬
no uti poflimus pro deftillatione communi omnium vegetabilium cum
aqua; omnium refinafum, balfamorum , gummi , cum aqua in fua olea
vocata eflentialia. Secundo in deftillatione aceti. Sed etiam deinde eodem
quam commodiflimeutipoffumusad deftillanda quaecumque ex Balneo Va¬
poris , Marifque , in quocumque determinato caloris gradu , donec fit per¬
ventum ad 2 1 2, gradus. T ertio denique ipfo etiam hoc Furno utuntur pul¬
cherrimo fuccenu, ad Alcohol Vini parandum una vice, facile , magna
copia : cujus praeparatio aliter tantum temporis , ignis , laboris , furoptuum,
requirit. Haec caufa urfit , ut conftrudionem hujus fornacis, cum omni
fuo apparatu quam accuratiflime in figura delineaverim , ut omnia co¬
ram confpiceretis veftros in ufus.

Alius iterum Furnus in hac officina requiritur, ut fummus ignis exci¬
tari queat , ad fundenda corpora , quae validiffimum ignem requirunt.
Ille autem optimus ita conftruitur. Primo erit exftruenda bafis lapidea
fornicata, tres pedes alta : quia Furnus hic debet oftium fui foci habere
tam elevatum , ut artifex in illud, commodo eredi corporis fitu, intro-
fpicere queat. Dein fuperftruitur huic pedamento cinerarium , quinque
pollices altum ; fupra cinerarium craticula , de ferramentis pollicis fete
craffitiei , in diftantla ferme pollicis , a fe invicem. Bafis cinerarii , &
craticula funt circularis figurce, diametri duodecim pollicum ; tum cylin¬
drus hic furfum continuatur fupra craticulam ad altitudinem fex pollicum.
Dein fiat fupra hanc ita fadam cylindri portionem conus paraboloides ,
cujus axis odo pollicum , applicata ordinata infima fex pollicum , ac
proinde latus redum quatuor & dimidiati pollicum, focus ergo ad diftan-
tiam unius , & odavae partis pollicis a vertice. Ubi paraboloides hoc ele¬
vatum ad altitudinem fex pollicum fupra fuam bafim cylindricam , eri¬
gatur fupra eam caminus cylindricus, qui erit diametri trium pollicum ,
ufquead altitudinem duorum pedum. In anteriori parte hujus foci, ad
altitudinem duorum pollicum liipra craticulam , fieri debet oftium latum
quinque pollices, fex autem altum, fupra fornicatum arcu ex magno cir¬
culo, diametri duodecim pollicum. Ad pollicem fupra fornicem oftafiac

pE ARTISTHEORIA. 475

foramen conicum in Furno, aperruiae diametri duorum pollicum; ut per
illud introfpici queat deorfum intra in focum Furni; li forte opus erit
videre, an materies intra vas fuum fufa fit. Fiatque operculum fimilis
figurae, quod epiftomii inftar in hoc foramen immitti, & educi, pro ar¬
bitrio , queat. Furnus hic ita de bonis lateribus exftrui , debet , parietibus
quinque digitos eradis , rite caementatis ,, interna fuperficie caice ficciili-
ma expolita. Tali enim Furno ignis vim incredibilem exercet , ubifemel
incaluit. Maxime in medio axi , & altitudine fuperiori. Qiiod Geometrje
facile demonftrabunt. Porta ferrea odio applicanda in incifa cava cr epi-
•dine quam accuratiflime. Cinerarii autem fundus de lamina ferrea fit ut ,
fi quid forte ceciderit, facile eo dejapfum recipi quea^

Rurfum fingulari indigemus Furno in officina nofira Chemica ad ex-
predlonemfalium acidorum , ex nitro, fale marino, fale fontium, fale
gemmas, chalcantho, atramento futorio, alumine. Talem vero conftrui-
jnus, varios prius experti, ad hunc modum. Primo fupra pavimentum
officinas, fub camino, erigatur parallelipipedum , latitudinis antei ioris vf-
ginti pollicum , longitudinis pollicum triginta odfo. Cavitatis autem lati¬
tudo anterior duodecim pollicum , longitudo pollicum viginti duo : unde
muri craffities fponte patet. Ereftio hujus parallelipipedi fiat in altitudinem
undecim pollicum. In anteriori parte porta fiat in medio , a pavimento fur-
fiim eveifta ad undecim pollices , lata pollices quatuor ; fic tamen ur in
anteriore ejus apertura fic incifa crena undique, intra quam locari queat
oftium ex lamina ferri , quoties opus erit hanc portam claudere. Totus
hic apparatus eft pro cinerario, & ventilabro , Furni. Deinde hic ponun¬
tur ferramenta pro craticula, prifmatica, pollicem lata, longa quatuor-
decim pollices , in diftantia pollicis , fitu ad latitudinem cinerarii paral¬
lelo. Tum fiat ellipfis deferipta fupra cavum fuperius hujus parallelipi¬
pedi, cujus foci diftent viginti duo pollices-, diameter minor fit duode¬
cim pollicum, eritque fere latitudo in principio & fine foci decem polli¬
cum. Tum conftruatur elliptica hac forma cavitas quatuor & dimidii , pol¬
licum interne , & compleantur exteriora iq forma parallelipipeda. Tum
in pariete anteriore, djreifle fiipra cinerarium fiat oftium foci , latum fep-
tem pollices, altum novem. Limen hujusoftii infimum debet declive effe
interiora verfus declinatione unius pallicis & dimidii , quod oftium porta
ferrea verfatili exa(5i:e claudi pofle debet. Altitudo liminis oftli infimi
fit tres pollices fupra marginem fupremum cinerarii. In altero pariete lon¬
giore debet apertura fornicata fieri ; cujus limbus inferior elevatur ad
decem pollices fupra craticulam. Longitudo hujus limbi fic viginti pol¬
licum, altitudo pollicum duodecim, fornix ellipticus , cujus foci diftent
viginti pollices , diameter minor viginti quatuor. Haec apertura fervit
immittendis & educendis cantharis deftillatoriis. In pariete interno oppo-
fito huic aperturae , ad altitudinem novem pollicum fupra craticulam eft:
margo fefquipollicem eminens ad fuftentanda vafa pro deftillatione. In
muro oppofito aperturae deftillatoriae fupremo , in medio fiat foramen
liberum, quadratum, pro camino, tre% pollices latum , duos altum. Tum
fiat fornix fuperior fornacis ellipticus, ita ut medium pundum lacunaris
fornicati diftet a craticula viginti & untim pollices. Diameter ellipfios fic

O o o i j

QuincusFiitnuj.

uh ,

C^tcii farni.

47^ PARS ALTERA DE ARTIS THEORIA:

vigmti & duorum pollicum. Diameter minor decem. Fiat fornix ergO
rotatione talis ellipfios fupra axim feu diametrum , in diftantia hujus dia¬
metri a craticula pollicum fedecim. Quando deftillatio fit de hoc Furno ,
tum duo canthari cylindri figulini, undecim pollices alti, novem polli¬
ces lati, collo cylindrico quinque pollices longo, diametri trium 6c di¬
midii pollicum horizontaliter , & paralleli , fic accommodantur in hoc
Furno , ut bafis extremo innitantur margini in oppofito pariete, atque
ore fuo paralleli fint aperturae deftillatoriae. Tum caemento & lateribus
circa colla cantharorum clauditur perfede tota hxc apertura. Ori can¬
thari committitur fegmentum cylindricum, & huic applicatur 'recipiens.
Tali Furno excitari poteft tantus ignis, ut fit prorfus incredibile. Tutus eft,
facile gubernatur. Omnis alimenti confumendi vim foli impendit ma¬
teriae deftillandae. Ope cinerarii facillime dirigitur.

Furnus docimafticus tam clare defcriptus ab induftrio, & candido, La-
2aro ErcKero , ut nihil addi queat. Idem & Georgio Agricolae tam accu¬
rate depidus, ibi videri poteft.

Furnus autem cum Vefica , Alembico , Serpente , & Refrigeratorio,
nimis notus ubique, ut ita fatis me fuper his difleruifie credam finiens ita
primam & fecundam partem harum Inftitutionum Chemicarum.

I ■ r

/■

Tah, r.

F I G U R iE pertinente i ad pag. 75. 76.

ICON I.

AB. CD. Binas Virgas ferreae , cylindricae , tripedales.’ \

EF. E. Annulus cum manubrio F. cavo fuo mcnfurans craA
iitiem utriufque virgas in frigore.

ICON IL, .

, t , *

AC. BD. Binas Lamellae parallelae , in partes asquales minutas

divife.

AB. CD. Binae Lamellae parallelae , quae furfum , deorfum
moveri queunt , exceptae crenis in A C B
excavatis.

. . I -

EF. Virga ferrea menfuranda frigida, '& candefa£ta. *

icoN ni.

Ab. Lamina asnea in partes divifa . minutas.’

BC. Lamina aenea in partes divifa minutas , priorr perpendi¬
cularis ex B.

AC. Lamina aenea in A affixa fupra axin ita , ut mobilis fit
fupra Laminam BC;ut adlc enfu fuo numeret partes,
dum virga frigida prius applicata certo loco in qua¬
dam parte in Lamina AB, hypotenufam AC elevat
in certam notam in lamina BC & dein lamina ea¬
dem elevetur altius, ubi virga eadem candefacta
iterum ponitur in eodem loco.

Tab. II.

F I G U R fpeBan^es ad pag. 82. 85* .

ICON 1.

ABDC. Thermometrum Drebbelii vulgare.

A. Globus ejus cavus.

J3D. Collum ad D ufcjue aere plenum ^ quo 6c Sphsera A
plena.

f

DC. Pars colli liquore colorato plena.

.Vas , in quo idem liquor coloratus*

tf ^

I C O N II.

AB, DC, EF. Thermometrum Drebbelii magis fentiens*
ABCD. Idem anterius confpedum.

ICON III.

ABCDEF. Idem Thermometrum confpedum a latere :nt
appareant fegmenta fphserje , unde fuperioi
cavitas formatur.

r . i " ■ \.,

X

i

Tab. III.

F I G U R iE referenda ad faginam 1 1 1 .

ICON I.

A. Globus minor , in quo ignis contentus fe ^quabilitef

diffundit.

B. Globus major , priorem concentrica fuperficie includensi

in quem ignis de priore fe diffundit sequabiliter.

I»

ICON II.

AFIG. BDIE. Duo Globi aequales , fe invicem tangentes

in pundo I.

CD. Reda ex centro C primi globi tangens fecundum in D.

CE. R^da ex centro C primi globi tangens fecundum in E.'

CFG, Sedor j in quo ignis , qui jequabiliter ex globo A in

globum B , communicari poteft. Cujus inventa ad
globum totum ratio docet , quanta portio ignis
diffufione aequabili a centro dinundi queat in glo¬
bum aequalem priori , & qui illum tangit.

ICON III.

A. Globus aequalis alteri tangenti priorem Bi

C. Centrum globi A.

D. Centrum globi B.

K. Pundum contradus globorum.

CKD. Reda centra jungens.

EG. Parallela ipfi CKD, tangens utrnmque globum.

FI. Parallela ipfi EG , tangens utrumque globum.

EFGI. Cylindrus , per quem omnis ignis globi A , lineis pa¬
rallelis diredus defertur integre in globum B ,
adeoque ignem colligens difperTum prius per totam
fuperticiem fphaerte A ; ergo hic in circulo GDI
quadruplo denfiorem.

Tah. IV.

F I G U R yE referenda ad
ICON I.

ABCD. Cylindrus cavus de lamina ferri lamellari , utrimque
apertus, qui focus machina.

BD. Inferior ejus apertura, qua patet in alium cylindrum,
per craticulam.

EFG. Cylindrus cavus de ‘lamina ferri lamellati , inflexus ad
F , claufu$ ad E , apertus ad BD , ubi craticula ,
&; ad G , ubi fumus in^ifibilis exit.

ICON II. ad.pag. 1^3. 164. referenda,

ABCDEF. Parallelipipedum cavum , apertum ad ABCD,
ubi ad ILKM focus.

ILKM. Craticula foci , cui materies imponitur combuflilis.
EMf Locus, fub craticula foci , in quem flamma , fumuf-
que deprimitur , fimulac tubus OGH acriter ilicaluit.
NO. Apertura , hic quadrata , qu^e & elliptica poteft fieri,
ut in textu. Si quadrata , tum , fumitur paulo an-
guftior quam longitudo KM. Si elliptica , tum fu¬
mitur eadem latitudine diameter.

NOGH. Tubus cavus ex eodem ferro , parallelipipedaeus ,
aut elliptico- cylindricus , ut in textu. Apertus
fub craticula ad NO & ad H in aerem.

ICON III. <2^^ pag. 172. referenda.

ABC. Eft receptaculum vitreum maximum , quod potui
comparare, in C patens. ""

AB. , Fundus infimus ingentis hujus cucurbitse , in orbem
exfci (Tus , hinc apertus.

D. Cylindrus a:neiTS , in quo liquor accenfus dat flam¬
mam H fub camp^na coercitam.

E, F. G. Laterculi tres , quibus imponitur margo inferior am-?

pullcC ut aer inferius admitti libere queat intra
Campanam.

•ICON IV,. ad pag. 175,

ABC. Vas vitreum, ut prius,

E, Telia in qua pruna ardens. •

D, Scutella a^nea, pollicem alta, in qua alcohol ardet ;
tefla prun^ imppfita,

F, G.C Laterculi, quibus ampullae limbus inferior imponitur,
H» Flamma alcoholis in fcutella incenfi fub ampulla,

Tak V-

F I G U R yefeygnd^ ad fag. 1 9

ICON 1.

ABC. Thermofcopium affixum ad afTeremDEFG, per circulos
seneos JMNO.

DEFGHIKL. Machina lignea, qu^e Thermofcopium fufti*
net, ut tabula: imponi queat, &: inde tolli.

PQ. Vas , intra quod 1 hermofcopii bulbus immitti potell.
Tumque liquores mifcendi fucceffive infundi ‘queunt,
& permifceri. ICONII.

ABC. Thermometrum Fahrenheitianum primum. Spiritus
tindi dilatatu , caloris incrementa in atmolphsera
notans.

AB. Bulbus hujus in fummo frigore naturali deprehenfo fpi-
ritum tenens ad B ufque ab A 1933 tales partes , quales
capacitas fiflul^e BC 96 , fpiritus tindi.

BC. Fiftula ex bulbo furfum edu£f a , divifa appohtu indicis
in partes 96 aequales? ut adfcendens dilatatus fpiritus
incrementa caloris notet.

ICON III.

ABC. Thermometrum Fahrenheitianum fecundum. Argenti
Vivi dilatatu caloris incrementa in atmofph^era notans.

AB. Bulbus hujus in frigore fummo naturali deprehenfo Ar¬
gentum Vivum tenens ad B ufque ab A 1 1 520 partes,
quales capicitas fiftula: BC 96.

BC. Fiflula ex bulbo furfum edu6la , divifa appofitu indicis
in 96 partes cequales , ut adfcendens dilatatus Mer¬
curius incrementa caloris notet.

ICON IV.

AC. Thermometrum Fahrenheitianum tertium , Pyranthro-

pometrum.

AB. Tubus vitreus perfpicuus, undique hermeticeciaufus,
intra quem hicret.

DC. Thermometrum intus liquore tindo , aut Argento Vivo
offendens incrementa , aut decrementa caloris.

DE. Bulbus Thermometri,

EG. Collum ejufdem.

EF. Liquor in collo adfcenfu fuo calorem, defcenfu fri¬
gus , notans.

EFG. Charta intra tubum diflinda in notas , quae gradus fi-
gnificant. Hoc Thermometrum , fub axilla , ad pec¬
tus fub veffibus , aut in ore diu contentum , calorem
hominis explorandum indicat.

Tom. /. PpP

Tab. VI.

FIGURA ad pag. J^6.de THERMOSCOPIIS.

ICON L

ABCD. Lamina xnca. , ad YXjz excavata r ut bulbum;
Thermofcopii admittere queat.

EF. Tliermofcopium Mercurio indrudum ita, ut in fummo-
frigore Mercurius liscreat in I, in calore autem ebul¬
lientis Mercurii in F.

GE. Bulbus hujus Thermofcopii,

GF. Collum hujus Thermofcopii , divifum , per appofitam;

lamellam , in 600 partes aequales , qur in hac brevi
figura haud omnes definitx appingi queunt : quare
hic in partes majores, 65 partium continentes , ex¬
hibentur IKLMNOPQRS.

GH. Duo femicircclli aenei , quibus Thermofeopium affigitur
laminic ita , ut inde , quoties opus , auferri queat.

abcci. Vas ^neum, in quo Thermofeopium , de lamina fo¬
llitum, imponitur , ut calor liquidi explorandi , dum
in vafe hoc ebullit, notari queat notula ad collum
^ GF apprefia , qu^ dein applicatu laminae divife gra¬
dum exhibet qua:fitum.

ICON IL

A. Vas cylindricum cavum apertum ad a , aqua plenifiimum.

Idem vas charta D ad os patulum^, & aquam, tedum,
dein in verfum in aere libero 3 nulla aqua effluente..
Idem vas , charta D , fic tedum , in fitu horizontali de¬
tentum , nulla aqua effluente.

B. B. Vafa conica. Similiter fe habentia.

C. Ampulla fimiliter, aqua plena, charta teda > inverfa y

fine exeunte aqua.

Tak Vir.

F I G U R ad pag, 240.

ICON I.

AB. hc. Tubns vitreus , aequalis ubique latitudinis , fortifque.
AB. Crus majus multos pedes altum.
hc. Crus minus duodecim pollices altum, in lineas accura¬
te divifum.

A Apertura pro infundendo Mercurio,’
c. Extremitas hermetice claufa.

V

pag. 270.

ICON II.

ABC. Ampulla aqua plena deorfum inverfa.

BC, Bulbus ejus , in cujus faftigio C aer ingrelTus colligi¬
tur ex ruptis bullis aeriis ingreffis , adfcendentibus.
AB. Collum ampullae , orc patulo A quinque linearum.

A , dfCiftg, /7 , Bullae , quarum forma , & magnitudine , aer
colledus intra collum admidus fuperiora petit , non
miftus aquie i fed mole magna adunata fe adbciat.

ICON IIL

ABC, Ampulla, ut prior, aqua plena, deorfum inverfa»
BC. Bulbus adhuc aqua plenus.

AB. Collum ejus infra , ore patulo A odio linearum.

D, E, BulleC aeriae ingentes, quarum forma, & mole aduna¬
tus aer intrat, adfcendit, fincerus , non millus aquse.

ICON IV.

ABC. Eadem ampulla , aqua plena , fitu horizontali.

D, e i Bull^ aeriae magnae , fic diu intra aquam non-divifa: fub-
fidentes. , , . ,

ICON V,

AB. Tubus vitreus anguftus , utrimque apertus.

Ac. Aqua , cui AC pars tubi immittitur.
tfD. Aqua adfcendens in tubo fponte , furfum.

Ppp ij

Tab. VIII.

F I G U R iE ad pag. 27 1 .

ICON L

A. B. C. Tria vafa vitrea , cum aqua triplicis caloris. '

D E H I. Patina arnea antliae aeriie tubo KL affixa.

FGMN. Campana , fupra vafa ABC impofita patinas i fub

qua aer per tubum KL ope antlix educitur.

ad pag. 271. 2J2. ICON II.

AB. Vas vitreum, cylindricum, fundo plano B.

CD. Ampulla vitrea, cujus bulbus C intra cylindrum AB.
locari poteft , ut apertura colli ejus D fundo cylin^
dri B inliffiat.

Ad pag. 274. 275. ICO N III.

AB. Vas cylindricum, cavum , apertum ad A, fundo planc?^
B , ex xre conflatum, aqua repletum.

BCD. Infundibulum , ad tubi extremum D apertum , cujus,
tubi pars fuperior ED , inferitur intra cavum EG tu¬
bum ampLillx EGF.

EFG. l ubus ampulla aqua pleni.

Ad pag. 279. I CO N IV..

AB. Vas cupreum parallelipipedum.

B. Fundus ejus planus, in quo ad C orbicularis imprelTa

cavitas efl; in qua ponitur aqux non co6lx gutta.

D. Conus cavus ex vitro , aut conoides, bafi cava tam lar¬

ga, ut circumcingere queat orbiculum C.

E. Conoides eredum fupra guttam aqux , & orbiculum

folTx.

F. Conoides idem primo jacens in fundo dum alenm co¬

quit : ut aer omnis inde expellatur, oleum vero ingre¬
diatur.

G. Ardens candela orbiculari foflk , in qua iJTa gutta aqux

locata fub oleo , fuppoflta^^

Tak IX.

FiGURiE adfag,2^Zl §

ICON I.

AB. Cylindrus ex ^rc. a

B. Locus , ubi foramini , in AB patulo , applicatus erat
tubus folidatura conjunctus.

AE. Siphunculus , epiftomio verfatili inltruCtus , ut omnis
aer, in fuperiore parte AF reftitans, dum aqua im¬
pletur Cylindrus , expelli queat , deinde vero per-
feCte claudi.

BCD, Tubus aeneus , cavus, cylindricus, apertus ad B intra
Cylindrum , & ad D in aerem : ut ita per D infufa
aqua libere defcendat in vas AB.

313. ICON IT.

AB. Conus Chalybeus divifus in partes cequales.

CD. Conus ligneus , ita cavus , ut certo liccitatis gradu
conum AB intra cavum' fuum admittere potuerit.

Ad pag. 4^3. ICON III.

>

ABCD. Vas cylindricum , e vitro duplicato , ut vocant, fa¬
ctum.

BCE. Fundus vafis planus in ambitu , fed introrfum paulu¬
lum in medium afllirgens. ,r '

FGHI. Collum vafis > apertura HI cylindrica fefquipollicar!.

KL. Margo vitreus orbicularis , ori colli circumductus , ut
liquor guttatim dimitti queat , qui aliter retrolabi-
tur juxta^vitrumA y* •

Operculum vitreum , cujus pars N cylindrica, ex-
quifite recipi poteft cavo colli HG , .politura arcnce
accommodatum. M caput planum , cralTum hujus
operculi.

OPQR. Ampullula oleis pretiofis condendis apta.

Ad pag» 464. ICON IV.

A. B. C. CruGibula> dc vafa, pro fixis igni exponendis.

Ppp lij

T^b, X.

G U R ^ pag. 465.,
ICON L'

ABCDEF. Figura vafis deftillatorii .vera , qua: Cornuta ^
vel Retorta , dicitur. In qua c

ABCD. Sphaera cava , qui venter retortae.

. AF. Tangens Kujus fpha^rab in vertice A.

DE. Recta parallela tangenti AF duda ex pundo D
ubi diameter parallela tangenti fph^ram fecat.

Harum trium Figurarum pojlrema. aptijjima,

ICON. II.

ABCDE. Vas dedillatorium pro fixillimis , ut Phofpho-
ro , &c.

ICON IIL

ABCDEFGH. Cantharus, in furno locandus fitu horizon^
tali ita , ut collum cum orificio paulum emi^
neat.

IKLM. Fru/tulum^ cylindricum cavum , quod recipi pot^ft
in orificium HG canthari , _uno fuo extremo IK ,
dum altero LM immitti poteft. orificio ON am-?
pullae recipientis deftillantia. [;/ 1

ONPQ. Ampulla maxima vitrea , quse horizontali fitu loca’^
' ta , ore fuo ON excipit extrernum LM frufti cy-^
'• lindrici. > ov/ .j o/fii' ■

.* 1.13'-

i J A : nLij V

J l

r*- 1 T

' ' \'tV

I %

[ i. .-_f

Tah. XI,

F I G XJ R JEi ad pag. 4^5*'

ICON L

ABCD. Cylindrus ftanneus cavus fex uncias latus , exeims in

CDE , Tubum conicum quatuor pedes altum , in vertice E
unciam latum.

EF, Tubus cylindricus , altitudinis quatuor pedum unciam
latus.

FG. Productio ejus 5 ut accommodari queat intra ferpen-
tis in refrigeratorio orificium..’

HIK. SuflentacLila nectentia tubum adfcendentem > de-
fcendentem , ut firmi fint.

Hoc efl capitellum pro conficiundo Alcohole. .

Ad pag. 46/.

ICON IL

Ampullas vitreae , quarum collum recipit cauda recipitur y;
quse nex£e inter fe , & per luta conglutinat^, augent , pro
arbitrio , diftantiam inter vas deftillatorium dc recipiens..

ICON IIL

Pelicanus.

ICON IV.

Pelicani compendium per duas phialas;

Tah, XIL

F I G U R iE pag. 465. 46^, /

ICON I.

Totus Apparatus , ut in ipfo opere Deftiilationis habetur^

ABCDEFGH. Cantharus hgulinus deftillatorius , fitu hori»

zontali in furno locatus.

IKLM. Fruftum cylindricum in aperturam HG canthari
deftillatorii , &; ON aperturam ampulla recipieii*
tis , immilTum,

ONPQ. Ampulla recipiens applicata^

ICON II. c

Phiala, vel Matracium, Chemica.

ICON Ilh

Recipiens maximuih , quod fieri poteft a vitrfcondatoribus ^
ampullatum > quo hodie utuntur Artifices,

Tah, XIIL

tak XII r:

FIGURA ad pag. 471, 472:

Icon FURNULI PRIMI ligno confl:rud:i-

AB. Latus bafios quadratae novem pollicum.

ABEF. Eundus quadratus furni.

ACBD. Altitudo , 6c latitudo , furni prifmatici , quatuorde-
cim pollices alti.

AI. BK. Altitudo foci, quinque pollicum.

IL. KM. Craflities fepti lignei , unius pollicis.

LC. MD. Altitudo loci fuperioris furni , ojSbo pollicum.

PP. Orbiculare foramen diametri quinque pollicum in fepto
exfcilTum, quo bafis cucurbita, retorta , aut phialse
imponitur in opere , cujus margo fuperior hebetatur.

QQQQ- Quatuor foramina orbicularia diametri pollicaris in
hoc fepto , pro calore ex foco in fuperiorem partem
furni tranfmittendo.

Foramen quadratum exfcillum de latere fuperiore partis
furni BDHF ,& alTerculum quadratum illi immittendum.

f ?' SP' ^P ^P' ^argo excifa ad dimidium craffitiei quadrati
immiffilis in latus cxfcilTum ^ H D , quando delli lian¬
dum ex cucurbita : ell diameter hujus foraminis duo¬
rum & dimidiati pollicum.

klmn. Alter afferculus quadratus , cum, margine immillili^
cum foramine orbiculari incilo O ; ut delfillatio ex
retorta fiat.

fgkm. Sex pollices j.

RSTV. Porta , qua foci apertura anterior perfefte clauditur
ad dimidium KS, craffitiei alTeris KM , alTurgens.

XXXX. Quatuor foramina orbicularia portae incifa:ut fint ad-
milTaria aeris intra focum.

Z. Epiflomia lignea, immittenda illis foraminibus ad mo¬
derandum ignem.

Qb, T>a. Gd, Hr. Du<e valvse verfatiles , in media exfciffie ,
foramen tt diametri quinque pollicum.

Tefta figuli na furno ferviens.
r. Ejus anfa.

5^. Ejus pedes.

Tom, L

Qqq

» •%

TaL XIV; ; ' :

FURNUS. SECUNDUS, ^ag, 475,

AC. BD. Pedes ferrei, duodecim pollices longi.

CNOD. Fundus furni ex lamina ferri & seris, diametri
XVII. pollicum.

CG. EH. Cylindrus cavus , ferreus , fuper bafi CNOD , 110-
venidecim pollices altus.

ELMF. Craticula orbiculo ferreo, & ferramentis in me¬
dio y j fuftentata ferramentis E&Fj paralle¬
la fundo CNOD.

EL. MF. Latitudo orbiculi exterioris craticulae i ii & di¬
midiati pollicum.

EC. FD. Diflantia craticulse a fundo iv. pollicum.

N O Q P. Porta cinerarii mobilis , alta pollices quatuor , fex
lata.

QRPS. Diflantia portae foci a fuprema craticula 1 1 1. polii,
cum.

R S T V. Apertura oftii foci lata fex pollices , alta quatuor &.
dimidium.

ILKM. Eliipfis , cujus axis, in focis , LM , IK , x. pollices,
qua formatur , rotatione moduli lignei hcde circa
axin hc ^ cavitas interna foci ellipticoides.

41. Epiftomium portse foci a latere vifum.

Idem vifum defuper.

KHX. Exfciffio in foffam declivem pro collo declinante
retortsE.

Olla lata x. pollices , profunda v. pollices.

IKX,

Tah, XV.

FJGIJRJE adpag: ^7^. 47‘f FURNUS TERTIUS.

ICON L Ipffus farni conftrudio.

AB. Cinerarii latitudo pollicum lo.

AC. Ejurdem altitudo pollicum 6.

EC. Craticulae craffities pollicis i.. ^

EI. Altitudo a craticula ad fundum vafis pollicum 8.

IG. Altitudo vafis pollicum duodecim.

LG. Margo vafis , qua furno fuperne Jnc^imbit pollicis i.

GM. Margo vafis , qua furfum afliirgit , pro excipiendo mar¬
gine vafis.

EGHF. Interior, elliptico-conoides , cavitas furni' , diftantia
focorum 20. pollicum , normali in foco ab axi 5 pollicum,

ICON II. Vas , in quo vel deftillatiofit , vel aqua balnei con¬
tinetur 5 quod furno Iconis i. imponitur, id exsere
conficitur. Titer^ ut in praecedenti.

ICON IIT. Operculum aeneum , cujus margo PQRS accurate
excipi debet margine MOGH vafis Icon. 2. GK.

R' S. Manubria quibus imponitur, vel educitur.

RT. SV. Media operculi pars oblique afiTurgens , ut exeat in

TX. VY. Collum cylindricum , pro Alembico excipiendo. /

ICON IV. Alembicuseftanno, cujus margo ^^^exadepoteft
excipi margine XY, atque caput exit in rolirum ede, cu¬
jus extremum de ore ferpentis refrigeratorio excipi
poflir.

Si ergo vas GK, accurate claufum operculo PY,claufo accurate
Alembico ac in furno eft accommodatum , tum fit hoc
vafe deftillatio quaelibet per aquam , &: Serpentem , ut
deltillatio Balfamorum , 1 erebinthinsc , £cc.

ICON V. Vas pro deffcillatione ex Balneo Mariar.

fg ML Vas quo excipitur materia Balneo Mari^ deifillanda,
quod immitti poteft intra vas GH , 6c margo ejus KL
accurate accommodari potell; margini excipienti MO
Icon. 2. in fuperficie marginis elf foramen m , per
quod aqua infundi potelt , in Vas IK. Icon. 2.

Si ergo vas/. I. Ic. V. accommodatur margini MO. Tc. 2. tum
aqua ebulliens in GK, facit delHllationem ex balneo
per vas f]. Ic. 5. accommodato Alembico al^c. Ic. 4,
intra marginem HI. Ic. 5.

ICON. VI. Akmbicus ex ftanno fupra Icon. 4. deferiptus.^
Cujus margo op accurate exceptus margine Hi Icon.
5, fervit deitillatlonL Alcoholis , dum fpiritus Vini
communis ell in vafe/I Icon. 5. ^44 4

TaL XVL

F I G U R iE W pag, 474. 475;
FURNUS QUARTUS, Fuforius.

^hcd Bafis lapidea , cava fornicata ad ed, tres pedes alta»’
cdef Cinerarium, quinque pollices altum , fundo plano*
efth Craticula.

aby edycfyhL Latitudo duodecim pollicum.

hky il. Focus, fex pollices altus , ufque ad kl,

kmn^L Conus paraboloides , cujus axis odo-pollices > ordina-
tim applicata fex pollices.

fnnop. Caminus cylindricus , tres pollices latus, 'duos pedes
altus.

y hx ^3. Craflities lapidea Furni quinque pollicum.

Tah. XVII.

FIGURiE ad pag; 47^.

' quintus furnus.

ICONT.

AB. Furni latitudo pollicum 20. . ^

AC. BD. Altitudo pollicum 41.

AH. IB. Longitudo pollicum 8. ' '

HI. Cinerarii latitudo pollicum 4.

HK. IL. Cinerarii altitudo pollicum ii.’

KM. LN. Diilantia oftii foci a cinerario pollicum 3.’

MN. OP. Latitudo oftii foci pollicum 7.

MO. NP. Altitudo oftii foci pollicum 9.

BG. DF. Longitudo Furni pollicum 38.

QRS. Apertura lateralis Furni , pro cantharis deftillatoriis
locandis, in medio lateris Furni.

QS. Longitudo limbi hujus aperturae pollicum 20.

VS. Altitudo media hujus aperturae pollicum 12.

SF. Craflities muri fuperioris Furni pollicum 6.

ICON II.

Ad pag. 9. Tom. IL

* _

AB, Furnulus ex ^re , ferviens Proceftlii primo , in qu6

lamina aenea intus accommodatur ad altitudinem

marginis fuperioris oftii foci B.

CDEF. Alembicus ftanneus , margini fuperiori A furnuli
AB accommodandus.

Qqq iij

I N D E X

RERUM.

\

A

Ceti tripli cum una parte falis Tarta¬
ri , Aicalini fixi , ficci mifti ,
quinam caloris gradus ? zoi. ,
/4ceti vis refrigerans , pendere debet ab afia
omnino caufa , quam a frigore vere
illiinfito, 199.

/Iceto forciifimo , tantum acidi veri, ineft
pars una oiluagefima, 100.
^cetofst quasnam dicenda? 418.

Acetum^ & oleum Tartari per deliquium ,
in aere , feprfum , seque calida , loo.
reipe^u olei noftri , ratione fuse com-
miftionis parit aliquem calorem tb.
ftillatitium , & oleum Tcrebindiina:

commilda per gradus 'incalefcLint , tb.
ftillatitium , & oleam Tercbiiithinx ,
(eorliim xque calida ac aer , tbii.
ex vegetabilibus , vel fofillibus ex-
tradla in aqua folvuntur ,387.
fermentata , liquida , & folida vinofii ;

fermentantia quasnam vocantur ? Ibid.
foflllia fixata crebra, 4 50.
fofiilia in Alumine reperiuntur , 431.
foffilia in Chalcantho inveniuntur , ib.
folTiiia in Vitriolo lerri reperiimtur ,

ibid.

foflllia nativa rara , 450.
foflllia quEnam funt ? Ibid.
fbfTilia reperiuntur in -Sulphure , ibid.
pura ficca exhibere, difficillimum ,388.
vegetabilia deftillata qutenam ? 4x9.
vegetandum nativa , 417.
vegetabilia uldu prxparata ,419.
^cidi aqux Regi^’ quales ? 43 5 •

^cidi poteftas in generando calore cum
oleofis , i 00.

Jicidijfirna materies cum oleofis multo Spi¬
ritu Reftore fcatentibus , niatexiem
confdtuunt fulphuri fimillimam , &
facillimemcendendam , 108. *

-Acidorum convenientia iirrer fe , 434.

differentia inter fe , 43
Acidum (o(l'.le de nitro producum , 43Z.
quod vi ignis de humano fanguine ex¬
primitur , lali marino debetur, 37.

Acidum fulphuris immutatum dedpfa flam¬
ma fulphurisdillipaturfumifpecie, i ^8,
ialis marini quale ? 431.
fulphuris lato in vafe aeri expofitunr,
aqua illi ftatim fe jungit , ponduS
ejus auget & molem, 174.
fulphuris , pabulum igni non prteftat,

1 38.

ASiionet Mechanica; quam maxime pendent
a (bla figura corporum agentium ,

379-

quorumcumque corporem , per iblas
Mechanices leges intelligi nec pofr
funt nec debent , 365.364.

Aciionum corporearum caufa;. univerfales
five communes qunnam ? 106. '

Adamas a frigore adhuc magis condenia-
tum redditur, 79,

extrinfecus alba;, intus frigidifllm«.ri9k
nigrx externe , interne calidte red-
*'dumur , ibid.

JEdific/a folidiflime casmentata , quomodo
& quando fine ulla apparente caula
corruunt? 78.

jEgypii Chemiam metallurgicam , poft-
quam in fia exculta fuit , etiam
exercuerunt , 3.

JErh fufi pauca grana, fi injiciuntur aqu.c ,
tremenda mox exoritur vis ,157.

Aer ab aqua per Alcali feparatur , Z76,

adfionem unius corporis in aliud de¬
terminat & applicat, ZS7.
acquirit poteflatem (e expandendi pro-
parcionalem calori dato , ibid.
asftuofus potius in vallibus percipitur,
e contra in locis altiffimis , & pl3-
nis, I Z6. I Z7.

animantia, vegetantia, foflllia , agi¬
tat, z z 8 .

alius prorfiis habetur in fingulis locis ,
ratione ibli vel parte telluris , z6o
alteritm naturte univerfale inlfiumen^
tum , z 17.

ambiens minus calet , quam homo
quem ambit, '03. ro4.
an rea^Tundit ad fua loca & corpora

U E R

9

c tauftos primo fpijitus ? 255,

't/ier aptillimus ignis copiae detegenda ,85.
aqua purus maxime elaiticus , contra
vero refertus vaporibus aquofis mi¬
nus elafticus , lyo.

•attrahitur in liquorum fpario] a vacua ,

Z76. 177,

calefadfus in olla , citillime conceptum
calorem perdit , 141.
calidus refolvit vires , inllaurat frigi¬
dus , 149.

claufus in vafculo exire nequit, 243.
communis nunquam coagulatus de-
prehenfus fuit in malfulanifolidam,

229. 230 .

continet magnam copiam auri , 229.
continet plura , qux nobis incognita ,

2(S4. 2<Jj.

denflor eodem igne elafticus magis ,

244. 24 3.

denjfitate idem , eodem igne idem ,

24f.

denfus eft & fluidus , 24 1.
divilus eft in plura ftrata diverfa, quo¬
rum fingula continent certum ge¬
nus exhalationum , atque vaporum .

262.

diu penitus humidus , & calefcens Pef-
tim gignere poteft , 2rS.
educitur ex oleo Tartari & vitrioli ,

282. 283.

educitur ex fpiritu Nitri & oleo Carvi ,

elafticus ad ha:ret folidis,268.
elafticus adhteret fluidis & fibi , 269.
elafticus igne produdus de corporibus,

elafticus igne feparatur a corporibus ,

286.

eodem gradu ignis calefadus , millies
forte erit aqua rarior eodem igne
calefada , fed forte millies citius re-
frigefeet , 108.

eft chaos univerfale omnium rerum ,

246.

Aqua , Spiritus vini , & Acr , fi mifeen-
tur , manent atque calida, 196,
ex aceto & oculis cancrorum, 181.
ex liquore calido animalis feparatur ,

Z7<J.

• ex fpiritu nitri & ferro, 284.
ex Creta & oleo Tartari per deliquium
cum aceto ,282.
facillime afficitur parvo igne, 84.
frigore denflor , quouique ? 24 f.
fungitur officio mifeendi omnia quam
intime inter fe , 287.
gravis & fluidus preixuc xquallter om-

U M,

nia corporum latera, 255.
gravitate fiia quidprxftat? 287.
habet virtutem quamdam ablcondicam„

26 6,

incumbit undique telluris noftrte fu-
perficiei , 227.

in America adeo efficax rodendo , ut
omnia fere metalla confumat ,263.
in Animali Planta quid > 229.
in aqua quantus ? Major ipsa aqua ,

in aqua non eft ac f , z8o.
non agit ut aqua in aere , ii>rd.
in aqua copiofus , inviflbilis iatet. 230,
in aqua locatus , frigore glaciali coL
ledus , glaciei raritatem & levita¬
tem producit , 332.
in Ipatium trigefles & bis majus ex¬
pandendo le diffundere poteJt ,241,
inflnuat fe inter Tuperfleies Oiaaium
corporum, 234.
ipfe non valde penetrabilis ,280.
ipfum ignem excitat , 228.
in fofiilium vita quid ?
it in aquam Aere orbam , 273.
non it in aquam Aere faturam, 274.
it ex parvo loco per totam molem
aqute, i^id.

vix ullo quielcit momento , nec aper¬
tus, nec claufus quocumque demum
vafe , 89.

licet id arduum flt , cognofei debet ,

,229.

manet conclufus in corporibus , cum.

quibus dicitur concretus ,250.
manet fluidus utcumque frigore conf-
tringatur ,229.

mercurio impratgnatus corpus huma¬
num in PtyalifaiUm excitare poteft ,
• *■ z 6-3 •

minimo caloris decremento, undique
contrahitur in tota mole , in Angu¬
lis partibus , 8j.

minus aqu^ habens , humidiffimus
apparere poteft , 230.
minima caloris mutatione expanditur ,
aut contrahitur , 288.
movetur in omnibus fuis pardbus agi¬
tatione perpetua , 84.
naturaliter continetur in noftris hu¬
moribus , fed ita diffolutus 6c noa
agens ut Aer , 281.
nato vento, frigidior aouaret ,10?. 104.
non amplius compredus , fe ftatim ref-
titu.it, & expandit ,241.
non eft elafticus in una parte , 242.
non eget concuifi , ut intret aquam ,
fponte quiefeeas ibit per iilam ,274.

INDEX

Aer nunqaam fine aqua reperitur in altifil-
mo faftigio montano , in»
omnem corporum fpeciem in ie ha¬
bet , ne auro quidem ipfo excepto ,,

ii?.

omnes prorfus fpecies corporum con¬
tinet ,1^7»

omnium corporum maxime contra¬
hitur a frigore, 14 j-.
patitur , ut in fpatium decies & fexies
minus vere redigi queat ,141»
paulo frigidior per rimofam feneftram
admiifus debilibus maxime noxius ,

105.

plenus eft vera materie terreftri ,339.
plurima aqua gravis , fxpe ficciffimus
apparet, 250.

pondere fuo incumbens telluri noftra? ,
premit fuperficiem illius vi perpe-^
tua, 233.

pne aliis cito rarefeit & maxime , 244.
premit corpora ubique aequali prellu ,

Z3i5’.

queenam corpora , praeter ignem &
aquam , in le continet ? 2 j 8.
quando plus aqua? habet ? 230.
qui gelidus apparet arftate poft Toni¬
tru , revera eft calidus , 71.
quinam morbum acutillimum ocyfil-
me fulcitare poteit , & breviffime
lethalem ? 14?.

quomodo vere cognofeitur ? 1^4.
rapide facis femper movetur, 23(5’.
rarior eodem igne minus elafticus, 24 f»
replet omnia meatuum invifibilium
inania , 233.

faspe quid miri Igni conciliat, quoad
poceftatem inde natam , 217.
fecedit ab aqua per gelu , 273.

- Seminator Catholicus videtur , 2^4.
fe immifeet ‘omnibus fere humoribus ,
aliifque corporibus, 227.
femper aqua mota plenus eft , z?o.
femper fit ponderofior , tempeftate
diu ferena & maxime ficca , 230
feparatur ab aqua ebullitione , 274.
fimulac de pondere fuo remittit , eo il¬
ligo comprimentur minps corpora,

2-34»

fine vento, circa, hominis corpus quief.

cens calidior fit, 104.
fumma vi agi:arus,excitat calorem,! 03.
faperficiei vitri & aqua; adha;rec eadem
tenacitate , qua aliis corporibus fo-
lidis ,2^8.

fupra alciffimos montes humidis vapo¬
ribus feaiper irriguus deprehenditur,

Aer tanto arilius comprimit Corpora , quo
funt telluris centro propiora ,234.
totus facit , ut nullum fere corpus quief.
cat , 288.

valde coadlus & compreffus non tranfu-
dat per vitrum ,241.

. videtur continere femper tales particu¬
las , qux apete funt menftrui vice
fungi, 288.

unde ftepe venenatus evadit? igz.
utcumque compreilus , manet femper
fluidus, 229.

ut nubes fpirituum vini confiderari po-
teft, 239.

Aera manfilfe liquidum patet , licet acutifli-.
mo gelu cundla confti,terint, 229.

Aeri poft compreflionem manet indelebilis
patientia rarefatftionis , 241.

AeriA partes elafticse difficilius poffunt li¬
quidis aliis immilceri , quam ulla
alia fluida nota , 270.

Aeris accurata cognitio , Chemico , Medi¬
co , Phy fico neceflaria , 22?.
a folo nifu ponderis cfilatabilitas &
compreffilitas refpondet ad fenfus
quam accuraciflime comprimentium
ponderum augmento vel decremen¬
to , 241.

bullula minima non tranfinittetur , nifi
liquor cum fuo Aere trajicitur, 280.
calidioris miriefiedus, 148.
caloris gradus quinam efie debet, uc
homo poflit vivere ? 103.
communis gravis & elaftici vis qux-
nam , dum ruit in vacuum abkjlu-
tum Torricellianum ? 123.
compreffi redudio pendet a potentia
ponderis externe applicati ,241.
contradic in minora femper fpatia pro¬
cedit quamdiu decrefeit ignis, 83.
effedus ut fluidi&gravis fimul , 2 3 4 , x. 3 3 ,
elaftica vis augetur calore rarefaciente,

elaftici effedus immutabiles fempiterni,

242.

elaftici humidique vis in corpore hu¬
mano , vegetante , foffili ,237.
elaftici proprietates , 268.
elafticitas immutfabilis , 242.
elafticitas propria ,238.
elafticitatis quasnam lex ? 238.^39.
elafticitas quoufque procedit ? 239.
elafticitatis legis inveftigatio eo diffici¬
lior, qub ia minora fpatia aer cpm-
primitur, 240.
elafticitatis legis inventio , i^id
elafticitatis lex cum cautela inveftigan-
d3 , i^id.

R E R

^erts elater ab unitis ejus elementis , zSo.
elater xqui valet toti moli , 143.
elater igne non deftruitur , 14^.

& ignis elementa nunquam coeunt inter
Ce , nec cum aliis concrekunt , 230.

& ibli definitus tepor requiritur femper
& idem ad vegetabilium produftio-
nem, 154.

elafticum eft in aqua : ut patet uno &
altero experimento, 271. 271.

Sc Ferri expanli differentia , 84.
expandendi virtus femper manet poft
comprefllonem maximam, 241,
diditas , nullo eventu cognito adhuc ,
ipfi ablata fuit , ziy.
foetura mirabilis eft , 251.
gravitas, 232.

gravitas quoufque explorata ? Uid,
gravitas mire varians comperta ,
gravitas ad leges cogenda ,233.
gravitas comparata , iHd.
gravitatis difierentia maxima obferva-
tur , quoties meteora in aere ,232.
liquidi mollities faxi inftar dura reddi
poteft , iiid.
mira proprietas , 249.
mifcibilitas aliis , 231..
natura prorlus aliquando mutatur, 265.
nomine quid incelligendum ? 217.
noftros au fenfus imperceptibilitas , 231.

232.

nulla pars magis minufve calida eft
quia diverfis fcatet corporibus , 247,
nunquam quiefcit , 84.
pars infima femper tanto fortius premit
furfum , quanto inferius h«c magis
fuerit pofita , 2 3 fi",
pars minima par magnae , 244.
partes elafticae femel unitx minus facile
feparabiles , mii>us facile in mino¬
res fuas partes divifibiles , atTj. 270.
partes utcumque tenues per multa corpo-
ra tranfire nequeunt, 251.
partes facillime a fe mutuo feparantur , ib.
partes fajpe ex oppofitis oris , in fe
mutuo impingunt, 25 f,
particula minim^ haud prompte
patiuntur fe dividi in niinima, 236.
particula ultima nu^iquam mutata ob-
fervatafuit, 37^,
partium tenuitas, 2 3Q. c.
partium lubricitas ,231.
partium attradio mutua, ibid.
pondus pofci debet ut caloris aqua» fer¬
ventis gradus apprime defignetur,
.r.

ponderis pars qua? maxima ? 249.
proprietas eit^jus fluiditas, 229,^

i.

■ U t Mv

Aeris prefiio nunquam eadem , 2 3 4.

quanam frigiditas requiritur , ut aqua
congelafcere incipiat ? 87.
quinam frigoris gradus requiritur ad
aquam in glaciem cogendam? Ss.
rariflimi & denfiffimi maximi diftantia,

temperies , qua glacies primo nafcitur ,
fatis difficu ter oculis exhibetur , 86.
varia contenta, 246.
varii effedtus ,287.

vires elaftica? vix augentur in fummita-»
te Atmofpha:rte a fummo igne, 243.
vis elaftica in fummitate Atmofpha:rje
fere evadit iners , ibid.
virtus qusdam penitus fingu’aris nulli
adhuc explicata , 266. 267.
ultima» particulse afilduo olcillant, 84.

Aerius Ros quid ? 231.

Aerof^k^rA pondus nunquam diu manet
idem ,233.

JEris notx , 21 . 22.

JEs in a;ruginem pluvia vertitur , 512.

JEJlusy geftuante coelo, a fble per nubes re¬
flexo vel refrado , homini intole¬
rabilis ,72.

in editiflimis , planis , locis , minus ar¬
dens ,126.

fummus a centro telluris decrefcit , at¬
que omnium minimus evadit , ubi
terminus habetur medius inter duos
Planetas, 107,

Alha corpora quam maxime revibiant lu¬
cem acceptam ,118.

Agitatio continua in eundis corporibus in-
que toto univerfo , & omnibus ho¬
rum particulis a frigore & calore fe-
mutuo excipiemibus ,81.

Albumina ovorum indurantur ab Alcohole
,& igne, 184.

Alcahefi materies quatnam ?
modi agendi, 453.
nomen & etymon, 432.
obfequium uni rei, 438.
origo non fpontanea , 434-
propria immutabilitas , dum alia mu¬
tat , ^ 3 8 .

feu menftruum univerfale, 431.
fumma fixitas , & volat litas ,438*
varii elfedus , 433.436.
varia fyiionyma , 433.
virtutes ratione objedi , 434.

Alf^li fixum quid fit ? 406.

cinerum clavellatorum , 409,4*®»
de vini fecibus, 41 1.
ex vi o fixum , ibid.

' fixi notte , 406,

fixi momentanea p’"»’naratio attadu

INDEX

ftibii , 41 jT

tAlcali B.xi origo Antlcjuls bene nota, 407.

408.

fixi fola deflillatione prrparatio , 411.
fixum aut volatile , aeri nudo expofi
tum , an non affiduo & ubique ab
occurfu acidi , vel oleofi , mutabitur
in Talem neutrum , vel faponem ?

4X I

fixum , aut volatile , 'an diu aeri nudo
expofitum , diu manere poteft Alca^
li ? Ii>id.

fixum confideratum ut menflruum , ^06.
fixum dat vitrum, 412.
fixum ex Tartaro & Nitro facium ,413.
fixum ex Nirro pr^paratum ,412.
fixum igneum , poftquam prius dilu¬
tum ell in aqua , deinde nullum
amplius calorem in alia aqua exci¬
tare poteft , 1^9.

fixum folo igne paratur , & iterum pe¬
rit, 408.

volatile , confideratum ut menflruum ,

426.

fixa non (ponte de plantis fiunt ,

408.

^Icalra omnia volatilia, an calorem putre-
fadlionis pro caufa Tua unica agnoC
eunt? 421.

lAlcalia. aerem quam fortiflime attrahunt in
Te, 4 1 (?.

fixa attrahunt olea ftillatitia , 417.
fixa facile ne<fluntur oleis prelTis , ihid.
fixa , puriiiima Alcohol uon fugiunt,

4 1 6.

fixa repellunt aerem ,415.
fixa , unde tam facile permutantur in
naruiam noflram , 3 n •
fixa omnia , ai\^Toli igni, ut cauf^ ge¬
nitrici, origin°m Tuam debent ? 42 1.

Alcalium diverlitas a puritate & ab additis ,

424.

Alchemi^ Audlores pofl Grsecos, 9.

pr3Ecipui Tcriptores fjerunt Chrifliani
Gr eci , an & primi ? 7.
primus ProfelTor publicus fuit Paracel-
(us , 12,

S r ptorum Catalogus , 7,
fignifi.auo, 8.

Alchemkii nova , nec credenda , promittunt ,

1 1.

Tuis jadantiis parum proeflant, ihid.

Akhemijianim Auctorum Catalogus , i ^ .

Alcohol adlum per flammam fit vapor^, in
quo non repei itur Alcohol , pofl-
quam flagravit , 1 74.

Alcoholi permifluiu non generat plus
caloris , 1^71

Alcohol an efi: magnes Ignis ? 184.

an fiat ignis in combuflione alTerere
non licet , 190.

an ignis commiflum cum eo effervefirit ,
& ita ebulliens flammam facit ?

1 84*

lucem in Te trahit appropinquantem ,

' ihid.

an non inflar fulminis confiimeretur ,
fi inflammabilis pars fola applica¬
retur igni? 184.

an vere commutatione in aquam vc-
• ram convertitur vi ignis ? 173.
aqua levius, citius magiTque rare(cit ab
eodem igne , quam ipTa aqua, 74.
an quidem (ucceflive arderet , fi aqua ,
qua; in combuflione apparet , abla¬
ta elTet ? 184.
aqua; efl tenax , 183.
ardens nullum fumum , qui oculis per¬
cipi potefl, emittit, 171.
calefaClum lentiori gradu aere , con¬
ceptum calorem perdit, 142.
confuTum cum aqua noflri (anguinis ,
poterit eam calefacere quam citifli-
me pro uno momento, 198.
ubi comTumptum flamma ex ipTo pe¬
rit, 182.

cur hyeme calidius argento vivo , vel
glacie rafa ? 102.

ebulliens accenlum a flamma purifll-
ma , flatim extinguitur, i7<j.
ebulliens incenditur a flamma puriffi-
ma (ubito produda , 175'. 176.
ebulliens non admittit pius ignis aut
caloris, 398.

ebullit longe minore igne quam aqua ,

& acetum atque calida ex Te (olis, 200.
& aqua Tunt praecipua fluida ex vege¬
tantibus quibus ineft poteltas gene¬
randi caloris , 201.

& oleum Tartari per deliquium , a:que
calida ac aer ambiens , horum per-
miftorum quinam caloris gradus ?

201.

facilius , & magis amice , cum aqua ,
quam cum oleis unitur, 309.
flagrat fine ullo Tolido inde nato , 183.
igni convenit , 184-
igni videtur aliquantum fimile , ihid.
aqu£ immiftum inde elici potefl ope
ignis , 178.

immidum noflris oleis , non producit
calorem ,200.

i ter arcana menflrua, 402.

'i rfecl^ paratum , cum puri(fimo oleo
«therio Terebinthin* miftum coi-

R E R

liquefcnnt fimul inftar Alcoholis
cum Alcohole , zoo.

Alcohol proles eft vegetabilis , 1 8 j .

puriflimum fi fuerit, ardencio prorfus
confumptum , itecem nulUm relin¬
quit ,171.

purum aqu^ commiftum inftar anguil-
lularum inter aquam decurrit 169.
quinam folvere poteft ? Et qu^enam
' non ? 404.

quietis impatiens.eft , 91,

quomodo ignem elementalem nutrit ?

1930

fali fixo poteft uniri ,405.
fi folo concuUu intime fc unire patitur
oleis ftillatitiis , perfecftiflime para¬
tum erit, 199. 200.
fimul ac ebullit , ejus expanfio ultra
menfurari nequit, 9^.
fincerum , ope flammar quantam aqute
copiam dedit? 174.
fine ulla aqua quid faceret igni? 184.
utcumque purilfimum , compofitum ta¬
men eft , 183.

vini fincerum , parvo ignis incremento
expanditur quaquaverfum in tota
fua mole, 90.

unum purum inflammabile , 182.
fe folo natam flammam fuftinet, ibid.
alcoholi fi minimum aqute inhteret , nun¬
quam perfetfte oleis ftillatitiis mifee-
ri poterit , zoo.

Alcoholis cum (ale Tartari alcalino fixo ,
ficco , puro , mifti quinam caloris
gradus? zoi.

cum terra miftis & accenfi examen ,181.
& aquse fimul ardentium examen, 178.
& camphorie fimul ardentium examen,

ibid,

differentia quoad menfuras , frigidilfi-
ma hjeme , aut a’ftuaniifllma cani¬
cula , 91. '
externe applicati effedius in noftrum
corpus , quales ? 198.
flagrantis flamma , non fumum , cine
res , nec foetorem dat , fed aquam ,

i8z. 183.

flamma intuemi carrulea apparet , 171
ingens rarefaftio ,91.
olei , camphora; , offte Helmontiante ,
Terra cum invicem miftorum exa¬
men , I 8 I .

partes in fpiras decurrunt , 169.
perfediflime parati notae certiflima

199. zoo

ponderis Hydroftatici diverfitas cir¬
ca Telluris polos & intra Tropicos,
- ' 90,

u M:

Alcoholis fiimma mobilitas Medicos quaedam
docet ,91.

Alimcnt ct piantarum radicibus externis , ani'"
malium internis hauriuntur, 33.

Alumen quid? xj,

Amalgama coloris fplendidi inftar argenti
puriflimi , 371.

Ambarum quid ? 18,

Angins. fiunt , fi a calefaftione nimia per
motus validos in vento frigido, deinde
quiefeant homines , 104 105.

Animalia omnia quam multis modis inter Ce
conveniunt! 333.
quodnam genus corporum ? 3f.
relpirantia quemnam caloris gradum
conciliant fuis humoribus fanis ?

113.

volitantia quare a Tellure in Lunam ,
aut inde ad nos tranlire nequeunt ?

' 107.

volatilia non ferunt temperiem altifli-
m^E 'Atmofphasrte , ibid.

Animalium a(ft:ionis naturalis ratio quomo¬
do intelligitur ? 391,
aftiones vitales fiunt intra calorem a tri-
gefimo tertio ad nonagefimum quar¬
tum gradum , Z13.

corpora aliis calidiora femper manere
falfo creduntur , ifi. \fi.
corpora (ponte fua teque fepeliuntur in
aere quam in terra , z6i.
corporum convenientia & difitrentia
cum Vegetabilibus , 36.
corporum analyfis , ^6. 37.
corporum elrmenta qur-nam ? 38,

& Vegetantium fimilitudo , 344, '
excrementa, fubito dillipata in Aerem,
evanefeunt, ztJo,

generationes & geft tiones ' intra
quemnam caloris graduum fiunt ?

> . .. ’ ^^5*

multa: partes hairent i 1 aere, zgo.

partes facillime putrefcenres» m vacuo
conclufie non putrefeunt , 188.
partes in vacuo Boyleano immutatte ma¬
nere videntur , ibid.
partium elementa terreftria aqua: con¬
glutinatione coaluere in necellariam
animalibus duritiem , 313.
quorumdam in aere fervidiflimo fuffoca-
torum exempla, 148.
fpiritus in aere continentur, z6o.
ftercora in fervidioribus locis , aperto
commiira aeri , unius diei fervore pe¬
nitus volatilia redduntur, ibid.

Animantes , qu' nullo (ale manno utuntur,
nihil falis fixi in urina habent , vel
acidi in fanguine , 37.

Rrr ij

I N D

Anni tempeflates mutati Ignis perpetuo va¬
ria eitecta excitant , 8i.

Ant monti but/.um in a.]ua non diiTobutur,

509.

Anti» n;i moles ignis adlione increfcit , a 1 8.
ab aeie le, arabilis chemico , 1^4.
a fiiderentia ponderis Annofphxra! ni
hil omnino patitur refpedu com-
prelfionis , & inde natas denfiratis ,

301.

ad folven Ium, vim pro vario gradu ignis,

I etiam vari ni habet, 383.

I affula lolvenio lali quo plds concutitur
1 cum eo , eo femper lolutio citior &

I major, 304.

asquabihter diCpofita pel lucet, ajx.
ae 1 e quantum gravior ? 193.

Alcoholi inuniiia , & igni expofira ,
& ab Alcohole & ab igne repellitur ,

178.

animalium humoribus maximam co¬
piam prasbet, 37.
an poteit verti in terram ? 334.
casterique liquores , vi igiTS terreftris
vel aerii elevantur per aera , 1 19.
calefada longe citius & plus (alis dilTol
vit , quam frigida , 3 04.
calore olis, venti 'q:e , affiduo eve¬
hitur , dilpeigitur , mobilis redditur,

293.

coit cum fulphure ,313. 314.
congl'ci ta nunquam accedit ad pondus
cryftaili, longe minus ad (bliditatem
adamantis, 316.

continet quid aere (ubtilius, 3 3 1.
corpus mollillimum , partes polii iet im-
. meii(£B duritiei , 376.
cum 'ale non folvit A cohol , 309.
cur exftiiigiut ignem ? 143.
ftannum a fufione fervat , ibid.
de nive puriflima parata , revera differt
quam maxime ab omni alia aqua ,

310.

difficilis cognitu, 289.

difficulter tritu calet , lotf.

dillolvit omnia illa corpora (alina didia ,,

388.

diffolvit fulphura Alcalicis imita , 392.
ebulliens ovi albumen jam folutum coa¬
gulat, 361.

ebulliens falis dilfolvit , quantum fieri
poteit , plurimum , 306.
atftivo tempore majorem (alis copidm
folvit , quam tempeftate frigida ,

ibid.

c6 femp.r minus prompte & minori co¬
pia folvit falem ; quo magis quiefcit ,

304'

E X

AoqnA eft, ex qua omnia , atque de hac In.
cubatu pi asgnantis fpiritus omnia pro-
du untur ,317.

eft humor princeps , longeque bun-
dantiffimus om.mm liquoru n , qui
in fano corpore humano d^prehen-*
duntur , 381?.

eft pars maxima per 'Spirationis Sando-
riaiije , X47.

eft tantum folvens , quatenus ignem
continet , 385.

eft vehiculum prtecipuum , quo ali¬
menti materies devehitur ad anima¬
lium & vegetantium corpora , 5. 1 7,
eft vinum catholicum , quod omnes
plantje , animalia , & foffilia bibunt

ibidu

eft vitri quxdam fpecies 327.

& Acetum Vini ftillatitium fortiffimum
mifta nihil dant caloris, 199.

& Alcohol alcalifatum mifta calefcunC
minus quam Aqua & Alcohol, fed
fortius quam Aqua & (piritus vini,

197.

& Alcohol mifta cale (eunt fortiter , &
fortius longe quam Aqua & (piritus
vini , ibid.

& oLum Terebinthinae ftillatitium ,
feorfum sque calida ut Atmofpha:-*
ra , & intime mifta , ne minimuttv
caloris novi pariunt , 199
& Spiritus Vini permifta ca e(cunt fta-
tim , & unde ? 1 9^.

& Vinum , «que calida ex (e funt, at¬
que poft commiftionem quoque ad¬
huc «que ac prius calida manent ,

198.

ex Aere leviori fado folet fponte fe-
parari ,233.

ex Vegetantibus eduda ignis copiam
definitam accipere , atque in (e reti¬
nere aliquandiu poteft , 13^.
ex Veget mtibus , vit« , fanitati , nu-
tritioni , & incremento pr«ftat offi¬
cia , 328.

Fluviatilis differentia va'ria , 3 24.
Fontana fere omnis femper decurrit fub
terra, ibid.

Fontana nunquam purior eft pluvia

Foffilium augmento infervit , 329.
fiigore m gis condenfatur quam lapi¬
des, 299,

halitus emittens , qui flamma candelae
excepti , in vivam flammam , lucidif-
fimam abibant ,323.
igne calefada eo u/ique , ut vere ebul
jiat , deinde audloie igne

.r

R E R U M*

quocumque nUnquam uaigi poreft
uc plus calefcat , •■ji.
in Aeie abundans plurimi cotpora
macerat, zyg.

in Aere (emper prtelens ,147.
in Aere ubique ,153.
in Alcohol reperitur, 31^.
in alciflimis fit glacies, aut non aqua,

134.

in centro telluris pofrta , ad fummani
calefada ebullitionem , an non ibi
asque fulgeret , quam metalla igni¬
ti flima ? 1 5 7.

ih humoribus noftris pars habetur mi-
tiflima omnium , 301.
infinita corpora diflblvit , 1 90.
in locis propioribus foli & a terra re¬
motioribus in nivem convertitur ,

100.

in Ce quam plurima continet, qu3e ip
fam plus minulve gravem reddunt ,

Z5>z.

inftrumentum eft vit2 , 3 z 8,
in terrelirium corporum compofitionem
venit, 314.

intime nupta Terrte in Alcali abire ne-
quit , 34 3 .

ipla , li in terram converfa , eoufque
etiam igne imprasgnari poterit , ut
luceat , 138.

in vegetantibus cremandis multa prxftat:
qu£B ? 1^6.

inter veros liquores omnium penetra-
biliflima , omnium fluidiflima , 197.
latenter ex aere irrepit in corpora falina ,
ficca , fpirituofa , 174
leviffima Temper ponderofior hodie in¬
venta omni vino cognito , omnique
cerevifia. , 194.

longe citius ebullit , quam oleum Tere¬
binthina, 93.

longe penetrabilior , & aptior valde ad
infinuandum fe in minutiores meatus ,
quam aer, 196’.

maxima vi prefla non premitur per mea¬
tus , quos non tranfit fponte fua propria
tenuitate, 198.

Nivis ad inflammationes oculorum fin-
gulare admodum remedium, 3 zo.
non eft Aqua ex natura lua propria abf-
que igne feorlum , & folum confidera-
ta , z 14. z 1 3.

non diflblvit terreftria fbluta Alcalicis,

391-

non eft frigidior oleo tartari per deli¬
quium, 199.

non mutatur tempore, 331.

non poteft fepaiaii a ipiricibus acidis

nitri, 8c falis marini ,303.
non prodit om.iia , 316.
non folvit om.ies l les iv.e allicos'

309.

noftrorum humerum non potcli >.a-
lefieri ad. initu oLi tliertiaiis ftida-
titii, 199.

nulla omnino videtur feparari pofle
ab aere, Z47.

nullas partes noftri coiporis irritare
va.et , ^oz.

olea fermentata folvit , ^09.
oleoium maximam partem conftituir,

3* S' 3i<f*

omnis ex vegetantibus , ut & ipfbruin
fpiritus in altum enituntur, Z39.
omni momento , de unoquoque homi¬
ne fano expirai , Z47.
omnibus corporibus , ne ficciATimiSj^^c
duriflimis exceptis, fe immilcet, 189.
per invifibilia lignorum Ipiramenta-,
& intervalla tranlludat , ubi nihil
aeris eiaftici tranfire poteft,i9(j.
perpetuo , copia incredibili , in aerem
rapitur j i Z4.

pondus & molem corporum auget, fe
in ipforum poris inlinuando , 311.

313.

plus Ignis recipit antequam ebulliat j
fi atmofpharra fit gravior, z88.
pluvia an unquam acefeere obfervata
fuit ? 319.

quomodo a putredine coercetur , &
corrigitur ? ibii,

pluvia deftillata naturali ponderofior
non eft , 3Z0.

Nivis omnium leviffima fuit inventa
inter omnes pluviarum fpecies, ibli.
pluvia varia habetur a variis caufis
pendens, 318,

prius falfa longe citius regelafcit ap-
pofitione falis , quam fimilis aqua
fincera , in eodem gelu , 304.
pro menftruo rerum dido univerfali d
quibufdam habita fuit, 31Z.
pura integrum dillolvit faponem , im¬
pura vero non, 3ZZ.
puriffima , & vinum generofum , mifi'
ta non dant ullum fenfibilem ca¬
lorem audum vel imminutum , 198*
putealis eft qua: educitui de illo ftrato
fubterraneo , quod fabulatum fcacu-
riens dicitur , Z9i.

putealis quid , ejufque pondus fpecifi-
cum ? Z9Z. z9 3-

quare ab aere inquinatur ejufque con¬
tentis , fere infeparabiliter ? 191.
quare nunquam fola , fed multo igne
R r X ii )

I N

plena? 190. 1.91.

jiquft quare raro pura habetur? 193,

quse affunditur ad Alcohol , facit afFu-
fione fui plus ignis venire in Alcohol ,
iS>7*

qua: affunditur Alcoholi , quo minus Al¬
coholis habet in fe eo plus caloris ge¬
nerat in Alcohole , ibid.
qua:, dum Alcohol accenfum eft^ exit,
an prius ibi hsfefit ? Nulla nifi hac
arte feparabilis ? 173.
qua: ex Alcohole, dum comburitur , exit,
an ab aere fuppeditata ? Ibid.
qua:dam Solida repudiat, 317. 318,
quxnam fblvere non poteft? 311.
quandoque Alcohol trahit , falem depo¬
nit, 310.

quando terreftria prxparata folvere po-
, teft? 511.

quando coit cum corporibus falinis ?

315

quafnam res folvat in omni gradu calo¬
ris ? 387.

quia Aere denflor , diutius acceptum ca¬
lorem retinet , 86. 87,
quo altius in Aerem evehitur , eo fere-
nior , ficcior , fine nubibus tempeflas ,

quoties in Aere abundat , fubitas & in¬
gentes laxationes corporibus producere
poteft, zy2.
qub altior a terra in Atmofphsera adfcen-
dit furfum , eo in fpatia diffunditur
majora , 150.

quo altius elevatur in Aera, eo cuius
fortiufque conglaciatur , 1^4.
quo frigidior , eb femper acrius penetrat
per muros , calefadta veib minus ,

%99

quomodo diflolvit tenaciflimas Refinas ?

391.395

quoufque in Atmofphtera queat afcendere
certo non conflat, 153.
areddit Alcohol admiftu fuo ineptum ad
diffolvenda qua:dam olea ,309.
fales foffiles compotitos folvit , 3 o j .
regelafcens fit folvens ,5^8.
an repetitis defllllationibus ad mirabilem
corrodendi facultatem reduci poteft?

19%

falia glaciei proxima , quam minimuni fa-
lis gerit, 50^.

falfa maxima , ob admiflum falem & bi¬
tumen haud ita facile dillbciat fua ele¬
menta , quam dulcis, 194.
falfa quantum intra viginti quatuor ho¬
ras exhalat? 194. 19 f
fanitatis eft inftrumentuin 3 3x8,

D E X

Aquit faturata uno fale ,

alios diflblvere
adhuc poterit, 50;. 307. 308.
fcaturiens , five fcaturigo viva , vel aqua
viva qutenam dicitur > 191.
ftepe mire latet, ubi abundat, 355.
fi per Aera afcendit eb ufque , ubi fri¬
gus jam glaciale habetur , in glaciem
concrefcet , 134.

fe infinuat in poros corporum, 3 1 x.
femper prtefens eft in Aere, 147.
feu mare , vera mater eft omnium me¬
tallorum juxta Paracelfum , 30x.
firnpliciffima eft, 301.
fine ullo omnino calore nullum falem
fblvere poteft ,307.

fole illuminata , nunquam alba reful¬
get , nifi in (pumam , nivem , aut gla¬
ciem coadla, iij.
folvit Alcohol, 309.

folvit Alcohol ex oleis , lefinifque , 8c
camphora ,310.

folvit fapones , fapoiTiacea , & ab his vis
ejus augetur, yjA..

folvit fales foffiles fimplices modo diver-
fo , 303.

folvit fales Animalium & Vegetantium,

303,

fub glacie , brumali tempore , unde fu¬
mat prte calore ?

tanto plus exhalat , quanto magis fincera
habetur, 294.

tantum aqua eft per motum infiti ignis ,

214. xjy,

tepida albumen ovi diluit, 3^1.
terreftria foluta acidis diffolvit ,391«
Thamefis atque Neoboracena intra dies
odio in doliis fuis intolerabiliter foe¬
tet , delata autem inde ad Virgi¬
nias , fadla eft iterum dulciffima ,

tonitrualis diverfa a careris , 318.
tranfiens per terram evadit lixivium ,

5>»3*

vehiculum eft alimenti , 318.
vim folvendi habet, 303.
vim ignis valde augere poteft , fi , dum
comburuntur vegetantia , occurrat
oleis , falibus , metallicis quibufdain
partibus ,1^7,

acidula alcalefcens , volatilis , fpiricu em-
bryonato referta eft, 313.

AqUA ad a:s fufum in igne mirabilis proprie¬

tas, 522.

aglratarum partium motum detegunt mi-
crofcopia , 300.
charafter invenien4us , X90.
definitio , ibid. ^

de Maris Mediterranei fuperfjcie exha-

R E R U M.

. lantis in auras uno die seflivo , fo-
lius folis vi , luppuratio , 147.

Ae[Ut> ebullientis diminuitur calor , quoties
pondus incumbentis Atmolphaer^ im¬
minuitur 9%.
ebullientis raritas , 94.
elementa exilia, torte minora aeris ,

X96.

elementa licet adta calore , vel prellu ,
per multa corpora tranlire nequeunt ,

197. 193

elementa magis penetrabilia cstens ,

297.

elementa neque funt flexibilia , nec com-
preflilia, 300.

elementa neutiquam habere licet pro an-
guillulis flexibus, repentibus per finuo-
Ibs flexus , ihU^

elementa non attenuantur igne , fed fem-
per moventur , i.99.
elementa pet ignem in minores partes
dividi non poliunt, ibid.
elementa per multa tranflre nequeunt ,

197.

elementa fblo frigore fiunt tenuiora ,

199.

elementa funt immutabilia, 300..
exhalantis in Auras incredibilis copia ,

r ^47.

lontante vana natura , 3 ii. 3x3.

fluiditas augeri non poteft, 195.

fluiditas a iolo igne pendet , eoque fatis

magno , ibid.

fontana: diverfitas in copia , omnique
alia dote ,153,
fuga aquibufdam liquidis ,317.
in igne mirabilis valde & Angularis vis ,

naturalis flatus glacies, 317.
partes extrema: , an funt Sphaerula:
atqualiter perfedla: , folidte ? 300.
partes , nulla arte cognita , ita igne im¬
praegnari poliunt , ut fulgorem igni¬
tum induant, 15^.

partes qub altius evedlse , eb glaciales ma¬
gis evadunt, 114.

partes qub plus comprimuntur ad fe mu¬
tuo per augmenta incumbentium pon¬
derum , eb plus ignis requiritur , ut a
fe mutuo recedant, 9Z.
particula furfum elatae , iterum aduna-
tx inter fe , inque magnos globos
fenfim coadlte apparent nubium ^ecie,

114.

calculos haud generant fuis
potoribus, 324.

plantarum examen , quatenus ignem con¬
tinent , 1 5

petrificte

pluvix, nivales , fontante , fluviatiles,
quam iparum differunt inter le hy-
. droflatice examinata; / 3 1 . i

ponderum ratio ad metalla ut exadle
habeatur , ad varium gradum calo¬
ris attendendum ,293.
pondus ad varia corpora, wW.
pondus comparatum ad glaciem quale ile
habet ? 3 3 1 .

pondus proprium difficile inventu, 292.
poteflas in fol vendo per laponum virtu¬
tem mirifice increfcit , 311.
pra^fentia in Aere patet ia alcali fixo ad
ftareram, 248.

prxfentia in qualibet parte Aeris oculis
quotidie patet, 247. 248.
proprietas efl lenitas , hinc Anodyna

SOI. 303.

purx frigidiffim^ gradus quinam *

214 .

puriffima: cum triplo falis taitari , alca-
iini , fixi quinam caloris gradus ?
• 201.
puteales qub leviores , eb falubriores ha¬
bentur, 295.

quielcentis elementa quare affiduo mota
agitari creduntur? 300.
lequifitx portio ad fales diluendos ,

^06.

fimplices de rebus igne expulfae , adhuc
funt compofitx > i 1 9 .
folvendi vis limitata probatur exemplis ,

3?4.

ftagnorum indoles , 3 1 <5-.
vapor calidus valde aduofus ,330.
unum elementum , quare revera minus
videtur quoad molem uno elemento
aeno , proprio , folitario exiflence ?

29^-

ufus ad quam plurima, 319,
virtus folvendi increfcit femper pro ra¬
tione audi caloris in illa ad ebullitio¬
nem ufque, 38^.

vis applicata: ad ignem , qui in aere per
ignem liquefado obfervatur , terribi¬
lis efl, 1 37.

vis fales dilfolvens determinari difficul*
ter poteft, 306.
vis folvendi limitata, 383.
vis folvens an ipfi foli imputanda ?

510.

vis folvens multo citius operatur in uno
fale , quam in altero , 30;,

Aquam caufa: elevantes , 2-5r.

Aeri immifcentes , & per eum elevan¬
tes quienam caufx ? i j ^

^57'

purarai , finceram , fimplicem , ele-

INDEX

mentalem habere valde difficile eft ,

Z90

folam materiem efle crediderunt
Alchemiftaj , unde omnia corpora
fimplicia orta, 301.. joz.
ftatuit Mofes principium corporum ,

301.

Aquarum extremae partes videntur quam
rigidiffim^ , prorfufque inflexi-
les , & adamantina: duritiei , 300.

Ardore ignis paululum modo acutiore per-
niciofiffime deftruuntur inledlorum
ovula impraegnata , 154. vid. Ignis.

'Arena noftra vulgaris non eft terra, 334.

Arenarius vel Ammoniacus fal quid ? ^

Areometra quomodo fallunt ? ^o.

Argenti nota: , 11.

Argento vivo notse propjriae, %q.

Argentum in natura fua nihil quidquam ter¬
ra: habet, 3 5Z,

^blo /Incero argento vivo per ful-
phur denfans ftipato , nafcitur ,

ibid.

vivum caloris admotu rarefcit facile ,

P4.

vivum per ignem agitatum , invifi-
bile aufugit, i(S 3.

vivum , quoad fenfus, hyeme frigi¬
dius Alcohole , 101,
vivum tense nihil quidquam in fua
na:ura habet, 351.

'Arfenicum hodiernum album , 17.

Citrinum hodiernum , ibid.

Rubrum hpdlernum , ibid,

Arteriarum elater quo minor , eo minus ca¬
loris producitur in npftro cprpore ,

A'<tthritides oriuntur , fi a calefadlipne nimia
per motus validos in vento frigido ,
homines quiefcunt , 104. 103.

Artifices cerrp quodam caloris gradu utun¬
tur ad pretipfas fuas praeparationes
conficiendas, 12,3,

Afiti i locus ubi primo exculta fuit Chemia
metallurgica , 5.

AJfhaUa <iuid ip igne agunt ? Quid patiun¬
tur? 191.

Afphaltum vel Bitipnen quid ? 17.

Ajihmata tota vjta durantia a refrigeratione
in vento frigido poft nimium mo¬
tum , I o r ,

Atmof^hira hominis calidjor eft Atmofphx-
ra Aeris , 103. 104.
quid igni alendo facit ? 188.
quo proprior elj telluris /up^rficiei ,
eo plus incaleftit ab igne SoUs ,

unde r^pe tantopere mutatur?

AtmofphArA diverfitas pro anni tempeftate
divirfaunde? z6^. i66.
gravitas variata , quid facit ad ebulli¬
tionem? 93. 94,

ponderis maxima & minima differen-
tia,i33.

noftra tanto plus incaleftit ab igne So¬
lis , quo plus premitur, 91,
ponderis effetftus , z 3 5 .
pondus mutant pluviae, imbres , Scc.

X3Z. 133^

preffio quo minor , eo minus incalef-
cit ab igne Solis, 91. 9 3.
ratio femper habenda , ubi aliqua ia
Chemicis operatio defcribitur y

189*

Atomi an ita folida , ut ne ignem quidem
intra fe admittant? 80.
an non dilatabiles ulla potentia , vel
ar(ftius comprimendae ? Ibid,
Ph/ficx , quxnam /iint corpora ? 40.
vix innotefcunt per Chemiam , ibid»

Attritu corporum eh validior ignis excitatur,
quo illa fuerint duriora , five rigi¬
diora , 9 6.

mutuo calefcunt corpora in ipfo va¬
cuo ,93.

quorumcumque corporum inter /e
ignis produci poteft illico in om¬
ni tempore, in omni locp , loi.

Attritus non generat calorem , nifi per vim
comprimantur corpora ad fe mu¬
tuo , ‘2.87,

AuBorum inventa circa naturam ignis ele-
mentalis , i r3.

Aureus calor lucem acceptam quam maxime
revibrat, 118.

Auri & Argenti magna copia in Aere e ve-»
hitur, 263.
vera: nota:, 19.

Auripigmentum i

Aurum & Argentum quomodo volatiha red¬
duntur, 263.

in natura Iha nihil quidquam habet
terrte, 3j’z.

nafcitur /olo /incero argento vivo per
fulphur denfans ftipato, ibid.
continuato cum aqua attritu dilTolvi-
tur in formam potabilem Sf Medi¬
catam , 312.

attritu folo penitus folvi poteft , ibid .

BAUna integra mortua jeftate , brevi
pe/tifera fracedine latMoca vicina
inficit, zci.

R E R

Salfami cum igne concipiunt ,

quatenus eorum pars oleofa in¬
flammatur , i6j.
levi aflione ignis mox fluunt , i
Barofcoptco tubo conculFo in tenebris , lux
nata conlpicitur in hoc vacuo ,

99-

Bilis coagulatur ab AlcoholeSc Igne , 1 84.
bona quam maxime Aquam amat, 3 8 9.
naturaliter continet Aerem , z8i.
putredini m^jcime propinqua ,391. -
Bitumen vel Afphaltum quid ? zy.

Bitumina, conflant oleis foflilibus , pingui¬
bus , falibus plerumque acidis , fi-
mul terrsc , farpe & metallici quid
aut faxei adeft?.'i9X.

Boli funt terrie fofliles & nativse pinguiores,

19.

Borax nativus confideratus ut menftruum,

440*

vel Chryfbcolla quid ? if.

Bulla, y aqujE innatse vacuo Boyleano , non
ab igne oriuntur , Z74.

Aerise , evadunt elaflicaj , plures, ma¬
jores , & fortiores quo fortius ge-
lafcit & diutius , zy6.

Bullula, in liquoribus unde efFormantur ?

278.

^ Adavera in interioribus lentiflime , ad
exteriora ocylTime frigefcunt , 146.
quaj fub terra conduntur , tandem
volatilia fiunt j & jji auras rapiun¬
tur, z6l,

qua:cumque animalium , volatilia
reddita , omnia fere fua elementa
Aeri immifcent , ibid,.
quam calidiflimafiepe deprehendun¬
tur a morte , i f i .

Calculi produdlioni quinam humores in-
primis favent ? 391.

Calculus quibus principiis conflatur? Ibid.

Calefabiio quomodo eo fortior evaditattri-
tu , quo frigore conftridla magis
corpora ? 9 3 .

Calor &n ignis prarfentiam arguit ? 71.

aqua: ebullientis femper major, quan¬
do ejus fuperficies premitur gra¬
viori pondere Atmofpharr^e , 9z.
aqu£ & aceti ex fe a:qualis , ifque in
miflis & feparatis prorfus idem ,

199.

ardentiffimus quomodo ocyflime
produci poffit ? 97. 98.
aflmplici idlu produftus, 109,
a Sole imprelFus diutius in corpori¬
bus nigerrimis retinetur , iitf.
Tom. /,

U M.

Calor calefaciendo Ifqflofes , creditur non
aquabiliter eos expandere, led per
faltus quofdam , 133.
citiffime definit applicatu frigidi
denfi, 143. 144.

corpore humano conciliatus ab ac¬
cepto vino , non pendet a caU)re
prius pr:ecxiflente in vino , 198.
diverfus hominum , 1^6.
eo major concitatur attritu , quo ap-
preflio duorum corporum inter fe
major ,& agitatio velocior , 97,
Sc Frigus maxime agunt in omnia
corpora ,80.

& Frigus femel alicui conciliata cor¬
pori , diu fane illi adlijerefcunt ,
priufquam inde recedant , 8 ,
ex mifcela Aquse cum Alcohole
exortus citior forte , quam accen-
fio pulveriis Pyrii , 198.
qui oritur in corporibus femper
tantum oritur ab igne elementali ,

M 6.

hominis , Aera contiguum corpori
ejufdem calefacit , 104.
in aere infpirando qualis ? 147.
.increfeit , qub profundius terra eflb-
ditur , zf6.

ingens , fubitus , ex Metalli attritu
ad fluidum leviflimum , 100.
in omni telluris plaga manfit femper
idem ,154.

in quibufdam telluris plagis intole¬
rabilis, 119.

infignis a contufione Alcoholis eunt
aceto ,200.

in uno loco adus producit tanto ma¬
jorem frigoris vim in alio , zzg.
locis proprius unde i iz6,
lucis reflexio ab opacis corporibus
varie mutata , 72. 73.
major attritu moderato excitari po-
tefl , quam fol fei vidiffimus fpon-
te excitare potefl , 1 1 5.
eb major excitatur attritu in corpo-
ribus,qub ha:c fuerint duriora, 9 fi",
maximus in corpore humano , ubi >

natus a mifcela non diutius durat ,
quam dum mifcela fit , 1 9 tf .
natus fblaperculTione, 108.
non efl in corporibus u lux , 1 1 j.
notat fenfum quemdam impreflunt
animo ,71.

nunquam fub iFlquatore vel in Zona
Torrida tantus , ut fpo ite fulphuc
incendere poffit , 1 1 y
^ nunquam tantus effe potefl , quia

S ff

INDEX

major a^hnc gigni poffit ,

Calor omnis acoeleftium influefitialucido-
lum, ver fus nos derivatus, unice
Soli debetur, iz3.
per fimplicia ex vegetantibus per
Chemiam produdius , non durat
uirra mifcelam horum , loi.
primo igni adfcribitur ,71.
produdus folo itu & reditu corpo¬
rum elafticorum, 109.
qualis in puteis profundiflimis, ubi
fempiterna aeris quies ? lo^,
quem vinum conciliat corpori hu¬
mano , pendet a ftimulo , qui ve¬
locitatem fanguinis per vafa au-
get, ip 8.

quibufiram fluidis tritu conciliatur ?

log.

quomodo iubiro diverflflimus variis
in locis generari poteft ? 1 1 8.
fxpe , certis telluris locis , fubito nal^
citur intolerabilis , qui mox hor¬
rendas in procellas refolvitur,: z f .
ixpe maximus a putrefadione , fer-
mentatione , eflervefcentia , &
mifcela , ijz.

£ excedit ultra limites , embryones
tenerrimos plantarum exurit,r 54.
fummus generatur valido attritu
plumbi ad plumbum , 10^.
tanto minus generabitur attritu ,
quanro corporum compreflio mi¬
nor, eorum que quiefcentia major,

99-

ubique femper adhuc fupereft ubi
fummum frigus, 10 1.
vix nafcitur attritu inter duo corpo¬
ra , Ix aliquis interponitur medius
liquor , 98.

Calore agitantur omnes corporum partes ,

77-

eunda diffluunt in fervidilfimis febri¬
bus ,78.

Calorem eo diutius retinent corpora , quo
funt denfiora , 86.
tritu augentes conditiones quaedam,

107.

Caloris aqux ferventis gradus ut defigne-
tur , apprime neceflarium efl ut
annotetur flmul pondus Aeris in
Barometro, 91.

caufa a mifcela Aqute cum Alcoho-
le , pendet tantum a proportione
Alcoholis mifti ad. copiam Aqua; ,

197.

cufa in terra & aere .119.

& frigoris duum viratu? Sc viciflitu-
do j 8 1.,

Caloris y & frigoris gfadus naturalis Idem?»
auro , qui in vacuo Torricelliano ,

lOI.-

& frigoris reciproca permutatio na<.

tura; rerum utilis ,81.

& frigoris flabilis hate viciflitudo-
omnia femper concutit ufque ijt
intima, Uid,

Sc frigoris tam fubitanearum vicif-
fltudinum caufa;, izo.

Sc frigoris viciffitudo femper alter¬
na ubique ,81.

ex mifcela Aqutecum Alcohole nati
caufa phyflca difficilis inventu

1 97-

generati ab admiflu Alcoholis adi
Aquam prateipua caula , videtur
hujus primus attradus ad Alco-
hol , 199.

gradus , qui ab igne pofliint conci¬
liari corporibus , non fe habent
in ratione denfitatum , 398.
gradus femper eo major eft , quo
celerior mifcela aqua: cum Alco¬
hole efficitur , 197.
gradus ultimus cognofei nequaquam
potefl, 81.

magnitudo in aere naturalis , 84.
maximus gradus in Aere naturalis
fervente canicula , tefluante coeloj
qualis ? Uid.

mira diverfltas in quibu/dam plagis,

116. 117.

multum perit „ dum thermometrum
a miflis liquoribus incalefcit, 19^.
nihil fentitur in locis ubi mereora
aqualem Solis adionem impe¬
diunt aut turbant, 100.

. nullum incrementum remanet poft
fltmma incendia fylvarum, ij'4.
produdio quare impeditur vel im¬
minuitur liquidi interpofitu inter
attrita ?- 107.

tenaciffima corpora quasnam liint >

149-

tenaciffima corpora tamen refrigeC-
cunt , 150.

vel Ignis non plus adeft in vacuO'
Torricelliano, quam in auro, 108.
vid. Ignis.

Campana metallica percuffa longo tempore
per totam' iubftantiam per infi-»i
nitas ellipfes fe expandit , & con¬
trahit j lOJ.

Cam^anA metallica: , elaflic^, femel mo¬
do , uno idu , percuflte vibratien
nes funt quam plurimte , ihid.
cx metallis fulis faCt» & peiculT* in^

R E- R U M.

acre mirus motus fola ejus for-
matione , 379,

C amphora ardet flagrantiffime in flammas
lucidas , (ed tamen aliquid relin¬
quit , quod non ita combultile,

183.

C amphora eft refina perfediflima , flmplicif-
fima , five oleum forma folida
apparens, 181.

inter lolida vegetabilia tota incen¬
ditur, 159.

non modo in Alcohole , fed in om¬
ni liquore puro perfede omnino
diflblvitur , i^id.

levi adione ignis mox fluit , i^id.
tota in acre confumitur incenfli Ce-
mel, licet aqua; innatet , zzi.

Candela incenfa , lucem per radios redbos
determinans , quare non facit lo¬
cum a fe illuminatum fimul etiam
calere? 114.

incenfa radios emanantes non amt
in paralleli fmum, fed diffundit in
fphteram quafi , iiid.

Candeli accenfa; flamma ingens fubita in¬
cendium excitat in fodinis extre¬
mo cum periculo , 161.
calor percipitur , ubi vicinitas pa-
rallelifmum fere creat , 114.

Canei odorifequi unde tam certa fagacitate
diffingunt animalia ? z6o.

Carabe quid ? 18.

Carbo accenfus exhalationem fundit , guy
loco claufo accepta omne animal ,
cito , fine fenfu necat , i <5 1 .
ater , qui vafis claufis igne adus &
fummo & diuturno , fixus , niger-
que manet, c vegetantibus edu¬
citur , 1 5 j-

ater fufcepram fcintillam fovet, at¬
que htec cito illum cotum accen¬
dit, 117.

iene ficcus , & igni acenfb appofi-
tus , illum facillime concipit , ac¬
ceptum fortiter retinet , 1 d r .
^ne fumo fere totus ab igne confu¬
mitur , ibid.

volatilis ignis pabulo ineptus, i<Ji.

Carbonei cefpimm bituminofbrum exhalant
fumum tenuem , invifibilem , qui
in loco claufo animalia quam
ocyfiime occidit, 117.

Carbonis combuflibilitas tota in fblo oleo
hxret, 161.
examen , ibid.

Carnes defliccanturab Alcohole & Igne, 1 84.

Cavitates corporis frigore ardantur , 79.

Cella profunda; fatis , «flate plus calent >
inagis frigent hyeme , 71.

Cefpites nobilem , fedatum , falubrem , ig¬
nem faciunt, 117.

CeJpitMtn bituminoforum vapores , oculis
dolorifici, pulmoni tuffim creant,
, ibid.

Chalybs duriffimus ad rigidam filicem celer¬
rime appulfus maximum ignem
generat, lo^.

Sendivogii fruftrainRore qua;ritur,

131.

Chalybis pra;paratio , ^6.

Chalybe duriffimoad rigidam filicem celeri¬
ter appulfb citiffimae & maxima:
vibrationes inde contingunt, iO(S.
ad filicem percuffio frigidiffimatem-
peftate dat ignis fcintillas vivi-
diffimas & maximas , 106.

Sc filicis collifio cur unico temporis
momento facit ignem ? 97.

Chemia ad condendam Pathologiam maxi¬
me fruduofa , 4^.
ad Phyficam pertinet quatenus ob-
fervationes comparantur, 44.
ad Piduram vitrorum maxime uti¬
lis, 30.

Artem Gemmariam promovet , .

fi.

Artem vitrariam juvat , jr.

Arti Tindoria; infervit , 50.
docet firmarum noftri corporis par¬
tium ut & humorum naturam ,

4 f • 4^*

in quibus fola pratcipuum detegit ,

\6.

in Semeiotice maxime utilis , ibid,
longe pulchrius proprias rerum do¬
tes detegit , quam alia , quacum¬
que fuerit , difciplina, 43.
metallurgica ubj primo exculta? 5.
Piduram juvat , 49.
plufquam ulla alia ars experimenta
de induftria infticuit , 44.
propria vitia a male fanis Chemi-
caftris in Medicinam inveda ,
corrigit ,44.

quatenus igne utitur Phyficam juvatj

4'4*

quia latentia detegit ad Phyficam
pertinet , ibid.

fummopere utilis in prsfcribend®
vidu fanorum , 47.
tota adunat , vel feparat , 3 5>>
vox prifca , & a Theologis Grxcis

prajcipue adhibita , 6.

Metallurgias promovenda valde in¬
fervit, <1. J3.

Sffij

INDEX

Chemia funt fada , '4 j.
atViones , 58. 39.
definitio, 17.

Medicx origo a male inrelleda dic¬
tione ChemicoTuni , 8,
Metallurgicx difficultatis ratio, 4. 3-.
romen antiqui ffimum 53.4.
objefla ,17.

in tresclafles diftribuunmr , ihid.
©rigo valde incerta , 6.
pars prima qiixnam continet? i.
pars fecunda de quibufnam agit? i . i,
pais tertia qux? i.
produda raro fimplicia , 40.
lummi ufus in Therapeuticis , 48.
Theoria qux ? z,

Theorix limites ,

vetuftiffimi nominis fignificatio , 4.
vox ad Metallurgiam deduda , 4,
vocis origo ad artem conflandi auri
adhibitx , 6.

ufus in arte Bellica , 34.
inAlchemia, 6^.
in arte Coquinaria, ^i.
in Experimentis , z,
ufus in Medendo, 4J.
in Magia naturali , y y.
in Oenopoeh , 6 1.
in PhyAcis ^ 44.
in Teflellatis ,49.
in Zy thopoea , 6 1,

utilitas in Artibus Mechanicis , 49.

Chemiam princeps efle fcientix rerum natu¬
ralium promovendx , maxime-
que aptum , inftrumentum pro¬
batur , 4y.

Chemica AnaJyfis quxnain vere exhibet ?

feparatio non dat partes , ut prxex-
titerant , 40.

fupelledilia & vafa Chemica ,461.

ghemicA obfervationes duplici modo com¬
parantur , 44.

obfervationes comparantur vel no¬
tando fponte data , vel de indu-
flria experimenta inftiruendo , 0/.

Ckemici ad quot clalfes Artis efFeda retule¬
runt ? 43.

& Alchemici Medici ,10.

Chemlcis experimentis digerendis quinam
ordo ?

Chemicorum A udorum pro encheirefi ca¬
talogus, ly.

inflrumenta quxnam ? 67.

r/^r/yZirf^wGrxci Alchemixprxcipui fuerunt
feriptores , an & primi ? 7.

Chryfocolla vel Borax quid ? zy.

Chylm naturalitei continet Acfem., 18 1, .

Cineres quorumdam vegetantium infulli ap¬
parent, lyd.

albefcentes ex Vegetabilibus , qui
manent ex carbone nigro, poft-
quam igne aperto combuftus fuit,

in flammam nullo igne agi poliunt,

funt varii pro differentia vegetabi¬
lium combuftorum, lyy. 1^6.

Cinerum combuftorum Vegetantium exa¬
men , 161.

Clajfes produdorum per Chemiam , 43,

Ccsli influxus varii multas in Aerem muta¬
tiones efficiunt , y.
varii influxus multas in vaporibus &
exhalationibus varietates prxftant ,

ibid.

Coheefio partium corporum fortior a frigore,

89.

partium corporum duriffimorum ,
ponderoforum, debetur inprimis
Ibli aqux ,31^.

Colophonia leviffima adione ignis , n^ox
fluunt, 169.

Color an ignis prxfentiam oftendit? 7z,

7J»

Colores omnes capitales quali modo co-
gnofeuntur apti ad generandum
ignem? 118.

rerum tenerrimi , gratiffimi, prxei-
pui , aqux adjumento conflant ,

3x9.

Combufiile in materia combuftili quid fit ,
didu difficillimum , 18 i.

Combujlilis mattries in animalibus, 190.
pars , qux omnium leviffima habe¬
tur , incenditur omnium primo ,
omnium facillime , 179.

ComBuftibilia corpora quxnam minus? 1 8 y.

Combiijlid fucceffive fit & cum ordine , 1 8<J.
maxime certo fit tempore , ibid.

CometA cum fuis gravitantibus atmofphx-
ris , lapidiffimls circumducuntur
motibus , 114.

Phxnomena fingularia , & raro
contingentia producere poterunt,

i6j.

Cometarum decurfus quinam ? 1 07.

[Condenfatio & Rarefadioin fblis compofitis
ex Atomis fubfiftunt , 80. 81.

C on^aciationis index Pruina , 87.
initium quando ? Ibid.
pundum difficile obfervatu, 8^.

Confidentium raritas plus dilatatur , denfi-
tas minus , 7<s.

Contffteiio corporum eft ut frigus , 79»

corporum proportionalis eftipfi

RERUM.

frigori, iiiA.

^crallia diuturno & ingenti igne calcina-
ta , idem ponderis augmentum
obtinent, 218.

Coria molliffima , attritu continuato , du-
riilimos lapides , metalla , imo
vitra expoliunt, 37 j7d.

Corollaria de Aere pro Chemicis ,

Corpora calefadla eo citius ignem amittunt ,
quo in fluidum denfius immit¬
tuntur refrigerandi caula , 143,

^^•4-

candidiflima lucem igneam accep¬
tam a fe repercutiunt eadem fere
vi, qua illam acceperant, 118.
crafliora quomodo refrigefcunt? 87.
daiitur , qu^ feparata agunt nihil ,
at in diftantia definita, quoties
ad fe mutuo accedunt , tum fta-
tim motus creant novos , qui an¬
tea non aderant , Ii 8.
denfa lentius calent , ifo.
divifa citius frigida , 146.
duriflima folvuntur mechanice a
molliflimis , quorum elementa
duriflima, 37;. 3 7^.

, eamdem terram pro principio fuo
agnofcentia , facile inter fe com¬
mutantur , 353.

elaftiea fola , cur tritu inprimis
ignem generant ? :o6.
gravia tantum circa Manetas, forte
8c circa Soles feu Stellas fixas ag¬
gregantur, 107.

hominum denfa , dura , exercitata ,
jobufia, atque humores compac¬
tos habentia , & ponderofbs ,
femper longe calidiora depre¬
henduntur j atque tardius longe
refrigefcunt , i4(j.
ingentia femel conceptum calorem
fuum retinent longe drutiflime ,

i4f*

in zonis torridis longe majora eva¬
dunt omni dimenfione , quam
fub climate gelido, 78.
laxa inter fe , & quiefeentia , calo¬
ri ciendo iliepta tritu , 99.
laxa , mollia , pigra , debilia , nun¬
quam valent multum ignis con¬
ciliare fuis aquofis humoribus ^

i4tf.

maxima caloris tenaciffima, 145.
maxime elaftica , maximUm ignem
generant, iO(S.

minimx fuperficiei caloris tenacif¬
fima ,144.

mollia , rara , fluida calori ciendo

inepta tritu ,98, '

Corpora molliffima & non elaftica mim«
generant ignem, lo^.
mutuo attritu calefcunt in ipfo va¬
cuo, 95.

nigerrima citius & fortius incaleC-
eunt per ignem , 1 1 d’.
qua: in fe calidillima habentur , ta¬
men , fi diu quiefeunt in aere
ejufdem temperiei , femper ad
eumdem plane gradum caloris
aiit frigoris reducuntur , 1 j r .
qujenam maxime inepta ad calo¬
rem generandum , 107.
quxnam difficilius calefcunt ? i j r,
quo magis denfa , eo quidem diu¬
tius imprefli calidi tenacia, 86.
ubique & femper magnitudinem
fuam non fervant , 78.
utcumque denfa , a frigore adhuc
magis condeiifantur , 79.

Corporibus an infita vis qua attrahitur
ignis ? 1 08.

fummo in igne aliquid femper acris
permanet ,83.

Corporis combuftilis confumprio pro arbi¬
trio augeri Sc accelerari poteft

171/

combuftilis fuperficies quo latior ,
eo confumprio citior , tbid^
incrementum aqua inprimis abfbl-
vitur , 328.

Corporum duriffimorum omnes partes agi¬
tantur calore , 77.
figura; fblius mutata’ vis , 3
omnium elementa minima, debent
efle maxime folida , 21 1.
ultima elementa expanfilia & con¬
tradi lia funt ab igne &: propria
indole, 106.

Corpus denfum , quo per gradus varios ma¬
gis magifque calet , an & plus
fnbftamiie ignis in fe habet ?

l<2.

denfiffimum atque duriffimum licet
eognofceretur , nunquam tamen
ejus pondus ultimum , aut motus,
quo major exiftere non pofllt ,
cognofei poffet , 9 S .
nullum calidius ex fe omni alio, 1 5 1 ;
nullum cognitum , quod ex fe ma¬
gis in calorem , quam in frigus
vergit , vel quod pra aliis fua
fponte plus calet , ibU.
jiullum notum , in quo lueret vis
infita uniendi ad fe ignem xqua-
biliter diflributum, 101.
quo denlius , eu lentius refrigeratur
Sffii)

,r N D EX-

Calefadum femel , i g8 . , Ejfervefcentia Tsepe maximum calorem pro-

C^f^iis nullum omnino in rerum natura j ducit, ijz.

univerfa exiftit quod unquam ope aqua: inprimisperficiun-

vel uno momento abfolute quiefl.
cat , 2 1 4.

quo rarius, eo citius calefcit , &
refrigefcit , 108.

Eer^ufcula tenella, a minimo vento, alevi
aura, incredibiliter mutantur, IO j.
Ci‘tjledqnes plantarum ut plurimum balJa-
’ mo (catent , 33.

Creta Sc alia corpora adjundu falis aduna-
. . , ti videntur abire in fales purif-

fimos , 342,

Crticibulum , & patinae fufbrite, 4^4.
-dryJlallifAiio efl falis primo foluti in aqua
concretio iterum fada , 305.
Crjfiallifatio quibus adjumentis peragitur?

Ibid.

-chalpbeus forti manu apprefTus ad
limen , eb citius & validius incalef-
cit , quo agitationes reciprocatte
fiunt celeriores , 97.

Cupella docimafticse a^que bona: confici
poflunt , tam ex cinere vegetan¬
tium, quam animantium purillima

terra, 347.

D

DUafa cur citius calorem tollunt ? 1 44.
Denjttas corporum a frigore , 80.
extremi impedit egrellUm citum
ignis , qui ab intimis conaba¬
tur egredi, 145.

Dentibus dealbandis acriora acida adhibita ,
illos perdunt ,392.
leniora alcalium fixorum conve¬
niunt , ibid.

Dierum Nodiumque vices efficiunt , ut vix
unquam vel liorulte fpatio eadem
menfura fit frigoris & caloris,8i.
Dilatationes mallarum ab eodem igne, an
fint ut pondera comparata inter
fe ? 76,

Drebbelii Thermometrum aereum , 82.
Duumviratus motuum in Igne & elaftico
Aeris , 2^7.

E

Bullitb dat calorem fummum liquori

- .

finit notam rarefadionis ,91.
in aqua excitatur in vacuo Boylea-
no per imminutionem Atmol-
phaera:, 93.

latis mirabile eft in liquoribus phx-
nomenon , ibid.

tur, 329.
qua: contingunt inter acida & al<*
calia , fiunt inprimis a reciproca
attradione horum falium, 283.

Elajlicitas corporum multum facit ad au¬
gendam ignis in corpora adio-
nem , 106.

elementorum omni corpori com¬
munis qualis ? Ibid.
nulla reperitur in Alcohole , oleo,
aqua, fpiritu , lixiviis , 238.

Elafiic a eox^orz folain elementis fuisofcil-
lant , io<S.

Elafiici pondus in aere, forte nullum , 2^7.

Elajiicum Aeris efl in aqua, ut patet uno&
altero experimento, 271.272.
Acris efl in omni liquore ,273.
Aeris intra ipfam aquam efl , 272,
Aeris non unitur Alcali, 230.
Aeris poffidet tenacitatem defini¬
tam , fatifque magnam inter fu»
elementa , 270.

Elater efl una ex capitalibus inter univer-
fales five communes caufas adio-
num corporearum , 106.
qub magis in arteriis deficit , eb mi¬
nus caloris producitur in cor¬
pore , ibid.

Eleilrum cpiidi i 28.

elementa Aeris elaflica valde penetrabilia ,

283.

ChemIca,raro recuperant priflinum
compofitum ,41.

corporea: materia: , continuo conan¬
tur fe alibciare magis , 102.

Elixir quid vocavere Chemici ? 43.

Embryo infetitur ovulo materno per pater¬
num femen ,261,

Embryones in ovis Erucarum maximo fri¬
gori refiftere poflunt ,223.

Excrementa , imo tota fere animalium cor¬
pora , in acre continentur , z6o.

%6\.

Exhalationes pingnes in Atmofpha:ra unde
formantur? 239.

quare aaflivo tempore «efluante fble
non apparent? 251.

Expanjio a calore minimo notabilis , 84.
efl in corporibus ut calor, vel Ignis
receptio , 77.

proficifeitur ab Igne ,93.
fblidorum corporum flat , ubi fufa
funt calore , 77.

Experimenta in uno loco inflituta , quare
fiepe non fiiccedunt in alio?

R E P

"Extenjto corporum augetur pro gradu in¬
crementi Ignis, py.
molis calefadx manet major tamdiu
quamdiu ignis illi corpori inhx-
let, 145.

F

FAhrenhettii experimentum de mirabili
frigoris produdione , 87. 8 S.
Fermentatio calorem producit maximum
‘ fepe , I ji.

combuftorum iales relinquit fixos ,

347-

non adeo aflimilat vegetabilia ani¬
malibus, quam putrefaftio , ibii,
non feparat terram , ibii,

. . nunquam vinum producit fine ad-
miffo libere Aere externo , 2.^9^
oleorum vegetabilium unam (pet
ciemvertitin Alcohol volatile, 547
lalium aciditatem promovet, ibii.

producitur humorjvegetabilis
aqu^E mifcibilis , flammas alens ,
qui prius in crudis haud aderat, 145,

• T ermentmiones fine aqua peragi Aon pofi-
funt,3Z9.. j

vegetantium intra quemnam caloris
gradum fiunt ? 123.

ferri augmentum per calorem modus ex¬
plorandi , 7 f •

frigidi flimi fruflum folidum , per-
cuffione , ita incalefcere potell, ut
ililphur in j edum accendere pof-
fit, 108.

mafia odo librarum , ignita per to¬
tam fubftantiam , nihil acquifi^-
vit omnino ponderis , 1 94.
proprietates, 22.

J errnm auro lentius fundendum , ubi fu-
fum eft , an non eft calidius auro
fufo , quamvis denfiori ? 143.
calore crelcit in omnem dimenfio-t
nem , 7 f •

decrefcit frigore, ibiti,
eft metallum in acido vitrioli femper
folubile cum ingenti calore enato,

207.

Ic cuprum ignitum & refrigeratum
conlervant idem pondus, 139.
hyeme frigidius pluma , quoad fen-
fiis, 102.

igne difficulter funditur in expanfio-
nem fc. maximam fua: molis, 84,
levius , licet rigidius , minus ignis
dabit per attritum , qnamdenlum
plumbum< , licet mollius , 96".
jeondum candelcens , fed fere igni-
tun%lucem nullam dat, 72,

« I ' V «

U M.

jF^rrwwpurilfima madefa dum pluvia innt-
< ■' biginem vertitur, 312.

probet , quid quod ad naturam terra?

proxime accedit , 351.
quomodo duriflimum redditur? i ^ 4,
unde tam bene noftro corpori conve¬
nit ? 3S3.

Ftgulina maximam partem mera Terra
conflantur , 333.

Firmitas & robur corporum a frigore , 80.

Flamma y exteris paribus, eb debilior, quo-
puriore materie conftat , 183.
eb ubique debilior , quo olea unde
producitur tenuiora ,.
eft materies combuftilis prorfusjam
candefada , divifa in minutifli-
mas particulas 1 6^.
ex commiftis pluribus nata- , multo
*' • inarquabilior quam illa , qus de

fbla inflammabili materie , 183.
ignifque tanto violentior , quo in-
combuftile oleo- unitum , denfius
compadius , five ponderofius ,

183. i8^,

incenfi Alcoholis, in aere filentillimo
flagrantis ,. figuram habet coni¬
cam , 1 7 1 .

nata de Alcohole folo acenib , ara
nimis debilis eft , quam ut queat
incendere oleum ? 179.
oleo extinguitur, & augetur , 177.
puriflinia dat vaporem tenuem , lim-
pidiflimum, & quidem aquolum,.

171. 173-

dat partem aliam non exhibendam:
fenfibus , 174.

vento nimis forti uno momento ex-
ftinguitur, 189.

violentilfima oritur , fi bini validi
folles, a partibus opjx)fitis in eum-
dem focum fpirant quam fortilli-
me,ibid.

Flamma: & Ignis exftindio abAlcohole,i70*
conlervatio per Alcohol , ibid^-
materies duplex , 1 87.
olei accenfi examen , 177.

purillima? produdio momentanea ,

- 1. ii ii;

puriffimx examen , 172.

vis a vento multunr incitatur ,189.

F Inida non elaftica fi urgentur impetu fum-
mo per anguftiflimos canales ,
calefcunt , lOiS.

qua:nam calorem tritu generant? Jb,
leviltima quinam funt , eorumqui
ordo , 74.

duriflima folvunt Mechanici pet ^
• ign^i , gravitatem , 6c tritunr al

INDEX

ftperficiem , 37^. 377.

Tluida , calori ciendo tritu inepta , 98,

Fluidorum duriflima Mechanice Iblventium
conditiones, 377 ad 381,

Cola vis Mechanica non Afficit ad
folvendum, 381.

non elafticorum elementa ultima ,
utcumque elaftica videntur, io5,
lefiftentia: momentum unde fuppu-

j tatur?i96.

flumina nunquam habentur in regionibus
planis ubi montes nulli vel fon-
tes, 2f3.

quonK)do formantur ? lifid.

Fluminum lapfus in univerfa terra refpon-
dent montium ordini , liid.
ruentium rapidilfimi torrentes in
mare vel in abpiibs fub terra deci¬
dunt , alibique exfurgunt , fi?id.

Fluvii quomodo formantur ? Ihtd.

Foci & Camini Acapni defcriptio , 16^.
Tanto ardentius uruntur, quo acutifli-
mum frigus aera gelidius con-
ftringit, 189.

Vilettiani & Tlchirnhaufianloccur-
fus in fe invicem in aere, iiim-
mum ignem cognitum produ¬
cunt ,135.

Focus /peculorum quanto minor , quam
tota fummaf patii fuperficierum
corporum infleftentium , tailto
fortius comburit , 120.
Tfchirnhaufianus debilior Vilettia-
no , 134.

Txnum frigidum in acervos denfos com-
prelfum, humldum calorem con»
cipit fummum, in flammas quan¬
doque erumpentem , r ^ 2.

FojJili fere omni immifta efl terra j 3 3 y.

Fojfilia , & fale? horuni aer continet, z6i.
inflammabilia,in quibus qraHa , pon-
derofa , neque combuftilis , ma¬
teries permifla eft,- femper ac¬
cenduntur difficilius ,191.
vel vulgo appellata Mineralia, funt
unum ex tribusCh9mia:objedlis,i7.

Folfilium Chara(51:er, ihid,

cum variis mifcela , diverffim gra¬
dum caloris exhibet, 203.
glebar , terrx erutas , expofitte Aeri ,
Angulari inde aliquando modo
afficiuntur , 264.
materies oleosa incenfllis qub defas-
catior, fubtilior, & levior ,eb dat
flammam & leviorem , ppriorem,
debiliorem , 1 9 1 .
partes in vacuo Boyleano Immutata:
m.anere videntur,

Fomites fulphurati quare de fWngofa artift?
dine parantur, i8^.

Fontes creberrimi , maxime falientes m
.vallibus intra montana loca fi~
tis, 323.

cur nunquam nifi in locis monte vi¬
cinis ? 3id.

cur tanto plures , qub montes fre-
quentiores , altiores , folidiores

Uid.

Medicati lalubritate falutares haben¬
tur, il’id.

nufquam habentur , nifi ubi altiores
montes , 233.

quidam Gorgonis inftar virtute pe-
trifica donantur , 323.
quomodo formantur J 233.

Fontibus dimilfus latex , in flammas abivit^

190.

Fontium faltus varii funt , pro diverfa al¬
titudine fcaturiginis, 233.

Frigidi denfior moles , an trahit plus ignis
ex calido pro ratiorae fu£ denfi-
tatis? 144-

8c calidi mifcela quid facit , & qu«
hic differentia ? 144.143.

Frigore pondus corporis comparatum in¬
certum fit , 79.

hyberno , vafa Alcohole repleta mi¬
nus plena, habentur quam xftivo" ,

90,

fiibftantia corporis cogitur, 79.

Frigoris abfoluti pundum ultimum affi-
gnar i non poteft , 81. 102.
brumalis appropinquantis adventus ,
pruinola canitie pontibus in Aere
fulpenfis innata, obfervatur , 87.
& Caloris gradus continuo in rebus
mutatur , 81.

comparatio numeris fatis exprimi
poteft , 82.

comparatio ftiri poteft , ibid-
finis eft partium unitiffimarum ablb-
luta quies inter fe , 80.
incrementum in montibus refpon-
det augmento iplbrum altitudinis,

234.

limes figi nequit, Si.
mirabilis produdio , 87. 88.

Frigus abfolutum nullum adhuc cognitum
eft, 79. 81.

atomos ipfas corporea: malfe com¬
pingit aeque , qvjam magnam
molem , 80,

cavitates corporis ardat , 79.
ex aqua facultatem folyendi Alcohol
eximit , 383.386.
forte crefcit , qub magis i (entro tel-

RED

luris receditur, loo.

Frigus gelidum , fpirante vento gelido ,
eoque forti valde , corpori noflro
longe magis infertum , 103.
glaciale nunquam hacrtenus ullo arti¬
ficio creari potuit arrtivo tem¬
pore , abfque conglaciata prius
aqua ,85.

glaciale femper arte fieri potert , 8 6.
glaciale tenet nives afliduas in fum-
mis fartigiis montium altillimo-
rum , 2/4.

hybernum maximum media teftate
excitari potert , 86.
increfcens femper fales ex aqua fe-
parat accuratius , & ex illa concre¬
ta expellit prorfus ,385.
infra glaciei produdionem quomo¬
do generatur ? 8 6.
illico ingens fubnafcitur fulminibus,

81.

magnum diu confervare difficilius
ert, quam magnum calorem per¬
petuum conficere , 114.
majus arte potert fufcitari , quam
natura producit ,89.
quando gelidum apparens molertif-
fimum ajrtum excipit ? 72.
nafcitur loco caloris in iis locis , ubi
radii dirediffime omni iua vi, fe¬
riunt oppofita corpora , 1 00.
omne corpus conrtringit in minus ,

79-

omnia corpora, firnra dida, confo-
lidat , 80.

quale per vires in Natura , & in Ar¬
tis potertate latentes excitari po¬
tert , ignoratur , 89.
quantum requiritur ad glaciei pro-
dudionem ? 8 6.

quinam mutationes in folidis non¬
dum cognitis & fluidis poffic pro¬
ducere , nondum fcitur ,89.
fi mera ignis privatio fore: , corpori
efiet proprium , 80.
fummum , an fela quiete ablbluta in
(patio quodam producitur ? Ibid.
/ummum deprehenditur Ua fummis
montium cacuminibus Soli pro¬
ximis , nunquam nube tedis ,95.
fummum , primo naturale , deinde
artificiale quomodo inquifitum? 8
vento non gignitur , 103.
verum undertatim nafcitur in pulmo¬
ne & ad cutim , oborto vento? 104.
fruBui horxi , in vacuo pofiti , turgent ,
flatus emittunt , quiefcentes dein-
1 de permanent, 288.

Tom, Ip

U M.

Fulgura quare Caro contingant fummo arrtu
fi coelum fit ferenum , & fine nu¬
bibus , & e contra ? 1 2 j . nc.

Fuligo ert carbo volatilis , fed maxime pin¬
guis , 1 64.

igne chemico explorata dat Ter¬
ram copiofam , ope admirti o.ei ,
& falis , alte evedam ,337.
analyfis Chemica, 164.
pars comburtilis quxnam ?
quxnam pars igni pabulum prasber?

Ibid.

Fulmen uno idu quidem ferrum liquefacit,
fed nondum conrtat , illud faxa
aut metalla convertilfe in vitrum,

Fulmina eb violentiora femper , qub al-
tiori de loco decidua fuerint, 2 j f .

. quare fummo xrtu raro contingunt,
fi coelum ferenum fit , & fine nubi¬
bus , & e contra ? 125.126.
quomodo producuntur ? Et horum
caurte ,255.

• fumma & Tonitrua non requirunt,
ut formentur, fiilphur Sc nitrum,

ibid.

Fumi circa fodinas fxpe apparent ex im-
provifb , qui flammam facis ex-
rtinguunt , 163.

olidi , pingues , (uflocantes , in fo¬
dinis fatis crebro folfores infef-
tantes , 262.

per Aera libere vagi iplam terram
in fe vehunt, 259.

Fumm ater vegetantium igne excitatus , ert
carbo comburtilis in magno igne,

163.

& cinis unde ? 185.
ert materies comburtilis , valde agi¬
tata, necdum corufcans, autcan-
defcens , 1 64.
flammx proximus ert , ibid.
ignis pabulo infervire nequit, 161.
tanto copiofior in rebu; vegetan¬
tibus combuftis , qub plus aqux ,
falis , terra: , in iis prxexffitir ,

185.

videtur confufa valde mifcela par¬
tium diverfarum de vegetabili
pabulo , 162.

nifi aqua mera fit , totus in flammam
converti potert , 165.
qub magis ater , eb flammx propior ,

“ 1 64.

Fungi , toti fere feminiferi , invifibilia lua
femina Aeris ope per omnia dif-
pellunt , & ubique germinant ,
^ 260,

Ttc

INDEX

Fttrni cui bono ? Eoynnique condiciones ,

4<59. 470.

varii , 4^9»

iiixnpliciffimi , aliorumque delcrip-
tio, 471* ad 47^^

G

Aratei quid ? 17. a 8.

G^ngrma membra brevi perimuntur ,
fi frigus gelidum fit , ipirante
vento gelido , loj.

Gas fylveftre Helmoncii quid ? 284. 18 j.
Celu acerrimum contingit filentiflimo ven¬
to , 103.

acutifiimum quo aera gelidius con-
ftringit , tanto ardentius uruntur
foci , 189.

Gemmt, xque de fuo iemine nafcuntur ,
quam alia corpora, ^16.
lapides pellucidi vocari poflunt, 28.
nunquam ex aqua conglaciata con-
denfata emergere polfunt, 5 1 g.
Glaciali a ramenta per ferenum Aerem vo¬
litantia , 2f4.

ftrigmenta in Aere unde ? 120.
Glaciei dura: collifio fremitus ibnoros to¬
nitru fatis limiles valet produce¬
re, xjj.

mira & fubita produiflio ,
raritas a bullis aeriis , 331.

Glaciem arte parandi modi , 85.

Glacies de aqnz aere orba , 331. 332.
eft menftruum, 382.
licet major videatur fieri per frigus,
ipfa revera minor eft, ty6.
non mutatur frigore in durum cor¬
pus ad ignem, 332.
perfeftiffima , il>id.
quomodo jn Aere ex aqua forma¬
tur ? 2 f 4. 2 5 5.
rarior fua aqua ,331.
vitri fpecies quccdam eft , 327.
ubi fluida inprimis efl: menftruum ,

382.

unde vafa rumpit ? 331.

Clohofa, figurje in fole & ftellis fixis ratio ,

145.

Globus ignitus format circa fe globum ca¬
lidum , cujus centrum calidifll-
mum ,140.

maximus , calefaftus femel , calo»-
ris fu^cepti teaaciflimus , 144.
Grando delata in Aere per quinquaginta
miiliaria Gallica , 260.
vim habet aliam , quam alia quavis
aqua , fi poft xftum , tempore
aftus , collecta fuerit ,593.

Grando unde producitur ?

Granulatio Docimaftis quid ? 322
Gravitas eft una ex capitalibus inter Uni-J
verfales fere communes caulas
a(ftionum corporearum, io5.
per omnia tranfit corpora, confer-
vata fua proprietate agendi ,210.
uno momento , fere fine ulla mo¬
ra , pervadit per omnia corpora ,
illibata omni fua potentia , ibid-
Gravitatis nifus , fi corpora minus ad le
mutuo determinaret quid fieret
igni ? 104.

Gummi flammam cum igne concipiunt ^
quatenus eorum pars oleola in¬
flammatur , 147.
refinaz quomodo in flammam cum
igne rapiuntur ? 147.
aqua induratur , 3 14.

H

H Alitus circa fodinas unde toties leth».
les? 2 42.

tiederx grana per vafta Ipatia deferuntur ^

24o»

Helmontii ex propriis Icriptis hiftoria , 13.
Helmontius in humanioribus , Philofophi-
cis, Medicis, dodlus , ibid.
Doftor Medicina; creatus LovaniiV

r4,

de Medicina addifeenda delperavit

ibid*

Medicinam exercuit , ibid.
morbos plures fanare nequivit , ib-»
tegrotat , ibid.

vulgatis fanare fe tentat , fed infe¬
liciter , ibid.
hinc moritur , ibid.

Homines in Afia & Africa , unde corpu»
molle & debile habent & ad iner¬
tiam difpofitum ? 78.

Hominis faniflrmi aquis lubroerfi cadaver
gelido frigori aqux refpondet, 151,
Homo femper calet plus , quam Aer am¬
biens, 103. 104.

Humores languinei femfi animalium in ip*
ia aqua ebullientes ^ in maflas-
fcifliles coagulantur, 223.
Humorum putrefadio intra viginti & oda
nunutainaere feividiflimo , 149.

1

IGnis a nullo corpore ccelefti pra»ter

lem parallelifmo aut reflexo auge¬
tur, 123.

a quibufdam veiius pro Ipi ijt»

V.

R E ]

quam pro corpore habitus, ^8.
ignit a fole emanantis celeritas qujenam ?

. ^

a fole parallelirmum producente or¬
tus , comparatur priori , qui a tri¬
tu , ii j.

' , abfoluta quies aflignari non poteft,

lOX.

abfolute tolli ex aere haud poteft, 8 j .

adtio tritu nata , io;.

a<ftio in locis altiffimis forte nulla eft,

107.

adlione tritu nata , plurima explican¬
tur Phaenomena ,106.
afluofus non ita facile accendit illa
corpora qua: fummopere inflam
mabilia ad ignem funt , 170.
xquabiliflime diftribuitur tamdiu ,
quamdiu non nafcitur caula fin-
gularis in loco certo hunc Ignem
dirperfum colligens ,191.
«quabiliflime diftributus eft per ra¬
tionem fpatii , I o I .
jeque componit corpora } quam
dividit, zzo.
aerem expandit, 83.
alendi ineptitudo in carbone tantum
nafcitur fimulac nigritudo periit
in albitudinem , r d i .
alimentum quid ? 153.
alimentum , vegetando , fermentan¬
do , putrefaciendo , deftillando ,
inprimis reficitur , 17^. 177-
aliquid nexus habet cum corporibus,

143.

aliquo tempore eget prius , quam
penetrare queat per cralTifllma
corpora, zio.

an agit in ipfam corporum naturam
intimam ? 78.

an ex non igne fieri pofllt? 109.
an fundit ufque ad elementa ? 77.
afliduo non gignitur , fod motus &
colledtus apparet > 109.
attritu abfque alimento ullo produci¬
tur , 9;.

attritu produdus praeftat eunda, qua?

verus ignis efficit , 9 ^ .
attritu tanto major velociufque pro¬
ducitur , quo motus partium du¬
rarum celerior fuerit , 97.
exteri effedus , 73.
catoptrici&dioptrici comparatio, 1 31.
catoptricus vel dioptricus diu fine pa¬
bulo fuftineri poteft ,137*
catoptricus fuperatdioptricum, 1 5 1.
carbonum ligneorum rue paratorum
puritate fequitur ignem , qui de

L U M.

oleis ftillaticiis , iif.

Ignis , caufa folutionis concurrens in mewA
truis, 370.

caufa triplex unita , 97. 98.
charader Phyficus , 9 ; .

Chemici infignis ufus , z r r.

Chemici primus gradus , i^td.
Chemicus , definita; materix, gra¬
dus & applicationis , in idem ob-
jeduin femper agit idem ,
cogniti ultima adio eft vitrificare
omnia fixa, 114.

colledi in foco Catoptrico proportio
difficilis, 117.

colledi vis fumma, non tantum pen¬
det a fola quantitate radiorum ,
fod ab augmento vicinitatis , unde
potentix Ignis increfeunt, 130.
colledio miftura diverforum corpo¬
rum inter fe , 197.
colledus in corporibus , non poteft
ibi retineri femper ,193-
colfodus in corporibus manet plus
minufve prout illa funt plus mi-
nufve denla , ii>id.
colledus manet aliquamdiu in cor¬
poribus , iis unitus pro illo tem¬
pore, ii>id.

copia , caufa ipfius morx in corpore,

I4i.

copia major in minore fjiatio , ibi¬
dem poteftatem Ignis femper au¬
get , riS.

corporaduriffimaextendic in omnem
dimenfionem quamdiu illis ineft,

7T-

corpora iterum compofitadividit, 12.9
corpora qux dividit , non feparat in
elementa pura , x 19*
corpora varie dilatat pro ipforum
pondere , 76.

ut & pro aliis proprietatibus , i6id.
corporum fubftantiam non penetrat,

103.

cum combuftili ardens , per concuf-
fus femper agit inxquabilesin At-
mofphxrzm femper xqualiter
contra nitentem , 188. ^
quum folus fequi poffit corporis foli-
diffimi motus celerrimos, ibi col¬
ligi debet , 109.

cur tardius de raro , quam de denfo
corpore exit ? 108.
decrefeendi lex alia videtur , quam
generalis reliquorum corporum
qualitatum , 11 J*

definiendi modus quidam, &c. ut
ftatiiat-arquid de ejus vi, 119. 130.
T 1 1 ij

INDEX

deteiiiiinati poteft fine refiftentia qua¬
qua verfum , i lo.
difficilius intrac & exit, prout eft
denfitas corporum quas illi expo¬
nuntur , IO 8.

dioptrici pricipui effedlus ,133.
dioptricus in aere , 1 34.
diftribuitur juxta fparia, loi.
dioptricus qui maximus , 131. 133.
diftributio eft ut moles , 1 44.
diveifi & oppofiti habentur elFedlus,

73-

dodrina unde habetur? loi.
duplici data quantitate , dubitare li¬
cet, an geminata etiam illius agen¬
di poteftas in alia corpora? ii8.
duplici modo in corpore haeret, 153.
effedlus foret nullus , fi gravitatis ni-
fus corpora ad fe mutuo non de¬
terminaret , 106.
effedus maximi (olo tritu , i 3 r.
effedus quinam in fodinis profun-
diflimis ? Et altilfimis montium
faftigiis ? 106.

efFeflus fatpe varii , pro varia pa¬
buli admifti natura, ziy*
elementa an fe mutuo refugiunt?i 3 8 .
ejufdem diuturna applicatio an facit,
ut ignis copia major concilietur
corpori illi ita calefadlo ? 1 j x.
efficacia varia eft in corpora , dum
diverfis fuftentatus pabulis eft ,

z\6. 117.

elementa minima inter onmia cor¬
pora nota , qus pro veris corpo¬
ribus omnes habent , x i o.
elementa omnia corpora Sc (patia ,
iequali diftributione , & infinua-
tione , obfident , 69.
elementa , refpedlu imaginationis
noftrie , infinitas funt fubtilitatis ,

21 1.

elementa vincunt omnem aliorum
duritiem , & nullo modo unquam
mutata apparuerunt , 37-6.
elementis forte non funt tenuiora
coipufcula in rerum univerfitate
creata , 210.

elementalis a Sole dirigitur ,191.
elementalis augmenti in univerlo-
nullum quidem fignum habetur,! ^4
elementalis corporibus inhxietfine
penderis augmento , uc patet in
ferro & cupro ,139. .

elementalis, cum Carbone , Ligno ,
Cei juribus excitatus , qualis ? 2 1 7.
elementalis , cum Carbone Celpi-
tum excitatus , qualis ? Uid, ,

I^nis elementalis colledu Immanis fieri po-*
teft,i94.

elementalis cum Carbone Foffiliuni
vel itercore nutritus, qualis? xi/..
elementalis cum Oleis purifllmis
produ(ftus , qualis ? Ibid.
elementalis extenlus , mobilis,quief'
cexis eft , & refiftens corpori 108.
elementalis ex ulla materie generari
non poteft , ut;,
elementalis gravis non eft , 193.
elementalis gravitatem, qusnam ex¬
perimenta videntur probare? 193.

194«

elementalis natura qux ? i ; 1. 10 8r
elementalis non fitmaifa in corpore
concreta, 141.

elementalis non generat ignem, 2 1 f

2 14^.

elementalis nutritus Alcohole &
Oleo manet idem , 193.
elementalis potentia , & copia , per¬
durare oblervatur , 154.
elementalis quare corporeus? 108,'
elementalis quomodo nutritur? 1 9 3 r
elementalis rarefacit omnia, 192.
elementalis , per (pecula conciliatus,
quamdiu corpori inh^ret , prodic
fe puriffimum ,138.
elementalis fe expandit (ponte fu*-
quaquaveifum , 192.
elementalis folus ubique jequalis,
elementalis tritu allicitur , ibid.
elementalis vis variis modis augeri
poteft ,195.

eo citius contrita excitabitur , qua
duriora fuerint collifa & ponde-
rofa magis, 97.

eft , fi nulla accelferit cau(a , ubique
in toto univerlo copia , & vi ea¬
dem, 210.

eft fine ulla determinatione (ponta-
nea , fine ullo amore ullius loci ,
vel corporis , ibid.
eft ut pondus ligni foco appofiti, 18
eftui a ex capitalibus inter univerla-
les five communes caufas aftio-
num corporearum ,106.

& Aer quatenus elafticus , an gra¬
via? z6j.

& Frigus, an (bla ip(am fubftantiam
corporum afficiunt? 80.
ex commiftis fonantior , fumofior,
& faxulentior , 183.
exiguus in liquido tenuiffimo aeris
infinuare (e sque poteft per omnia
intra aiiii ineatus, quam maxi-;
mus iii ardemiffimv foco ,211.

R E R U

J^nis ex loco dato aerem omnem non ex- Ignis
pellit ,83.

ex le non habet vim , ni fi aequabiliter
fe expandendi quaquaverfum fine
ulla determinatione particulari,

j 07.

ex fe ubique copia, & vi, eadem, x i o .
fere teque facile defertur per aerem
quielcentem , vel motum, loi.
finis agitatio perpetua diirolutarum
particularum , 80.

* foci idem qui elementalis , redeam
aliis corporibus miflus variat. 1 1 d.
forte, dum corpora denla ingreditur,
ipfa elementa concutit, 108.
forte non eft gravis , fed indetermi¬
natus ad loca ulla , 107.
forte vix apparet fub ignis fpecie fine
ulla corporum folidorum concur¬
rente aftione ,99.
fulminans de liquidis , 107.
genitus tritu , vel fpeculo aut lente
prouudlus , nihil omnino debe:

Soli, refpedu materia fua?,
gradum , qui nobis cognitus , nofi-
cere , fiiffitit, 81.
gradus ultimus & intentiffimus nun¬
quam definiri poteft, 103.
hteret in acre ea copia , qua in omni
alio quocumque corpore , 24(5.
hodie nullum augmentum deprehen¬
ditur , 154.

In aere femper prtefens , & qua lege?

X4d.

in aere folo confiderato , asquabilifi-
fime femper dlftribuitur , 147.
in certo loco quiefeere omnino non
potefl , 2o8.

in centro corporis vel (patii maximus,
inde decrefeit extima verfus, 1 40,
in corpora ad;io multum augetur J
corporum elafticitate, IO '5.
in corpore juxta magnitudinem mo¬
lis , 14

in corpore (blidifiimo auri , Sc in va¬
cuo maxime inani Toiricelliano
habitat , 69.

in corporibus indilferens eft, omnes
eorum partes libere permeat, 141.
in corporis centro maximus ita de-
cre(c't , ut tandem temperies fit
communis cum (uperficie exter¬
na , 140.

in foco colledli proportio determi¬
nari non poteft , 1 17. 128.
jn foco Vilettiano an ideo ftatim
•▼anelcit , quia nullum eft cor¬
pus, quo retineatur ? 13S.

M.

in foco V ilettiano nulla caufa corpo¬
ribus conneditur , nifi malla corpo¬
rea , i^id,

in frigore fummo natura polTibili,
qu iiitum adhuc magis movetur ,
quam in fngore artificiali iummo?

2 i

in fummo frigore adhuc conftanter
movetur , ii/id.

in (jiatio calefado liber & in cor-;
pore , 1 40.

indoles caute qux’renda , ^8.
indoles non ex hjpothefi invenien¬
da , ii/id.

impedit quominus concrefeant par¬
tes , 78.

incredibilis fiepe quantitas adeft, ubi
minima vel nulla creditur ede, 70.
ingens motus quomodo producitur?

107.

infinite violentior , quam qui cogni-
T tus eft, excitari poteft, 1 jo.
inprimis corpora la \at & debilitat, 7 8 .
in.ra fuos limites potentia definiri
non poteft , 206.

inveftigandx naturx difficultates, ^9.
juxta (paria diftributus ,raro agnol-
citur , & tamen (emper movetur ^

102.

licd adeo fit fimplex , diverfitates de-
tedas adhuc in (e habet plure s ^

, . . ^ ^ 4.

licd prxfens , quietiffimus apparer^

ubi nihil duri , refiftentis , corpo¬
rei , igni refiftit , 100.
longe alius orietur, fi inter combu¬
rendum olea (?c aqua agitata con¬
currunt , 1S7- ^

magnes non datur in rerum natura
notns^ loi.

magnetes nulli fiintin aere , 247.
major copia quibuldam fint^ularibus
corporibus dari poteft, 142. 145.
maxima violentia ubi na(ci debet ?

10(5. 107,

maximi producendi modus Phyfi-
cus , 136^.

maximus generatur per corpora ma¬
xime elaftica , 106.
maximus in foco Vihttiano perit illo
ip(o momento , quo irradiatio pa¬
rallela ceffat . 138.
mechanicas lolationespromovet3 8 o
menfura quoad copiam difficilis,! 41.
migratio ex uno loco in alium diffi¬
cilior nori eft, quam ullius alte¬
rius ffiiid i , 109.

mirabilis & lubita. produdio , 100,
T t t iij

INDEX

momentanei fummus cognitus hac¬
tenus etiedus , ell; filicis in vitrum
redudio , 1 3 1 .

mors caufie in corpore ,141. 141.

multum requiritur in aqua , ne fiat

cjlacies , 191.

^

mutatur maximus in univetto re-
rum , ipfe interim omnium mi¬
nime mutabilis , 111.
mutatur quoque pro diverfitate colo¬
rum corporum quibus excipitur, 1 1 6
natura qusnam? 150.

Naturs inlirumentum ad producen¬
da ubique fiia compofita, iio.
naturs nova aiTertio ,157.
natus a mifcela Spiritus vini cum
aqua , vel manifellatus , ell verus
ignis elementalis ,196,
nec variis locis idem , ob varias cau-
fas ,116.

non eget aere , nitro , pabulo , lul-
phure, ullo alio corpore ,
non facit corpus levius , 1 4 1 .
non magis telluris centrum , quam
ullum aliudpundlumpetit, 109. zio.
nonpoteft penetrare uhimum impe¬
netrabile corporis elementum ,103.
non plus ad unum pundlum quam
ad aliud tendit ,110.
non retinet Ignem in foco Vilettia-
no, ij8.

non folvit univerfaliter , nec fin-
cere , 118.

non valide agit in omnia, & qus-
dam non (eparat, licet alia arte
feparabilia ,

num magis lervit componendis ,
quam difiolvendis corporibus? 1 10.
nulla aftio apparet , ubi nullo corpo¬
re excipitur , quod refiftat , 130.
nullum pabulum ex fe ardet , fed ab
Igne , 1 8 (S.

Tf unquam fuit inven tus per parallelifi.
mum , reflexiones naturales, vel &
refradiones , adeo magnus , qui
Alcohol incendere potuit , 1 1 f .
nunquam hofpitatur m corporum
propria fiibftantia , 103.
nunquam prsfens ulli corpori ineft,
quin illud penetret & dilatet, 9 y.
nutrimenta non permutantur in ip>
lam ignis elementalis fubflan-
tiam ,154.

ob varias rationes ignoratur, 117.

12,8. IZ9.

oleis Terra: miftis applicatus, ipfam
Terram earenusquoque volatilem
reddit, 34 y.

I^nis omni loco prtcfens femper eft , & in
omni tempore, 101.
omni fpatio , & corpori ineft , iM.
omnia corpora dilatat , 76.
omnium elafticorum videtur efle
potentiflimum , 10 y.
omnis tantum foret momentaneus,
fi abefiet vis uniens , applicans ,
comprimens, 187.
omnium fere effeduum fenfibus
noftris capiendorum princeps eft
caufa, 6 8.

pabula cur quaedam corpora dida
funt ? 1 y 3 .

pabula de vegetantibus, i y y.
pabula , prteter Alcohol , dant fte-
ces , 184.

pabuli, in vegetantibus quod ipfum
alit , examen , i y y .
pabuli naturte cognitio infervit dire-
dioni certa: in varios Ignis gra¬
dus , 114.

pabuli tantum quotidie perit , quan¬
tum ignita flamma quotidie abfu-
mitur, 176.

pabulum an fiat ignis ? iy4.
pabulum an non tandem deficere
deberet , fi non renafci iterum
poflet? 176.

pabulum evadit adeo tenue , ut in
Chaos aerium dilapfum, haud ap¬
pareat ultra fenfibus, 174. i7y.
pabulum , igne confiimptum, aquam
relinquit , ihid.

pabulum in tellure , an per aflidua
naturte opera reficitur ? 176.
pabulum in vegetantibus quicnam
pars ? 1 6 y .

pabulum non fit Ignis ,189.
pabulum purum in eo evanefcit in¬
tegre , 184. 185.

pabulum reficitur iis qux oleum
generant & fpiritus , 176.
parallelifini in focum coadio , izo,
parallelifini in focum perfeda coac¬
tio in cavo Parabolice, quod im¬
pos fieri , I zo. I z I.
partes coileda: , fi nullo denfb cor¬
pore retinentur , an igitur ftatim
in a:quilibrium antiquum refti-
ruuntur ? 138.

partes nuuntur in omnem plagam,
aiquabiliter fe expandendo , iio.
partes fe mutuo repellunt ■ loz.
partibus an nulla mutua attradio in¬
eft? 138.

per fpecul?. catoptrica vel dioprrica

excitatus jftatim fumma vi agit,i 3 7.

*

f

l^nii

R E R

percufTu colIeftiK non eft a Soie,
quoad materiem luam , .

plurima admiCcet illo iplb tempore ,
quo feparat alia , 2, 1 8.
plusrarefacitliquidaqu3mfolida,7 3.
potentiae unde increlcunt? 1 30.
potentiam habet quam maxime di-
videndi^corpora, xiz,
potentillimus ikpe nulla luce appa¬
ret, 7x. 73.

prsientis primo inveftigamla ligna,

69.

lignorum conditiones tequili.

70-

, figni quteliti ufus , 70.

fignum requilicum inveniendi
difficultas, ibii,
ligna lunt effedtalenllbiliaigne
produdta ,71.
lignorum examen , ibid.
pTseCemis audii minutive nota delu-
mi poteft ex leviflimi liquoris di¬
latatione , 74.

probabiliter fe multiplicare non po-
tell , convertendo pabula lua , vel
& alia corpora , in verum Ignem
illa libimet affimilando , zi^.
produdlio diaptrica , & quidem for-
tiffimi , 1 3 1. 1 3z.
produdlio augeri poteft abfque ullo
limite produda celeritate , qua at¬
tritus fit inter duo corpora ,97. ■
produdio prima, 9.3,
produdionis caulas varias, 9^. 97»
produdus per ferrum , fulphur , &:

aquam, lo^. 20T.
proprius nilus ,110.
puri elementa 'nnt corpufcula mini¬
ma , lolidilTim i, politillima , fim-
plicillima, femper nxibilia, 21 1.
ad 2 1 f .

puri ultimae partes lunt Ipharrular
quam politiffirnte, 213.
purus Alchemiftte & Hebraei qui¬
nam ? 100,

purus cum Alcobole nutritus , qua¬
lis ? 2 1 7.

purus & Iblus, vix agnofeitur , 99..
qutenam adio in fuum pabulum?r 7 2 .
quantum in unum locum magis col¬
ligitur , tantum perit in locis huic
maxime vicinis , 109.
quantum in certo fpatro colligi
queat. Ignotum, 81.
quatenus ipfi varia admixta elTepol-
funt corpora, varius eft, 21 217.

quemnam ortum tardant fluida in-
lerpofiu ? ^8.

U M.

Ignis qui de oleis ftillatitiis , fzpe deftilla-
tis , alitur , purilficnus eft omnium
poft illum , qui de Alcoliole, 217.
qui de flagrante Alcohole excitatur j
puriffimus vocatur , refpedu. con¬
tenti , ibid.

qui in aere noftro communi hasret,
perpetuo le expandit , & compri¬
mitur, iir,

qui materiem combuftilem deftruit,
ille facit in rebus hanc renalci
iterum in univerfo , 1 77,
qui mirus, 68.

\:juid faciat Menftruis ?
quinam puriffimus ? 217.
quo magis incitatus eft , eb plus
eundas duriffimas cujufcumque
molis partes movet in omnes di-
menfionum pingas , 77,
quomodo cognolcitur , & dirigitur ?

221. 222,

quomodo corpora duriffima redi¬
gat in fluida ? 77.

quomodo pabulo ex vegetabilibus
nutritur? 158.

quomodo produci polllt omni tem¬
pore ? 93.

quoties efledis fiiis apparer, credi¬
tur arte , vel fortuito opere nalci ,
licd femper praeiens fuerit ,102.
Taro corpora deftruit ,115.
ratio, quis & ubi maximus & mini¬
mus ? io<r. 107.

receptio in corpus quo m:ajor,eodem
pede increfeit hujus expanfio , y6.
roborat qusdam labefa<^ta corpo¬
ra , 78.

relpedu aeris varie agit , 220.
fcintilliE vividiffimee maximajqire
funt , fi chalybs ad filicem percu¬
titur tempeftate frigidiffima, i o<>.
fe in loco occupato conlervare ne¬
quit , led ab alia re, diftinda a fua
natura, ibidem retineri debebit, T41
fe omnium minime oftendit per luos
, effedus in vacuoTorricelliano,9 9.

femper eft ubique prnefens , tam in
pleno corpore pleniffimo , quam
in vacuo inaniffimo , r92.
femper fortior habetur de oleo in-
cenlb , qub ipfnm oleum incen¬
ium eft ponderofius & fpiffius,i7 9 .
lemper in aere ita agere videtur, uc
hic nnnquamquie(cerepoffit,257,
fenfu percipitur nullo , 68.
feparat uno gradu , quod prius altero
adunaverat, 220.

fii coliedus eft in quodam Ipatio vel

I

INDEX

corpore , ut fit fenfibilis , exinde fe
; virtute fua fe movet & expandit

quaquaverfum a centro fui fpatii
vel corporis, no.

Jgnis fi ex quacumque materie ignem gene¬
rare nequit, ergo neque Ignis ipfe
ex ulla alia materia generari po-
, .teft ,216.

fignum , corporum rarefaclio , 73.
fine aere, vel cum eodem immoto,
fiidocante , agens in materiem in-
^ flammabilem , penitus alia efficit,

2 zi.

foluE libero ingreditur, atque denuo
egreditur , itinere, zto.
folus ingreifus in corpora , & egref-
fiis , omnes ipfi proprios effedus
pra:ftat , z i o.

ftagnantis vires erunt ut fpatia , in
quibus continetur , n i .
fiibterraneus nulla ratione negari po-
teft 3 156.

fubterraneus femper agit , nunquam
otiofus , 15 5. z

fubterraneus veftalis , perennis in
- ^ terrx adytis , aere folo ibi reti¬
netur , zz8.

fijmmus, cognitus, fbla refiftentis

adlione , differt a maximo frigo-
' 0

te 5 150.

fiimmus elementalis hadenus cogni¬
tus, diffipat , aut vitrificat, ijj-.
fumn'm3infocoTfchirnhaufiano,io8
totus corporeus , immutabilis , figu¬
ra mutats incapax , concrefcere
. impos cum fe , aut cum aliis cor¬
poribus , z 1

tritu & percuffu corporis elaltici
plus movetur quam prius , 109.
tritu promptior , major , dioptrico,

‘ 3 5-

tritu vel percuffu ortus, non per hanc
partium vibrationem nafcitur,i0 9.
tamdiu in corpore confervatur,quam-
diu illius partes integra manent, 1 5- 3
tam vere extenfus ell, quam fpatia ,

Z08.

varia pabula, 114.
variigradus,&ufus, zzz. 213.114.
vario gradu applicatus corpori , va¬
ria agit , zzi.

vario gradu in idem objedum , ali¬
ter prorfus agit , zi8. .
variorum graduum diredioni certat,
quimam inferviunc ? ij>4. zif.
vegetabilis vis non tantum pendet a
Solo Igne Elemencali &. ab Oleo
per eum iacenfo , 1^7. .

vibratio tamdiu durat, quam cofppi
rum vibratio ,105.
vim quatnam intendunt? 187.
violentiffimus ex maffis gehuiffimis
excitari poteft , 70
vires ab effedis «ftimare licet, 141.
vires cognitat non indicant ejus
quantitatem ,. ih'd
vires in quanam ratione decrefcant?

vis colleda in foco an refpondeat nu¬
mero radiorum colledorum du¬
bitare licet, 1Z9.

vis comburens an Alcohol in aquam
puram vera commutatioije con¬
vertit ? 173.

vis expandens ad denfitatem ejus an
determinari poffit ? 1 1 z.
vis forte augetur tam immaniter in
foco a viattradiva Ignis elemen-»
tis infita , 119.

vis geniti an fe habet ut radiorum
numerus ? An alia quadam lege ?

1 30.

vis in Alcohole debilis, I8l^.
vis maxima a non combuftili , 1 8 f,
vis maxima a pabulo ponderofifli-
mo , 183. 1 8(5.

vis non a fola copia pendet , ut pa¬
tet exemplo , iz8. 129.
vis per l^cula in focum colledi ftu-
penda , 81, 8z.

vis quomodo intendi immaniter po¬
teft? gz.

vix nafcitur fiimmo tritu , fi quid
molle inter bina corpora dura in¬
terponitur, 96.

vulgaris modi Phyllei explicatio,i8 8.
ubi ahfolute nullus eft , an foret
quies? 80.

ubique videtur effe aequali popia,! 07.
ubi le omnium minime oftendit per
filos effedus ? 99.
unde uno momentulo excitatur per
chalybis & filicis collifiim ? 97.
uniri & figi pro tempore patiens eft,

138.

unus altero purior efte poteft , qua¬
tenus diverla corpora admixta ha¬
bet , z I <s. 1 17. 5

fi unus radius feptem diftincftos & di<
verfos colores exhibet , 215.
unus tantummodo datur in rerum
natura, zi6.

ut fpatia in Univerfo , z4(5.

Tg»is quid contingit, dum combuftilis ma¬
teries cum in flammam abit ?

i-75*

lini

R E R U M.

y^w/qaod comparari poteft , nihil reperi-
tur in rerum univerfo , 116.

Ignem purum fubtililfimis fuis artificiis ad¬
hibere le non pofie immerito que¬
runtur Chemici , x 1 5.
excitandi modus omnium cognito-

y- rum maxime mirus qui nam? 1 o j .

106.

Imires denfilTimi quare teflate contingunt ?

in¬
eo violentiores femper , quo altiori
de loco decidui fuerint ,155'.
quomodo formantur ? x 5 x.

Iro^enttrubilitas , five uimvTrfa Demo-
critva , Igni omnino propria
videtur, 103.

Jncombujiile oleo unitum , quo denfius ,
compadius , five pondcrofius ha¬
betur , eo cambuftile illud igne
incenium, dabit flammam, ignem¬
que tanto violentiorem, i 8 y. 186.
quid in Igne facit? 187.

Jncombufiilis quo plus in comburenda ma¬
terie hteret ^ eo femper omnia
violentiora , fi modo incendi
queat, i8j.

JnfiammabUe rerum nufquam purum inve¬
nitur, 168.

unicum fincerum in tota rerum na¬
tura cognitum , an femel inflam¬
matum , totam luam inflamma-
bilitatem perdit ? iy6.
ultimum an non eftipfe ignis ? 177,

JnfeSia nalcuntur a patre & matre veneris
copula ufis , x<Ji.

qutedam viventia parvo valde cum
calore habent fuos vitales humo¬
res , 113.

Inferiorum ovula impratgnata , ardore ignis
paululum modo audiore, quam
perniciofiflimedellruuntur, i j4.

L

LjJc naturaliter continet aerem ,181.
Lacus Strath Erricenfis nunquam con¬
glaciatur, ne frigore quidem acu-
tiflimo , ante Pebiuarium men-
lem , zi6.

Lamina ferrea,’ oleo illita: , & fupra Ce mu¬
tuo agitata non gignunt magnum
calorem , 96.

Lapides c^nomodo dividuntur? x8.

Lapis quale Foflile ? Ibid.

Laxitas corporum & debilitas igne vel ca¬
lore producitur, 78.

JJgna quaedam in fecula durare polfunt
in aere aperto 9.

Tom. 'L

Lignum opim* pinguis txdx de Pino dat
fortiorem ignem, quam oleum
ejus depuratilTimum , 1 68.

Linteum puriflimum & candidilllmum fein-
tillam immiflam non d u alit ,

II7-

Liquida gravia nituntur in fundum & late¬
ra canalium , ut altitudines per¬
pendiculares funt liquorum in ca¬
nalibus , X40.

quaedam circa Polos graviflima ,
prope vEquatorem leviffima, 90.

Liquidi ebullientis pondus majus minufve
quid facit ad ebullitionem? 93.
interpofitu inter attrita , cur impe¬
ditur vel imminuitur caloris or¬
tus ? 106.

leviflimi rarefadio parciflimi ignis
incrementa minima aptiflime ex¬
ponit, 73.

Liquidum levius , adeoque rarius , citilfime
expanditur , denfius vero multo
lentius, ijo.

Liquores qui funt minus denfi , aut leviores
aliis , femper eo plus rarefeunc
ab uno eodemque igne ,73.

Liquoris ebullientis compreflio pondere At-
mofphtera:, dat ipfi fummum ca¬
lorem , 9x.

Liquorum expanfiones explorandi modus ,

5>4*

hodie cognitorum pondera compa¬
rata li cognita elfent , iftud ma-
gnte foret utilitatis , 74,
quorumdam ebullientiumraritas, 94.

Lithantrax quid ? xS.

ignis pabulum, 191..

Loca fubterranea, xftuante canicula, fu-
dantibus egregium prxftant refri¬
gerium , 71.

fubterranea, hyeme rigentibus frigo¬
re membris blandum calorem per-
fentifeere faciunt , ind.

Lorica valbrum unde formatur ? Ejufque
ufus , 468. 4^9.

Lucis apparitiones mira: atque fubitanea:
unde ? 114.

a fole emanantis celeritas ingens, 1 1 j .
tanto celerior eft communicatio quq
minus luccefliva invenitur , ibid.
radii a fole emanantes lemper lineis
redis porriguntur , fi non turban¬
tur aliorum occurfu , 1 1 x.

Lutum ad aqnola , fpirituofa , acetola ,
Acida folfilia, & Alcalina volatilia,

Chemicis quid ? Ejulque ufiis , ibid.

Lux an ignis praefentiam probat ? yx.

Vuu

INDEX

Zhx concufTvi genita, qualis indolis ? <)5>.
emifla Planetarum nil prajftare om¬
nino poteft , I ?, 5 .
fulgidiffima ne minimum quidem
calorem aliquando producit , 72.
ingens a radiis Lunte (peculo excep¬
tis vel tranfmiflis fine calore , i6.
quando fine ullo depreHenfb efFeftu
ignis , libere per omnia tranfit
fpatia? 99.

quo vividior , eo major copia ignis
adefie creditur, 72.
fine ulla corporum fblidorum con¬
currente aftions , vix apparet fub
ignis fpecie , 99.
fumma, ignis cfficaciflimus, in uno
momento poteft nafci , Sc perire,

MAgtfterium apud Chemicos quid ? 43 .
Magnes , refpeftu alterius'Magnetis ,
babetunum polum attrahentem,,,
alterum repellentem , 214.
Magnetica corpora in aere contenta exci¬
tant Piia’nomena ubique ftupen-
da , 2'S4*

Mare quantum a fluminibus accipit , tan¬
tum iterum exhalando reddit, 2 3 3,
Materia inflammabilis fola , cum folo igne
puro , ficpe minus ignis dat in
foco , quam inflammabile per-
miftum cum- non infiammabili , j

168..

Materis- infiammabili quid accidit, quan¬
do igni immiffa flammam , five
ignem puriflimum omnium fa¬
cit ? 173.

Materies quiccumque corporea , qus un¬
quam extitit , in aerem rapitur,

261.

Mtfd/r^w/»<«incOmparabiIiaprorrus paran¬
tur fola primi g adiisdiredli ignis
cautela, 122. 223.

Medici Chemici , & Alchemici , 10.

qui aliquo artis fucceUu elati , ihid',
pracipue in lue venerea perargen
tum vivum elati ,11.

Medicorum errores fuper Calido' innato ,

69.

Medicina Gliemica in Academiis', 13.

Mei & Cera' in quibufnam floris partibus
nalcuntur ? 33;

Menfirua a diverfitate modi , quo folvunt,
in qmtuor. diftindu genera divi¬
di poflunt , 366.
acida, 427.
agunt folo motu , 3 6 j.

Menjlraa aquofa , ^iu

dantur qute mutua attradlione
tium folventium & folvendarum
perficiunt prascipuam fuam ope¬
rationem , 3 66.

dfviferunt Chemici in folida Sc
fluida, 3J"7.

in Chemia dida, 356.-
metallorum fluida cum fuis mera?,
lis adunantur in malfas vitriolh-
cas cOrtftantes fatis „3f9.
multo pauciora dantur , qute vera
Mechanica vi fua objeda (bivunt,
quam quidem vulgo creditur, 3 6 f _
non Mechanieb agunt ,, nifi rarius ,

. 5

non mutant fubftantiam foluti , fed
ejus partes feparant, 363.
nihil agunt in intimas particularum'-
metallicarum naturas, 362.
qua: fimplici , & fincera agunt po¬
tentia mechanica , ftint pauca , &
fere lemper valde fimplicia , y667
quxdam agunt prxeipue virtute qua¬
dam repellente , 366*
quaedam calore moderato relbl-
vunt , incitato teftu amittunt to¬
tam virtutem lolvendi , 361.
quadam levi igne indigent , il>id,
qujenam non mechanice folvunt

J

quid agunt? 364.-

raro elementa mutant , 562.

falina compofita, 440.

falina fimpliciora j 40J,

femet incitant, magis magifque ,,

361.

folida agunt Ut fluida , 372.
fpirituofa' Alcalina & Acida', 404',
fpirituofa vel AlcohoI ,-402.
vi lingulari agentia , 382.
ut adionem peragant , varia vario
egent igne ,361.

Menflrui adio differt ab omni divifione
Mechanica dida , 336.
adionis caufi non attribui poteft
communibus motus gignendi ori¬
ginibus, 353'.

agitationis ortus fruftra queritur ia
aliqua generali caufa , ibid,-
\ definitio qua:nam ? 3 5 <3 .

exemplum , quod folvit vi attra¬
hente &. repellente ,3^9*
facultas fatpe deletur, 379’.
in fuum folucum adio , quomodo
cognofeitur efle Mechanica? 365'.
Mechanice folventis exemplum, ii^
inexe' Mechanici excmplucuj.

RERUM.

Menjlrui non Mechanice folventis exem¬
plum ,

particularum rigiditas , una ex prae¬
cipuis Mechanica; fblutionis cau-
fis, 380.

proprietas, 35^. '

ficei exempla , in quibus omnes
caufa; agunt fimul , 3^9.370.
vi attrahente folventis exemplum ,

3^7.

vi repellente folventis exemplum,!^.

Menftruorum adio augetur per ignem ,3^1.
, a^lio efl in folvente , & in folven-
do , 3<jo.

aftio fit femper fucceflive , 3 i .
adio penitius coniiderata , 3<Jo.
aitio quoufque Mechanica ? 373-.
a^lionem folventem quinam caufe
adjuvant i 570. 371 371.
difiolvendi adiio fit magis ex amo¬
re, quam odio ,360.
diverforum particula; cum elemen¬
tis fbluti per varios gradus arc¬
tius aut laxius cohxrent , 3 66.
divifio, 3f7.

divifio a modo iblvendi , ^66.
divifio in fluida ante folutionem ,
.& poft -folutionem , 339.
divifio in ficca ante folutionem , &
poft folutionem , 3 37. 3.5 8.
adio illorum, qua; , dum folvunt,
frigus ingens excitare folent , ca¬
lore augetur , 361.

Mechanica ai^fo preiTius expofita ,

364.

ope , multitudo recens natorum cor¬
porum , oritur , 339. 3 (Jo.
ficcorum exempla , 3^9.370.
unicus agendi modus Mechanicus
eft , 3^4'

Mechanicorum effedtus , 363.

MenftrutiT}* cum fuo foluto convertitur in
unum fluidum , 3 37.
quare ita vocatur ? 3 3 6^.
univerfale in Rore non quarren-
dus ,231.

Mercatores unde toties merces ad ftate-
lam , cum lucro , tempore hu-
mido , frigidiufculo , vendunt

3-t2.

Mercurii in aqua ebulliente raritas , 94.

longa digeftione prsparati , pon¬
deris augmentum , 1 1 8.

Mercurius frigore denfatur, manet a;que
fluidus quam ante , a;que mobilis,
a;que expanfilis , 89.
per frigus lenfim ad pondus Auro
proprium riceedit , ibidf

Mercurius Philofophorom in Rore no*
qua;rendus, 131.

Metalla quid ? 17.

fula igne continenter fe colligunt
in globum, 78.

ita mutari poflunt , ut fiib fpecie
fumi volatilis per aerem divaga¬
ri poflint, 153.

omnia , acido fuo Angulari folven-
ti unita , in aqua forma folis
pellucidiflimi apparent , 341.
omnia , cum pura pluvia trita val¬
de diu , penitus folvuntur , & iu
liquorem convertuntur 5371.
prster Ferrum , quare in nobis di¬
geri non pofTe videntur ? 333.
quomodo folubilia redduntur ia
aqua ? 308.

quomodo mollia, vel dura reddua-
tur ? 144.

quomodo potabilia redduntur ?

308.

quomodo in fer-ruginem , a;rugi-
nem, cerufTam abeunt? 163.
quomodo volatilia ad ignem reddi
poflunt? Ibid.

(ales quofdam habent , quibus folvi
poflunt, 308.

folo pondere diflinguuntur inter (e ,

18. 19.

(ummo igne yolafilia fadta , eva-
nefcunt , 1^3.

Mefalli fufi partes fo mutuo -trahunt , 78.
fufi partes , vi ignis fu& , nifum
retinent in aflociationem , ibid.
nor^ , 1 7.

pra’cipua & certa nota eft pondus,

18. 19.

Metallicte partes exhauftae , ita farpe mu¬
tantur ab Aere , ut iterum diteC
eant vera fobole metallica, z6^.

Metallorum calx farpiflime pro ipforum ter¬
ra habetur , 351.
'Cliaraflerum fignificatio , 18.
Charaderes prifei , ibid.
tranfmutationis verafundamenta,

13.

Metallum ex focoTfcbirnliaufiano calefac¬
tum, diu valde retinet calorem, 108»

Metallurgh inventor , 4.

diificultas , 3.

Metallurgicorum Auftorum catalogus , i j.

Meteora unde ? 119.

a reflexa luce mira, 114.
caula mutabilitatis caloris & frigo-
ris , 8 1 .

jnaxinje contingunt ubi xegelaftit ,

, Il6.

Vuu ij

•INDEX

✓

MtteoroYUtn origo , gradus , viciffitudo ,
efFeda, unde? 117.

Meteora phienomena fingularia , & raro
contingentia producere pofTunt,

■2.6^ .

quando violentiflima contingunt ?

iz6.

producuntur ab iis , qux in Aere
continentur, 164.
raro contingunt , licet tempeftas
jeftuet prje calore, fi coelum fit
ferenum , & fine nubibus , iz6.

Mineralium vid. Fojfdia.

Mobilitas cum potentia quiefcendi ardie
corporibus cohxret, io8.

Molendi',. A integrae incenduntur faepius ,
quoties fine unguento medio mo¬
ventur ,518.

Moles compofita femper poris efl; plena,

iiz.

corporis caula Ignis mor^ in illo ,

1 41.

cujufcumque folidi minima fpedla-
tur in frigore »79.

Mons nullus valde elatus circa aquatorem
vel zonas torridas , quin vertex
ejuldem plane gelidus fit, zf4.

Montes dati terra , ut gignendis aquarum
colledl'onibus profint , 1^3.

Morborum graviffimorum caufa , fi frigido
in vento per motus validos in¬
caluerint valde corpora , & dein
quiefeant , 104. lOf.
plurimi fiunt aqua, hac eorum plu¬
rimi tolluntur , 318.

Mors aqua excelFui fape tribuenda , fed
longe frequentius iplius defedfu
excitatur in hominibus , ibid.

Mortis fubitanea caufa calefaftio nimia ,
dein & refrigeratio in vento fri¬
gido , 104.105-.

Motus omnes videntur decrefc ere magis,
quo altius a terra afeenditur ,100.
periftalticus in omni corpore folido
unde ? 8 r .

Mucii agines in loca vel difiitifiima fua fper-
mata emittunt , i^o.

Mundum tandem igne periturum , tumque
in pellucidum vitrum abiturum ,
pra dixere antiquiffime in Afia
Sapientes , 214

Mufei increfeuntamari arborum corticibus
inexcefiu frigoris urentillimi,2 2 2.
in loca vel difiitifiima fua Ipermata
emittunt, z6o.

Mutationes corporea maxime infignes quo¬
tidie contingunt , a mole atque
figura iblventis pendentes, 379.

Mutationes plurima in corpore vivenfe
oriri debent per aquam frigore
mutatam & calore, 385,

N

Alcoholi fim ilis , 190.
ardet flagrantiflime inflammas
lucidas , fed aliquid incom-
buftile relinquit , 185.
Babylonica quam proxime acce¬
dere debet tenuitate fua fubti-
litatis ad Alcoholis ingeniuqi ,

1 9 1.

incenditur flamma candela intra
laternam fita , ficque a conta-
dlu Naphtha remota, zz6.
vera facillime inter corpora nota
i ab igne incenditur ad diftan-

tiam latis magnam a flamma,

ibid,

Fba^hthx liquore inundfa corpora , dein ac-
cenfa , fub aquam dimilfa pergunt
fub aqua ardere , ibid.
Babylonica ardentis ingens fubtili-
ras , 191.

NaturA mirifica omnia opera producuntur
ab iis qua in Aere continentur ,

inftitutum videtur , ne diu fit idem
calor & frigus , 81.

Nervi torrentur quali ab Alcohole & Igne,

1 84,

Nigra digeftioni commilTa , vel eb arte re-
duda , facilius eodem igne calent,

117.

corpora vix reddunt lucem acceptam,

ibid.

Nitrum hodiernum , vel Sal Petra , quid ?

X ^ •

Sendivogianum fruftra in Rore qua-
ritur , 251.

Nives alTidua reperiuntur in altilfimorum
montium fummis faftigiis , 254,
Nix cadit , aut grando , quando nubes a
Sole vel Luna illuftrata candidilli-
ma apparent, 124.
in akilTimis locis maxime nafcitnr,
' 100,

in fummis montium cacuminibus
perftat & vibratu radiorum Solis
non folvitur, 93.

media allate in fummo montium
manet , 1 00.

quando dat aquam PurifTimam?39 3 ,
quando omnium purilfima habetur?

• 320.

quomodo formatur ? 25.^,

R E R

yjovi cntis produ£lio per menftrua, 371,

l<lui>ecula apparet in aere ab occurlu hali¬
tuum rpiritus vini , & falis Am-
moniaci Alcalini , 16^.
exigua , quando in alto coelo con-
fpedla , illico inflantem violen-
lifTimam tempeflateni defignat ,

l^ul>es alba: , a reflexu Solis , alta: , parv^ ,
in coelo apparentes , unde ?
aliquot nivales , glacialefve , in-
primis magna: , ita in Atmof^
phsera difpofita:, ut forment fpe-
cula refledentia , quid efficiunt ?

aterrima: , ubi in coelo apparent
dum fbl fplendetj fblent quam
celerrime Fulmina oriri & Toni¬
trua , IIG.

candidiflimse calorem in aere bre¬
vi (fimo tempore adaugere pof-
funt , il/td.

candidiffimx, dein picea: nigritudi¬
nis, horrenda Fulmina, &c. con-
comitantur,

elevari pofTe fupra Telluris proje-
dam umbram credunt quidam ,

z j z.

glaciales globofa: & cava: , ita ac¬
commodari poflunt in aere , ut
earum foci concurrant , 13^.
in aere a fbla fere aqua, zj-z.
minima apparens , coelo fereno , in
Afia, oculo bubulo hinc compa¬
rata , procellam pra:ragit , 124.
laro in altiffimorum montium ca¬
cuminibus adfunt, fed infra fub
pedibus verfus terram , z jz.

Vuhittm albitudo an femper nivi , aut gla¬
ciei ibi formata: , atque fufpenfa:,
tribuenda ? iz

Nutritiones animalium intra certum caloris
determinatum gradum fiunt, zz3.

O

O Dores rerum fingulares aqu^ miflela:

inprimis debentur ,329.

OjfA HelmomianA accenCx exzmen , 180.

Olea agunt per aquam iis propriam & aci¬
dum occultum , tum & per ambo,

400.

Animalium bene diverfa invenit
Chemia , 37.

An malium , nullam fere diverfita-
tem habent , refpedu oleorum
Vegetantium , ratione inflam-
mabilitatis , 190.

U M.

Olea an in combuflione mutentur in ip-
fum Ignem alferere non licet, il,.
crafla , agitata , quare tam enormi¬
ter calefaciunt ? 397.
cralTa , picea , levia & volatilia fiunt,
auferendo terram , 34©.
cum Alcohole fi mifcentur , flria: ob-
fervantur, 16 9.

deprehenduntur ubique ,tam infodi-
libus , quam in vegetabilibus, 8c
animalibus, 394..
depurati/fima qutecumque accurate
cum Alcohole puriflimo poflunt
permifceri, 1^9.

& Menflrua Oleofa , 394.
fere omnia, qua: unquam fuere in
vegetabilibus 5 in Chaos aerium,
diiperguntur , zjp.
in Alcohole diluta , manent olea ,
licd eo tempore non appareant
olei fpecie , 309.

in fermentaris reliqua , atque inde
eduda fiint inflanmaabilia , 167,
multum ignis capiunt, ut patet ex¬
perimentis , 39 5. 395.397.
nativa flirpium , quomodo balfami
fpidamentum induunt } 34.
non congelafcentia , 595’.
omniaflillatitia, atque aquarumMc-
dicatarum deflillationes, quonam
caloris gradu perficiuntur? 223.
pro elementis 'puris fulphureis , &
fimpliciffimis a Chemiflis habita ,
ex variis adhuc conflant , ifS.
qu^ putrefcendo produda fiint , ab_
fblute inflammabilia fiint , i <>7.
quiEcumque exVegetantibus tempo¬
re randeminaerem abripiuntur, 15 9.
quare quandoque diffluunt per dolia
lignea, in quibus coercetur aqua?

V > r

quo fiibtiliora redduntur, eo facilius
aqua: commificentur ,317.
quo magis depurata & tenuiora , eo
magis ad naturam Alcoholis acce¬
dunt , 184.

quomodo in aqua pura poffimt folvi?

. _ 389.

redduntur aqua: peimifcibilia ,310.
fi reddi poflent tam tenuia , quam
Alcohol , tum quoque flamma in¬
de fine fumo , ignis abfque fuligi¬
ne, produceretur , 17S.
fimplicia , quatenus agunt ut men¬
ftrua, 401.

ftillatitia, refolvuntur maximam par¬
tem in aquam purilfimam, 3 15.315.
tantum flammam concipiunt, & con-
Vuu iij

INDEX

(ervant , quamdlu oleofum hoc fu-
pereft , 1^7.
vera quid (blvant? 401.

9iei & Alcoholis jjmul ardentium examen,

179.

calefacfti vis in metalla, 398.

^ex Vegetantibus examen , quatenus
ignem fpedat , 179.
praecipuam partem in terram puram,
& fimplicem convertendi metho¬
dus, ^40.

tepidi & ebullientis vis in animalia
& vegetantia , 397,

Terebinthinae partes tres miftx cum
parte una falis tartari , alcalini , fi¬
xi , ficci , quemnam caloris gra¬
dum exhibent ? 101.

Qleis impraegnandis fpiritu eximio qua¬
rumdam ftirpium fine diffipatione
pretiofiflimi, quinam gradus ignis
optimus ? ^z^.

faepe Alcali volatile inefl , 401.
ferventi ad ignem , fi infpcrgitur aqua,
oritur nova adio inter ignem,
aquam , & oleum, i jtT.
quidem puriflimo parum ineft, quod
vere deflagret in flammam fine
fumo & faece ,

Oleorum Spiritus Redor , 402..

Oleum cortici proprium , nativum quando
colligitur, liquidum eft, 34*
crafTum , piceum , ultimum , ex Ve¬
getantibus unde tam ponderofum?

3 40-

elTentiale ftillatitium aqute cpmmif-
tum , nullum calorem ipfi parti
cipat ,199.

effentiale ffillatitium non petcfl; fuo
admiftu aquam noftroruni humo¬
rum calefacere , thid.
eflentiale ftillatitium, quam proxime
5 Alcoholi plurimis dotibus accedit,

effentiale ftillatitium , quo huma¬
num corpus ufque adeo fbiet inca-
lefcere, in fe caloris plus nihil ha¬
bet, quam frigida ,flmplex, aqua,
eximium cinnamomi hatret in cor-
tice, 34.

fixum , ponderofum Vegetantibus
ineft ,153.

illud ultimum Vegetabilium de terra
tenente feparari non poteft , vafis
claufis , fine admiflii aeris , i 8«.
frigidum ab igne vivo , non eo modo
acccenditur ut vulgo putatur, i tf o.
illud ultimum Vegetabilium, pau¬
cum eft , & multae fixae terrae te-

nacilTime adharefclc , i%4, i

Oleum illud Vegetabilium ultimum , quafe
lucet & raro inflammatur ? Jbid.
incenfum qub pondero lms& fpillius,
ignis femper fortior habetur,i79.
in quo hatret Spiritus Redor, catteris
volatilius eft , 41.

lini, quod in frigore naturali fummo
fluidum manet, tum aeque frigiduni
eft, quam glacies frigidiflima',i j i.
nativum & cortici proprium , quo¬
modo varie mutatur ? 34.
plantae princeps Spiritus Redoris
vera fedes , 5^.

puriflimum ^therium Terebinthinat
miftumcum Alcohple perfed* pa¬
rato , nihil producit caloris , zoo,
fingulis deftillationibus purius , ma-
gifque inflammabile evadit ,159.
tartari per deliquium , & aqua pu-
riffima funt abfblute aeque ac aer
externus, calid.a , 199.
tartari per deliquium5& oleum Tere¬
binthina: ex fe aeque calida , 200.
tartari per deliquium licet maxime
igneum videtur, in fe calidius noti
eft , quam aqua pura , 199.
tartari per deliquium miftum aquae
nihil tollit de frigiditate illius , ib.
tartari per deliquium miftum cum
oleo Terebinthinae dat notabilem
calorem , zoo,
terrae quid ? z8.

volatile , leve , odoratum fere odore
proprio plantae habent Vegetan¬
tia, if5.

Obificum artes maxime juvantur Chemia ,

49.

0^ caudidiifimum calcinatum , integrum
adhuc , quamvis fragile , in aquam de-
merfum , pondus amiffum recuperat ^
prifjinam duritiem , 3 T5.

OJfdr , Acidis immerfa , mollefcunt in fle¬
xibilitatem ufque , 391.

Alcalicis immifia , firma manet , ib»

Ofcillatio aflidua in fpha:ra calida , 140.

Ofcillationes crebra: , evidentes , & recipro¬
ca: nafcuntur in corpore huma¬
no , ab Alcoholis ufu interno ,

91-

Oya animalium foecunda in aere continen¬
tur , z^i,

fada non excludunt fuos puftos , nifi
in aere aperto vivpque , ibtd.

Ovi albuminis varia: ab igne mutationes ,

zzi.

Ovula quorumcumque Infedorum in vitris
'accurate claufis non producuntjZtf

RERUM.

Ahulum ignis non fit ignis ^ J j'4.
'Banacex titulo fpecioie venditus fepe
fuit liquor de Stibio ,591.

^anh injedlus in Alcohol ab ipfo torretur
quafi, 184.

Paracel^ ex ipfo hiftoria ,11,

^aracelfi ,■ primus Profeflor publicus Al-
chemifta , ii.

tartm animalium intra quemnam caloris
gradum fiunt? 215.

FaftsL fermentabiles rite paratsc , vacuo Boy-
leano commiffie , non fer m a n
tur , 288.

Fendula an breviora frigore redduntur cir¬
ca Polos Telluris? 80.

Galilatana in Zonis frigidis , parata,
longiora reddita in fervidis , qua¬
re tardius ofcillationes recipro¬
cant ? 78.

lendulorum in aqua fluente frigidilfima ,
& fetvidiflima motorum refi-
ftentix funt squales ,.29
ofcillationum varietas unde? 78.

FeripnewKontA , li a calefadione nimia per
motus validos in vento frigi¬
do , deinde quiefcant homi¬
nes , 104. IO j.

lerffirahilii Sandorians materies hsret in
aere , 260.

JPerfpirattents Sandorianas pars maxima eft
aqua, 247.

TefiU ex aere dia penitus humido , fimul-
' que valde calefcente oriri poteft ,

258.

Fetafus fuperficie candidiffima , marginis ,
inferiore (uperficie nigerrima , in
gens dat sftuante coelo capiti lo-
lamen , 1 1 9.

Petroleum flagrantiflime ardet in flammaS’
lucidas , fed tamen aliquid re¬
linquit , quod non ita combuflile,,

poft. Naphtham Alcoholi fimilis

191.

puriflimum incenditur ab igne ad
diftantiam fatis magnam a flam¬
ma , 224.

fulphur fofllle liquidum , 27.
«tcumque dellillatum , & purum
redditum. , manet femper oleum',
& nunquam fit Alcohol, 191.

Fh&notneiift fingularia& raro contingentia,
unde produci polfunt ? z6^.

Fhc/phcri Animalium non docent ,, quod in ;

liifce fint alia inflanrmabilia,J-

quam in vegetantibus , j 9 e,

F hofphoTt )^3.ulo plus incalelcentis pars mi-
crofcopio confpeda oftendit
motum ebullientem , 104.
produdioin Animadbus & Vege¬
tabilibus ultimus ignis colledi
& cogniti hadtenus effedus ,

i9f.

Crafftii fummo in frigore , aeri
contingua materies vix lucet ,
non calet , minime accenditur,

20J.

Fhofphorus acri aperto , tepido , commil^
fus lucet , 204.

Crafftii , ibid.

Crafftii a fulphure vulgari differt
in eo, quod exiguo gradu ignis
ebulliat, & incendatur, 205.
Cralfrii vel Boyleiconfumptusre-
linquit oleum vitrioli , aut fi-
millimum acedine , & pondere,
liquorem , 204.

Crafftii , nato in aere calore ma¬
jori fulgurat in tenebris psr
aquam incumbentem, 204.
Grafftii omni dote & analyfi quam-
proxime accedit ad naturam
fulphuris vulgaris puriffiini.io j
Grafftii , vafe claufb , fub aqua ,
in frigore confervatur, & diu
incolumis fervari potefl ,204.
de calcinatis pinguibus cum alu¬
mine paratus , ad ingrelfum li¬
berum admifli aeris illico in¬
cenditur ,151.
igneus, 20 j.

igneus , ipfo illo momento quo
attingit aerem , ignem conci¬
pit , & ardet , ibid.
igneus vim fuam con fervat quam-
diuab acris externi attadu pro¬
hibetur , %o6.

igneus quomodo praiparatur
^

igneus n femel attingit aerem<
amittit vim ignefcendi in aere,.

204.

Kuncxelii femel apertam flam¬
mam concipiens , vix dein ex-
ftingui iterum potefl, 20/.
liquidus indolis potius oleo&efh,
quam faiinx aut terreffris, 344.
liquidus, perfede ardet,, in aqua-
non folvicur , ne per annos qui¬
dem , ibid.

liquidus qualis creatura ?- Ibid.
urinofus,aqu:e immcrfus, aeque'
frigidus , ac acjua cura ambiens,.

V

■ »

I N

. adiiillTo acre mox valde inca-

lelcit , I j I .

PhyjfcA experimenta fiunt inter millenas
concurrentes caulas , quarum
una negleda veritatem infrin¬
git, 240. ^

Fhyflces ufiis in Chemia , 2.

Fhyfici 8c Medici pro Chemicis ad Medica
& Phyfica quinam? 16.

rLyfico-MatheJios in Chemia ufus & Phyfi-*
ces, 2.

calefacientia , frigefacientia, 118,

Pifces inftrudti pulmonibus calorem conci¬
liant fanis humoribus per lanitatem
nonaginta & duorum graduum ,
paulo plusminu Ve, 223.
tam fluviatiles quam marini , qui
branchias loco pulmonum habent,
intra quemnam caloris gradum
vivunt ? Wd.

Fifcium mollium, & facile deliquelcentium
rquammarum ufus , 318.

PifcicHli aliquando per valla Ipatia aeris
deferuntur, 2^0.

Vifcis in vale claufo , in aqua , fine reno¬
vatione aeris, brevi perit, x66.
moritur in lacu , undique congela¬
to , fiib glacie , ibid.
vitam cito amittit in a qua , unde
aer edu6lus ell, ibid.

Pijfaffhaltum quid ? 2 7.

quid in igne agit ? Quid pati¬
tur ? 192.

Pw Judaica, 27.

Judaica quid in igne agit ? Quid pa»
titur ? 192.

Planetarum adfpedus Phaenomena lingula¬
ria , & raro contingentia pro¬
ducere poterunt, asy.

Planetce cum fuis gravitatibus atmofphae-
ris, rapidiffimis circumducuntur
motibus , 214.

planta in genere quid ? 5 2.

viridis quomodo igni pabulum prae¬
bet ? I yy.

Plantarum fatis fpedabiles partes in aere
feruntur, z6o.

feminis mafculini pulveres per
aeris longa fpatia aliquando de¬
feruntur , ibid,

vera principia Chemica , jy.

Piant A antifcorbuticar , vix falem fixum
urendo exhibent, ly^.
aullerie acida: , vel aromatica ama¬
ra? exuflu copiofiflimum in cine¬
ribus falem dant , ibid.

Capillares in loca dillicilfima fe
emittunt ,160,

D E X

PlantA cuique luus proprius omnino fiiccus,

. . ~ 34*

corticis ufus, 33. 34.

foliorum fabrica & ufus , 32. 33.

florum ufus ,33.

frudus feminis conceptaculum ell ,

ibid,

omnes diffundunt halitus aquofos ,
rorantes, 247.
radix quid? Et hujus ufus, 32.
liccx & aridiflim^ flagrantis exa¬
men , r y (?.

volatiles , acres , lalina? , alcalinje ,
combufl^ dant cineres fere in¬
fui Ibs , ibid,

acida: , fucculenta: , combulla:, mul¬
tum falis dant, ibid.

Plumbi ad Plumbum attritu valido calor
fummus generatur, lotf.
calcis ponderis augmentum, 218.
nots , 21.

Plumbum imperfeda metalla magnam par¬
tem in catino docimallico dif¬
flat , 243.

Pluvia a:lliva , calidiore genita tempore,
lemper frugifera , frigido vero
tempore vix lasta habetur , 2 y 9.
mire quoque variatur a tempellati-
bus vagis in coelo obfervatis , 318.
aliquando aliquid lalis nitrofi con-r
tinet, 321.

ell Atmofpha:r2 lixivium ,318.
in alti montis editiore plaga ell te-
nuiflima , 23 2.

in omni plaga Atmofpha:rje ubi in¬
cipit nafci, ibi tenuiflima ell, i y 3 .
qua: jelluante coelo decidit , longe
alia quam nix lapla lincerilfima ,
urente gelu? ay^.
languinolenta fallo credita unde ?

260.

fulphurea narratur 'cecidifle , cum
fulmine , qua: ardens , nec aqua,
nec motu exflingui potuit, 253,
fulphurea quid proprie fuerit ? 260.
tenuis unde ? 2yz.
varia habetur ab anni variis tempe,
flatibus, 318,

vellibus excepta , qua: viginti qua-
tuor horarum fpatio effecit , ut
tota: vermibus fcaterent , 321.
verna quare fermentationi pra: aliis
magis apta ? 318.
lalfa in mari obfervata , 2 y 8 .

PluviA gutta: defcendendo majores fiunt ,
ita ut ad radicem montis omnium
maxima: fint, 2y2. 2y3.
guttte c6 aiajores , quo de alriori

loco

\

I

U M:

R E R

loco cecidere , & contra, i ji.

VU^vU Inefle poflTunt fales , (piricus, olea ,
Ifipones , terree , metalla ipfa ,

318.

preeeipua & certa nota eft metalli,

18.

vera nota diftinguens Metalla inter
le , & ab aliis ponderoliilimis ,

18.19.

fblum fummi ufus eft , certas fidei
jegulas exhibet ad exploranda ,
Foflilia , 19.

Panderis incredibilis mutatio per ignem in
Mercurio , 89.

Pruifitatio omnium maxime fit aqu:E au¬
xilio , 3 3a.-

Principia ultima rerum quasnam Philofo-
phis ditfta? 80.

ProcelU eo violentiores femper , quo altio-
ri de loco deciduas funt., z j

■quare fummo asftu raro contingunt,
fi coelum ferenum fit , & fine nu-
•bibus ? iz6.

fumma: plerumque calorem ad ther-
mofeopia augent , 105.

Prtiina eft humor glacialis innatus latas
fiiperficiei tenuium corporum ,87.

quare diu ante glaciem nata obfer-
vatur? Ibid,

tenerrima unde producitur ?

Pyuna ardens longe majorem ignem re¬
quirit , quam qui eft in Alcohole
. » ebulliente , i7Z.

. viva & ignea in Alcohol fiagran-
tilfime ardens injefta , ftatim exfi
tinguitur, 171. 171.

Pulveris Pjrii .ad fundum Maris accenfi ,
effedlus ,116^ i

Pelvis cinereus vel niger Hombergii ex
Mercurio produftus , non dat ve¬
ram Terram ,331.

Tormentarius non tam facile in¬
cenderetur , fi ejus nigritudo
abelfet, 117.

PiHrefaSia, quare utiliffima telluri foecun-
danda: ? 347.

PumfaBio calorem faepe maximum pro¬
ducit, IJZ.

fine aqua non contingit , 3x9-

Vegetantium excitat partes aliqyas
inflammabiles , i66.-

vera corporum maxime promove¬
tur calidi aeris humiditate, z 5 8.

PatrefaSliones vegetantium & animantium
intra quemnam caloris gradum
fiunt ? 113.

P usrefcentia plurimum generat aeris elaf-
tlci, z8j.

Tom, /•

R

RAchhicorum partes folidse unde mollefi.
eunt ? 39Z,

^adii Solis lucidi & paralleli , calorem ef¬
ficiunt in corporibus , ad quse tali
modo diriguntur , 1 1 3 .
vis refringens in Cryftrdio Iflandica
alia eft in uno latere , quam in
altero, 114,

Radiorum lucis varia: diverfitates, ibid.
Rarefabiio corporum ignis prasfentisfignum,

75-

Rarefaciionem definiendi difficultas in li¬
quidis, 90.

Reflexio Sc RefraCxio funt caufe qu^e radios
ignitos colligunt in focum , 193.
Refrigeratio citifiima quomodo obtinetur ?

144»

maxime acceleratur divifione cor¬
poris calefadti, & ejufdem a fpho:-
rica in planas fuperficies reduc¬
tione ,14^.

Refrigerii caufa triplex, 144.

Reflns, flammam cum igne concipiunt ,
quatenus earum pars oleofa in¬
flammatur, 1.^7,

leviffima ignis adlione fluunt , 1^9,
qualefcumque fuerint , in Alcohole
penitus dilFolvuntur , &. afiufa,
aqua confpicuam reddit folutaiji
Refinam , 309.

Rheumatifmi , fi a calefadlione nimia per
motus validos in aere frigido ,
deinde quieficant homines, 104.

lOf.

Rigiditas particularum menftrui , una ex
prazeipuis Mechanica: folutionis
caufis, 380.

Rivi unde producuntur?

Roris Analyfis quare tam varia & tam con¬
traria reperta fuit? jj-i.

Ros butyraceus foetidus quid ? z y 8 .

deftillatus dedit liquorem inftar fpirir
' tus vini inflammabilem , zji.

' eft confufum plurium Chaos , 394,
eft humor quam maxime compofitu?,'

i J !•

eft fapo acerrimus , pabulo vegetan¬
tium opimus & pinguis liquor,^,
in qualibet lingulari telluris plaga' ,
femper alius erit penitus , ibid.
in quibufham locis fiepenumero per-
niciofus hominibus habetur ? Ibid.
inftar butyri repertus, ibid.
qui meros fpiritus referebat , ibidt

Xxx

SAhultim in vitrum facile cdhi Alcali fixo
coit, 3J5.

fi puriflimum eft , conftat ex cryf-
tallis pellucidis , exiguis, polye-
dris , magnitudinis & formic di-
verfie, 3;4. 3 j j.

#4/ quid fit J 403,

Acidus volatilis , forma liquida fere
femper apparens in vegetantibus ,

Alcali fixum attrahit aquam , attrac¬
tam fortiter retinet, 414.

Alcali fixum magnam aquie copiam ex
aere trahit ,248.

Alcali fixum fulphuri penitus tritu im-
miftum , uno momento in igne in¬
flammatur , 373,

Alcaliims volatilis de vegetabili putre¬
facio arte produCtus , aptus alendo
igni non videtur , i y8.

Alcalinus volatilis in vegetantibus ,

Ammoniacus fbflilis , vel Arenarius
quid ? ly.

Ammoniacus hodiernus faClitius , ibid.
Ammoniacus menftruum eft , 43
Ammoniacus vulgaris , purus folutus
in aqua ftatira frigus ibi excitat ,

85.

ex cineribus vegetantium ineptus pa¬
bulo ignis ,152.

ex vegetantium combuftorum cineri¬
bus eduCius , Fixus & Alcalinus eft,

fixus probius nunquam repertus in
animalibus , 37.

Fixus qui ex urina extrahitur , venit
a fale marino , ibid.

Fontanus, 14.

Folfilis , ibid. '

Foflilis Acidus , 15.

Gemm« , 24.

humoribus ineft animali proprius , 3 7.
in animalibus proprius nunquam Aci¬
dus vel Alcaicus viliira fuit
in-, aqua contentus tandem in acu-
tifltmo gelu omnis fere expellitar,

304.

Maris, 24,

Malinus menftruum eft, 437.

Maris, circulatus minor pro Alcaheft ,

419*

Nitri quare menftruum eft? 438.
nullus in vegetabilibus fimplex, fixus
eft ex fe , 343. 1

INDEX

Sfd Petrae, vel Nitrum hodiernum , quid ?

Tartari & Aqua fiint praecipua ex Ca¬
lidis 8c liquidis permiftis ab vege¬
tantibus, quas commiftu fuo calorem
maximum generant, loi.

Sales Alcalini fixi , incombuftiles funt ut
laxa , 1 52.

Alcalini fixi , non funt corpora fim-
plicia , fed compofita ex duobus di-
ftinCliflimis , intime adunatis , prin¬
cipiis ,342.

Alcalini fixi omnes , urendo ex ve¬
getantibus parati , in aqua folvun-
tur, 387.

Alcalini fixi quomodo refolvuntur ?

Alcalini fixi trahunt e longinquo
aquam, & efficaciflime quidem, 41 j»
Alcalini fixi varii funt, 409.

Alcalini in fe attrahunt inprimis aci¬
da, 417.

Animalium , aut Vegetantium opti¬
me depurantur per terram puram,

3 54»

fcitu neceffarii , 405.
diverfi requirunt differenteiti prorfus
copiam aquaj ut dilfolvantur , 507.
Sc Terra in aere continentur , 157.
fixi , & Terra: , Vegetantium polTunt
candelcere a copiofo igne, r 5 5. 1 57.
fixilCmi quomodo in fumos ita vola¬
tiles feruntur , ut totus inde aer im¬
buatur ? 2 52.

fixos in volatiles convertendi infiniti
funt modi , tbtd.

fofliles quomodo in fpiritus conver¬
tuntur? Ibid.

habent vim partes aqua: cohibendi
ab alTociatione in concretionem
glaciei, 304.

minus videntur attrahere aerem elaf-
ticum , quam liquores inprimis
aquofi , 178.

nativi omnes^, quomodo terram de¬
ponunt ? 237.

omnes cogniti , gemmJB , fontium ,
maris , omne nitrum , ia aqua dit*
Iblvumut , 387.

omnes noti, alcalini, puri , volatiles,
in aqua folvuntur , ibid.
pleronimque vegetantiuu® comburen¬
do- parau fixi funt , 3 45.
quicunaque ex vegetabilibus , terra fua
figente liberati , in aerem, afcen-
dunt, 137.

quiTumque fofliles quomodo in auras
abeunt? 152,

REI’

Sales quidam frigus producunt eo temporis
momento . quo in aqua diflblvun-
tur, 8j. S6.

quicumque plantarum, atque Terra,
apta nata habentur , qua: ab igne
incalefcere queant , i6 6.
quidam , quo facilius , celerius , pau
ciore aqua , dllfolvuntur , eo ac¬
ceptam lemel aquam retinere for¬
tius videntur , 308.
funt aqux avidillimi , qui tamen com¬
binati abeunt in tertium inde ge¬
nitum , qui aquam difficulter recipit,

388.

Vegetantium non poflfunt cum igne
agi in flammam, 167.
volatiles Alcalini , oleofi , in homine
fano , non generantur , neque in-
funt, 113.

Salia t 2-4«

Alcalina , fixa , cremando parata ex
vegetabilibus, vulgaria, nafcuntur
pro magna parte fatis , ex vera
elementali , fimplici-, Terra, 541.
neutra menftrua , 431^.
quinam diifolvumur aqua in omni
gradu caloris ? 387.

Salis Alcalini fixi vis, 414.

Animalium vera natura quxnam? 37.
fixitas dependet a terra ipu per ignem
unita , 345.

Foflllis (pecies , 14,
omnis prorius inflammabilitas ablata
efl , fimulac omne oleum perfedle
abeo feparatum efl , 139.
plurimum inaqua in Zona torrida , ad
Polos minimum , \o6.

Saliam Acidorum volatilium ex Vegetanti¬
bus examen , 138.

Alcalinorum limes, 415.
Alcalinorum vis in quo hxret? 413.

4X(^.

Alcalinorum volatilium ex vegetan¬
tibus examen , quatenus ad ignem
(pedlant, 158,

compofitorum maxima copia unde
producitur? 4x1.

Foffilium principia,
elementa infenfibilia ftmt , 403.
genera diverfa , ibid.
quorumdam acidorum fixkas , an
prxcipue debetur elemento terrx?

549-

quorumdam per aquam fblutio ex¬
perimentis demonftratur, 30 y.

30«?.

fblutio in aqua , ipfius elementorum
motum demonftrat , joo.

U M.

Salicis genitalis pulvifculus falfo habitus ab
ignaris pro polline fulphuris,i6o.

Saliva acrem naturaliter continet, z8i.

Sanatio feliciffima perficitur aqua , 318,

Sanguinis aqux immiftum Alcali fixum
igneum, nullum poteft excitare
calorem, 199.

indoles qub plus vergit in ingenium
aqux , eo minus caloris intra cor¬
pus producitur , 106.

S anguis cozgxilzmxzh Alcohole & Igne, 184;
humanus in corde cur calidiffimus ?

i47‘

ffigidiffimus in venis , ibid.
in pulmone calidiffimus fimul , &c
ffigidiffimus fit, 149.
naturaliter continet aerem , 181*
nofter elafticus violenter adus per
arterias elafticas , quare calet ,

106.

Sapones omnium fubtiliffimi nafcuntur arte,

389.

Saporum gratia , amoenitas , diverfitas ,
pendent prxcipue ab aqua, 32.9.

Saxis quandoque defluit agitatus humor ,
qui facis admotu ardentis flammam
capit, atque ita exardet , 190.

Saxorum & metallorum converfio in vi¬
trum , eft fere funima & ultima
adio fummi ignis , 131.

Scehs ligni albiffimi incudam fcintillam
ignis vix admittit ut fuftineat ,117,

Semen eft Plantx Embryo cum Placenta
uterina , 33.

Paternum , Embryonem ovulo ma¬
terno infei it , t6i.

Semi-metalla quid ? Et quot horum fpeciesj

19. 30.

Semi-metalla ffilphurea quxnam ? 50. 31.

Separatio Chemica non dat partes ur prxex-
titerant , 40.

Serum (anguinis Aerem naturaliter conti¬
net , z8 1.

fanguinis coagulatur ab Alcohole 8c
igne, 184. ^

Sideroxylon Indorum maxime valet ad
ignem fufeitandum per validos
attritus, 9^. 97.

Sidertfm coeleftium influentix non ab igne ,

1x3.

varii afpedus quid efficere poffini?

155.

vis fi qux in corpora fublunaria,
fbli gravitati adferibenda ,114»

Silentium fummum & quies abfoluca in igne
puro, 100,

Silex fi percutitur idu Chalybis optimi,
explofacorpufcula hac adione de-
X X X ij

INDEX

prehenduntur effe globi vitrei ,131.

Silex Uno momento in vitrum reducitur in
foco Vilettiano , ibid.

Silicis in vitrum redudio, elfedus ignis mo¬
mentanei omnium maximus, qui
hadenus cognitus , ibid.

Simplicia qus^dam ex vegetantibus per Che¬
miam produda calorem tantum
accipiuntjdum permifcentur.ioi
fimpllcium qux Chemia producit
ex Vegetantibus , quinam caloris
gradus ? Ibid.

Sol agit ignem in 'Paralie! i finum , 1 1 1.
cum fiia gravitante atmofphtera , ra-
pidifllmis circumducitor motibus ,

X 1 4.

forte ignem maximum apud nos de-
. prehenfum de fe non emittit, 13
forte potentiam tantum habet , ut
prajexiftentem in eodem illo loco
ignem non audum , dirigat in rec¬
tas parallelas , ibid.
ignem qui nunc admilbus calorem fa¬
cit , non a fuo corpore emittit ,

138.

quando plus aquas in altum elevat,

ijf-

Solis & Lunse varii adfpedus multas in
Acre mutationes efficiunt , z6^.

Solis materia non opus eft ad ignem fum-
mum , 1 3 j .

vis maxima, nunquam tanta nota , ut
fpontanea incendia parer, 115.

Solidum abfblutum eft illud extenfum , in
quo nullum adeft penetrabile fpa-
tium omnino , x r i .

5“ quomodo intret intra meatus cor¬
poris fblvendi non ita facile co-
gnitu, 376.

Solutiones f flente per frigus lummumigne,
vel non fiunt, vel tardius proce-
, dunt , 361.

Spatia occupata ab eadem portione Aeris ,
fiint in ratione reciproca ponde¬
rum comprimentium, X4i.

Spatium datum implere tali corpore , ut
ad 'definitum gradum calefcere
modo poffit igne maximo, 143.
datum replere tali corpore , ut ma¬
ximus ignis poffibilis in eo reti¬
neri queat, ibid.

Specula convexa minus fortiter agunt ,
quam concava metallica, 1x3.
Cauftica , unde horum dodrina in-
telligitur ? 118. 119.

Speculi catoptrici ignorata figura , vel ho-
mogeneitate vel ioliditate ignis
jn foco collecti, proportio dctex-

minari non potell , 117.

Speculi concavi corpus fimulac incalefcir ;

eb lenior ejus adus , & quidem
pro ratione incalefcentias , ixx,
concavi metallica indoles quo den-
fior fada , eb fortior ejus efiedus,

ibid.

Vilettiani cum vitro Tfchirnhaufia-
no comparatio , 131.

Vilettiani incommoda , & com¬
moda , 1x5.

Vilettiani incredibilis virtus, ixi.
Vilettiani ingens elfedus per lumen
folls a fpeculo plano reflexum ,

I IX,

Vilettiani materies qub frigidior ,
eb-femper vis ignea in foco Ipe-
culi violentior , ibid.

Vilettiani mirx conditiones , ut ef-
feda praedent magna , ibid.-
Vilettiani virtus difficulter definiri
poted a priori , 1 xi,

Vilettiani virtus magn;i cognolci-
tur per effeda, ibid.

Speculorum figurae fi ingentes, cavas , co-
noides , parabolice fierent , im¬
maniter vis ignis crefceret , 81.

Speculum cavum er lignis materie fblertifli-
me in cavum fphericum forma¬
tum, & bradeis aureis indudis
expolitum , valde urens , 118.

Speculum Catoptricum ardius adunat, quam
Bioptricum , 131.

mirabile , urentiffimum , ex frag-
mentulis ftraminis fulvi adapta¬
tis inter fe , 118.

Vilettianum nulla efTeda prasftac
per Lunam , ixi.

Viletti, hpberno fereniffimo tem¬
pore & frigore longe efficacius
vim fuam exercet , quam edate
ferena , ibid.

urens quam validiflime ad folem ,
fumo ardentis candele tenuiffi-
mo obdudum , nil caloris vel lu¬
cis in foco dedit , 117.

Sph&ra aurea , aqua perfede plena , com¬
primi non potuit,. 300.
de plumbo corifeda , aqua rejfleta,
malleo comprimi potuit , ibid.

Spharica corpora caloris tenaciffima, 146.

Spiritibus forte , dum deflagrant , accedit
ex Aere aqua , 1 74.

Spiritus acidi Nitri & Salis Marini , quare
fluidi femper ? 303.
acidi , qui ^x pluribus vegetabili¬
bus educuntur ignem exmngunt,

158.

RERUM.

tritm acidi fallum ingentem duritiem ha¬
bent , 376.

Chemici , vox ambigua , 404.
de rebus igne expulfi , non funt
fimplices , fed aliis permiftiscon-
ftatit ,

detinentur per olea £eu fulphur , ne
avolent, 343.

fragrantes , Redlores didli , inimita¬
biles funt arti , z ; 8.

igne produdli integri in Aerem abri¬
piuntur , inque eo oberrant alli-
duo ,139,

in animalibus quales reperiuntur ?

... 3^'

nativi & fermentati ex vegetanti¬
bus in aere continentur, 258.
nativi plantarum nil continent ,
quod alat flammam vel ignem,

. if7. iy8.

nativi follicitiflime depurati , in-
jedi igni ardenti , hunc exftin-
gunt brevi , modo oleum omne
abflt ,158.

Nitri quonam frigoris gradu con¬
glaciatur ? 88.

omnes qui ex plantis odoriferis ex¬
halant , in Aere continentur &
vagantur, zj8.

omnium fubtililTimi Alcoholis ,
nunquam in fuis elementis mutati
obfervati fuerunt , 371?.
qui putrefcendo produdli fuerunt ,
funt inflammabiles ,

Redor , filias fblis , proles ignis ,
ignis internus rerum, ab Alchemi-
ftis didus , I 74.

Redor in compofitis quis apud Al-
chemiftas ? 41.

Redor in metallis , aliifque, 43.

. Redores , Ibluti a tenacitate reli¬
gantis fulphuris femper evadunt
fponte fiia volatiles per Atmof-
phsram j i j 8 .

Redoris infinita parvitas in Oleo ,

4i-

Redoris mira aduofitas .

Redoris quantitas & aduofitas pro¬
batur exemplo ,

Redoris fedes Oleum rei, 4 i.
fulphuris per campanam , ab aqua
omni fua feparatum , eft omnium
liquorum ponderofiflimus poli
Mercurium, & acerrimus, 19 i.
vini communis facilius in aquamif-
cetur ,quam Alcohol purillimum,

309.

vinofi ex vegetantibus per idoneam

fermentationem rite paratis , i; g;

Spiritus vita» in Rore non querendus , Xf i.

Spirituum Ch emicor um plures ad fales per¬
tinent , 404.

nativorum plantarum examen, qua¬
tenus ad ignem Ipedant , 1 57.

158.

Stanni charader ,

St?ll& y forte Phsnomena fingularia , &
raro contingentia producere po¬
terunt , 265-.

Stirpes plurima: Medicata praecipuam faam
virtutem in cortice gerunt, 34.

Stirpium pappofarum femina, in altiifimis
locis fuas ftirpes propagant , 260,

Suhlimatio pretioforum oleorum fine aqua
fieri nequit , 350.

Succinum quid ? 28.

Succo Pancreatico naturaliter Aer adefi,2S r.

Sulphur fub Campana accenfum , dat co-
piofum & aquofum valde liquo¬
rem , fi tempeftas nebulofa , hu-
mida , 1 74,

efl: oleum inflammabile concretum
cum acidiffimo oleo vitrioli, 416.
& Mercurius , tritu coeunt in polii-
nem nigrum, 339.
foflile liquidum , Petroleum , 27,
igne in fublime adum manet fem¬
per Sulphur , 289.
ipfum folum , per calorem in polli-
nem impalpabilem per Aera va¬
gum abripitur, 262.
licet centies fublimetur , femper ma¬
net Sulphur idem , 221.
multum ignis pabulum continet ,

191.

quomodo agit in ferrum ? 207.
quid ? z6.
vivum quale.’ ibid.
vulgare quid ? Jbid.

Sulphura Sc Metalla aer in fe continet, 2^2.

265.

quoties comburuntur, tota abripiun¬
tur in Aerem , z 61.
variis modis ita mutantur , ut avo¬
lent in Atmofphxram , fecum¬
que rapiant alia corpora , ibid.

Sulphufis incenfi effedus funt partim ad-
fcribendi igni elementali , & par-
“ ti fulphuris combuftili , partim

acido illius volatili reddito , 1 9 x.
incenfi flamma non nafcitur prius,
quam illud ad ignem liquefadum
fuerit , 191.

inflammati , ficciflimi, cxrulea flam¬
ma acidum humorem tempore
X XX iij

I N

licco quam parcifFime dat, fed
fortem , 174.

Sulphuris pars oleofa igni alimentum folum
dat, ryS.

Superficies quoufque menfiira videtur calo¬
ris & frigoris fufcipiendi & di¬
mittendi ? I j I .

Suprema quam filentiflima quiete videntur
frui , quo adlcenditur a Terra
altius, lop.

T

TElluris ad SoKs ignes expofitio non
omni tempore eadem j 81.
figura a calore & frigore, 80.
quadam plagx inhabitabiles fadla:
fuerunt poft terrje motus prx’-
preilbs, ob tetrum vaporem z 5 ^ .
Tempefias eb ferenior , ficcior , qub aqua
altius in Aerem evehitur , 1 j i.
licet xftuet prx calore , quare fi
coelum ferenum fit, & fine nubi¬
bus , raro contingunt fulgura ,

&C ? IZ(f.

violentiflima & inflans unde co-
gnofcitur ? zjj.

Tempefiates illx terribiles, qux diuturnas fe-
renicates excipiunt, unde? izj.
Tenebra crafTx quomodo ocyfGme oriri
polTunt ? 1 14.

Tenerifia Infula, in ea eft Mons habens
quotidie circa meridiem impen¬
dentes nebulas , z fz.

Terebinthina, oleum xthereum , limpidiffi-
mum , leviffimum , ad parva
ignis incrementa expanditur qua-
quaverfum in tota mole fua, 91.
oleum licet levius aqua, tamen fum-
mo calore ebullientis aqux non
redigitur ad ebullitionem , 93.
Tsrra ad Foflilium claffem inprimis refe¬
renda, 3 3 j.

albiflimi coloris non calefcit nifi in
fola tantum fuperficie extrema ,

117.

an in metallis repetitur ? 3J0.
atra ufque adeo fervet, ut radices
flirpium exurat, 1 17.

Chemicis fua inflrumenta prxbet &
yafa, 3^3.

cui Regno adfcribenda ? 533.
dat firmam bafin corporibus , &
extera principia unit & fibi &
etiam inter fe , 3fi.
deftillatione accepta , finceriflima ,‘

339-

deilillationc ex falibus , foflilibus

D E X

extrahitur , 348.

Terra difficulter in metallis demonflratur,

divagatur etiam nubium fpecie, 338.
efl alterum Cbaos , de quo orta
omnia , 6? in quod relabuntur,

ex animalibus comburendo ipfa ac¬
quiritur, 347.

ex cineribus vegetantium colledla
pabulo ignis inlervire nequit, itfi,
ex folTilibus extrahitur , 348.
ex metallis extrahi nequit , 351.
ex falibus foffilibus folutione extra¬
hitur ,348.

ex vegetabilibus fincera quomodo
educitur ? 3 3 7.

ex vegetabilibus fua tenuitate in fii-
blime rapi poteft, Z59.
ex vegetantibus valde volatilis red¬
di potefl 5338.

facit , ut corpus refidere queat , Ae¬
ri , Aqux , Soli , & cuidam Ignis
ipfiusgradui, 347.
fluxum falmm prohibet in igne, 333.
ignis vi edufta de compofitis , fem-
per falium fixorum ufque in vitri
originem tenax , zzo.
in humoribus Aninralium deftillatis,

344«

in fale Alcali fixo hxret, 340.
in fulphureis liquidis & fblidis re¬
pentur , 349. 350.
in fummo igne fixa , 3 3^.
in vitro , Alcalino lali concrefcic
intime in maflam pellucidiffi-
mam, 341.

nigra pedes amburit , parcit intuen-
tium oculis ,119.
candida calefacit pedes , oculos prx-
flringit , inflammat , exurit , al¬
bitudine fulgida , ibid.
nimium volitantia ex fe figit, reti¬
net , a diflipatione prohibet, 331,
noflra vulgo dida, omnium mini¬
me pro Terra vera & pura haberi
debet, 334.

nullum fimplicius corpus efl 33^
oleis falibufque mifta, facile ^vola-
tilis redditur , 3 39.
pondere exfuperat , aquam , fales ,
olea , fpiritus vegetantium & ani¬
malium , 338.

purainfervit Chemicis ad fales Ani¬
malium, aut Vegetantium accu¬
rate depurandum ab omni oleo,

3 54*

pura , ficciffima , elementalis eget

RERUM.

aqux , aut olei , glutine , 347,
Terrei punmma alii principio unita pror-
fus poteft diflolvi in aqua , 341.
qua? de fumo & fuligine , finceiiffi-
ma , 358.

qua? fincexiilima deftillatione ,336.
qucB vulgo de metallis educitur, non
reipondet verx Terrx, nec ejus
nomen meretur , 3 ;o.

Salibus alcalinis fixis unita quouf-
que tantum attenuati poteft vi
externa ignis cremantis ? 341.
fincera Vegetantium , pars altera
cinerum , poftea quam faf Inde
eduftus , 1 3 j.

finceiiffima qux arte parari poteft ,

337.

fincerifllma , qu^e combuftione Ve¬
getantium de cinere , ibtd'.
fola dat cunftis propriam formam ,

J47.

Ibla eft qua? fulphur retinet & fales,

A- j

tota ex Aere cadentia recipit om¬
nia, ij- 8.

• ' Vegetantium attenuatiflima pervim

extremam ignis aperti , quomo¬
do dat Alcali fixum ? 341.
vinculo fu2B conftanti^ , & tenaci¬
tatis ca:tera ligat , 547,
virgo quxnam dicitur ? 33^.
vix in Mercurio reperitur ,350.
Terfit adjedio quam maxime neceflaria in
plurimis Chemicis operationibus,

3 5'4*

definitio, 535.

Docimaftarum exploratrices ex qua¬
nam terra formantur ? 3,38. '
fofliles & nativa ^ quinam ’? 2 p. ;
‘ intima & fere infeparabiiis permi-
ftio cunl oleis qUibufcumque Ani-
■ malium.7

materies fragilis videtur , ^^6,
Medicata iton funt Terra? , fed cor¬
pora compofita , 335.

‘ ■ fumma foeaiiulitas a nive, 310. 311.
foecuiidafio a pluvia & nive, 318.
Vegetantium & Animalium , inter
ca?tera Metalla plus accedit Fer-
rum, 3J3.

Vegetantium poflunt quidem ab
igne ‘' incandefcere , non vero
Cum ipfb in flammam agi , 166.

'* -I ^7*

' ufus in ipfii' pfoduftione Phofpliori,

• , . 554-

Tenum veram a Metallo feparari nondum
certo conftat , ^47.

Theoria Chemica qux ? z.

TheorU Chemicte limites , ibid,
caftitatis ratio , ibid.

Chemicaeufus in experimentis, ibid»

Thermometra quare optima ex Mercurio
conftrui poflunt } 153.

Therfnometrum Drebbelii afereum , 8z/
s emendatum, ibid.

immerfiim frigidiori liquido , pri¬
mo momento afcendit , defcen-
dit mox , 1 j 3 .

immiflTum calidiori liquido , primo
momento defcendit, afcendit mor^

ibid.

ftatim notat mutationem 1 mifce-
la diverforum corporum fadtam ,

196.

ferventi aqua? impofitum , gradu
caloris geniti notabit ipfam At-
mofpha?ra: eo tempore gravita¬
tem , 71.

Thermofcopio nullam mutationem inducere
poteft ventus , 104.

Tonitru fremitus fonori unde producuntur i

Tonitrua eo violentiora femper , quo al-
tiori de loco decidua fuerint , ibid.
terribilia concomitantur nubibus
candidiffimis & dein picex nigri¬
tudinis , ibid.

quomodo producuntur ? Horumque
caufa? , ibid.

tam valida in Ruflia, Suecia , Da-
nia, a regelafcente teippeftate,

12 fi".

unde fummo xftu raro contingunt ,
fi coelum ferenum fit , & fine nu¬
bibus? Ibid.

Tfahfintfiationh Metallorum vera funda¬
menta, Z3.

Turbinei , lifet tempeftas a:ftuet pra? calo¬
re,, raro contingunt , fi coelum
ferenum fit, & fine nubibus, izff,'
*• >

V

V Acuum Torrkellianum calorem in eo
genitum uno momento amittit,

14Z.

Torricellianumleviflimum fluidum
eft , 74.

V Aporei /alini tantum in definitam , nec
magnam , altitudinem in Aerem
elevantur, z6z.

varii, funt pro parte telluris , & ra¬
tione foli , z <S 5 . , ,

VaCa ad operationes Chemicas peragendas,
^ , . 4^4*

I ,N

Vafn Chemlca qu^enam e/Te debent ? 4^1.

deftiUatoria qualia elTe debent ?

464..

metallica , impleta ponderofis li¬
quidis , expanla ab his metallica
materie , ampliora reddita fue¬
runt , 240.

quoufque replenda funt in fummo
hyemis frigore? 90.

V^aforum Chemicorum figura ad feryanda
corpora, 463.

Chemicorum varia materies,452.

4^5-

Veget fthilisiermQV\t!inth mirifica dilatatio,

28

pars folidiflima dat ignem fortio¬
rem, 186.

Veget ubilium oleum ultimum pluri terror in-
combuftili adhxrefcit , ibid. ^
partes in vacuo Boyleano immuta¬
ta: ha:rere videntur , i8 8.

V egetmtia cundla miris congruunr pro¬
prietatibus , 5 j 3.

omnia cruda in fe habent aquam ,

omnia nota igne comburi pofTunt ,

ibid.

per idoneam fermentationem rite
•parata , dant fpiritus vinofos ,

zf 8.

pofb putrefadlionem combufta , ni¬
hil falis alcalini fixi fuppeditant ,

34^.

' putrefadla omnem flium falem vo¬
latilem , ut animalia , exhibent ,

iiid.

qualia funt corpora ? 5 1.

Vectantium integra: partes in aere conti¬
nentur , x6q~

olea ejus fiint indolis , ut patiantur
fe permifceri facile in liquidum
concretum , vix deinde ulla nota
diverfitatis diftinguendum , 169.

omnia elementa in Aerem evehun¬
tur , i(JO.

panes combuftiles in igne ut Alco¬
hol mutantur , 184.

partes perfedfe inflammabiles in
oleis mifceri queunt & in Alco-
hole j 169.

partes quinam ? r f 5 .

partium combuftilium examen, 1^6'.

putrefadlio ignem excitat , 16^.

putrefaftio feparat terram, 346.

Venti arenas ^Egypti & L/bia: , inrtar un¬
darum rapiunt per Aera , 2^0.
cineres itthna: per fpatia immenfa
Jeferunt , ibid.

D E X

Venti effedns pravi in corpus humanum
calefodlum , 104, 10 j-.
fxpe Aeris ^nateriem valde mutant,
propriam certo loco auferendo,

z6

fummi frequentiffime calido cum
Aere contingunt, 103.
unde raro contingunt , licet tcfluec
ccselum , modo ferenum fit , &
fine nubibus ? 123. 12^.

Vento gelido fpirante , atque forti valde ,
frigus gelidum corpori npflro ad-‘
modum infedlum efl, 103.
filentiffimo, gelu acerrimum contin¬
git , ibid.

Ventorum necefUus , ufufque fummus,2 9 f.

Ventus flamma» vim quare mukum inci¬
tat ? 1 89.

frigus haud generat , fed exceffum
caloris aufert , 104.
frigus non gignit , fed potius ca¬
lorem , 103.

hominis corpus refrigerat, 104.
nimis fortis , cur flammam uno mo¬
mento exftinguit ? 189.
Tliermofcopium non refrigerat, 104;'

Vefies p fpirante -vento , apparere poffunt ita
frigida: , ac fi de frigido Aere affi-
dpo induerentur , 1 04.

Vejiimenta alba in minus exflccantur
ca:teris, 117.

corpori applicata., calefcunt magis
quam fi Aeri undique forent exL,
pofita , 1 04.

Vejiis candida exterior , urente fole , cor¬
pus quam optime ab a:ftu defen¬
dit, 117.

Vefuvi fcintilla: ultra centum milUsiriapec
Aerem diflipantur , 2^o.

Vibratio 8c repercuffio corporis calefa^i an
facit tritum ? 1 4 1 .

In corpore calefaAo eft magna at¬
que aflidua pro ratione violentia:
ignis , 1 40. 141.
qutedam celerrima partium oritur
ex attritu inter duo corpora ,10/.
quid ad calorem faciat ? 1 5

Vtletti fpeculi mirabiles & ingentes effec¬
tus, 12 1.

Vilettianus ignis Tfchirnhaufiano longe
pocentior , I3f.

Vini applicatio ex fe , vix plus , aut nriinus
calefacit , quam Aqua , 1^8.
fpiritus accenditur igne , 1
fpiritus omnes in Aera exhalant ,
& inde recidunt fi.totempore,f y 9.

Vinum flamma: alend.c aptum non^habe-
cur, i(>3.

Vimm

R E R

Vinum igni in je<5lum luculento, hunc pror-
fus exftinguit brevi , ibid.
non accenditur igne , ibid»

Vh magnetica per omnia tranfit corpora ,
confervatafua proprietate agendi,

iio.

magnetica uno momento , fere fine
ulla mora , pervadit , per omnia
corpora, illibata omni fua potentia ,

ibid.

lefledlendi, qua partes fpeculi red¬
dunt ignitos radios an «que fortis
iit circa axin , quam circa fuperio-
• rem Ij^culi ambitum nondum con¬
flat , 119.

Viu occultus cibus latet in Aere , 1^7.

omnis adio debetur Aqu« ,518.
Vifra qu« expoliuntur, quando incalef-
cunt> 98.

Tfchirnhaufiana leviifima obfufcata

fuligine , nihil prorfiis caloris in luo
foco , vel lucis pr«bent , 1 1 8.

F I

U M.

Vitri fpecies quxnam ab igne plus dilatan¬
tur quam ali« }

Tlchirnhaufiani delcriptio , iji. jji;

TfchirnhaUfiani praicipui efFe<5his , 13 j.

134*

Vitrificatia quomodo uno momento pro¬
duci poteft ? 13X.

Vitriola, &i diverfa: horum (pecies^ 19.

plurima per aquam nata, 508,
quomodo formantur ? 389.

UndA Aqu« , quomodo formantur ? 3 5 5»

Volatilitas eft pr«cipua mutatio quam aqua
Aeris corporibus conciliat , 157.

Vortices rotatiles quomodo fiunt ? 1 1 j,

Vrin^ Aerem naturaliter habet, z8x.
putredini maximi propinqua , 391.

UrinA cum variis milcela diverlum gradum
caloris exhibet , xox.
quam cito Iponte penitus volatiles
fa<5la; in auras avolant ? t6o.

I S,

Tom. 1,

7

INDEX PAGINARUM

IN ‘QUIBUS TABULiE EXPLICANTUR.

Tdb,

pag.

Tdh.

;pag-

I.

» • t

■7S- 7^-

TX

C298.

315;

II.

82. 83.

U63.

464.

iii:

III.

X.

465.

Xlio.

XI.

465.

4^7*

lY.

Vi 63. 164.

XIL

466.

.C172. 175-

XIIL

471-

472.

y.

19^.

XIV.

472-

475-

iVI.

«196., 157.

XV.

475*

474-

;tJ4o. -ijo.

XVI.

474*

475*

yii.

a/o. 271

XVII.

' .475-

47^.

yni.

<271. 274.

IcO?P, 2,

in Tom. II. pag

• S-

1*75- »79-1

rnmmmmmm

Ex Typogra^hia Vidud QUILLAU.

ICON I.

IC ON III .

■tro

.j-i.

■ *

: ; \ V,

•a

7-

. •^;

.•r -- ' ‘,

..'f

..> V.

i

K

aV

'\

h'

'- .'I

♦-■

i

/

{

c

f

)

1 '

» i

yy*

)

-V

f 3,\

't ■

<- A •

f

/■

Jtt, •<

^••t: . A,

■.v

v; ;

*!.• ■

■'jf»

\

l

i -■-

*>

‘ I

I

1

- \

.

I>

■

»

v.

V

VV\

Ar -

IflBrvIk ff^jAlimKf-.v 'J? f -.VH

HRiX^W^^i^Sr-'' #^,i -HI

- V'